Nederland:
sterfhuis
of filiaal
van de VS?
Fraaie bedrijfscijfers redden Damrak p|
Economie
Extra
Beursweek
Risicokapitaal en koudwatervrees (1)
Computer Aided Development en
Computer Aided Manufactoring.
Ofwel ontwerpen en produceren
met behulp van de computer.
Het is een 'must' geworden voor
de Westerse onderneming die
zichzelf nog serieus neemt. Want
met de computer gaat het alle
maal sneller, goedkoper, precie
zer en vooral beter. Want daar
gaat het allemaal om. Betaalbare
Kwaliteit. Hét redmiddel voor de
geïndustrialiseerde wereld, dus
ook Nederland.
Het gaat hier om een razendsnelle
ontwikkeling. De salarisadmini
stratie, de verkeerslichteninstal
latie, de brei- of de typemachine.
Niets blijft uit de greep van dat
stukje silicium, de chip. Philips
ontwerpt zijn scheermachines
echt niet meer op de tekentafel.
De computer heeft dat overgeno
men. De architect zal vanzelf vol
gen. Geen bedrijf dat zichzelf
niet een op maat gesneden
streepjescodepak aanmeet of aan
zal meten.
Wat de computerindustrie zelf be
treft heeft het Nederlandse be
drijfsleven niet veel in de melk te
brokkelen. Philips draait natuur
lijk wel mondiaal mee met tekst
verwerkers; de compact-disc -
niet alleen geschikt voor 'ruislo-
ze' muziek - is zelfs een speciali
teit van dit bedrijf op het gebied
van computergeheugens. Maar
de echte producenten van micro-
mini-, super- en homecompu
ters komen vrijwel allemaal uit
de Verenigde Staten en Japan
Nederland profiteert op dit ter
rein voornamelijk doordat be
kende merken als Hewlett Pac
kard, Apple, Wang, Digital en
vooral IBM een deel van de Eu
ropese markt vanuit Nederland
se vestigingen bedienen.
Binnen bereik
Die buit is dus toch een beetje bin
nen. Belangrijk voor de werkge
legenheid (IBM bijvoorbeeld
houdt in Nederland zo'n 6000
mensen aan het werk), maar niet
minder omdat daarmee de ken
nis en de apparatuur binnen be
reik is. De chip staat immers ook
aan de basis van vernieuwingen
in de landbouw, de communica
tie, de Rotterdamse haven, de
medische wereld, het milieu.
Terreinen waarop Nederland iets
te verdedigen heeft.
Met de lessen van Schumpeter in
het achterhoofd poogt het kabi-
net-Lubbers de zaken te force
ren. Bezuinigingen verlagen de
loonkosten en moeten het be
drijfsleven geld opleveren voor
investeringen in technieken van
de toekomst. Het exporterende
bedrijfsleven, voor een goed be
grip. Want aan de andere kant
versnelt het terugdraaien van de
binnenlandse consumptie de af
braak. De enige 'thuismarkt' die
nog tot creatie van nieuwe be
drijvigheden kan leiden zijn die
exporterende en investerende
bedrijven zelf.
En inderdaad. Waar de koopkracht
van de consument en de over
heidsuitgaven blijven dalen, ne
men de bestedingen van de in
dustrie weer toe. Slechts daar lig
gen nu kansen voor het Neder
landse midden- en kleinbedrijf.
Het is om meer dan een reden
van levensbelang om die kansen
te grijpen.
Van de drieduizend bedrijven met
meer dan 50 werknemers die zit
land telt, zit ruim 95 procent tus
sen de 50 en 500 personeelsleden.
Naar schatting 80 procent van al
le werkgelegenheidsverlies in de
afgelopen twee jaar (250.000 ar
beidsjaren) is ontstaan bij die
kleinere ondernemingen. Er is
een weg terug, zoals blijkt uit
Amerikaanse cijfers: daar zijn
het deze bedrijven die zorgen
voor tachtig procent van de in de
afgelopen jaren gecreëerde ar
beidsplaatsen.
Multinationals
De uitgangspositie is goed met de
aanwezigheid van vijf grote mul
tinationals Shell. Unilever,
Heel wat bedrijven met hoogwaar
dige technologische kennis en
produkten zijn Minihouse al ge
volgd of voorafgegaan: Techno-
vation en Synterials (kunststo
fonderdelen voor computersys
temen), ASM (apparatuur voor
chip-produktie), Vitatron (pace
makers).
Pas de afgelopen week werd die
verontrustende trend doorbro
ken door DOC Data, dat zich
sterk in de markt lijkt te prijzen
met computertoepassingen van
de door Philips en Sony ontwik
kelde compact-disc. Een belang
rijke rol op de achtergrond speelt
Amro-dochter Pierson, Heldring
en Pierson, die de uitgifte van de
250.000 aandelen begeleidt.
Daarmee is één schaap over de
dam. Want Pierson erkent de
noodzaak wat meer risico's te
aanvaarden op nieuwe terreinen.
Tien miljard
Vooral banken en grote beleggers
vormen die zo weerbarstige kapi
taalmarkt, waarop (zo moet wor
den gevreesd) al tal van veelbelo
vende ondernemingen zijn stuk
gelopen. Geld is er genoeg. Pen
sioenfondsen en verzekeraars
weten soms van gekkigheid niet
wat ze er mee moeten doen.
Denk aan de de escapades van
het Algemeen Burgerlijk Pen
sioenfonds met Hoog Catharijne
en Babyion; denk aan de hard
nekkige pogingen van dat ande
re pensioenfonds, PGGM, om
beleggingsfonds Wereldhave
over te nemen; denk aan de
Amerikaanse avonturen van de
verzekeraars. En denk vooral aan
ruim tien miljard gulden die ze
afgelopen jaar met elkaar in het
buitenland hebben belegd.
De vraag dringt zich op waarom zij
zo weinig aandacht besteden aan
het Nederlandse aandeel. Het
antwoord ligt deels bij de ban
ken zelf, die met hun handelstra
ditie aarzelend staan tegenover
het verschaffen van risicodra
gend kapitaal. Deels is het de Ne
derlandse staat, die met haar le
ningen een fors beroep doet op
de kapitaalmarkt en de pen
sioenfondsen. Maar daarnaast
speelt zeker een rol, dat de klei
nere Nederlandse ondernemin
gen niet erg open staan voore het
aantrekken van kapitaal op de ef
fectenbeurs.
Nieuwe ondernemers willen wel,
maar vooral oudere (familie)be-
drijven laten de mogelijkheden
om via participatiemaatschappij
en of aandelenuitgifte kapitaal
aan te trekken vaak onbenut,
bang als zij zijn voor pottekij-
kers.
Het adviesbureau Hollander en
Van der Mey, dat kort geleden op
onderzoek uitging, meldt dat het
bedrijfsleven bij investeringen
niet veel verder wenst te kijken
dan de eigen portemonnee en de
bank. Uitgifte van aandelen
wordt nauwelijks overwogen;
het aantrekken van venture-
(waagstuk)kapitaal bij de ppm's
stuit bij zeven van de tien onder
nemers op weerstand. Of er is
vrees voor 'verlies van zelfstan
digheid' of het 'past niet in de be-
drijfspolitiek'.
Koudwatervrees
Betreurenswaardige koudwater
vrees, want zy missen kansen om
de 'creatieve destructie' van
Schumpeter binnen het eigen
bedrijf en dus land te houden. Zo
loopt de achterstand alleen maar
op. Zonder tijdige creatie res
teert alleen de vernietiging en
wordt Nederland op zijn best een
filiaal van de Verenigde Staten
en Japan
Van cruciale betekenis bij dit alles
is de vraag of de overheid nu
maar af moet wachten of het kli
maat zich verbetert, nu zij alle
kaarten op de economische ver
nieuwing heeft gezet en de inter
nationale kwetsbaarheid heeft
verhoogd door de binnenlandse
markt te verwaarlozen. De initia
tieven met participatiemaat
schappijen en MIP zijn aardig,
maar ontoereikend; de belang
stelling voor (uitgifte van) aande
len nog te gering. Volgende week
meer daarover.
Extra
De opkomst van revolutionair nieuwe technologie betekent niet zelden de dood voor veroude
rende ondernemingen, geheel volgens de wet van de 'creatieve vernietiging' van de Oosten
rijkse econoom Alois Schumpeter (1883-1950). Het sterfproces - denk aan de scheepsbouw, de
smederijen - vindt duidelijk plaats. De vraag is of er wel genoeg creatie tegenover staat,
zowel in bestaande als door opkomst van nieuwe bedrijven. In Nederland, wel te verstaan.
Veel bestaande ondernemingen buiten de verbeterde mogelijkheden op de kapitaalmarkt onvol
doende uit, terwijl de 'starters', actief op nieuwe markten, in dit land juist struikelen over het
gebrek aan mogelijkheden. Pas deze week werd met DOC Data het eerste Nederlandse compu
terbedrijf op de beurs in Amsterdam begroet. Een doorbraak?
Voorlopig overheerst de wrange constatering, dat nog steeds grote sommen kapitaal het land
uitgaan om elders hun vernieuwende werk te doen. Nederland gaat verkeerd met zijn geld om.
De industriële vernieuwing dreigt te blijven steken in 'innovatie' van de Nederlandse taal met
de opmars van allesbehalve fraaie clichés als Flexibele automatisering en CAD/CAM.
DSM, Akzo en Philips en wat
kleinere internationalen als Wes-
sanen en Gist-Brocades. Blijft
evenwel de omschakeling in het
midden- en kleinbedrijf uit, dan
valt de bodem uit de Nederland
se economie en zullen ook zij
verdwijnen. Het is, zeker nu, niet
de afzet van produkten die ze
hier houdt. Het zijn andere facto
ren die daarvoor moeten zorgen:
het belastingklimaat, de arbeids-
rust en vooral het aanbod van
hoogwaardige kennis en technie
ken. Dat is de bron waaruit zij
putten.
Er zijn cijfers die dat benadrukken.
Blijkens een Amerikaans onder
zoek ontwikkelen kleine onder
nemingen gemiddeld 24 maal zo
veel toepasbare ideeën als grote.
Er zijn andere cijfers, die aanto
nen dat het in Nederland de ver
keerde kant uitgaat. Al die klei
nere ondernemers, die toch voor
de helft van de werkgelegenheid
zorgen, geven slechts 800 mil
joen gulden uit aan technolo
gisch onderzoek en ontwikke
ling. Dat bedrag steekt schril af
bij de 3,5 miljard die de overheid
(hogescholen, TNO) en de 2,8
miljard die de vijf multinationals
spenderen.
Grote industrie heeft kleine hard
nodig. En omgekeerd. Vaak gaat
het zo, dat werknemers van ho
gescholen of grote concerns voor
zichzelf willen beginnen, omdat
zij meer (verkoopbare) ideeën
ontwikkelen dan ze bij hun baas
kwijt kunnen. Uit een onderzoek
van het ministerie van economi
sche zaken is gebleken dat der
gelijke 'spin-off een toenemend
verschijnsel is. De laatste tien
jaar zijn op die manier ongeveer
1500 bedrijven opgericht. Philips
bijvoorbeeld stimuleert dat ook.
Veel geld
Kleine bedrijven die in een grote,
nieuwe markt springen hebben
gemeen dat ze geweldig veel geld
nodig hebben. Eerst om te begin
nen, later om de enorme groei te
kunnen bijhouden. Steekt ener
zijds het 'tradionele' midden- en
kleinbedrijf te weinig geld in de
ontwikkeling van nieuwe pro
dukten, anderzijds ontbreekt het
op de Nederlandse kapitaal
markt aan mogelijkheden voor
nieuwe, veelbelovende onderne
mingen.
Neem Multifunction, leverancier
van complete automatiserings
pakketten - van beeldscherm
tot computerprogramma, inclu
sief onderhoud, training en bege
leiding. De onderneming werd in
1977 opgericht met een particu
lier startkapitaaltje van 60.000
gulden. Nu, in 1984, werken er
bijna 100 mensen en loopt de om
zet naar de 20 miljoen. Tot 1990
wordt op nog eens een omzet
groei van jaarlyks 20 procent ge
rekend.
Multifunction heeft in die snelle
opgang het geld soms bijeen
moeten schrapen. De eerste keer
dat het bedrijf in geldnood
kwam (doordat de Amerikaanse
leverancier de snelle groei niet
kon bijbenen en de wachttijden
opliepen) gaf de bank al niet
thuis. De moeilijke periode, in
1978 was dat, werd overbrugd
dankzij een door het personeel
bijeengeharkt kapitaaltje.
De bank leende weliswaar 100.000
gulden, maar dan met het huis
van de directeur als onderpand.
Ook vorig jaar bleek geen bank
bereid te voldoen aan de vraag
naar meer eigen vermogen, gro
tere kredieten, nodig om de om
zetgroei van 20 tot 30 procent per
jaar te kunnen financieren. Mul
tifunction kwam uiteindelijk na
veel verlies van tijd en geld te
recht bij een particuliere beleg
ger, die bereid was 3,5 miljoen -
zeven maal het eigen vermogen
- op te hoesten.
Venturekapitaal
Onder aanvoering van de Nationa
le Investeringsbank en met
steun van het rijk zijn er inmid
dels door banken en pensioen
fondsen participatiemaatschap
pijen (ppm's) opgericht, die naar
Amerikaans voorbeeld 'venture
capital' (risicokapitaal) verschaf
fen aan kleine ondernemers.
Evenals de Maatschappij voor
Praktijkvoorbeeld van 'spin-off in het Haags ondernemerscentrum: tien jaar kennis en ervaring op de techni
sche hogeschool omgezet in gespecialiseerd ondernemerschap. Aad Zeelenberg (links) en Wim van Westing teken
den ervoor. (foto Peter Sen tear)
Industriële Projecten (MIP) moe
ten die ppm's hen de weg wijzen
naar de effectenbeurs, die sinds
twee jaar ook toegankelijk is
voor wat kleinere bedrijven
door
Wim Fortuyn
dankzij de introduktie van de pa-
rallelmarkt. Zij kunnen nu ook,
tegen minder strenge eisen, aan
delen uitgeven en zo kapitaal in
de wacht slepen dat anders in
postzegels, obligaties, gebouwen
of in het buitenland wordt be
legd.
In theorie ziet dat er goed uit: parti
cipatiemaatschappijen, die star
tende ondernemers, mits kans
rijk, van kapitaal en deskundig
heid voorzien en ze vervolgens
doorschuift naar de aandelen
markt (zodat de ppm zich weer
op de volgende klant kan rich
ten). Maar het is nog lang niet ge
noeg.
Ook participatiemaatschappijen
en MIP boden Multifunction vo
rig jaar niet voldoende soelaas.
Ondanks 'constructieve' bespre
kingen bleef een overeenkomst
uit, omdat de ppm's zich nog te
veel moeten richten naar de risi-
coveperkende normen van de
bankwereld, zeker zolang ze zelf
niet genoteerd staan op de paral-
lelmarkt. Multifunction, dat nu
zo langzamerhand rijp is voor
uitgifte van aandelen op de
beurs, staat nu voor de volgende
horde. Opnieuw luidt de vraag of
de mogelijkheden op de Neder
landse kapitaalmarkt toereikend
zijn.
Minihouse
Het Goudse Minihouse, een stap
verder dan Multifunction, was
eind vorig jaar een van de eerste
ondernemingen die de Amster
damse parallelmarkt links liet
liggen en naar de beurs in Lon
den stapte. De successtory van
dit computer-systeemhuis is vrij
wel dezelfde als die van concur
rent Multifunction: een omzet
stijging van 5,4 miljoen in 1978
via via 16,6 miljoen in 1982 naar
zo'n 40 miljoen in 1983 Een
groeiverwachting van 35 tot 40
procent per jaar, waarbij de
werkgelegenheid navenant zal
toenemen, dit jaar met 50 pro
cent tot 150 personeelsleden.
Om die groei te kunnen financie
ren, wilde Minihouse zo'n
800.000 aandelen uitgeven tegen
een zo hoog mogelijke koers. In
Londen zouden de groei van de
onderneming en de winstkansen
hoger worden ingeschat dan
door de Nederlandse bank- en
beleggerswereld. Minihouse
raakte de aandelen kwijt tegen
bijna 12 per stuk en sleepte
ruim negen miljoen gulden in de
wacht. In Nederland zou dat nog
niet de helft zijn geweest.
door
C. Wagenaar
Zonder opmerkelijk fraaie winst
cijfers van enkele multinatio
nals en meer nationaal gerichte
ondernemingen zou het Dam
rak opnieuw zwaar op dé proef
zijn gesteld. Want wederom
liet de Newyorkse effecten
beurs het volledig afweten, al
thans de eerste drie dagen. De
Dow-Jonesindex voor indus
triële waarden liet toen 28 pun
ten vallen na de forse herstel-
ontwikkeling van vorige week.
De index begon weer in de
richting van de 1100 te bewe
gen. Maar in dezelfde periode
wisten de meeste beursgroe-
pen in Amsterdam overeind te
blijven en het slotniveau van
vorige week vrijdag te behou
den.
Wel bleef ook deze wéék het om
zetniveau ver beneden dat van
januari, de topmaand allertij-
den. Wall Street had angst voor
het grote begrotingstekort,
angst voor minder gemakke
lijk krediet en dus hogere ren
tetarieven. Angst voor con
juncturele oververhitting en
angst voor het opleven van de
inflatie. Angst is een slechte
raadgever en geen wonder dus
dat de beurs een punt zette
achter het technische herstel
van eind vorige week en de
weg terug insloeg.
Deze ontwikkeling werd nog in
de hand gewerkt door een
nieuwe kruistocht van topman
Paul Volcker van het Ameri
kaanse Centrale bankwezen te-,
gen het forse begrotingstekort.
Dat moet terug, zo betoogde
hij want anders blijven er geva
ren bestaan voor de rente. Ook
waarschuwde hij tegen over
verhitting van de conjunctuur
nu de conjunctuurcijfers over
januari zo bijzonder gunstig
zijn uitgevallen. Brede kringen
in Amerika legden deze uitval
len tegen Amerika's financieel-
economische politie uit als een
teken dat de FED, het Centrale
bankwezen, er voorlopig niet
over zal peinzen de kredietteu
gels enigermate te laten vieren.
Over een breed front begonnen
vele onofficiële rentetarieven
te stijgen en het overheidspa-
pier kwam op niveaus die wat
laagte betreft in vele maanden
niet meer zijn voorgekomen.
Gevreesd werd zelfs dat als de
ze ontwikkeling niet spoedig
wordt gestopt, de banken op
korte termijn gedwongen zul
len zijn hun officiële rente te
verhogen. Dat zou dan een wij
ziging zijn sinds een vol jaar,
want het Amerikaanse finan
ciële bestel was in 1983 geken
merkt door juist een zeer hoge
mate van stabiliteit op echter
een relatief hoog renteniveau.
Het lijkt niet uitgesloten dat, in
dien deze ondergrondse rente
ontwikkeling doorgaat, en een
officiële rentewijziging tot ge
volg zal hebben, de val van de
dollar zal worden beëindigd.
Ook deze week hield de waar
dedaling nog aan, maar wel
viel het op dat juist door de te
kenen van rentestijging op de
Amerikaanse valutamarkten
de daling steeds weer werd ge
stopt. Maar buiten de Verenig
de Staten, in Europa en vooral
Japan, bleef de dollar deze
week aanvankelijk nog fors te
ruglopen.
Ook een aantal door de dollar be
paalde prijzen, zoals olie en
benzine, konden enigermate
worden verlaagd. Maar voor de
internationale fondsen van on
ze beurs was de sterk teruglo
pende dollar een tegenvaller.
Want hier wordt in Wall Street
de koers gemaakt en als de dol
lar goedkoper wordt ten op
zichte van de gulden, gaan de
internationals in Amsterdam
zakken. Dat was met name dui
delijk te zien bij aandelen Ko
ninklijke Petroleum die bo
vendien nog last hadden van
de aangeslagen oliehoek van
Wall Street. Dreigementen dat
een stokje zou worden gesto
ken voor de al te ijverige po
gingen om tot mammoetfusies
in de olie-industrie te geraken
deden hier de speculatie om
slaan en vele koersen flink zak
ken. Het laatste nieuws is nu
dat de ook in Europa bekend
staande Gulf en Chevron zul
len fuseren. Desniettemin
moest Koninklijke Olie deze
week f 8,- terug.
Daarentegen redden zeer fraaie
winstcijfers van Unilever en
Philips beide aandelen voor
meeglijden naar de diepte.
Eerstgenoemde steeg f5,- op
het resultaat en Philips f4,-
Daarentegen hadden eveneens
zeer gunstige resultaten van
Ahold een averechts effect op
de beurs die er f 10 door terug
moest. Maar hier was op de
zelfde dag fors op de cijfers
vooruitgelopen. Positief beant
woordde de beurs de uitkom
sten over 1983 van Wereldhave
en Otra. Westland-Utrecht die
vorige week vrijdag van f124
op f94 inzakte door de sane
ring met Nationale Nederlan
den, verwisselde dit diepte
punt na enkele dagen met
koersen rond f 100.
Ook de Europese optiebeurs liet
zien hoe rustig het beurswezen
weer geworden is na de tome
loze vaart in januari. De week-
omzet aan contracten viel ver
der terug tot 80.000 tegen
84.500 vorige keer en nog
170.000 een maand geleden.
Een uitschieter was donderdag
Philips die direct na het be
kend worden van de jaarcijfers
voor de hausse 8000 call-con-
tracten zag afgesloten Op som
mige dagen bleek ook voor
calls in staatsfondsen goede
belangstelling.
