Max Beckmann:
tussen romantiek
en sociale utopie
Kuns'
Bewogen impressies Leiden en
Weing pretenties, veel kwaliteit
omgeving
Grote overzichtsexpositie in München
Jos Thie
artistiek
coördinator
RO-Theater
Chris le Roy in de Waag
Tekeningen van Chris le Roy. De
Waag, Aalmarkt 21. Tot en met 31
maart.. Geopend: di. Vm za. van
10.00-18.00 uur.
LEIDEN - '"t Meest voelde ik
me aangetrokken tot het stille
en wijde van 't landschap, met
daarin het natuurmonument, 't
zij een molen of hooiopper, 't
zij een schoof of êen boeren
kar. Of een doode kraai han
gend op 't veld, in een of ande
re stemming". Aldus kenmerk
te Chris le Roy (1884-1969) zijrri
Leidse jaren. Van 1914 tot 1919
vertoefde deze beroepsofficier
in Leiden, onder meer in de nu
verdwenen Morspoortkazerne.
Al eerder had hij belangstel
ling voor het kunstenaarschap
gehad, maar in Leiden kwam
een en ander pas goed los. On
geschoold op dit gebied - wel
had hij contact gezocht met de
Deventerse schilder Bartus
Korteling (1853-1930) en met
de Leidse schilders Floris Ver
ster (1861-1927) en Willem Hen
drik van der Nat (1864-1929) -
stortte hij zich met enthousias
me op het uittekenen van land
schappen, maar ook van men
sen. Hij kreeg zelfs tweeëneen
half jaar verlof (van 1919-1921)
om zich als kunstenaar verder
te bekwamen. Maar ook tij
dens zijn veldoefeningen zag
Le Roy wel kans om te schet
sen. De Leidse schilder A. Ro-
semeier (geb. 1888) herinnert
zich nu nog hoe hij toen met Le
Roy de velden introk om te te
kenen. Zij moesten dan ieder
een eigen plekje opzoeken,
aangezien de militaire regels
van die tijd niet toelieten dat
een officier en een onderoffi
cier (Rosemeier) samen kon
den zitten tekenen.
Het werk van Le Roy uit de jaren
1917-1921 wordt nu getoond in
Nina Wiener and Dancers op Spring Dance
Wind Devil' door Nina Wiener and Dancers, choreogra
fie: Nina Wiener, muziek: Sergio Cervetti. Gezien in de
Blauwe Zaal, Utrecht. Aldaar ook vanavond.
UTRECHT - De vijf Utrechtse theaters zijn deze
weken een lustoord voor dansfanaten. In het ka
der van het Spring-Dance-festival treden daar tal
van buitenlandse, moderne dansgroepen op, die
anders nooit in ons land te zien zijn. Dat biedt de
gelegenheid om de ontwikkelingen op dansge-
bied in eigen land te vergelijken met wat over de
grenzen gebeurt.
De uit de Verenigde Staten afkomstige Nina Wie
ner and Dancers is daar een voorbeeld van. In
een denderend hoog tempo worden zoveel facet
ten van de moderne dans getoond, datje het re
sultaat een grand scala de danse zou kunnen noe
men. Je herkent er soms Cunningham en Gra
ham in, er is flitsend grondwerk en lenige acroba
tiek, maar ook mime en een verstild liefdesduet.
Steeds korte fragmenten, waarbij de zes dansers
in wisselende combinaties of solo aantreden.
Ondanks de veelheid aan gebruikte middelen heeft
de groep van Nina Wiener een eigen gezicht. Dat
toont zich in de eerste plaats in de uitvoering.
Uiterste precisie wordt bij haar niet gevraagd.
Wel een grote souplesse en een uitbundig dans
plezier, wars van pretenties. De dansers dragen
gemakkelijk zittende pakken. Ingewikkelde toe
ren worden terloops en met een schijnbare non
chalance uitgevoerd. Juist daarin verraadt zich
de beheersing. De afstand tot het publiek is daar
door klein. Daar komt bij dat ieder van de dan
sers terugkerende, eigen bewegingsthema's ge
bruikt en zo een min of meer te identificeren fi
guur wordt.
De choreografie versterkt die toegankelijkheid.
Korte impressies, alsof ze op het moment zelf bij
de dansers opkomen. Verschillende stemmingen
volgen elkaar snel op. Een duet in vliegende
vaart, waarbij het meisje als een tol om de jongen
heendraait, maar ook een volledig op de grond
uitgevoerd fragment, waarbij de dansers zich
krommmen en strekken als dolfijnen in de bran
ding. Wat dan nog aan hoogdravende pretenties
zou kunnen resteren, wordt met humor gerelati
veerd.
Hoe subtiel.Wiener stemmingen weet te doseren,
blijkt als een gedrongen danseres een duet doet
met een boomlange danser. Op het oog een on
mogelijke combinatie, die in de uitgekiende cho
reografie echter juist versterkend werkt.
Nina Wiener and Dancers slagen er als maar weinig
anderen in de schijn van gewichtigheid, die om
dans hangt, te doorbreken.
ARIEJAN KORTEWEG
de Leidse Waag door de huidi
ge eigenaar er van: het mu
seum De Lakenhal. Dit ge
beurt ter gelegenheid van het
feit dat de kunstenaar 100 jaar
geleden (op 21 maart) werd ge
boren. Van deze autodidacti
sche, maar technisch zeer be
kwame oud-Leidenaar kan
men 45 landschappen en inte
rieurs bekijken, alle gemaakt
in Leiden en omgeving. Het
gaat om tekeningen op getint
papier, vervaardigd in gitzwart
Siberisch krijt of, soms, in
bruin krijt. Ze zijn bijgewerkt
en opgehoogd met diverse
soorten kleurkrijt (rood, blauw
etc.) en ook af en toe met wat
verf.
De landschaptekeningen zijn ta
melijk klein en laten o.a. hooi
schelven, het Oegstgeester
Groene kerkje, de toren van
Warmond en de Vliet bij Lei
den zien. Le Roy heeft zijn on
derwerpen scherp geobser
veerd en krachtig uitgeschetst.
Niettemin voegde hij wel een
en ander toe od het papier.
Strepen in de lucht die om een
toren heen kronkelen, de ge
noemde (zeer overwogen) toe
voeging van enige kleur- en
lichtvlakken, en de expressio
nistische lijnvoering in het al
gemeen, laten zien dat het Le
Roy mede om bepaalde effec
ten te doen was. Harmonisch
gecomponeerde werken vol
uitdrukking van leven en be
weging zijn het geworden, het
geen ook geldt voor zijn inte
rieurs met mensfiguren.
Deze laatste zijn veel groter op
gezet en tonen o.a. arbeidende
vrouwen en mannen in de
toenmalige Stedelijke Werkin
richting in het voormalige Cae-
ciliagasthuis. De uitgetekende
mensen komen over als som
bere anonieme werkers. Indi
viduele trekken ontbreken,
zelfs aan de portretten van zijn
eigen vrouw. Het zijn in de eer
ste plaats knappe studies van
de schilderachtige, levende
werkelijkheid. Bovendien la
ten zij, evenals sommige land
schaptekeningen, iets zien van
Chris le Roy het Groene Kerkje in Oegstgeest (foto pn
Chris le Roy een arbeider aan
inrichting in Leiden.
het Leiden van zestig jaren te
rug.
De tentoongestelde tekeningen
doen denken aan het vroege te
kenwerk van Vincent van
Gogh, zij het dat Le Roy tech
nisch begaafder was. Met deze
begaafdheid heeft hij zich later
voor velen verdienstelijk ge
maakt. Na te zijn afgekeurd
voor militaire dienst in 1924
(wegens reuma) was hij lange
tijd werkzaam als tekenleraar
in het Gelderse Zetten. Ook
ontwierp hij een 7-delige leer
gang tekenen voor de Lagere
School, die werd uitgegeven
door Noordhoff. Ziin grote, in
twijnmolen in de Stedelijke Werk-
(foto pr)
wezen religieus geaarde be
langstelling voor de natuur
kreeg in de jaren na Leiden
verdere gestalte in zijn vele bo
tanische kalenders, landschap-
schetsen (zie zijn 'Gids naai
den Gelderschen Achterhoek
uit 1937) en steeds abstractei
wordende aquarellen naar ve
getatie en vogels. Het bewogen
en tegelijk beheerst bezig zijn
met de schoonheid van de we
reld heeft hem steeds geken
merkt. De vroegste neerslag
hiervan is vooral voor Leide
naars interessant, en is het be
kijken ten zeerste waard.
ANTOON ERFTEMEIJER
Max Beckmann: dubbelportret met Quappi (foto gpd>
Lorin Maazel weg bij Weense Opera
WENEN (AP) - De Amerikaanse
dirigent Lorin Maazel heeft giste
ren, na ongeveer anderhalf jaar
bij de Weense Staatsopera te
hebben gewerkt, bekendge
maakt dat hij zijn contract in
1986 niet zal vernieuwen.
In verklaringen die werden vrijge
geven in Toronto, Canada en We
nen kondigde de Amerikaan aan
dat hij voornemens is om binnen
twee jaar óp te stappen.
Maazel maakte zijn besluit bekend
nadat Oostenrijkse functionaris
sen, onder wie minister van on
derwijs en kunsten Helmut Zilk,
hadden gezegd 'sceptisch' te zijn
over de mogelijkheden voor een
nieuw contract na 1986.
(GpD)tentoonstelling 'Entartete Kunst' in Munchen, die van 19 juli tot oktober
1937 duurt en meer dan 2 miljoen(!) bezoekers trekt, hangen acht of negen schilderijen en evenzo-
vele grafische werken van de dan al beroemde Duitse kunstenaar Max Beckmann. Na het aanho
ren van Hitiers toespraak bij de opening van het 'Huis der Duitse Kunst' in München op 18 juli
van dat jaar verlaat Beckmann de volgende dag met zijn tweede vrouw Mathilde ('Quappi')
Duitsl^id. Het echtpaar wordt begeleid door een zuster van de vrouw, Hedda Schoonderbeek,
,Ti Amsterdam met een organist is getrouwd.
die i
Max Beckmann leeft van 1937 tot
1947 voor het grootste deel in
Amsterdam op het adres Rokin
85. Zijn atelier is daar een vroe
ger tabaksmagazijn. In 1947 ver
trekt de schilder naar het 'land
van de vrijheid', de Verenigde
Staten van Amerika. Zijn vader
land Duitsland, waar hij 100 jaar
geleden, op 13 februari 1884 in
Leipzig, werd geboren heeft
Beckmann nooit meer terugge-
De ironie van het lot wil, dat het
met zo'n treurige hypotheek be
laste pseudo-klassistisch ge
bouw aan de Prinzregentenstras-
se in München, nu het toneel is
van een groot overzicht van de
werken van Max Beckmann.
Naar aanleiding van de honderd
ste geboortedag van de kunste
naar, die in 1950 op weg naar het
Central Park in New York op
straat aan een hartaanval over
leed, worden in het 'Huis der
Kunst' 132 schilderijen, 77 teke
ningen en aquarellen alsmede 88
grafische werken getoond. Vol
gens de door Carla Schulz-Hoff-
mann uitgegeven schitterende
catalogus en 'grootonderne
ming', die 'voor de volgende de
cennia wel voor de laatste keer
gelegenheid biedt, zich zo opval
lend met het werk van de kunste
naar bezig te houden'. Na Mun
chen gaat de Beckmann-tentoon-
stelling naar Berlijn en vervol
gens naar St Louis en Los Ange
les.
Max Beckmann heeft in de kunst
geschiedenis al lang zijn vaste
plaats. Hij wordt gewoonlijk om
schreven als de leidende schilder
van het Duitse expressionisme.
Maar dat is geenszins in overeen
stemming met de opvatting van
Beckmann zelf, die een dusdani
ge karakterisering als een beper
king beschouwde en daarmee als
mogelijkheid voor misvattingen
over zijn kunst.
Beckmann was realist en indivi
dualist. Hij heeft zich nooit ge-
door
Hans Amesz
stoord aan bestaande scholen of
opvattingen in de schilderkunst.
Zjjn beelden zijn visioenen en in
zichten, parabels voor het uitge
leverd zijn van de mensen aan
het ruwe, vernietigende geweld
van hun tijd.
Beckmans leven was typisch
Duits. Hij maakte twee wereld
oorlogen mee, moest als zovele
andere emigreren voor de terreur
van de nazi's. Hij was een getuige
van zijn tijd, een getuige van de
eeuw in Duitsland waar hij zeer
onder geleden heeft. Maar an
ders als vele andere emigranten
is Max Beckmann altijd onver
moeibaar blijven doorwerken. In
Amsterdam maakte hij relatief
de meeste schilderijen, hoewel
het in Nederland nauwelijks een
paradijs voor hem was.
In 1945 werd hij na het einde van
de Duitse bezetting in Amster
dam als Duitser opnieuw geiso-
leerd. In juli van dat jaar dreigt
hem (als'Duitser) beslag op zijn
vermogen. Dat kan gelukkig
voorkomen worden. In zijn dag
boek schrijft Max Beckmann:
„Het is werkelijk een vervloekt
lot, dat te zijn, wat ik ben. In op
perste roezen van het gevoel le
ven en dan weer vernederingen
als een kleine klerk moeten on
dergaan. De sprongen zijn groot.
Hier neemt de algemene verwar
ring toe en ook mijn stemming is
somber".
Toch werkt Beckmann verder, op
elke plaats waar het lot hem
bracht, in hotelkamers, in ge
leende ateliers, in bergruimten,
in Amsterdam, Parijs en kort
voor zijn dood in Amerika. Het
resultaat daarvan is met woor
den niet gemakkelijk weer te ge
ven. Beckmann beweerde zelf:
„Wat ik wil, zal pas a^n het einde
van mijn scheppen duidelijk
worden, als geheel worden ge
zien". Zoals de kunstcritica Do-
ris Schmidt schrijft: „Zijn leven
was al in de vroege jaren onrus
tig: jeugd, thuis, academietijd in
Weimar, leven in Berlijn met zijn
eerste vrouw Minna; dan vrijwil
lig oorlogsverpleger in de Eerste
Wereldoorlog als gevolg waarvan
hij instort; in Frankfurt een ko
meetachtige carrière als schilder
en professor en tegelijkertijd het
op zoek zijn naar een nieuwe le
vensstijl voor iedereen, ook voor
de arbeider, die volgens Beck
mann bij feestelijke gelegenhe
den zo mogelijk in rok of een ele
gantere kledij verschijnen
moet". Beckmann tussen roman
tiek en sociale utopie.
Het klinkt als een cliché, maar Max
Beckmann heeft de wereld
werkelijk een spiegel voorgehou
den. Zijn werken tonen vaak ge
nadeloze eenzaamheid en leeg
heid, zoals Tanzbar Baden-Ba-
den', waar de nieuwrijken, de
oorlogswinstmakers, zich zoge
naamd amuseren. De vrouwen
op Beckmanns schilderijen stra
len veelvuldig tegelijkertijd ero
tisch verlangen en toch, als het
erop aankomt, een afwerend,
niet goed raad wetende, houding
uit. De figuren kijken langs el
kaar heen.
Max Beckmann heeft negen in
drukwekkende drieluiken ge
maakt. Het zijn variaties op het
zelfde basisthema: het vergeefs
proberen en het uitgeleverd zijn
aan een hogere macht. Hij wilde
de 'magie van de realiteit begrij
pen en deze realiteit in schilderij
en vertalen'. Dat gebeurde met
krachtige kleuren in een onver
wisselbare stijl.
Beckmanns leven was sinds de ja
ren dertig een grandioze vlucht
door de wereld en voor de we
reld, schrijft Doris Schmidt. Op
die weg werd hij begeleid door
zijn vrouw Mathilde-Quappi, die,
Ruim 2 miljoen
voor porselein
uit scheepswrak
AMSTERDAM (ANP) - Het porse
lein dat vorig jaar uit een Azia
tisch scheepswrak in de Zuidchi-
nese Zee is opgedoken, heeft
woensdag op een veiling bij
Christie's in Amsterdam ruim
twee miljoen gulden opgebracht.
Christie's had het blauw-wit Chi
nees porselein uit het 17e eeuwse
scheepswrak lager getaxeerd,
doordat er rekening mee was ge
houden dat het zeewater eeu
wenlang op het glazuur had inge
werkt. Maar voor de aanwezige
kopers bleek dat geen beletsel
om het porselein tegen record--
prijzen aan te schaffen. De totaal
672 kavels werden voor drie tot
vijf keer de verwachte opbrengst
verkocht.
Onder de naar schatting 250 kopers
bevonden zich vertegenwoordi
gers van verschillende Neder
landse musea, het Victoria and
Albert Museum en het British
Museum in Londen.
De hoogste bedragen werden be
taald voor o.m. een paar blauw--
wit porseleinen potten met dek
sel uit het midden van de 17e
eeuw (22.800 gulden), twee 17e
eeuwse blauw-wit porseleinen
wijnkannen met deksel en hand
vat (18.240 gulden) en een 17e
eeuwse blauw—wit porseleinen
kat voor 13.680 gulden
zoals hij schreef, „een door God
gegeven Engel" was. 'Quappi' is
naast de schilder uitgebeeld op
het schilderij 'Dubbelportret met
Quappi' dat Beckmann in 1941 in
Amsterdam schilderde en nu in
het bezit van het Stedelijk Mu
seum is. Het moeilijke bestaan
van emigranten is speurbaar.
Beckmann is vaak aanwezig op
zijn schilderijen: als gemasker
de, als circusdirecteur, als artiest
te midden van de dubbelzinnige
weréld van carnaval en variété.
„Wij zijn allemaal koorddan
sers", zei hij.
In 1947 voelt Max Beckmann zich
een 'lachwekkende oude clown'
en schrijft in zijn dagboek:
„Spoedig - of nog lang - dan
wordt het gordijn opgetrokken,
dan zal ik zien: niets of de gees
ten".
Op 27 december 1950 verlaat Max
Beckmann kort na tien uur 's
ochtends zijn woning in New
York om door het Centraal Park
naar het Metropolitan Museum
te gaan. In haar boek over het le
ven met Beckmann schrijft
'Quappi': „Ik drukte op de deu
ropener, opende de deur en zag
de huismeester door de lange
gang komen; zijn handen als een
waarschuwing in de hoogte, bij
hem waren twee agenten. „Bent
u mrs. Beckmann", vroeg één
van de agenten. „Ja", antwoord
de ik, waarop hij onmiddellijk
zei: „Uw man is zojuist op de
hoek van de 61ste straat en Cen
traal Park West gestorven".
Beckmann zou tevreden zijn ge
weest met de manier waarop het
gordijn voor hem werd opgetrok
ken. Hij viel dood om, zoals het
de grote koningen doen, in elk
geval die op het toneel.
GRONINGEN (GPD) - De uit Gro
ningen afkomstige theatermaker
Jos Thie wordt het komende sei
zoen artistiek coordinator van
het RO-Theater in Rotterdam
Thie was tot afgelopen zomer ar
tistiek coordinator van de Gro
ninger rocktheatergroep Werk in
Uitvoering, die hij tien jaar gele
den mee oprichtte. Thie studeer
de enkele jaren geleden af als
psycholoog.
Het was aanvankelijk de bedoeling
dat er na het vertrek van artistiek
leider Franz Marijnen een nieu
we constructie voor de leiding
van het RO-Theater zou komen,
waarbij regisseuse Annemarie
Prins zowel de artistieke leiding
van het RO als van het huisthea
ter van dit gezelschap, de Rotter
damse Schouwburg, zou krijgen.
Een aantal van de wensen van me
vrouw Prins stuitte op onoverko
melijke bezwaren van de spelers
van het gezelschap, waarna Ben
Hurkmans tijdelijk fungeerde als
artistiek coordinator. Nu Hurk
mans vanaf het volgende seizoen
samen met Karst Woudstra de ar
tistieke leiding van het Amster
damse Publiekstheater over
neemt van Hans Croiset, neemt
Thie zijn functie over. Hij doet
dat voorlopig vobr een jaar
Overigens wordt nog dit jaar be
gonnen met de nieuwbouw van
de Rotterdamse Schouwburg.
Tijdens die bouw zal het RO ope
reren vanuit een mobiel theater
dat op het Schouwburgplein
wordt geplaatst.
