'Gezonde' patiënt
ziek van verveling
Interview
-C
Onderzoek naar verblijf
in ziekenhuis
DE TIJD
EISEVIERS
DONDERDAG 1 MAART 1984
Varia
Erik de Vries stelt er prijs op viede
te delen dat 'On borrowed time'
van Laurence Edward Watkin niet
een van de 548 boeken was die hij
in de Japanse concentratiekampen
heeft gelezen, maar 1 van de 555.
Dat getal spreekt meer tot zijn ver
beelding. Toen ik, getipt door vele
lezers, kon melden dat Watkin de
schrijver was, vond hij het pocket-
book dat hij meteen na de oorlog
van 'On borrowed time' kocht om
zijn kampexemplaar te doen verge
ten, ook keurig terug tussen de W-
auteurs. Maar ik kan getuigen dat
het een heel dunne en verfomfaaide
pocket was waarvan de rug geheel
was afgesleten, zodat het geen won
der was dat hij het niet tussen de
andere boeken had zien staan toen
hij er al zijn boekenkasten op nage-
vlooid had zonder de schrijver te
weten. „Bovendien ben je al zo moe
tegen de tijd dat je bij de W bent",
zei hij tot zijn verdediging. Los
daarvan heeft hij nu van mevrouw
Ouborg uit Middelburg precies de
gebonden uitgave van Doubleday
uit New York gekregen, die hij zich
nog zo goed herinnerde uit het
kamp in Tjihami!
'Ik moet nog iets corrigeren. Ik heb
met het Fingerspitzengefühl dat
een goed journalist nooit in de
steek laat aangenomen dat 'Jantje
Kaas en zijn makkers' een kinder
boek was (tenslotte las Erik ook
Karl-Mayboeken in de kampen, als
het zo uitkwam), maar van ver
schillende kanten werd ik er op
merkzaam op gemaakt dat Jantje
Kaas een boek was over soldaten-
jargon in Nederlands Oost-Indië.
Belangrijker is intussen, dat het
verhaal over 'de Dood in de appel
boom', dat door Watkin in 'On bor
rowed time' tot een roman is ver
werkt, ook door andere schrijvers is
gebruikt. In 'Het verhaal van een
oude zeeman' laat Alfred Shep-
pard iemand in een kersenboom ge
vangen zitten, en ook de gebroeders
Grimm schijnen het in een van hun
sprookjes verwerkt te hebben. „Het
is een thema dat over de hele we
reld (met variaties) in volksverha
len voorkomt", schrijft de heer E.
Groeneveld uit Nuenen. Daar heeft
hij gelijk in, want een lezeres belde
op dat Watkins verhaal haars in
ziens een bewerking is van 'de le
gende van het Tobameer' een meer
op Sumatra). In die legende is ook
sprake van de Dood die in een
vruchtboom gevangen zit. Alle
mensen die daardoor niet sterven
verzinken in de grond en worden
met het water toegedekt (zo ont
stond dus het Tobameer). De klein
zoon stak toen een tak met een steen
eraan in de grond aan de rand van
het meer, zodat de mensen die
dreigden weg te zinken zich daar
aan zouden kunnen optrekken!
De oud-leraar Nederlands Brands-
ma uit Groningen maakte me ten
slotte opmerkzaam op 'Het esbate-
ment van den appelboom', dat in
geleid en toegelicht door W. Water
schoot bij Martinus Nijhoff in Den
Haag in de reeks Klassieken Neder
landse letterkunde is uitgekomen.
Het wordt 'een volksvertelsel omge
werkt tot esbatement' genoemd,
waarbij esbatement het woord is
voor 'een toneelstuk bij de rederij
kers van vrolijk, vaak satirisch ka
rakter' (Kramers Groot Woorden
boek). 'Het esbatement van den ap
pelboom' wordt in het eerste kwart
van de 16de eeuw gesitueerd, dus
omstreeks 1500-1525. Het spel telt
515 regels. „Eij geijtken, u melcx-
ken wast datmen sochte. Ghij suit
so beclaecht sijn", enzovoort, dus
dat kunnen we maar beter verge
ten. Ik zal u de inhoud vertellen.
GOET RONT, een man schamel ge-
cleet, en DEUCHDLIJCK BE
TROUWEN, twijff, klagen dat zij
hun geit, kalf, lam en gans verloren
hebben. De vrouw troost haar man
dat zij toch van de opbrengst van
hun prachtige appelboom kunnen
leven. Deuchdlijck Betrouwen doet
een beroep op Ons Heer God, die be
looft dat de boom altijd appelen zal
dragen en dat elke onverlaat die er
in klimt zal moeten blijven zitten
tot Goet Ront hem vrijlaat. De
marskramer Donversaedige klimt
in de boom om een appel te stelen,
het verliefde paartje Ongereet Le
ven en Jonge Lustige idem dito, en
alle drie kunnen niet meer van hun
tak af.
Dan komt De Doot om Goet Ront te
halen, deze vraagt haar (De Doot is
een vrouw) een appel voor hem te
plukken, en ook De Doot zit in de
boom gevangen. Vervolgens ver
schijnt Die Duvel, die op zoek is
naar De Doot, want doordat er
geen mens meer sterft is de toevloed
van zondaren naar de hel plotse
ling gestopt. Die Duvel wil De Doot
uit de boom sleuren, raakt daar
door ook gevangen, waarna Goet
Ront al zijn gevangenen op de vol
gende voorwaarden verlost: Die
Duvel zal hem niet meer bekoren.
De Doot voegt nog veertig jaar toe
aan zijn levensloop, Donversaedige
verbeurt zijn handel, Ongereet Le
ven zijn overkleed, en Jonge Lusti
ge haar sluier. Met een vermaning
van de laatste drie aan de toe
schouwers om toch maar het rechte
pad te blijven bewandelen, nemen
ze afscheid...
Ik vind Pisa leuker, maar dat heeft
dan ook van viereneenhalve eeuw
extra beschaving kunnen profite
ren. Waar het om gaat is dat de Ne
derlander Erik de Vries in 1943 in
een Jappenkamp op Java een Ame
rikaanse roman las die zowel op
een Sumatraans als een Vlaams-
Brabants volksverhaal geïnspi
reerd kan zijn geweest. Zo interna
tionaal waren die kampen toen!
door
Saskia Stoelinga
"Als mensen het ziekenhuis in gaan kunnen en mogen
ze niets meer. 'Gezonde' en zieke mensen worden als
één groep benaderd. Het verhelpen van bijvoorbeeld
spataderen of een liesbreuk worden daardoor hele
grote gebeurtenissen. Mijn advies: breng verschillen
in het zorgsysteem aan".
Deze uitspraak is afkomstig van
arts J.F. Wendte (39), die als
wetenschappelijk medewerker
is verbonden aan het Instituut
voor Sociale Geneeskunde van
de universiteit van Amster
dam. Hij vroeg aan bijna 300
ziekenhuispatiënten op de ze
vende dag van hun verblijf
naar hun ervaringen geduren
de de eerste week van opname.
Als belangrijkste problemen
kwamen naar voren "verve
ling" en "isolement".
Wendte schreef hierover in zijn
proefschrift waarop hij giste
ren aan de Leidse universiteit
promoveerde tot doctor in de
geneeskunde. "Na dertig jaar
zijn de ziekenhuizen er niet in
geslaagd op dit terrein enige
verandering te bewerkstelli
gen", zegt hij.
Die dertig jaar zijn door Wendte
niet uit de lucht gegrepen. De
Arnhemse internist Schalm
was hem in dit onderzoek naar
het welbevinden van patiënten
in een ziekenhuis reeds voor
gegaan. In 1950 schreef deze
man in het Nederlands Tijd
schrift voor Geneeskunde dat
'het ziekenhuisregiem hoofd
zakelijk is afgestemd op
'werkelijk zieke' patiënten en
veel minder op 'gezonde', vaak
lopende patiënten'. En - zo
blijkt uit het onderzoek van de
promovendus - nog steeds heb
ben patiënten met geringe
klachten en minder ernstige
ziekten meer problemen met
hun verblijf in het ziekenhuis
dan_ patiënten met ernstige
klachten of ziekten. Zij vinden
het verblijf eentonig en de con
tacten met de medepatiënten
saai.
Zo op het oog lijkt me uw conclu
sie een zeer tragische. Er is der
tig jaar voorbij en men is nog
steeds geen stap verder.
Wendte: "Ja, dat is me al meer
gezegd. Je moet het toch iets
anders zien. In vergelijking4
met de jaren vijftig is er, afge-'
zien van de veel betere moge
lijkheden tot herstel, natuur
lijk toch veel veranderd. De
artsen leggen meer uit en de
patiënten zijn mondiger. Dat is
een goede ontwikkeling. Des
ondanks is er weinig oog ge
weest voor de gevoelens van
de patiënt. Misschien ligt dat
vandaag de dag anders".
"We staan nu voor de vraag: hoe
kunnen de kosten in de ge
zondheidszorg omlaag. Ik ver
moed dat daardoor het accent
wat minder zal komen te lig
gen op de technische vooruit
gang en dat er wat meer gelet
zal worden op andere moge
lijkheden, zoals de opvang van
de patiënt. De lopende patiën
ten geven in het onderzoek in
feite zelf al een handreiking:
betrek ons bij de zorg. Minder
kosten, minder verpleging,
handig en goedkoop. Een heel
simpel voorbeeld: laat ze koffie
en thee zetten".
Deze laatste opmerking van
Wendte staat bol van cynisme.
Want ook hij weet dat er nog
heel wat moet gebeuren voor
dat een structuur van een zie
kenhuis kan veranderen. "Het
systeem is heel moeilijk te wij
zigen", zegt hij gelaten. "Kijk
maar eens naar de bouw; be
tonnen kolossen die zestig jaar
mee gaan. Ziekenhuizen die de
laatste twintig jaar zijn ge
bouwd tonen onderling nau
welijks verschil. Experimen
ten met laagbouw of ander
soortige afdelingen schijnen
uit den boze te zijn. Ziek is
ziek, patiënten zijn patiënten".
Deugt weinig
Een ander punt waar Wendte
mee zit, is de opleiding. Als af
gestudeerd arts (1971) heeft hij
zelf ervaren hoe weinig aan
dacht er wordt besteed aan de
psycho-sociale aspecten van
de patiëntenzorg. "Zelden kom
je een medicus tegen die zich
daarmee bezighoudt. Zolang
het ook niet in de opleiding zit,
zolang er op dit onderwerp
geen onvoldoendes kunnen
worden gescoord, zal er geen
verandering in komen", voor
spelt hij.
Niet alleen de artsen die in de
greep van de techniek zijn ge
komen, krijgen de schuld. De
schuld ligt ook bij de overheid
en de directies van de zieken
huizen. Wendte: "Als de direc
tie geen beleid voert op dit
punt zal er niet worden geëx
perimenteerd met andere zorg
systemen. En de overheid zou
bijvoorbeeld bij het afgeven
J. F. Wendte: 'Laat lopen
de patiënten koffie en thee
zetten'
van vergunningen veel meer
voorwaarden kunnen stellen".
Uit zijn verdere betoog blijkt dat
er nog veel meer niet deugt.
Vergelijkend onderzoek tus
sen de ziekenhuizen is er nage
noeg niet. "Men vraagt zich
niet af hoe werkt men hier en
hoe werkt men daar en wat kan
er worden verbeterd. En on
danks de toenemende mondig
heid moet, denk ik, de eerste
patiënt nog opstaan die durft
te zeggen dat hij niet vrijdag
middag komt voor opname,
maar pas zondagavond. Zo on
tstaat de paradox dat, terwijl
de gezondheidszorg uit is op,
het welzijn van de patiënt, de
patiënt zich steeds meer tegen
die zorg verzet, omdat hij die
voelt als strijdig met zijn wel
zijn".
Het gevolg daarvan is weer,
schrijft Wendte in zijn proef
schrift, dat patiënten die pro
blemen hebben met met het
verblijf in het ziekenhuis zich
ook vaak negatief uiten over
hun medische en verpleegkun
dige behandeling. 'Isolement
wijst op het zich gescheiden
voelen van gezin, familie en
werk, het onpersoonlijk con
tact met anderen en de geringe
mededeelzaamheid van de
staf.
De cirkel is op deze
rond
Wendte: "Eigenlijk hoop ik dat
de resultaten van dit onder
zoek zullen worden gebruikt
om veranderingen in de zorg
verlening te bewerkstelligen".
Wat weifelend zegt hij: "Het
onderzoek levert toch directe
aanknopingspunten?" Duide
lijk worden door hem nog eens
de patiënten aangeduid die bij
het huidige ziekenhuisregiem
in de knel komen: "niet-zieke
patiënten, waarbij vooral de
jongere leeftijdsgroepen goed
zijn vertegenwoordigd".
De medicus die, enkele jaren
heeft gewerkt als arts in hel
Diaconessehuis in Voorburg
en als districtsarts in Malawi, is
in 1977 aan de opleiding tot so-
ciaalgeneeskundige begonnen.
In 1982 kon hij worden inge
schreven in het specialistenre-
gister. Hij wil graag serieus
worden genomen. "Net zoals
de patiënten", verklaart hij. De
artsen en specialisten stonden
vroeger steeds klaar met het
verwijt dat al die mensen uit de
'zachte' sector niets snapten
van medische problemen. Eh,
ik ben arts, specialist en onder
zoeker. De t{jd dat een profes
sor de ideeënbus opende en al
lezende enigszins hautain uit
riep: 'merkwaardig genoeg
kunnen patiënten ook waarde
volle suggesties geven' is echt
voorbij".
Leiden
Misschien dat er over enkele
maanden iets te verwachten
valt van het Academisch Zie
kenhuis Leiden. Na langdurige
besprekingen (jaren) met de di-
rektie heeft het bureau Ar-
beids- en Organisatiepsycholo
gie van het AZL vorig jaar april
zowaar toestemming gekregen
een enquête toe te sturen aan
1200 patiënten boven de acht
tien jaar, die zijn ontslagen uit
het ziekenhuis. De vragen in
deze enquête hebben niet al
leen betrekking op de materië
le aspecten van het verblijf in
het ziekenhuis, zoals voeding,
accommodatie e.d., maar ook
op de bejegening van diverse
beroepsbeoefenaars waarmee
de patiënt te maken krijgt. De
bedoeling is dat er op deze ma
nier een wat diepgaander in
zicht wordt verkregen in de er
varingen van patiënten dan tot
dusver het geval was.
Wendte, die hier overigens niet
van op de hoogte was (weten
schappers weten weinig van el
kaar), juicht het initiatief toe
en wacht met spanning af wat
er daarna gaat gebeuren.
L/m
VRU NEC
IERLAND
De in Nederland verblijvende Suri
naamse balling André Haakmat
en legerleider Desi Bouterse lij
ken hun wederzijdse vijand
schap binnenkort met een grote
hoop zand te zullen bedekken.
Volgens Vrij Nederland is Haak
mat, tot voor kort nog des leger
leiders 'volksvijand nummer
één', door Bouterse gepolst om
zitting te nemen in een 'denk
tank' die de politieke richting
van Suriname zou moeten uit
stippelen. Het Surinaamse hoofd
veiligheids- en politieke zaken
heeft volgens VN in februari op
de Surinaamse ambassade in
Den Haag een ontmoeting gehad
met Haakmat, die daar zijn voor
waarden voor een hereniging
heeft overgebracht. Legerleider
Bouterse zou intussen positief
op die voorwaarden hebben ge
reageerd.
Joop van Tijn en Max van Weezei
reconstrueren in het eerste deel
van een serie, 'het regeren anno
1984' door het kabinet-Lubbers.
Een blik in de betrekkelijk kort
stondige vergaderingen van de
ministerraad aan de hand van ge
sprekken met bewindslieden en
andere mensen die het weten
kunnen. Het is geen gezellig ka
binet: nauwelijks humor, nage
noeg geen relativering, wel veel
karnemelk, yoghurt en broodjes
kaas. En vooral: bezuinigen. Wat
dat betreft zitten Deet- (onder
wijs) en Brinkman (WVC), die
zelf al stevig in hun onderwijzers
en gezinsverzorgsters hebben ge
sneden, op het vinkentouw: "Als
De Ruiter zegt dat hij onmogelijk
twee procent kan bezuinigen
omdat de duikboten dit jaar weer
duurder worden, dan zegt Brink
man ijskoud: dan moet je maar
zorgen dat je het geld ergens
vindt, Job".
Ook in VN een reconstructie bij
het afscheid van de popgroep
'Doe Maar': de ongewenste in
vloed van de commercie, het
hysterische gehuil van steeds
jonger wordende fans en de op
luchting achteraf. Verder be
steedt het blad aandacht aan het
ABP, een cursus 'anti-Centrum-
partij-strategie' bij de PvdA en
het congres van de CPN. De bij
lage gaat over de crisis in het in
ternationale bankwezen.
Veel liefs uit Woensdrecht, luidt de
boodschap van de Tijd deze
week, die daarmee vooruitloopt
op wat een 'hete zomer' moet
worden. Een uitgebreid bericht
uit het kamp der actievoerders,
die nog geen concrete plannen
op papier hebben gezet om de
eventuele plaatsing van kruisra
ketten te (ver)hinderen. Want
"op een agenda kan je tegenstan
der ook gemakkelijker inspe
len", aldus een actievoerder. Hij
kondigt weliswaar geweldloze
maar 'puur effectieve' sabotage
acties aan: bouwbedrijven het
werken onmogelijk maken, bij
voorbeeld. "Van 500.000 man in
Den Haag gaat geen invloed
meer uit", verklaart hij.
Hoe gevaarlijk is het verpleeghuis?
Het aantal ongelukken met be
jaarden die vallen, naast stoel,
bed of wc gaan zitten, die uitglij
den over een plas of het slachtof
fer zijn van een agressieve mede
bewoner neemt toe. Een onder
zoek bij Mariahoeve in Den Haag
meldt in één jaar ruim 900 onge
vallen en 170 bfjna-ongelukken
op 250 bewoners. Deskundigen
spreken van 'onvermijdelijke
tol'. In bed ('het grootste risico
op vier poten') dreigen andere
gevaren als longontsteking, in
fecties en apathie. "Het verzor
gen van demente bejaarden be
hoort tot de zwaarste opgaven
die er zijn", zegt de Nijmeegse
hoogleraar Michels. Geneesheer-
directeur Mulder van Verpleeg
huis Oudshoorn in Alphen aan
den Rijn meldt dat er voortdu
rend wordt gewerkt aan verbete
ringen: "We willen onzelf en el
kaar steeds weer een spiegel
voorhouden".
De Tijd bericht voorts over de
VOC-storm die woedt in de
scheepvaartwereld naar aanlei
ding van de plannen om en ze-
ventiende-eeuwse oostindievaar-
der te reproduceren. Ook aan
dacht voor 'filosoof in praktische
zaken' en diens kruistocht tegen
de 'onzin van de zachte sector',
alsnog een bespreking van Jan
Cremer's Hunnen en een ge
sprek met Huub Janssen, wiens
boek over wijlen Wim Sonneveld
deze week verschijnt. Hans Dor-
resteijn, auteur van het Anti-
Hondenboek, kreeg opdracht be
geleidende tekst te schrijven bij
hondenfoto's van Ad van Dende-
"Politico Babble", heet HP's om
slagartikel deze week. John Jan
sen van Galen analyseerde het
taalgebruik in politiek Den Haag
en stuitte op "een moeras aan
nieuwe woorden, kromme beeld
spraken en retorische trucs die
de luisteraar onherroepelijk op
een dwaalspoor brengen" ofwel:
veel zeggen zonder iets te zeg
gen. Aan de orde komen onder
meer: zorgen aan het woord te
blijven, het veroveren van het
initiatief, het gebruik van jargon,
het dat-hebt-u-mij-niet-horen-
zeggen-effect. Om met minister
De Ruiter te spreken: "Intussen
gaat het niet om taalkundige lo
gica, maar om politieke reali
teit". Een handige gids kortom
voor aspirant-parlementariërs.
Emma Brunt vertolkt het ongenoe
gen en vooral ook de verbazing
van vele vrouwen (en mannen)
over de artikelenreeks in VN van
Germaine Greer, waarin voor
vrouwen een tocht terug naar 'af
wordt bepleit. "Het leven is er se
dertdien niet leuker op geworde
nd..Iedereen doet net alsof het
werkelijk ergens over gaat... Een
raadsel... Greer geeft een nieuwe
dimensie aan het woord afge
zaagd".
Jan Brokken sprak met minister
Brinkman. Een greep uit diens
woordenstroom: "Het CDA heeft
nog geen echte leiders, maar het
CDA is nog jong. Die leiders ko
men vanzelf'. Over zijn Franse
collega Lang: "Mijn vrouw zegt
altijd: hij is de keerzijde van wat
jij bent. Hij is voor het grote ge
baar. Joyeus. Extravert".
Ook in HP een discussie tussen
Aantjes en Mateman over het
CDA en een reportage over de
spij belbus
MAGAZINE
Hoeveel raketten wil Nederland?
Deze vraag het EM door het NI
PO onderzoeken. Uit de enquête
komen opmerkelijke cijfers te-
voorchijn. Zo wil 28 procent van
de WD-stemmers liever 32 dan
48 kruisraketten, bij het CDA wil
25 procent slechts 32 kruisraket
ten.
Op de vraag of als er zou kunnen
worden gekozen tussen geen
kruisraketten, 16 kruisraketen of
de oorspronkelijke 48, antwoordt
64 procent van de ondervraag
den: "Helemaal geen". Voor 16
raketten stemt 17 procent en
slechts 14 procent gaat akkoord
met het volledige aantal van 48
raketten.
Conclusie van het onderzoek: de
gemiddelde Nederland is van
mening dat als er dan toch raket
ten moeten worden geplaatst,
dan liefst zo weinig mogelijk.
EM geeft ook een analyse van de
'nieuwe verzorgingsstaat'. Eco
nomische achteruitgang hoeft,
volgens het weekblad, niet het
einde van de verzorgingsstaat te
betekenen. Maar die wordt dan
in een andere vorm gegoten. "De
crisis daagt ons uit te bouwen
aan een samenleving waarin de
mensen elkaar vrij laten maar el
kaar niet laten vallen".
Was het gymnasium (tot nu toe?)
een school voor klassieke fijn
proevers, in Deurne wordt bewe
zen dat deze opleiding wel dege
lijk meer te bieden kan hebben
dan dode taal alleen. Het Sint
Wilhbrord Gymnasium daar
heeft de moderne informatica-
technologie binnengehaald. En
in de toekomst hoopt men te be
wijzen dat moderne techniek en
klassieke waarden niet zonder el
kaar kunnen.
Verder in EM: een inventarisatie
van de 'Europese eenheid' naar
aanleiding van de vrachtwagen-
blokkades, een interview met
oud-Cobraschilder Corneille en
'de comeback van het Amster
damse Rokin' als stapelplaats
van kunst.
Hervormd Nederland was niet tij
dig verkrijgbaar.
- 'De sollicitant' en andere absurd hu
moristische verhalen, waarmee Tom
Panhuijsen debuteert. Nijgh en Van
Ditmar, prijs 24,90.
- 'Julius Blom' van Bo Carpelan werd in
1982 bekroond als het beste Zweedse
jeugdboek. Een boek over een 'boe
kenwurm' van negen, die heel wat
meemaakt. Om zelf te lezen, maar de
korte hoofdstukken kunnen ook goed
worden voorgelezen. Lemniscaat,
prijs 19,50.
- 'Gegijzeld' door Evert Hartman. Twee
mannen dringen een schoollokaal
binnen en gijzelen een aantal kinde
ren, dat net bijles kreeg. Waarom
Niet alleen een verslag van een gijze
ling, maar ook een poging de motie
ven van de terroristen te begrijpen.
Lemniscaat, prijs 24,90.
- 'Een kaart, niet het gebied', bundel van
tien verhalen over de psychologische
ontwikkeling van jonge vrouwen,
door Hermine de Graaf. Meulenhoff,
~rys 26,50.
- 'De verhalen', drie verhalenbundels
van Nobelprijswinnaar Gabriel Gar-
cla Mdrquez in één boek bijeenge
bracht. Meulenhoff, prijs 29,50.
'De wereld van anderen' door Zibby
Oneal. Anne kan niet accepteren, dat
haar vader is hertrouwd na de dood
van haar moeder. Die was immers
volmaakt. Maar het leven gaat verder.
Lemniscaat.
'Bijbel voor de basisschool', vertaling
van de door de Westduitse bisschop
penconferentie opnieuw uitgegeven
'Blijde Boodschap'. Kok, prijs 24,50.
^Het kruisstckcnboek', samengesteld
door Masano Onoe. Kok, prijs 24,50.
'Na regen komt zonneschijn', door
Gerda van Wageningen. Historische
streekroman, die zich afspeelt in Zee
land in het laatst van de vorige eeuw.
Mingus, prijs 25,15.
'Bloemen achter de horizon', roman
van Dolf Kloek over de jonge onder
wijzeres Els. die een nogal gevaarlijk
spel met de liefde speelt Zomer en
Keunmg, prijs 19,50.
- 'Niemand is volmaakt', doorTruus van
der Roest. De eeuwige vragen, die een
huwelijksbreuk omgeven, in roman
vorm opnieuw gesteld. Zomer en
Keuning, prijs 19,50.
- 'Het rode ultimatum', Donald Lmd-
quist, de schrijver van "Tunnel 21' en
'Een moment van overgave', geeft nu
een beeld van de spanningen die ont
staan na het rode ultimatum: overga
ve of kernoorlog. De Kern, prijs
30,20.
'De Billings-methode', dr. Evelyn Bil
lings en Ann Westmore schrijven
over een nieuwe methode van ge
boorteregeling. Zonder pil of andere
middelen: 'Luisteren naar het natuur
lijk vruchtbaarheidssignaal'. De
Kern, prijs 28,75.
'Libelle 50'. Libelle-redactrice Marjan
de Groot schreef samen met Trudy
Kunz een boek over vyftig jaar Libel-
Ie. Het is een weliswaar bepaald, maar
toch belangwekkend tijdsbeeld.
Spectrum, prijs 29.90.
Tweeverdieners'. Er zijn nogal wat
vragen overgebleven rondom de fis
cale regelingen die voor tweeverdie
ners van kracht zyn geworden. Wil
lem Vermeend geeft op vrijwel al die
vragen antwoord in een uitgave van
Kluwer. Prijs 7.95
'Verslik u niet' door Rolf Boost. Het
jaarboek 1984 licht een groot aantal
van de meest gebruikte medicijnen
door en beoordeelt ze op nut en on-
ho-
j.
- 'Sluipjacht op zee', thriller van Duncan
Kyle. Spannend verhaal uit de twee
de wereldoorlog. Hoe de Duitsers een
naar Amerika gevluchte piloot dwin
gen voor hen geheime operaties uit te
voeren. Elsevier, prijs 24,90.
- 'De tien plagen van Egypte', dr. J
Broekhuis, hervormd predikant, on
derzocht of de bijbelteksten van het
verblijf van Israél in Egypte harmo
niëren met de historische context van
dit land. Kok, prijs 13,95.
- 'Vreugde om de Tora', vier joodse en
drie christelijke auteurs schrijven
over de Tora als bron van vreugde
Voor de joden een uitgemaakte zaak.
maar kunnen christenen dat meebele
ven? Kok. prijs 14,90.
- 'De geldschieters' door Anthony
Sampson. Het boek ziet er uit als een
avonturenroman, maar het geeft een
gedegen analyse van het functioneren
en de daaruit voortvloeiende macht
van de grote wereldbanken. Sampson
laat een stoet kleurrijke bankiers aan
de lezer voorbij trekken. Van Holke-
ma en Warendorf, prijs 41,20.
- 'Spaanse vlieg'', vier reële verhalen in
een vertrouwd, maar exotisch kader,
zo kondigt de uitgever het boekje van
C.C. Krijgelmans aan. De Bezige By,
prijs 27,50.
