c
m
De spelling op de helling?
Opnieuw strijd nodig
tegen 'proefboringen
VS laten grondwet
los op schoolgebed
«kI29,»
250,-
mb 1 ff
3 DAGEN HOTEL
WEEK BUNGALOW
DONDERDAG 15 MAART 1984
Meningen
Het overgrote deel van de
Nederlands-sprekenden
krijgt de huidige spelling
niet onder de knie, en dit
vaak na jaren en jaren
spellingsonderwijs.
Hoofdschuldige is daarbij
de werkwoordspelling.
Van de rest is er niemand
die zich nooit eens ver
slikt in bijvoorbeeld een
d/dt (word jij), een tussen-
n (pereboom, perenboom
gaard), of de voorkeur
spelling (vacant, vakan
tie).
"Verbeter het onderricht op de
scholen!", is de veelgehoorde uit
spraak. Maar alle pogingen faal
den tot nu toe, en moesten wel
falen. De huidige schrijfwijze is
zo ingewikkeld en inconsequent
dat ze niet te leren is.
"Vereenvoudiging van de spel-
leing verarmt de taal!". Deze be
wering kan niet kloppen: spel
ling is niet de taal zelf, maar
slechts de wéérgave van (gespro
ken) taal. En zoals verkeerste
kens logisch moeten zijn, moé
ten spellingstekens dat ook.
door
Gerard van der Klugt
"Door spellingshervorming wor
den oudere teksten onleesbaar!"
Is dat echt waar? Probeert u zelf
eens. Wie kan lezen in de huidige
spelling, kan in de regel na enke
le minuten gewenning ook lezen
in een andere spelling. Als oude
re geschriften onleesbaar zijn,
zijn ze dat door onbekende woor
den of woordbetekenissen, door
een andere zinsbouw, en vooral
ook door andere zeden.
Alle voorstanders van de huidige
schrijfwijze, en alle voorgestelde
opvolgers (zoals Spelling-85)
houden nog zoveel ongewijzigd,
dat de meeste woorden herken
baar blijven, zeker in hun con
text. Om te lezen in een andere
spelling moet men alleen een
psychologische drempel over.
"Spellingwijziging doet een eeu
wenoud cultureel goed teniet!".
Wie dit zegt beseft niet dat er tot
anderhalve eeuw geleden volle
dige vrijheid van spellen was. Ie
der schreef naar eigen inzicht.
De huidige spelling is pas mid
den vorige eeuw ontworpen door
de heren De Vries en Te Winkel.
Hoofdregel: schrijf volgens de
beschaafde uitspraak. Maar zij
onderscheidden nog drie andere
regels: gelijkvormigheid (hond),
analogie (wordt), afleiding (nou,
nauw). Het zijn deze regels die de
problemen gaven en geven. Al
heel snel werd er om vereenvou
diging gesmeekt. Sommige voor
stellen daartoe haalden het in
1934; andere spelen spelen tot op
de dag van vandaag een rol (heer
lik).
Voorstanders van vereenvoudi
ging wijzen erop dat de emotio
nele weerstand in 1934 dezelfde
was als nu, en dat die weerstand
geleidelijk verdween. Niemand
zou nu "visch, zoo, leelijk" terug
willen hebben.
In 1954 verscheen het 'groene
boekje' met daarin de beruchte
voorkeurspelling. De situatie
bleef onbevredigend. Dit leidde
in 1969 tot de eindvoorstellen
van een Nederlands-Belgische
commisie. Daarin kwamen aan
de orde: aanpassingen voor veel
vreemde woorden (kado) en een
aantal andere wijzigingen (-d
i.p.v. -dt). De commissie ging
lang niet ver genoeg volgens de
'Vereniging voor Wetensgappeli-
ke Spelling' en de 'Aksie groep
Spellingvereenvoudiging- 1972'.
Zij kregen brede steun uit de on
derwijswereld. Drie jaar lang
hield het de gemoederen bezig.
Voor- en tegenstanders in Neder
land en Vlaanderen bestookten
elkaar.
Wijziging van de spellingswet leek
er aan te komen. Maar een kabi
netscrisis doorkruiste alles. Alle
voorstellen verdwenen in een
diepe la. De Aksiegroep hief
zichzelf op in 1972. De oliecrisis
kwam; de toenemende recessie
eiste alle aandacht op.
Maar de VWS ging binnenskamers
door. Uit de grote weerstand te
gen haar vergaande spellingplan
nen werd lering getrokken. Van
uit de vraag "Wat zijn de grootste
struikelblokken in het onder
wijs?" ontstond 'Spelling-85'.
De meest in het oog springende
veranderingen in Spelling-85 zijn
de vereenvoudiging van de
werkwoordsvormen (wort, ge-
hoort, ik prate, het huis brande),
en de vernederlandsing van de
bastaardwoorden (bebie, joggert,
kompjoeter). Verder altijd g in
plaats van ch, altijd eind-p, altijd
eind-t (gaos, hep, hont). Overbo
dige letters zijn geschrapt (knièn,
zeén, twede, vrou, tuis, niew, er-
tesoep, lewekooi, amtelik, tra-
gies).
Het komt erop neer dat de regels
van de gelijkvormigheid en ana
logie nagenoeg uit ons spelling
systeem zouden verdwijnen. Wat
betreft de afleiding blijven dan
helaas nog drie echte problemen
over: ei/ij (peil - pijl), au/ou, en
i/ie (liter - gieter). Maar de vereni
ging is van mening dat zo een zo
groot mogelijke verbetering is
bereikt met gemiddeld maar één
verandering op acht woorden.
Meervoud
"Als we hont en hep schrijven,
gaan alle kinderen ook honten en
heppen zeggen en schrijven!"
Niks daarvan. De kinderen we
ten allang dat het honden en heb
ben is voordat ze leren spellen.
En kijk eens naar z en v. We
schrijven altijd -s en -f op het
eind: doos, raaf, ook al spreken
we z en v uit in: dozen, raven. En
de kinderen weten toch ook dat
het meervoud van dak daken is
en niet dakken, en van stad ste
den.
"Je mag woorden uit een vreemde
taal niet zo maar op z'n Hollands
gaan schrijven!" Waarom niet?
Wjj hebben dat altijd al gedaan.
Heel veel van onze woorden
schat komt uit andere talen en is
gewoon vernederlandst (papier,
school, schrijven, kaas, molen,
tulp, krant, biefstuk, foto, ritme).
En andere talen veranderen onze
woorden weer (wagon van het
Nederlandse wagen; mannequin
van het Vlaamse manneke). Wat
is er dan tegen 'klup, sirkus', en
zovoorts?
De naam 'Spelling-85' is gekozen
omdat in augustus 1985 de nieu
we basisschool van start gaat.
Daarin zijn kleuter- en lager on
derwijs samengevoegd. Een
mooi moment om samen met an
dere omschakelingen die van de
spelling mee te nemen. Als de
overheid het slim aanpakt, hoeft
de spellingwijziging maar een
paar miljoen te kosten. Het is
voldoende als aan ambtenaren
en op de scholen de nieuwe spel
ling wordt toegestaan (niet ver
plicht).
Het is echt niet nodig alle leer- en
leesboeken in de nieuwe schrijf
wijze om te zetten. Er kan vol
staan worden met een paar boek
jes in de eenvoudige spelling
voor het beginnend schrijf- en
leesonderwijs, en verder met wat
folders en gidsjes. De rest kan la
ter komen. Leerlingen die al heb
ben leren schrijven en lezen in de
oude spelling, moeten kunnen
kiezen.
Geen dwang
Trouwens, als u geen ambtenaar in
functie bent of in het onderwijs
zit, bent u volkomen vrij om wat
voor spelling dan ook te gebrui
ken. Er is geen wet die u kan
dwingen. Dus wie na een spel
lingwijziging de oude schrijfwij
ze wil blijven volgen, mag dat.
Wie nu in Spelling-85 wil schrij
ven, mag dat ook, ook in brieven
naar overheidsinstanties: hoe
meer er in eenvoudiger spelling
verschijnt, hoe groter de druk op
de overheid wordt.
Een dezer dagen wordt aan de Ka
mer en de regering het verzoek
gericht Spelling-85 toe te laten.
Het is te hopen dat onze bestuur
ders, tussen koopkracht en
kruisraket in, de tijd en wijsheid
"zullen vinden voor een kleine
aanvulling van de spellingwet,
want om meer gaat het niet. De
kinderen van nu en later zullen
hun dankbaar zijn.
(De auteur, die in Leiden woont, is be
stuurslid van de Vereniging voor
Wetensgappelike Spelling).
In de Tweede Kamer tekent zich
een meerderheid af voor het
slaan van proefboringen in een
noordelijke zoutkoepel, waar
mee zou moeten worden nage
gaan of die steenzoutformatie
kan dienen voor het definitief
opbergen van het radioactieve
kernsplytingsafval.
door
Kees Wiese
Er ligt daarvoor nog wel geen voor
stel van het kabinet—Lubbers,
maar het CDA heeft natuurlijk
niet voor niets laten weten voor
stander van proefboringen te
zijn; de WD enklein rechts' wa
ren dat altijd al en een regerings
voorstel is eind dit jaar te ver
wachten. Het is een ontwikke
ling die in het Noorden terecht
ernstige verontrusting wekt.
Uit de mededelingen van het CDA
blijkt, dat men althans in die
kring absoluut niet (meer) weet
waarover het gaat.
Uit een uiterst dom commentaar in
De Volkskrant blijkt hetzelfde.
„Verbieden van onderzoek is al
tijd slecht, en zeker verwerpelijk
als het wordt ingegeven door po
litieke lafheid. Alleen dit soort
onderzoek kan een definitief ant
woord geven op de vraag of het
opbergen van kernafval in een
zoutmijn in Nederland verant
woord is. Blijkt dat niet het ge
val, dan zal er met spoed naar
een andere oplossing moeten
worden gezocht. De tijd begint te
dringen", aldus het Volkskrant-
commentaar.
Uitlatingen als deze, die ook in het
CDA, in de VVD, bij het
Energie-onderzoek Centrum
Nederland (ECN) en in kringen
van ingenieurs te horen zijn, ge
ven aan dat de hele strijd uit de
jaren '70 om proefboringen te
voorkomen moet worden her
haald. Met herhaling van alle ar
gumenten, die nooit zijn weer
legd, inmiddels kennelijk zyn
vergeten en alleen aan kracht
hebben ingeboet omdat zij niet
meer nieuw zijn.
Eisen
Zo spreekt men nog steeds van
.proefboringen', soortgelijk aan
proefboringen voor het opsporen
van olie en gas. Het gaat echter
niet om zulk onderzoek: men
weet immers niet wat men pre
cies wil vinden.
Weliswaar is - op basis van veel te
weinig wetenschappelijk onder-
oek in het laboratorium - in de
jaren '70 een aantal criteria gefor
muleerd (en door de Tweede Ka
mer geaccepteerd nadat zij van
althans een aantal vaagheden
waren ontdaan), waaraan een
zoutkoepel minimaal zou moe
ten voldoen om als opslagplaats
voor kernsplijtingsafval in aan
merking te kunnen komen.
Maar de Rijks Geologische Dienst
heeft inmiddels vastgesteld, dat
geen van de Nederlandse zout-
koepels aan die eisen voldoet.
Er is inmiddels meer (laborato
rium—)onderzoek uitgevoerd of
nog in uitvoering. Van ECN, van
geologen als prof. dr. Zwart van
het Instituut voor Aardweten
schappen van de Utrechtse uni
versiteit en van de vaste-stoffy-
sicus dr. Den Hartog van de Gro
ninger universiteit.
ECN voerde vooral technisch on
derzoek uit: daar is al jaren gele
den beslist dat het dumpen van
atoomafval in een zoutkoepel
goed is. De geologen en natuur
kundigen onderzochten juist de
eigenschappen van het steenzout
„De muur van scheiding tussen
kerk en staat", schreef de presi
dent van het Amerikaanse Op
perste Gerechtshof, Warren Bur
ger, vorige week, „is nuttige
beeldspraak, maar een niet ge
heel nauwkeurige omschrijving
van de praktische aspecten van
de betrekkingen zoals die in feite
bestaan". Vanwege die opinie
staat nu vast dat het niet in strijd
is met de Amerikaanse grond
wet, als de kleine stad Pawtucket
in de staat Rhode Island tegen
door
Henk Kolb
het jaareinde op openbaar ter
rein een kersttafereel inricht.
Want zo'n gemeentelijk stalletje,
vindt het Hof met vijf stemmen
vóór en vier tegen, beschrijft de
historische oorsprong van het
christendom en is geen propa
ganda voor religie.
In de VS wordt de grondwet vrij
wel dagelijks tot in al zijn uithoe
ken beproefd vanwege minder
heden die voor hun recht vrezen.
Toch zou deze juridische vinger
oefening nauwelijks meer aan
dacht hebben getrokken dan in
een glimlach valt uit te drukken,
ware het niet dat de natie zich
over de scheiding van kerk en
staat momenteel buitengewoon
opwindt. Inzet van de controver
se is een ontwerp voor een amen
dement op de grondwet, dat ge
bed op de openbare scholen op
nieuw wil toelaten, nadat het Op
perste Gerechtshof dit 22 jaar ge
leden in strijd verklaarde met de
constitutie.
President Reagan heeft zich per
soonlijk aan de spits gesteld van
een conservatieve stroming, die
met krachtige bijstand van de te
levisie-evangelisten en hun paro
chies op afstand het algemeen,
openbaar onderwijs met gebed
op te sieren. Tussen
voor- en tegenstanders loopt een
scherpe scheidslijn, dwars door
politieke partijen en religie.
Aangevuurd door het rumoer van
naderende verkiezingen riep
Reagan voor het front van de Na
tionale Vergadering van Evange
listen met bijna trillende onder
lip: „Is er niet iets volslagen in de
war geraakt, als die prachtige
grondwet van ons wordt ingeroe
pen om nazi's en leden van de Ku
Klux Klan toe te staan op open
baar eigendom te marcheren,
maar men meent dat hij onze
kinderen weerhoudt van bijbel
studie of het uitspreken van een
simpel gebed in hun scholen?"
Het een heeft weinig met het an
der te maken, maar een meerder
heid van het Amerikaanse volk
wijst het vrijwillige schoolgebed
niet af.
Cartoon
Niemand heeft vooralsnog kunnen
bedenken hoe de logistieke
moeilijkheden kunnen worden
opgelost, die zouden voort
vloeien uit de rijke variatie in re
ligieuze belevenis die het Ameri
kaans geestelijk leven bepaalt.
Een cartoonist laat een onderwij
zeres zeggen: „Goede morgen
klas, in het schoolgebed van van
daag komt de zeer eerwaarde H.
C. Burnett eerst aan de beurt, ge
volgd door aartsbisschop
O'Brien, gevolgd door rabbi
Goldberg, gevolgd door de Dalai
Lama, gevolgd door Haba Ba Ha-
ba de Verlichte, gevolgd door
ayatollah Chomeini, gevolgd
door de middagpauze". De klok
aan de muur staat vermanend op
De argumentaties vóór en tegen
getuigen evenzeer van onver
zoenlijke eenvoud („Ik, als jood
zal toch niet gedogen dat een
Arabier op een openbare school
voor mijn kind staat te bidden"),
als van inspanningen om op ho
ger niveau de grenzen van to
lerantie te bepalen. Het beroem
de eerste amendement op de
grondwet (van 1791), dat onder
meer ook vrijheid van menings
uiting en persvrijheid vastlegt, is
duidelijk: „Het Congres zal geen
wet maken aangaande het instel
len van een godsdienst of het
verbieden van de vrije uitoefe
ning ervan".
De doctrines die in deze tekst ver
pakt liggen, moesten op den
duur wel met elkaar in conflict
raken, omdat onvermijdelijk de
vraag aan de orde zou komen
waar overheidsbemoeienis met
de vrije uitoefening van een
godsdienst overgaat in ontoelaat
bare hulp. (Toen de paus op be
zoek was moest de r.k. kerk uit
eigen zak betalen voor de plat
forms - politiebewaking viel on
der handhaving van de openbare
orde.)
De rechtspraak is van lieverlee in
de marge tussen staat en religie
steeds meer gaan toelaten dat dit
dilemma wordt vermeden. Het is
nu de prooi geworden van zelo
ten en de politieke instincten van
een president, die terugkeer naar
de beproefde waarden van ge
loof, familie en arbeid aanbeveelt
om daarmee de deur open te bre
ken naar de stemmen van het
zeer grote deel van de Ameri
kaanse bevolking in welks leven
de religie een wezenlijke en vaak
doorslaggevende rol speelt.
Bij een Gallup-onderzoek bleek
dat 35 procent van de Amerika
nen zijn politieke opinies, méér
dan vijf jaar geleden, grondt op
religieuze overwegingen, terwijl
54 procent meent dat geloof het
antwoord kan bieden voor alle of
althans de meeste problemen
van dit moment. Veertig procent
van de Amerikanen gaat eens per
week naar een godshuis.
Tegenstellingen
Afgezien van het verbale misbaar
Reagan: aan de spits van een conservatieve stroming.
en de parlementaire manoeuvres
waarmee in de Senaat om gebed
op de openbare scholen wordt
gestreden, onthullen de uit kran
ten geplukte meningen van theo
logen, sociologen, historici, poli
tici en juristen hoe scherp de te
genstellingen zyn:
- Amerikanen vinden het moeilijk
te bevatten dat de vrijheid om
niet te geloven of zelfs tegen reli
gie te spreken in de grondwet
ook wordt gegarandeerd. Naar
mate mensen zich sterker identi
ficeren met hun religie, zijn zij
minder tolerant ten opzichte van
andere burgerlijke vrijheden, of
die nu vrijheid van meningsui
ting betreffen of de rechten van
homoseksuelen. Reagans pogin
gen om de natie een morele of re
ligieuze maatstaf op te dringen,
bedreigen de tolerantie in Ameri
ka.
Niet alleen maken de mensen zich
zorgen over het feit dat religie
een steeds afnemende rol speelt
in het leven, zij vinden ook dat
de overheid en de rechtspraak
daaraan bijdragen.
- Het op deze wijze binnenhalen
van religie in een politieke cam
pagne is opruiend en zaait node
loos tweedracht. Dit wil niet zeg
gen dat religie en politiek volle
dige gescheiden zijn. Dat kun
nen zij niet zijn, noch zijn zij dat
ooit geweest.
- Het Amerikaanse experiment is
nog steeds een experiment Na
meer dan 200 jaar is Amerika nog
niet verder gevorderd bij het vin
den van een antwoord op de
vraag hoe het religieuze en het
burgerlijke bestaan van mensen
met elkaar in verband moeten
worden gebracht dan in de da
gen van Thomas Jefferson.
- Het valt te betwijfelen of een
amendement op de grondwet
wel de goede weg is om het
vraagstuk van schoolgebed of
daarboven uitgaand nationale
waarden, te benaderen. Maar ook
de president heeft vrijheid van
spreken. Hij boort een groot ge
voel van wanhoop in het land
aan en het gevoelen dat christe
lijke waarden deel uitmaken van
de oplossing.
Ruzies
Bij dat al moet worden betwijfeld
of de Senaat wel de beoogde
twee-derde meerderheid kan op
brengen om een amendement
overeind te houden. Bij wijze
van middenweg ligt nu al een
voorstel ter tafel dat ieder kind
Meningen op deze
pagina zijn voor
rekening van de
auteurs
en de gevolgen van het erin op
bergen van het radioactieve, hit
te afstralende materiaal.
Zij keken naar de vervorming van
de zoutkristallen onder invloed
van hitte, druk en vocht en naar
de schade aan die kristallen door
radioactieve staling (explosiege
vaar). Zij wijzen op grond van
hun onderzoek het gebruik van
steenzout voor het opbergen van
dit radioactieve afval af.
Verschil van inzicht
Er behoeven dus geen proefborin
gen te worden geslagen. Vast
staat ook zonder proefboringen,
dat de zoutkoepels niet aan de
eerder vastgestelde eisen vol
doen; nieuwe eisen zijn niet ge
formuleerd.
Vast staat ook, dat er wetenschap
pelijk groot verschil van inzicht
bestaat over de vraag of kerns
plijtingsafval wel in steenzout-
formaties kan worden opgebor
gen. De aard van dit meningsver
schil is zodanig, dat het resultaat
van eventuele proefboringen
daarop geen invloed kan hebben.
Het gaat ook juridisch (Mijnwet)
niet om .proefboringen', maar
om een begin van uitvoering van
het terecht omstreden plan
radioactief afval in een zoutkoe
pel op te slaan en van het Noor
den de nucleaire vuilnisbelt van
West-Europa te maken.
De eerste twee diepe boringen zijn
de aanzet voor de twee geplande
mijnschachten, van waaruit gale
rijen moeten worden geboord. Al
lang geleden is toegegeven, dat
de ingewikkelde structuur van
een zoutkoepel pas enigszins in
kaart kan worden gebracht door
onderzoek van die galerijen.
Blijkt die structuur tijdens de
bouw van de mijn toch ongunsti
ger dan de technici dachten, dan
is dat alleen nog van invloed op
de mijnbouwkundige vormge
ving.
Is er eenmaal een mijn in het zout,
dan zal men die voor opslag van
het afval gebruiken ondanks we
tenschappelijk gefundeerde be
zwaren. Dan is er al te veel geld
en tijd in geïnvesteerd om nog te
rug te kunnen.
Door nu niet te luisteren naar de
wetenschappelijke argumenten
tegen het opbergen van radioac
tief afval in steenzout en via zo
genoemde proefboringen met de
bouw van een afvalmijn te begin
nen, stelt men het Noorden
straks voor voldongen feiten.
(De auteur Is redacteur bij het Nieuws
blad van het Noorden, dat net als on
ze krant is aangesloten bij de Ge
meenschappelijke Persdienst).
ADVERTENTIE
i
■■wron
SE 1
1 voorjaarsvakanties: l
op school maar voor zichzelf in
stilte wil laten bidden naar het
gebekt is. En als het toch hard-op
moet, dan mogen kinderen die
niet mee willen doen, zich ver
wijderen. Kortom, er liggen ele
menten gereed voor grote ruzies
en verwijdering tussen kinderen
onderling, tussen ouders en kin
deren, tussen geloofsgemeen
schappen.
Een senator schreef: „God is niet
afhankelijk van het gerechtshof
of van het Congres. Je kunt in
een klas dingen verbieden -
kauwgom bijvoorbeeld. Maar
God is geen kauwgom". Iemand
anders: „Bidden op school is een
hobby van mensen die te vreten
hebben". Het is een gebed zon
der eind.
(De auteur Is correspondent voor on
der meer onze krant In de Verenigde
Staten).
Texel. Maar 20 minuten varen en
toch heel anders. Een ideaal
vakantie-eiland, 't Hele jaar door.
En nu profiteert u van speciale
voorjaarstarieven. Kijk naar de
voorbeelden. En vraag ook de
gratis Hotel- of bungalowgids aan.
Middenklasse hotel. Op basis van
volpension ind. bootvervoer.
U kunt kiezen uit diverse bungalow
typen. Ook met extra kortingen,
zoals GRATIS bootvervoer.
ALV.A.F
Inlichtingen en boekingen-
VW Texel. Postbus 3 f. .1
1790 AA Den Burg |YXi
Tel. 02220-4741 WÜM
JMerweguveigaii
2EÏ
