c
Poolse kerk eensgezind
in strijd tegen staat
HEEL NEDERLAND WORDT UITGENODIGD
OM HET HUWELIJKSFEEST MEE TE VIEREN
Reportage
Actie tegen kruisbeelden
is tactische fout
(Wanneer een pinda iets te vieren heeft, dan wordt het ook écht een feest.)
VRIJDAG 6 APRIL 1984
Varia
„De bleke dood klopt zonder onder
scheid aan de hutten der armen en
de burchten der koningen" heeft
Horatius eens (maar dan minder
vertaald) gezegd. Dit keer heeft de
bleke dood midden in de nacht aan
een 'burcht der koningen' geklopt,
want Theo Koomen was ongetwij
feld een koning in de ogen van zijn
volk: de radioluisteraars en televi
siekijkers.
Ik hoorde dat hij verongelukt was
van een vriend, die ik 's ochtends
vroeg naar de trein bracht. Terug,
van het Centraal Station naar
huis, met de kinderen achterin de
auto, reed ik nog voorzichtiger dan
gewoonlijk. Om niet te zeggen: be
vangen. Zoiets is natuurlijk niet na
te gaan, maar ik kan me voorstel
len dat het bericht van Theo's dood,
in de vroege ochtend door alle auto
radio's opgevangen, honderddui
zenden Nederlanders ertoe ge
bracht heeft hun gaspedaal wat
minder nonchalant in te drukken,
wat minder risico's te nemen bij het
inhalen, zodat er toch een paar le
vens gespaard bleven die anders
'door de tol van het verkeer waren
opgeëist'.
Voor de nabestaanden van Theo
Koomen is dat een wel erg schrale
troost, om niet te zeggen: geen enke
le. Is het dan misschien een troost
dat zijn dood een schokgolf door het
hele Nederlandse volk heeft doen
gaan? Een veel grotere schokgolf
dan hij zelf in zijn stoutste dromen
ooit zal hebben verwacht? Ik kwam
gisterochtend een winkel binnen in
ons dorp, en hoorde dat er over de
dood van Theo Koomen werd. ge
praat. „Iedereen praart er over",
zei iemand. Er kwam een nieuwe
klant binnen die het bewees: !tJe
collega is dood", zei hij.
Ik geloof dat de enige keer waarop
de dood van een Nederlander zo
veel indruk heeft gemaakt in Ne
derland, zoveel 'impact' heeft ge
had, de plotselinge dood van God
fried. Bomans is geweest. Toen
sprak iedereen daar ook over, toen
kon je ook nergens komen zonder
dat het gesprek er over ging. Zelfs
de dood van Wim Sonneveld, en ook
niet de dood van Wim Kan of Ko
van Dijk, hebben zoveel verslagen
heid gebracht als de dood van Theo
Koomen nu en Godfried Bomans
twaalf jaar geleden. Alleen de dood
van John F. Kennedy, een buiten
lander, was daarmee te vergelij
ken.
Afgezien van hun grote populari
teit werd dat natuurlijk veroor
zaakt door hun volkomen onver
wachte dood. „De dood is altijd on
voorzien, vooral als het leven groot
is en onmisbaar schijnt", heeft ene
Guizot ooit gezegd. Godfried Bo
mans en Theo Koomen hadden, elk
op hun eigen terrein, een soort al
leenrecht op de manier waarop zij
met de luisteraars en kijkers com
municeerden, waardoor je bij hun
dood met een schok besefte dat zij
onvervangbaar waren. Dat hun
manier van praten, hun humor,
hun flux de bouche, voorgoed ver
dwenen waren.
Natuurlijk gold dat ook voor Wim
Kan, Ko van Dijk en Wim Sonne
veld, maar Kan was 72 toen hij
overleed, dat is precies de gemid
delde leeftijd van de Nederlandse
man, dus dan denk je toch: jam
mer, maar niets aan te doen. En
dat is natuurlijk wel het laatste
waar je bij Theo Koomen aan
denkt.
De hele dag al zeurt het door mijn
hoofd (vergeet niet dat ik hem re
gelmatig tegenkwam op de perstri
bunes, en dan altijd wel een paar
woorden met hem wisselde): als hij
maar één seconde harder of zachter
had gereden, als hij tussen Ensche
de en Hoorn maar één keer vaker
had b ij geremd of één keer vaker
had gas gegeven, zou hij die tegen
ligger net gemist hebben. Maar ja.
dat soort redeneringen leidt natuu-
rijk nergens toe. Als hij 10 kilome
ter buiten Enschede één keer extra
had afgeremd was hij misschien
vijftig kilometer verderop tegen
een boom gereden en had hij de rest
van zijn leven in coma gelegen, - je
weet het maar niet. Aan al deze
droeve bespiegelingen wil ik een
sonnet toevoegen, dat ik gisteren
ter nagedachtenis van Theo Koo
men schreef.
THEO KOOMEN
Ha, dacht de Dood, die kan mij niet
ontkomen,
zo eenzaam in de nacht, en ook wat
Te vaak is hij ontsnapt, ik weet niet
hoe,
maar nu zit hij achter z'n stuur te
dromen.
Toch was er even iets dat Hem deed
schromen:
hij was zo populair! Maar zo'n ta
boe
dat doet er voor de Dood maar wei
nig toe,
of het nu Kan is, Sonneveld of Koo-
En bovendien: zo'n dood vol treu
righeid
van iemand die zichzelf niet in de
bergen
maar op het vlakke land te pletter
rijdt,
is altijd goed voor veel publiciteit.
En zeker van de Dood kun je niet
vergen
dat Hij zulk soort sensatie liever
mijdt.
Ze gaan tekeer tegen die hulpeloze kinderen, maar laat
ze maar proberen een kruis weg te halen uit een van
onze fabrieken of kantoren". Deze opmerking is vori
ge week opgetekend op een vergadering van het Pool
se episcopaat, waarbij besloten werd zich met volle
kracht te weer te stellen tegen het weghalen van
kruisbeelden uit openbare gebouwen.
„De witte adelaar en het kruis zijn beide Polen", zei de
Poolse primaat kardinaal Jozef Glemp, waarmee hij
duidelijk maakte dat hij het kruis net als de adelaar
beschouwt als het officiële wapen van Polen. Sinds
de laatste koning van Polen heeft iedere primaat de
titel „Inter—Rex" en derhalve ook een wapen. Dat is
het kruis met aan weerskanten de traditionele Poolse
witte adelaar.
Begin maart, toen Glemp in het
buitenland was, brak er een
conflict uit tussen hem en de
ondergrondse vakbeweging
Solidariteit alsmede binnen
zijn eigen clerus. Het conflict
ging over de concessies die hij
aan de regering had gedaan.
Daarna begonnen midden
maart zeshonderd scholieren
en onderwijzend personeel in
een landbouwschool, 60 kilo
meter van Warschau, een sit-
down staking uit protest tegen
het verwijderen van crucifixen
uit leslokalen.
Van de ene op de andere dag was
daarmee het conflict binnen de
kerk, waarop de regering over
eenkomstig het principe „ver
deel en heers" zich zo ver
heugd had, naar de achter
grond gedrukt. Als een geslo
ten front kwamen bisschoppen
en clerus te voorschijn.
Als de Poolse regering de uitvoe
ring van de maatregel - geba
seerd op een wet uit 1977, die
de activiteiten van de kerk en
staat strikt uit elkaar houdt -
doorzet, zijn er moeilijkheden
op grote schaal te verwachten,
zo heeft kardinaal Glemp ge
waarschuwd.
„Als u werkelijk sociale vrede
wil", zei Glemp, „houdt dan op
met deze provocatie. Het kruis
is universeel symbool van vre
de en mensenliefde, en we heb
ben het fundamentele mensen
recht op zulke symbolen, waar
dan ook".
Het is zo vaak in Polen gebeurd,
dat de regering iets deed dat
precies het tegendeel oplever
de van wat zij wilde bereiken.
Door deze actie is de winnaar
van de Nobelprijs, Lech Wale
sa, die lange tijd niets van zich
heeft laten horen, weer volop
in de publiciteit teruggekeerd.
Hij heeft zich solidair ver
klaard met de stakende en pro
testerende scholieren en heeft
in Gdansk deelgenomen aan
een protestdemonstratie tegen
het weghalen van de kruisbeel
den.
De Poolse regering heeft wat
zwakjes teruggeslagen en de
Verenigde Staten als voor
beeld gesteld, waar er geen
schoolgebed meer is. Omdat
Amerika niet bepaald een land
is van 90 procent katholieken,
en er daar niemand wordt ge
hinderd waar dan ook op
school te bidden, komt de ver
gelijking van de Poolse rege
ring in een wat vreemd dag
licht te staan.
Tijdens een protestmis in
Gdansk, waaraan het afgelo
pen weekeinde tienduizend
scholieren hebben deelgeno
men, heeft de plaatselijke bis
schop Goplowski niet alleen
het recht verdedigd om kruis
beelden in de scholen en ge
bouwen voor hoger onderwijs
te hebben, maar hij ging een
stap verder. Hij lanceerde kri
tiek op wat hij noemde de niet
aflatende pogingen van de re
gering om van Polen een
atheistische staat te maken.
Daarmee gaf hij openlijk steun
aan een van de meest rebelse
Poolse priesters, de pro-Soli-
dariteit-kapelaan Jerzy Popie-
luszko in Warschau.
In de weken ervoor had Popie-
luszko, tegen wie een gerechte
lijk onderzoek loopt wegens
het in bezit hebben van verbo
den zaken zoals springstoffen,
wapens en pamfletten om de
regering omver te werpen, een
aanval op de regering gedaan.
Massaal protest van de Poolse bevolking, zoals hier studenten, tegen het voornemen
regering om kruisbeelden te verwijderen uit de openbare gebouwen.
die zoals de opstandige geeste
lijke het formuleert, van Polen
een goddeloze staat wil maken.
Pas enkele maanden geleden,
in december, kreeg Popielusz-
ko van Glemp en het episco
paat te horen dat hij moest op
houden met zijn pro-solidari-
teit- en anti-regeringstoespra
ken. Daarna volgde in februari
de overplaatsing naar het plat
teland van een andere pro-Soli-
dariteit-priester, pater Miecys-
law Nowak, die als zielszorger
verboden was aan de tracto-
renfabriek Ursus bij Warschau.
Gevolg van de overplaatsing
was een hongerstaking van le
den van zijn parochie.
Glemp bevond zich toen inmid
dels al in Zuid-Amerika, waar
hij merkwaardige verklaringen
aflegde, gericht aan het gelovi
ge Poolse volk. Zo zei hij onde
meer dat de ondergrondse be
weging Solidariteit niet mee
de belangen van het volk be
hartigde en dat de kerk de be
weging daarom niet meer
steunde. Het antwoord daarop
was een krachtige aanval op de
primaat, niet alleen vanuit de
ondergrondse beweging, maar
ook vanuit de Poolse clerus
zelf. Glemp werd beticht van
directe collaboratie met het
door
Anton Koene
Poolse regime. Het binnen de
rooms-katholieke kerk spreek
woordelijke Latijnse gezegde
„Ora et Labora" (bid en werk)
werd voor Glemp omgewerkt
in „Ora et Collabora".
Midden in deze zeer gevaarlijke
situatie binnen de kerkge
meenschap zelf explodeerde
de zaak van de kruisbeelden.
Achter de schermen, nog beter
achter het rookgordijn, werd
de barst tussen kerk en Solida
riteit gelijmd voor zover dat
nog mogelijk was. Op de terug
reis van Zuid-Amerika naar
Polen bivakkeerde Glemp
paar dagen in Rome, waar hy
ook een gesprek met de paus
had. Terug in Polen zong hij
enkele tonen lager.
In zijn toespraak op 16 maart,
voor het forum van de eerste
volledige verzameling van het
Centrale Comité van de Poolse
communistische party sinds
het afkondigen van de staat
van oorlog in december 1981
en de opheffing daarvan 18
maanden later, maakte de
Poolse leider generaal Woj-
ciech Jaruzelski zeer duidelijk
dat ook hij bereid was tot een
frontale aanval op de kerk.
„Sommige priesters wisselen
de kansel voor de microfoon
van Radio Free Europe", zei hij
en citeerde een oud Pools
spreekwoord: Ze bidden voor
het beeld en hebben de duivel
onder hun huid".
„We laten de opvoeding van onze
jeugd niet over aan onze vijan
den", riep Jaruzelski. En daar
wringt nu juist de schoen. De
kerk heeft veel invloed op de
scholen en nog meer in de „on
dergrondse" of „vliegende"
scholen en universiteiten, die
over heel Polen gesticht wor
den. Tijdens de lessen en colle
ges, die worden gehouden in
kerkelijke gebouwen en by
particulieren thuis, kunnen de
mensen niet alleen kennisne
men van de waarheid van hun
eigen geschiedenis - zowel het
heden als het verleden maar
bijvoorbeeld ook over hoe men
beter gebruik kan maken van
ter beschikking gestelde mid
delen voor de landbouw.
En alweer komt de beweging
vanuit de basis op gang, net zo
als destyds Solidariteit. Daar
voor is de regering bang, in het
bijzonder nu het vertrouwen
en de energie binnen de eigen
partijrangen tot een absoluut
dieptepunt gedaald zijn. Zij
heeft doodeenvoudig niets te
bieden.
Door de kerk aan te pakken, en
vooral nu, heeft de Ideine gene
raal een ernstige tactische fout
gemaakt. Hij heeft de gesple
ten vijand de kans en de moti
vering gegeven de ryen weer te
sluiten. De volgende slag komt
beslist, en zeker als de regering
probeert de symbolen van de
kerk te verwijderen uit de fa
brieken, waar zij nu overal de
monstratief opduiken.
ADVERTENTIE
DUYVIS RUNNERS
VIEREN HUN
Tl: JARIG HUWELIJK
Precies 7'/2 jaargeledenwerd
het vakmanschap van Duyvis
gekoppeld aan de kwaliteit van
USA Runners: de grootste, de
lekkerste pinda's ter wereld.
Samen staan ze voor gave
kwaliteit: goudgeel gebrand en
gegarandeerd vers verpakt.
Samen vieren ze nu hun
7'/2 jarig huwelijk, hun stalen
bruiloft Zoals u weet een
belangrijke gebeurtenis in
pindaland.
Daarom nodigen wij u uit
aktief aan de feestelijkheden
deel te nemen.
MAAK 'N ORIGINEEL HUWELIJKS-
KADO EN MAAK KANS OP DE
UNIEKE GOUDEN, ZILVEREN OF
BRONZEN PINDA
Eindelijk eens geen
rijmpjes of slagzinnen
maken, maar zelf een
origineel huwelijks-
kado bedenken.
Iets leuks, iets geks. 1
Alles mag. Boetseer,
klei, naai, schilder, brei, teken, timmer, plak,
knip, kortom maak een ORIGINEEL
HUWELIJKSKADO. Kan niet bestaat niet -
want het gaat niet om vakmanschap, het gaat om
originaliteit. Originaliteit die beloond wordt
met originele prijzen.
PRIJZEN VOOR IEDEREEN DIE MEEDOET
LDE GOUDEN PINDA
2. DE ZILVEREN PINDA
I 3. DE BRONZEN PINDA
Daarnaast exclusieve pinda-sieraden plus
een aardige verrassing voor iedere deel
nemer. De spelregels? Die vindt u in de winkel bij
de Duyvis pinda's.
Veel succes! We zijn benieuwd
De Ceremoniemeester.
