-c
'Onze taal nu nog mooi'
'RuiterstoeF van keizer Wilhelm
Mensje van Keulen gruwt van nieuwe spelling
Festival
oude muziek,
dans en
theater in
Den Haag
Galerieën presenteren
werk in Nieuwe Kerk
Bert van der
Linden (75)
overleden
Huize Doorn weer voor publiek geopend
Boekenmarkt
'Gat in kop' van 'Mannen van den Dam' roept vragen op
DONDERDAG 22 MAART 1984
Radio - tv - kunst
AMSTERDAM De bovenwoning van Mensje van Keu
len kijkt uit op een park met bomen, struiken en speel-
werktuigen. De rust is opmerkelijk in de straat die niet
ver van Amsterdams centrum is gelegen. In de woning
zijn de kamers bijna geheel wit geschilderd. De bijkamer
biedt een stilleven met kinderspeelgoed. Boven haar
werktafel hangen kleine tekeningen van Peter Vos, die
bij het verhaal in dichtvorm De Avonturen van Anna
Molino behoren.
„Boeken zijn machtig", zegt Mensje
van Keulen. Mensen die zich
vervelen, kunnen zich misschien
niet voorstellen wat boeken met
ze kunnen doen. Je kunt er een
reis mee om de wereld maken. Ik
hield al heel jong van lezen. Ik
verheugde me erop als ik van
school thuis kwam, om weg te
duiken achter een boek. Dan was
er een andere wereld. Ik schreef
en tekende al vrij jong. Ik wist
toen nog niet wat de overhand
zou krijgen. Zowel tekenen als
schrijven, daar voelde ik me ge
lukkig bij. Tekenen heeft de over
hand gehad tot in de tijd van
Propria Cures toe. Nu teken ik
helemaal niet meer".
Mensje van Keulen debuteerde in
1972 met de novelle „Bleekers
zomer". In datzelfde jaar werden
verhalen die eerder in verschil
lende tijdschriften waren ver
schenen, gebundeld in „Alle
maal tranen". Daarna volgden de
roman „Van lieverlede" (1975),,,
De avonturen van Anna Molino"
(1980), de roman „Overspel"
(1982) en de verhalenbundel „De
Ketting" (1983).
„Met de zwabber veegde m'n moe
der een naaktboekje onder m'n
bed vandaan. Huilbuien konden
haar er niet van weerhouden me
van de gemeente—hbs te halen
om me vervolgens naar een gere
nommeerde nonnenschool te
sturen. De angst voor kruise, rui-
tengerokte tutten en zuur kijken
de meres bleek terecht, maar
werd draaglijk omdat ik de eer
ste dag vriendschap sloot met
„Roos". (Tigertits Rosie, uit de
bundel 'Allemaal tranen').
'Allemaal tranen' is het enige
boek waarin je frequent in de
ik-vorm schrijft.
Mensje van Keulen: „Die verhalen
zijn grotendeels auto—biogra
fisch. Het waren mijn eerste
schrijfsels. Misschien dat je dan
sneller teruggrijpt naar gebeurte
nissen die nog dichtbij liggen.
Auto-biografisch schrijven is
niet meer interessant voor mij.
Het is nu eerder zo dat ik het ver
velend vind om mensen te lezen
die almaar terugblikken op hun
jeugd, nostalgisch zijn. Dat roept
wrevel bij me op. Ik kan het niet
meer, ik heb er geen zin meer in.
Ik heb het in het begin gedaan,
het is daarna niet meer voorge
komen".
„Vroeger dacht ik dat schrijven
makkelijker zou worden naarma
te je ouder wordt. Het tegendeel
is waar. Ik ben altijd weer ver
baasd. Vaak denk ik: het lukt
niet meer. Dan verbaas ik me
over het feit dat er nog zoveel
boeken verschenen zijn. Als ik
voorlees of boeken weer eens in
kijk, ben ik vaak verbaasd over
de teksten die er staan. Ik kan
me de momenten dan niet meer
herinneren waarop ze zijn ge
maakt en lees ze alsof ze door een
ander zijn geschreven".
Ze kijkt naar buiten. Het is begon
nen te sneeuwen. „Wat een weer
zeg", zucht ze. Na een korte pau
ze: 'De Ketting' was nou echt een
verhaal waarvan ik dacht: het is
niets of het is goed. Ik heb het
ook aan niemand laten lezen. Ik
laat mijn werk aan een, hooguit
twee mensen lezen. En dan ook
maar af en toe. Liever helemaal
niet".
„'Overspel' heb ik ook aan nie
mand laten lezen, is meteen naar
de uitgeverij gegaan. 'De Ket
ting' lag heel dicht bij me. Ik wil
de, wat ik eigenlijk nooit doe,
iets kwijt wat met mezelf te ma
ken had. Gelukkig ontstond er
gaandeweg een verhaal in. Dat is
toch wat ik het liefst wil: een ver
haal vertellen. Ik wil niet gaan
rondbazuinen hoe het met de
krochten van mijn ziel gesteld is.
Ieder verhaal moet van begin tot
eind zijn spanning behouden".
„Dat doe je ook door de manier
waarop je je taal gebruikt. Hét
ene moment kan het heel gela
den zijn, dan plotseling moet er
rust zijn in een beschrijving, dan
ineens voel je dat er weer iets
poëtisch of juist grofs moet zijn.
Dat balanceer je voortdurend uit.
Daardoor wil je spanning hou
den. Je denkt wel eens: wat een
vak. Dan ben je uren bezig en het
komt maar niet op papier zoals je
het wilt. Je twijfelt aan alles.
Maar er zijn ook momenten dat
je heel tevreden bent. Dan is er
niets aangenamers dan dat. Daar
gaat niets in het leven tegenop".
- Wat wil je zeggen met je verhalen
Vraag je je af: waarom vertel ik
Mensje van Keulen: „In de eerste
plaats wil ik vertellen. Zelfs als
ik een boodschap zou hebben.
door
Anton van der Kolk
dan moet die altijd onderge
schikt zijn aan het scheppen. Bij
'Overspel' wist ik van tevoren: ik
wil iets doen met het feit dat
mensen altijd in de knoei raken
door hun eigen tegenstrijdig
heid. Eigenlijk besef ik dat dit
een heel normaal verschijnsel is,
waar je je niet zo druk over hoeft
te maken. Mensen doen anders
dan ze bedoelen, of verzwijgen
iets waardoor ze zichzelf in de
nesten werken. Ik realiseer me
dat dit bij de meeste literatuur op
gaat. Het zit in de mensen. Daar
om is het ook nooit zo dat een
groot dramatisch gebeuren zich
zo verschrikkelijk onderscheidt
van een klein dramatisch gebeu-
Dat is ook jouw antwoord als
mensen jouw boeken het predi
kaat 'kleinburgerlijk realisme'
meegeven?
„Dat predikaat komt voornamelijk
van mijn eerste boeken. Ik denk
dat het voor mijn laatste twee
boeken niet meer zo opgaat.
Maar dat stempel zal ik wel altijd
houden. Ik laat het me maar aan
leunen hoor. De mensen zeggen
maar. Ik reageer ook niet op criti
ci. Het zijn allemaal lezers die al
les weer anders ervaren. Je ziet
het wél vaker in Nederland, dat
iets wat Hollands is beschimpt
wordt, iets wat met de eigen wor
tels te maken heeft ontkend, ter
wijl alles wat over de grens ge
beurt wel als groots wordt ge
zien".
Gering denken over eigen taal en
cultuur noemt ze als een van de
oorzaken waarom Nederlandse
boeken in het buitenland, in ver
gelijking met andere talen, zo
weinig afzet vinden. Een uit
vloeisel daarvan is de voortdu
rende neiging om de Nederland
se taal te veranderen. Mensje van
Keulen is daar een fel tegen
standster van. Voorstanders van
een nieuwe spelling noemt ze de
propagandeurs van luiheid en
gemak, die een fout soort macht
nastreven.
„Ik heb nu die lijsten gezien van
DEN HAAG - Van 22 tot 28 juni
wordt in Den Haag het Eerste
Festival voor Oude Muziek,
Theater en Dans gehouden. Ach
terliggende gedachte hierbij is
de integratie die deze podium
kunsten met name in de zestien
de en zeventiende eeuw onder
gingen. Een opvatting van
kunst als totaliteit die ook in
het moderne theater weer post
begint te vatten.
Om die integratie te tonen wordt
de Engelse 'maske' 'Cupid and
death' opgevoerd, een stuk uit
1659, een werk waarin muziek,
dans en toneel samengaan. Met
datzelfde doel voor ogen wor
den twee cantates uit de barok
van L.N. Clérambault uitge
voerd, compleet met gestiek en
mimiek van die tijd.
Zoals op het podium verschillen
de facetten van theater werden
verenigd, zo streefde men er in
die tijd ook naar als individu zo
veel mogelijk terreinen te be
strijken: de 'homo universalis'.
Vandaar een programma over
de Haagse diplomaat, schrijver,
dichter, taalkundige en compo
nist Constantijn Huygens. Over
rhetoriek als basis voor po
diumkunsten wordt een sympo
sium gehouden.
Aan historische dans is tot op he
den in ons land weinig aan
dacht besteed. Tijdens het festi
val zal het ensemble 'Le joly jeu'
een dans uit de renaisance bren
gen en geven het ensemble van
Francine Lancelot uit Frankrijk
en het ensemble voor Histori
sche Dansen van de Rotterdam
se Dansacademie een uitvoe
ring van dansen uitde barok.
Voorts wordt een symposium
over historische dans gehouden
en worden curussen Barokdan-
sen georganiseerd.
Commedia del 1'Arte-groep uit Ita
lië zal optredens geven met deze
zeventiende-eeuwse vorm van
volkscomedie. Studenten van
het Koninklijk Conservatorium
zullen één van de twee midde
leeuwse Paasspelen die ons
land rijk is uitvoeren. Ook
'Noye's Fludde', een wagenspel
uit de middeleeuwen, wordt op
het podium gebracht.
Mensje van Keulen: "Wie spelling wil veranderen, propageert luiheid en
gemakzucht". (foto gpd)
hervormingen die worden voor
gestaan", zegt ze. „Je krijgt
vrouw zonder w en leeuw alleen
met een w. Het klopt ook niet.
Als je zou uitgaan van de spreek
taal zou het beperkt zijn tot een
klein deel van de Randstad.
Leesblindheid hef je er niet mee
op, want dat heeft een andere
oorzaak. Sinds Engels onze twee
de taal is, maak je het kinderen
alleen maar moeilijk, omdat je
die taal nooit fonetisch lezen,
spreken of schrijven kunt. Als
mensen niet meer zien dat woor
den een oorsprong hebben, datje
handdoek met twee dd's schrijft
omdat het een doek voor de hand
is en niet voor meneer Han, heb
ben ze ook geen gevoel voor taal.
Dan kunnen ze ook nooit meer
snappen dat al die boeken die
destijds ontstonden al gerui-
neerd zijn. Het is niet charmant,
zoals taalvernieuwers zeggen,
om boeken in een verouderde
spelling te lezen. Mensen lezen
die boeken niet meer. Ze doen
gedateerd aan, daar houden
mensen niet van".
„Waarom zitten mensen nu in de
knoop met de c of de k? Omdat
die hervorming al geweest is. Die
hervormers hebben geen ontzag
voor taal. Je hoort mensen toch
niet klagen over spelling als ze
een boek moeten lezen. Nee, als
ze zelf moeten schrijven. Mensen
schrijven niet veel, ze bellen op.
De schrijvers vertegenwoordi
gen de Nederlandse taal. Dat
help je om zeep".
Goed beeld van alle stromingen
AMSTERDAM (GPD) - Zes chef
koks knielen op een steiger in
de Nieuwe Kerk. Om beurten
scheppen zij wat gekleurde
mayonaise uit een koperen
steelpan en kwakken dat doel
gericht op een groot vierkant
onder hun voeten. „Je ziet
het", juicht de restaurateur
Joop Braakhekke, „het is een
Appel. Dat is precies 'Sun
birds' het schilderij dat Karei
Appel in 1960 in Amerika heeft
geschilderd". De aanwezigen
mogen het kunstwerk daarna
verwoesten door de basis van
Waldorfsalade met mayonai-
sekleur op te eten. Met deze
opmerkelijke voorstelling is
gisteren de officiële opening
ingeluid van de Kunstmanifes
tatie 1984, een presentatie van
het kunstaanbod in 36 Neder
landse galerieën uit verschill-
dende steden, die van donder
dag 22 tot en met maandag 26
maart in de Nieuwe Kerk op de
Dam in Amsterdam wordt ge
geven.
De ludieke actie van de chef
koks mag intern de pijn ver
zachten dat in Amsterdam
geen Michelin-ster is uitgereikt
voor het allerbeste restaurant,
maar het gedoe met pannetjes
mayonaise, op kleur gebracht
door kersen, caramel of truffel
heeft weinig te maken met de
kwaliteit van de kunstmarkt,
en die is zeer hoog, zoals tien
duizenden bezoekers al in 1982
en 1983 hebben kunnen con
stateren.
Galeriehouder Ton van Dijk, die
de Kunstmanifestatie heeft
georganiseerd met zijn colle
ga's Will Hoogstraate en Anne-
marie Verbeek, zegt: „We heb
ben niet de pretentie dat we
hier in de Nieuwe Kerk een
volledig overzicht geven van
de hedendaagse kunst, maar
het levert een goed beeld van
alle stromingen".
De voorbereiding van deze derde
Kunstmanifestatie is niet zon
der problemen verlopen. In de
Nieuwe Kerk kan met behulp
van schotten ruimte worden
geschapen voor 30 tot 35 gale
riehouders. Maar na het succes
van de vorige kunstmanifesta
tie, die 22.000 kijkers en een
groot aantal kopers trok, heb
ben ook minder bekende gale
riehouders gevraagd om mee
te mogen doen. Wil Hoog
straate van Galerie d'Eendt
wilde daarop twee beurzen
achter elkaar organiseren; een
voor de meer conventionele
kunst en een voor de avant gar
de. Bovendien zouden Duitse
galeriehouders worden uitge
nodigd, maar daartegen had de
Nederlandse galeriewereld be
zwaren en de buitenlanders
werden afgeschreven.
Op de enige kunstmanifestatie
die dit jaar wordt gehouden
ontbreken een paar topgale-
ries. Achttien andere galeries,
die niet voor de Kunstmanifes
tatie werden uitgekozen, orga
niseren nu tijdens het aan
staand weekeinde een eigen
beurs in de Sonesta Koepel
kerk in Amsterdam. En om het
overzicht van alternatieve
kunsttentoonstellingen in Am
sterdam volledig te maken: in
de Brakke Grond tonen zeven
Vlaamse galeries hun eigen
kunstenaars. Zondagmiddag
kan het kunstminnende pu
bliek bovendien in Paradiso de
Kunstbeurs-voor-iedere-beurs
bezoeken, waar tachtig jonge
kunstenaars hun werk aanbie
den.
Bert van der Linden (foto anp>.
AMSTERDAM (ANP) De toneel
speler Bert van der Linden is gis
teren op 75-jarige leeftijd in een
Amsterdams ziekenhuis overle
den. Hij was al geruime tijd ziek.
Bert van der Linden is jarenlang
verbonden geweest aan de Ne
derlandse Comedie waar hij
vooral kleine rollen speelde. Ook
heeft hij vanaf de begintijd van
de televisie aan jeugdseries en
hoorspelen meegewerkt. Van der
Linden was voor het laatst te
zien in de NCRV-produkties
'Pommetje horlepiep' en 'In de
Grote Klok'.
AMSTERDAM (ANP) VERMEU
LEN PRIJS De Stichting Am
sterdams Fonds voor de Kunst
heeft de Matthijs-Vermeulen-
prijs 1983, een bedrag van 7000
gulden, toegekend aan Klaas de
Vries voor zijn compositie 'Dis-
cantus'.
DOORN (GPD) Het zadel
van de keizer is nu dan
eindelijk te zien, om maar
met de deur in huis te val
len. De steeds talrijker be
zoekers van Huize Doorn
(50.000 in 1982, maar vorig
jaar al 65.000) mopperden
er wel eens over, dat op
prentbriefkaarten in de
souvenirwinkel dat zadel
wel te vinden was, maar
dat ze het in werkelijkheid
niet te zien kregen.
Wat is er dan zo bijzonder aan dat
zadel? Op zichzelf niets, maar het
fungeerde voor de toch al excen
trieke Duitse ex-keizer Wilhelm
II als bureaustoel. Een verdere
beschrijving kan hier achterwe
ge blijven, de foto maakt alles
duidelijk.
Kaiser Willy's bureauzadel staat in
zijn werkkamer in Huize Doorn,
een vertrek waar de man die zich
een ware nazaat van Frederik de
Grote voelde, zijn boeken en stu
dies schreef. Souveniijagers zul
len geen kans krijgen, want in de
DEN HAAG (ANP) - In de hal van
het Centraal Station in Den Haag
wordt op 23, 24 en 25 maart
'Eindstation Boekenmarkt' ge
houden. Stichting Bzztoh organi
seert voor de zevende maal in
successie een boekenmarkt waar
ongeveer vijftig uitgevers aanwe
zig zijn. De markt trekt jaarlijks
ongeveer 65.000 bezoekers. Vele
auteurs zijn aanwezig om hun
boeken te signeren, o.a. Yvonne
Keuls, A.C. Baantjer, Maarten 't
Hart, Daan Cartens, Dirk Kroon,
Dolf Verroen, Thea Beekman,
Anke de Vries, Jona Oberski,
Dolf de Vries, Hein de Kort, Ger-
rit de Jager, Gerard van Lennep,
Thomas Rap, Adriaan van der
Veen, Herman Pieter de Boer,
drs. P., Xaviera Hollander, Jules
Deelder, Johnny van Doorn.
toegangsdeur komt een perspex
muurtje.
Een prachtig onderhouden huis,
daar in Doorn. Wilhelm kocht
het in 1919 van baronesse Van
Heemstra, de grootmoeder van
Audrey Hepburn, voor een half
miljoen en voor dat bedrag koopt
men in deze contreien tegen
woordig amper een semi-bun
galow, laat staan een kasteeltje
met vijfentwintig vertrekken en
een buitengewoon fraai park er
omheen.
De keizer kon het trouwens toch
best betalen, want hij was be
hoorlijk rijk, al was hij dan op 10
november 1918 ergens aan de
Nederlands-Duitse grens in
Limburg verschenen met de ont
hutsende mededeling dat hij de
Duitse keizer was en om asiel
verzocht. Hij kreeg het, op uit
drukkelijke voorwaarde dat hij
zich voortaan van iedere politie
ke activiteit zou onthouden.
Daar heeft de ex—keizer zich keu
rig aan gehouden. Friedrich
Ebert, de eerste minister—presi
dent van de Weimar-republiek,
stuurde hem in 1922 grootmoe
dig zijn bezittingen na: de schat
tingen varieren van 58 tot 63
goedgevulde spoorwagons.
Wilhem verdween volkomen uit de
publiciteit en op den duur wist
eigenlijk niemand meer, dat hij
nog altijd in Nederland woonde.
Toen de troepen van Hitler in
1940 ons land binnenvielen, lie
ten zij die allang vergeten ex-
keizer gewoon zitten waar hij zat.
In 1941 overleed hij, 83 jaar oud.
Zij die hem kort voor zijn dood nog
door
Jan Zitman
hadden gezien vertelden dat hij
nog altijd kaarsrecht hep, want
dat was, werd beweerd, de be
doeling van dat zadel: hij wilde
tot zijn dood toe een stramme
militaire houding bewaren.
Anderen zeggen, dat Wilhelm het
deed omdat hij zo graag paard
reed. Bij zijn geboorte werd te
laat opgemerkt, dat het linker
armpje niet in de kom zat. Aan
de in Huize Doorn tentoongestel
de uniformen is te zien, dat de
keizer altijd een te korte linker
arm heeft gehad.
Eresabels
kleinzoon van koningin Victoria
was en die land en volk in de
steek liet toen het misging. De
laatste jaren is de belangstelling
voor hem sterk toegenomen.
Naar schatting is een op de drie
bezoekers een Duitser en het zijn
de makste bezoekers.
Natuurlijk is lang niet alles wat
zich in de nalatenschap bevindt
in dit fascinerende museum te
zien. Er wordt naar gestreefd ex
posities van wisselende samen
stelling te organiseren. De ten
toonstelling 'Driekwart eeuw
keizerlijke kledij', die vorig jaar
dus 65.000 mensen trok, is ver
lengd en wordt aangevuld met
een uitstalling van eresabels en
degens, die Wilhelm II bij para
des en staatsiebezoeken droeg.
Het centrale thema is dit jaar 'Te
gast bij de keizer'. In de keizerlij
ke eetzaal staat een formeel ge
dekte tafel, die een indruk geeft
van de sfeer en de stijl waarin de
keizer bij feestmaaltijden zijn
gasten ontving.
Huize Doorn is geopend vanaf van
daag tot en met 31 oktober dage
lijks van half tien tot vijf uur en
op zondagen van een tot vijf uur
LEIDEN - Het Vlaamse gezel
schap 'Mannen van den Dam'
is met informatie erg spaar
zaam geweest. Een korte pro
grammatoelichting en de ver
melding van enkele namen wa
re wenselijk geweest. Zo be
kend in Nederland is dit gezel
schap niet en zo duidelijk is de
voorstelling nu ook niet be
paald.
Men speelt volgens de LAK-
agenda een stuk van een zeke
re Wolfgang Deichsel; nadere
gegevens omtrent deze schrij
ver zijn helaas onbekend. Het
gaat over de lotgevallen van
een industrieel, die na een
feestje wakker wordt en
zich niet meer kan herinneren,
wat er met hem gebeurd is.
De titel 'Gat in kop' slaat waar
schijnlijk op de moord, waar
van in dit stuk steeds sprake is.
Is de industrieel daaraan zelf
schuldig, of is het zijn studie
genoot, met wie hij schijnbaar
tijdens het nachtje doorzakken
is opgetrokken?
Dan spelen een vrouw, die af en
toe naar 'Don Carlos' verwijst,
een invalide dochter, die expe
rimenten uitvoert, een huis
knecht en een in geld en de
dochter geïnteresseerde neef
een niet zo duidelijke rol. Het
is zeer de vraag of met deze fi-
gurenconstellatie, waarvan de
bedoeling schijnt te zijn de
burgerlijkheid te ontmaske
ren, als zodanig op het publiek
overkomt.
Soms lijkt men met vormingsto
neelelementen deze bourgeoi
sie aan de kaak te willen stel
len. Over het algemeen zijn de
scènes echter dusdanig tot ab
surde proporties uitvergroot,
dat van de verpletterende dui
delijkheid van het traditionele
vormingstheater hier beslist
geen sprake kan zijn. Groteske
dialogen en farce-situaties
overheersen soms en maken
van het geheel een ongrijpbare
mengelmoes.
Misschien spelen het taalgebruik
en voor Nederlands publiek
onbekende verwijzingen een
essentiële rol, die hier in de Ne
derlandse situatie niet tot uit
drukking komen. Er ontbreekt
iets aan deze voorstelling - het
is een komedie, een klucht of
een stuk in Franse Vaudeville
stijl?
duurt te lang ten opzichte van
het vrij magere gegeven. Ook
het gebrek aan nieuwe absurde
vondsten maakt, dat deze pro-
duktie na verloop van tijd zijn
spanning verliest en niet meer
terugkrijgt.
Toch zijn er een paar idiote, ijzer-
sterk gespeelde scènes, waar
door de totale indruk niet in
zijn geheel negatief hoeft te
zijn. Er blijven te veel vraagte
kens over; ze zetten niet tot
denken aan, maar doen het
vermoeden rijzen, het allemaal
gewoon niet begrepen te heb
ben.
WIJNAND ZEILSTRA.
