f
De strijd om 'Dallas'
BAANVAK
IMOOI OF LELIJK
Voorzitter Houtman: "Welstandstoezicht geen mooipraterij'
Viertal had meer op geweten -
De nieuwbouw in de Leidse bin
nenstad valt de laatste jaren op
door een aaneenschakeling
van nostalgische vormen: huis
jes van baksteen, met houten puntdaken,
helrode pannen en erkertjes uit grootmoe-
derstijd. Kortom: Madurodam in het groot.
Critici spreken van "kneuterigheid" of van
"de nieuwe truttigheid", maar de geWone
Leidenaar vindt het gezellig en knus.
IN a jaren van frutsels en fratsels wordt even
wel een nieuwe trend zichtbaar: die van de
compacte stad met torenhoge woongebou
wen. Ook zijn er weer architecten die, net
als in de jaren twintig, ten strijde trekken
tegen de tradionele architectuuropvattin
gen en die een hartstochtelijk pleidooi hou-
Leiden
den voor het beproeven van eigentijdse
materialen en bouwmethoden.
Mooi of lelijk? Dat is de vraag waar het bij elk
bouwplan weer omgaat. Sinds het begin
van deze eeuw bestaan er in Nederland
welstandscommissies (vroeger zeiden we
schoonheidscommissies) die alle bouw
plannen op esthetische kwaliteiten beoor
delen. Officieel heet het dat 'het uiterlijk en
de plaatsing van een gebouw zodanig moe
ten zijn dat het bouwwerk zowel op zich
zelf als in verband met de bestaande omge
ving, of de te verwachten ontwikkeling
daarvan, voldoet aan redelijke eisen van
welstand'.
Het komt er op neer dat iedereen die in dit
land wil bouwen of verbouwen ziin Dlan
moet voorleggen aan de welstandscommis
sie. Of het nu gaat om het plaatsen van een
dakkapel of om het neerzetten van een wol
kenkrabber. De welstandscommissie
maakt uit of het past in de omgeving en of
het er mag komen of niet. Het hangt name
lijk van het oordeel van deze commissie af
of het gemeentebestuur al dan niet een
bouwvergunning zal afgeven.
Uiteraard bestaat er heel wat kritiek op het
functioneren van de commissie. Burgers
en architecten ervaren het oordeel van de
welstandcommissie nogal eens als wille
keurig of betuttelend. Sommigen menen
zelfs dat de commissie overbodig is gewor
den omdat, ondanks het welstandstoe
zicht, gebouwen tot stand komen die uit
blinken in lelijkheid.
LEIDEN - "Oeff, wat een ijdele ge
meente", verzucht de schrijver
Gerrit Komrij in zijn boek 'Het
boze oog' over het kamp der ar
chitecten. "Wat een deprimerend
genootschap van wederzijdse be
wondering. Dat klopt elkaar op
de schouder en dat likt elkaar,
het oog zette er grote ogen van
op. Het zag architecten die gedu
rende de helft van hun werkdag
bezig waren zich met pleisters te
beplakken en met brandzalf in te
smeren, alles vanwege de schu
rende tongen van hun collega's".
Vriendjespolitiek en mooipraterij!
Dat is het veelgehoorde verwijt
van de buitenstaander over de
welstandscommissies waarin ar
chitecten vrolijk eikaars plannen
zouden beoordelen. "Zo gaat het
natuurlijk niet", zegt M. Hout
man, die als voorzitter, en enige
niet-architect, deel uitmaakt van
de Leidse commissie. "Het we
reldje van architecten is een heel
gemengd gezelschap. Het is geen
eenheid. Elke architect heeft een
eigen benadering, een eigen visie
op het bouwen. Het is beslist niet
zo dat de één de ander de hand
boven het hoofd houdt. Ik heb
zelfs wel meegemaakt dat een lid
van de commissie het plan van
een ander lid terug floot. Men is
zeker niet mals voor elkaar".
door
Jan Rijsdam
"Wat de Leidse commissie betreft
bestaat er geen enkel bezwaar
om in het openbaar te gaan ver
gaderen", zegt Houtman. "We
zijn daarover bezig en ik denk
dat dat binnenkort gaat gebeu
ren. Er blijven natuurlijk wel een
paar uitzonderingen. We kunnen
bijvoorbeeld niet het plan voor
een nieuw bankgebouw en de
plaats van de kluis in het open
baar bespreken".
Het spreekt bijna vanzelf dat de
voorzitter van de Leidse wel
standscommissie tegenstander is
van het afschaffen van het wel
standstoezicht. "Ongeveer zestig
procent van wat in Nederland ge
bouwd wordt is door een niet-ar
chitect ontworpen. En het wel
standstoezicht is eigenlijk het
enige middel dat de overheid
heeft om invloed uit te oefenen
op de estethische kwaliteiten
(zeg maar de schoonheid) van on
ze gebouwde omgeving".
Schuinmarcheerder
Elke schuinmarcheerder, de gede-
classeerden van alle bedrijven,
het schuim der natie en de onrij
pe vruchten van alle scholen
kunnen zich opwerpen als archi
tect. W. Kromhout, zelf architect,
schreef één en ander al in 1893 in
het tijdschrift 'Architectura'. Bij
na honderd jaar later is het nog
steeds zo dat elke koekebakker
zich zelf ongestraft architect mag
noemen.
Het vak van Architect is een vrij
beroep. Dat wil zeggen: dat er
geen regels bestaan die omschrij
ven wie of wat een architect is. In
tegenstelling tot aannemers of
bouwondernemingen, die voor
alles en nog wat een diploma no
dig hebben, kan de architect dus
vrijelijk zijn gang gaan.
Om de beunhazerij in hun vak te
gen te gaan hebben architecten
zich wel verenigd in de Bond van
Nederlandse Architecten (BNA).
De aangesloten beroepsbeoefe
naren worden in een register in
geschreven en houden zich vrij
willig aan een aantal richtlijnen
en erecodes.
"Dat is geen garantie dat uitslui
tend oogstrelende bouwwerken
tot stand komen", zegt de voor
zitter van de Leidse commissie.
Een voorstel om het welstands
toezicht af te schaffen, gedaan in
het kader van de deregulering
die het kabinet Lubbers voor
staat, zou naar zijn mening lei
den tot "een Verloedering" van
het bouwen in de stad. "Het
grootste belang van welstands
toezicht is misschien wel dat het
preventief werkt", aldus Hout-
De voorzitter van de Leidse Pu
standscommissie, AL Houtman: da
ben er van overtuigd dat als w
leen maar historiserend bout
en moderne nieuwbouw bij tP?°
baat uitsluiten, dat we de stad t mi
de toekomst dood maken.zf>
(foto Hoi de
op
in'
en zijn plan een grotere varfc he
had meegegeven dan Van Bi kr
sel", aldus Houtman. ni
Het plan voor de school, dat ar( ri<
tect Wiek Röling in opdracht €r r
de gemeente ontwerpt, adt ni
onmiskenbaar de sfeer van IS se
"Het wordt een gebouw van d ei
tijd", zegt Röling er zelf v w<
"Een levensgrote schoen vc
doos", menen omwonent hc
daarentegen. "Dan maar lie m
flatjes met een historische ge sl
er voor geplakt".
De Leidse welstandscommipe
heeft uitgemaakt dat het p te
van Röling heel goed past in 01
omgeving. Is het niet merkwj gi
dig dat men zowel staat de j si
chen bij een ontwerp voor u
bouw van zes historische won d
gen als bij een plan voor de bo K
van een hypermodern school n
bouw?
"De welstandscommissie is er il
om één bepaalde stroming in|j
architectuur te bevorderen W~
een andere uit te sluiten", verr~
Houtman. "Je kunt het hist<
sche karakter van De Vliet
twee manieren versterken.
er iets goed historiserendsll
bouwen of door een eigent*
gebouw neer te zetten dat
trasteert met de omgeving 10'
waardoor het historisch karak vï
van de overige bebouwing wo ni
versterkt. Maar niet iets hi sc
slachtigs. Je moet een model B
school niet achter een opgev< hi
de 19e-eeuwse gevel zetten. I s]
ling zet een gebouw van deze t w
neer, laat dat het dan ook duiOe
lijk zijn. Als je concessies dc u
wordt het bijna altijd minder1 E
"Ik ben er van overtuigd dat als v
alleen maar historiserend b< F
wen, en moderne nieuwbouw v
voorbaat uitsluiten, dat we n
stad voor de toekomst dood r o
ken. Er zijn talloze voorbeeün
uit het begin van deze eei t
waarbij men ook niet heèft ten r
grepen op de bouw van honde r
jaar daarvoor. In 1900 bouvi k
men puur in de stijl van 1900 a
met middelen uit die tijd. Ne< z
de overkapping van de Kooi
beursbrug. Die is tweehonde i
jaar ouder dan de onderboiHe
van de brug. En er is niema 2
die zegt dat we dat moeten wt
halen omdat het niet past".
"De les die we uit de geschied©
kunnen trekken is dat je h
goed eigentijds kunt bouwen 1
de bestaande stad. NatuurHDc
moeten we voorzichtig z*
Maar, als je het eigen karakt
van een buurt overeind wil lat
kan dat zelfs betekenen dat je
iets contrasterends neerzet, k
je straks over De Vliet loopt kr.
je echt niet het idee dat je in e
moderne wijk loopt. Wel zul,
zeggen: hé, ze hebben hier
1984 ook iets neergezet". Ir
Volgende keer: De zelfbouwe
Eigenwijs of eigentijds?
H
00
DONDERDAG 22 MAART
ONI
MODERNE ARCHITECTUUR IN
EEN BESCHERMD STADSGEZICHT
Een plan dat de gemoederen in Leiden a
ruime tijd bezighoudt is dat voor de t
van een kantoor met een hypermodi
glazen pui aan de Stationsweg. Het b|
plan, dat zich op het stadsbouwhuis de
naam 'Dallas' heeft verworven, is vol*
wethouder Waal "het lelijkste" dat 1
jaren heeft gezien. Naar de opvattingi
de Leidse 'schoonheidscommissie' voli
het plan evenwel aan redelijke eisen,
welstand.
Vandaag, in de reeks artikelen over het f
wen in het beschermd stadsgezicht:
slippedragers architecten en opdrach
vers...of houden de
gewoon van 'Dallas'?
Een interview met de voorzitter van de
se welstandscommissie, M. Houtman
n a
'Jkr
b|V
de
'°h^r
"■sl
gebouwen", zegt de architect.
"Het is geen hard of massaal ge
bouw zoals sommigen willen
doen geloven. De voorgevel is
heel gevarieerd en veel fijnscha-
liger, gedetailleerder dan op het
eerste gezicht lijkt. Ik heb op een
heel kleinschalige manier aan
sluiting gezocht bij de bestaande
bebouwing zonder nostalgische
gevoelens te willen opwekken".
In 'Het boze oog' werpt ook Gerrit
Komrij zich in de discussie. Hij
verhaalt over 'een buurtcomité
dat bezwaar maakte tegen de af
braak van de twee fraaie negen-
tiende-eeuwse panden en met de
mededeling kwam dat de nieuw
bouw zou vloeken met de rest
van de straat. "Het lijkt mij nogal
moeilijk voor een niet-architect
om te zeggen: dat vloekt", zo ant
woordde de architect. "Eigen
dunk als argument", meent
Komrij. "Er is voor architecten
geen andere mogelijkheid om
zich tegen kritiek te weren dan
het beroep op hun bijzondere
status".
Deskundigheid
"Ik ben ingehuurd om een speci
fieke deskundigheid", verklaart
architect Bik. "Natuurlijk kun
nen mensen die deze deskundig
heid niet hebben ook een oordeel
hebben over wat mooi of lelijk is.
Met alle respect. Maar, mensen
relateren hun oordeel nu een
maal aan wat ze gewend zijn".
Volgens Bik is er sprake is van
angst voor het nieuwe. "Het kost
altijd veel tijd voordat men de
kwaliteit van iets nieuws gaat in
zien. En op het moment dat er
twijfel blijft bestaan over de
kwaliteit van een ontwerp vindt
ik dat de architect, op grond van
zijn deskundigheid, het voordeel
van de twijfel moet krijgen. Als
iemand met zijn huisarts van me
ning verschilt over de diagnose
zal de huisarts om dezelfde reden
het voordeel van de twijfel krij
gen".
Het Stationskwartier op weg naar het jaar 2000. Op de tekening hierboven het plan voor de bouw van een modem kantoorge
bouw, met een glazen pui, dat moet verrijzen op de plek van twee laat-negentiende eeuwse panden aan de Stationsweg. Het
bouwplan heeft zich op het Leidse stadsbouwhuis de bijnaam 'Dallas' verworven.
De foto's laten zien dat Dallas-achtige toestanden in het Stationskwartier niet nieuw zijn. (foto's Holvast)
man. "De commissie is er niet
om te bepalen wat wel of niet ge
bouwd mag worden of om be
paalde stromingen in de archi
tectuur te bevorderen. Wel
standstoezicht is er om bii te stu
ren. Om het ergste te voorko
men".
"Ik vind het geen sterk argument
om te zeggen dat wat er de laat
ste jaren gebouwd is zo lelijk is
dat je het welstandstoezicht wel
kunt opheffen", aldus Houtman.
"Als ik door de stad wandel
schrik ik me ook wel eens wezen
loos. Maar, in het algemeen denk
ik dat het meevalt. Je zou wat er
staat eigenlijk moeten vergelij
ken met wat er zou staan als er
geen welstandstoezicht was. Dat
zou veel erger zijn".
Stationsweg
De Leidse welstandscommissie
heeft de afgelopen maanden
stormen van kritiek geoogst om
dat men heeft ingestemd met het
ontwerp voor een modern kan
toorpand dat in de plaats moet
komen van twee laat-negentien
de eeuwse panden aan de Sta
tionsweg. "Dat is een moeilijke
zaak waar allerlei dingen door el
kaar spelen", glimlacht Hout
man. "Ik denk dat een aantal le
den van de commissie de oude
panden aan de Stationsweg
graag gehandhaafd zou zien.
Maar dat is niet de vraag waar
voor de welstandscommissie
zich gesteld zag. De vraag is of
een nieuwbouwplan voldoet aan
redelijk eisen van welstand en
niet of we een keus willen maken
uit een bouwplan of datgene wat
er staat. Als we het zuiver hou
den mogen we dat ook niet in de
afweging betrekken".
Houtman verwijt het gemeentebe
stuur vrij laat actie te hebben on
dernomen om een nieuw be
stemmingsplan te maken voor
het Stationskwartier. "Door dat
gemis bestond er grote onduide
lijkheid over het toekomstig ka
rakter van de wijk. De commis
sie is pas na een uitgebreide dis
cussie tot de conclusie gekomen
dat de nieuwbouw past in de ge-
velwand van de Stationsweg. Ik
wil niet zeggen dat het prachtig
is. Maar wel acceptabel. Zeker
gezien het feit dat de omringen
de nieuwbouw ook niet zo'n ho
ge kwaliteit heeft".
De Haagse welstandscommissie,
eveneens om een oordeel ge
vraagd, filosofeerde dat een ge
bouw zich iets van zijn omgeving
kan aantrekken, er iets aan toe
voegen, erop reflecteren, haar
nabootsen, zich inschikken, con
trasteren, of onverschillig zijn.
Een gebouw kan een plek vervol
maken, beheersen, of vernieti
gen. Het kan onmisbaar zijn of
overbodig. "Voor het Stations
wegplan geldt het laatste", con
cludeerde de Haagse commissie.
Overbodig dus. "Een ontwerp
dat geen standpunt durft in te
nemen en dat onvoldoende kwa
liteit heeft"!
Voorzitter Houtman van de Leidse
commissie zegt de indruk te heb
ben dat de Haagse welstands
commissie niet bezig is geweest
te bepalen of het ontwerp vol
doet aan redelijke eisen van wel
stand maar of het voldoet aan de
hoogste eisen van welstand.
"Men doet alsof het gaat om het
meest gevoelige gebied in de
Leidse binnenstad waarvoor het
mooiste niet goed genoeg is".
De architect die verantwoordelijk
is voor het Dallas-achtige nieuw-
bouwontwerp, H. Bik, van het
bureau D T van Maanen uit
Noord wijk, zegt te hebben inge
speeld op het geldende bestem
mingsplan. Hij spreekt van een
Don Quichot-achtige strijd om
de bestaande panden te handha
ven terwijl "de oude bebouwing
toch al< volledig wordt wegge
drukt door de bestaande nieuw
bouw".
"Ik meen dat mijn bouwplan een
opvijzeling is van de huidige ge-
velwand die bestaat uit een bij-
eenraapsel van allerlei soorten
"Je kunt de hele discussie over de
Stationsweg niet los zien van de
vraag hoe je aankijkt tegen de
bouw van kantoren in de binnen
stad", meent voorzitter Houtman
van de welstandscommissie.
"Een kantoorgebouw hoeft niet
altijd van baksteen te zijn met
een schuine kap en kleine ramen
waarachter je iemand aan een ty
pemachine ziet zitten op een ma
nier alsof hij thuis achter achter
de tafel zit. Ik denk dat die
nostalgische tendens op z'n re
tour is".
"We zijn op het ogenblik zover dat
we zeggen: een kantoorgebouw
mag best op een moderne manier
vorm worden gegeven als het
maar past in de schaal van de
binnenstad. Als een architect bij
ons komt met een ontwerp voor
twee woonhuizen waarachter
één kantoor zit, dan zeggen we:
wees nu maar eerlijk en zet er
maar een kantoor neer. Ik ben er
van overtuigd dat in iets groots
de menselijke maat niet per sé
verloren hoeft te' gaan".
Vliet
Een plan dat de gemoederen in het
Leidse ook danig bezighoudt is
de bouw van een openbare bin-
nenstadsschool aan De Vliet, in
het hart van het beschermde
stadsgezicht. Omwonenden had
den op deze plek liever het plan
van ondernemer Van Brussel of
van architect B. van Beek uitge
voerd gezien. Beide ontwikkel
den een plan om in het gat aan
De Vliet' een zestal historische
woningen te bouwen met fraaie
trap- of klokgevels.
Het plan van Van Brussel -werd
door de welstandscommissie
evenwel naar Disneyland verwe
zen. "Het waren een soort flatjes
die achter een historische gevel
werden geplakt", verklaart Hout
man. Het plan van Van Beek kon
evenwel de goedkeuring van de
commissie wegdragen, maar
bleek uiteindelijk te duur voor
de belangstellenden. "Een be
langrijk verschil tussen beide
plannen is dat Van Beek gebruik
maakte van de oude verkaveling
Schoolverlaters
en werkloosheid
Schoolverlaters hebben heel uit
eenlopende ideeën over hun
kans op een baan. De een
denkt hij geen enkele kans
maakt omdat er 800.000 wach
tenden vóór hem zijn, de ander
denkt dat uitgerekend hij wél
een baan zal vinden. Volgens
het gewestelijk arbeidsbureau
bestaan er over de werkloos
heid de nodige misverstanden.
Inderdaad is het zo, aldus het
GAB, dat de situatie op de ar
beidsmarkt voor schoolverla
ters al enige jaren zeer moeilijk
is. Maar dat het aantal inge
schreven werkzoekenden al
maar stijgt, wil nog niet zeggen
dat niemand een baan vindt.
Integendeel. Elke dag vindt
weer een aantal werkzoeken
den een baan. De werkloos
heidscijfers geven alleen een
momentopname van het saldo
Om een voorbeeld te geven: in
maart 1983 daalde de werk
loosheid in de Leidse regio.
Het GAB schreef 853 werkzoe
kenden in en 880 uit. In juni
vonden méér (1089) personen
een baan dan in maart, maar
toch steeg de werkloosheid,
mede door de grote toeloop
van schoolverlaters. Het aantal
mensen dat een baan vindt,
blijft altijd onder de opper
vlakte van het totaal van in- en
uitschrijvingen.
Het GAB wijst erop dat van de
2800 schoolverlaters, die zich
vorig jaar op de arbeidsmarkt
aandienden, er in november
nog de helft en in januari nog
ongeveer 1000 als werkloos
stonden ingeschreven. De
meeste schoolverlaters hebben
dus geen langdurige werkloos
heid in het verschiet.
Volgens het GAB is het nodig
dat de schoolverlaters zich ac
tief opstellen: spontaan bedrij
ven benaderen, reageren op
advertenties, snuffelen in de
vacaturebank, etc. De rol van
het arbeidsbureau is in de eer
ste plaats ondersteunend. Ook
geeft het GAB - op vrijwillige
basis voorlichting aan groe
pen schoolverlaters. Onder
werpen als hoe te solliciteren,
andere bezigheden dan een
baan, rol van het arbeidsbu
reau, etc. kunnen aan de orde
komen. Voorts gaat het GAB
een enquête onder werkgevers
houden, gericht op de vraag
naar schoolverlaters.
Kringloopcentrum
De bollenstreek krijgt een
kringloopcentrum. Begin vol
gende maand opent de Stuur
groep Werkprojecten Hille-
gom/Lisse zo'n centrum in een
voormalige timmermanswerk
plaats aan de Kerkstraat in Hil-
legom. De stuurgroep krijgt
het pand van de gemeente Hil-
legom tijdelijk in gebruik.
Vanuit dat kringloopcentrum
zullen activiteiten als het opha
len van schillen en oud papier,
het repareren van gebruikt
speelgoed en andere spullen
en dergelijke, worden georga
niseerd. Het is de bedoeling
dat een aantal vrijwilligers uit
Lisse en Hillegom in het cen
trum een paar dagen in de
week onbetaald werk doet.
De eerste activiteit waarmee
de stuurgroep wil beginnen is
met het ophalen van schillen in
Hillegom.
De gemeente Hillegom is als eer
ste uitgekozen voor het schil-
lenproject. Er zijn in het bol-
lendorp rond de 7000 enquête
formulieren verspreid.
"De eerste reacties waren zo
bemoedigend dat wij nu al van
mening zijn dat het schillen-
project in Hillegom een succes
wordt", aldus Tim Boyenk, die
het vrijwilligerswerk vanuit
het Vormingswerk Jonge Vol
wassenen (VJV) begeleidt.
Het is zeker niet de opzet, om het
bij het ophalen van schillen te
laten.
De werkprojecten zijn in eerste
instantie bedoeld voor inwo
ners van Lisse en Hillegom.
"Als er echter liefhebbers voor
de projecten die niet in die bei
de dorpen wonen, worden ze
zeker niet weggestuurd.
LEIDEN - De vier Leidenaars,
jongens in leeftijd variërend van
16 tot 21 jaar, die in de nacht van
zondag op maandag werden aan
gehouden in verband met een in
braak in een kruidenierswinkel
aan de Maasstraat blijken in de
afgelopen tijd meer inbraken te
hebben gepleegd. In totaal stalen
ze voor een bedrag dat tussen de
50.000 en 60.000 gulden ligt.
Het viertal stal zondagavond uit
een woning aan de Derde Bin
nenvestgracht een stereotoren.
LEIDEN - De vraag hoe de breuk
tussen religie en wetenschap te
herstellen, staat centraal tijdens
twee gespreksavonden van de
Leidse christengemeenschap.
De eerste is vanavond, de tweede
volgende week donderdag, aan
vang 20.15 uur, plaats van hande
ling Hoge woerd 108. Gespreks
leider is S.R. Storm.
Vervolgens viel in de Van d
Werfstraat hun oog op een Fii
In de Merenwijk 'vonden' de vi
een andere Fiat. Met beide v I
gens reden de jongens vervi -
gens naar de Maasstraat en rai
den met één van de auto's e S
deur van een winkel en gingen
vervolgens vandoor. Nadat ze
Leiderdorp ergens wat haddi
gedronken kwamen ze terug 0
te kijken of iemand al wat hi
ontdekt.
Dat bleek niet het geval. En d
was het startsein om sigaretti
te gaan stelen. Toen ze echt
voor de tweede keer terugkw
men was inmiddels de polil I
gealarmeerd door een voorb
ganger, zodat het viertal gearfl
teerd kon worden.
In de afgelopen anderhalve maai
heeft het viertal volgens de Lei
se politie zes inbraken gepleeg
Het was ze vooral om stereo-l
paratuur te doen.
