actief in I
vrije tijd
Van mini-Manhattan naar groot Madurodam?
MOOI OF LELIJKf
nu
De wederopbouw van het gebied tussen Herengracht en Zijlsingel
LEIDEN - In het gebied He
rengracht/Zij lsingel is de
grote ommekeer begon
nen: van hoogbouw naar
laagbouw. Sloop en city
vorming werd een halt
toegeroepen en omgezet
in kleinschalige stadsver
nieuwing. Sommige me
nen dat in de buurt ook
het 'kneuterige' bouwen
of de 'nieuwe truttigheid'
is begonnen. De groot
heidswaan ingeruild voor
de kleinheids waan?
"Je moet het zien in de geest van
die tijd", roepen de wederopbou
warchitecten in koor. Het was de
tijd van de nostalgische spul
letjes: de letterbak, gehaakte gor
dijntjes voor de ramen, ofwel
zo'n ouderwets raamhorretje
achter de plantjes. De modieuze
kleinschaligheid had Nederland
in zijn macht.
De Amsterdamse architect Karei
Links meent dat wat er gebouwd
is sterk afhankelijk is geweest
van de gemeente Leiden die als
opdrachtgever fungeerde. "De
gemeente wilde een verschij
ningsvorm zoals die vroeger in
het gebied aanwezig was, toen
pandje voor pandje langs de
grachten verrees en dus heel ge
varieerd gebouwd werd. Dat was
nog echte kleinschaligheid".
"De architecten die in het gebied
aan de slag gingen hadden geen
carte blanche", aldus Links. "Ik
denk dat ik binnen de gegeven
omstandigheden een geslaagde
poging heb gedaan er iets fat
soenlijks van te maken. Het
klinkt misschien pedanterig,
maar ik vind dat ons plan, wat-
kneuterigheid betreft, met kop
en schouders boven de rest uit
steekt. Dat andere is nog mo
dieuzer, nog petiteriger. Ik had
dan ook liever gezien dat ons
plan in het gehele gebied ten uit
voer was gebracht, omdat ik
denk dat dat het beste plan was".
De koek werd evenwel onder drie
architectenbureau's/combinaties
verdeeld. Links is samen met
Dick Goedhart verantwoordelijk
voor één van de drie ontwerpen.
Goedhart haakte direct na de
ontwerpfase af. "Ik ben niet trots
op mijn aandeel in het wederop-
bouwplan voor de wijk", zegt hij
op besliste toon. "Het is niet ge
worden wat ik er van gehoopt
had. De afwerking van de wonin
gen is heel schraal en maakt op
mij een armoedige indruk. Neen,
ik loop zeker niet te koop met
mijn aandeel".
"Goedhart heeft geen recht van
spreken", meent architect Links
en schuift verantwoordelijkheid
voor het "schrale" resultaat af
naar gemeente. "Na de eerste
ontwerpfase moest ik bijna op
nieuw beginnen omdat het plan
plotseling in de woningwetsfeer
gerealiseerd moest worden. En
onlangs is er nog eens op onaan
vaardbare wijze aan de gevels ge
sleuteld. De Franse balkonnetjes
zijn in een andere kleur geschil
derd en de deuren daarachter ge
wijzigd. Het is er zeker niet fraai
er op geworden. Maar bij de ge
meente Leiden bestaat kennelijk
weinig respect voor het werk van
architecten. Ik voel me daardoor
diep beledigd".
Architect Kornel Polgar, van het
Waddinxveense architectenbu
reau Treffers en Polgar, sleepte
onlangs de Heinrich Tessenow
Medaille in de wacht voor zijn
aandeel in de wederopbouw van
het gebied Herengracht/Zijlsin
gel (de woningen met de puntda
ken). Polgar vindt de term 'kneu
terig' een te negatieve kwalifica
tie voor zijn geesteskind. "Het
bureau Den Hollander/Loos
broek, architect Links en ons bu
reau hebben iets willen realise
ren dat qua schaal, vorm en func
tie in de sfeer van de binnenstad
past", zegt hij. "We hebben veel
contact met elkaar gehad over
het uiterlijk van de totale gracht:
over de schaal, de materiaalkeu
ze en de kleuren. Mijn opvatting
is dat de opzet die wij voor ogen
hadden goed tot uitdrukking is
gekomen. Ik ben niet ontevreden
over het resultaat van mijn werk
achter de tekentafel".
Polgar zegt wel teleurgesteld te
zijn over de aanblik die de wijk
in haar totaliteit biedt. "Ik denk
dat de gemeente en architecten
Tïïtïï
00
III III III B
ftxv iiiiixiivl
Leiden
DONDERDAG 23 FEBRUARI 1984D01
MODERNE ARCHITECTUUR IN
EEN BESCHERMD STADSGEZICHT
De nieuwbouw in de Leidse
binnenstad valt te laatste ja
ren op door een aaneen
schakeling van nostalgische
huisjes van baksteen met hou
ten puntdaken, helrode pannen en er
kertjes uit grootmoeders tijd. Kortom:
Madurodam in het groot.
Mooi of lelijk? Dat is de vraag die de ge
moederen voortdurend bezighoudt. En
wat de één mooi vindt wordt door de
ander juist verafschuwd. Critici spreken
van "kneuterigheid" of van "de nieuwe
truttigheid", maar de gewone Leidenaar
vindt het "gezellig" en "knus".
Na jaren van frutsels en fratsels wordt
evenwel het begin van een nieuwe
bouwtrant zichtbaar. De nieuwste trend
die zich aftekent is die van de compacte
binnenstad met torenhoge woongebou
wen. Rotterdam loopt in die nieuwe ont
wikkeling voorop. Aan het Weena ver
rijst een woontoren van 120 meter hoog.
Maar ook in Leiden heeft het idee post
gevat dat het nu maar eens afgelopen
moet zijn met de "truttigheid". "Het
roer moet om", vinden sommige ambte
naren. En de Leidse wethouder van
ruimtelijke ordening, Waal, meent dat
"spraakmakende architectuur niet
voorbehouden mag blijven aan enkele
grote steden".
Bouwen is eigenlijk net als kleding aan
mode onderhevig. De nieuwbouw aan
de Oranjegracht en omgeving (in ambte
lijk jargon: het gebied HerengrachtyZijl-
singel) weerspiegelt heel duidelijk de
omslag die in de jaren zestig en zeventig
in de architectuur plaatsvond. Hoog-
bouwplannen werden massaal in de ban
gedaan. Kleinschaligheid en herstel van
het buurtleven werden de trefwoorden
waarvoor men desnoods wilde knok
ken!
De wederopbouw van deze binnenstads-
wijk nadert thans zijn voltooiing.
Grachten, bruggen, straten en riolerin
gen, alles is vernieuwd. Meer dan 500
nieuwe woningen werden neergezet.
Tien jaar na het slaan van de eerste paal
wordt de buurt het eerste ex-stadsver
nieuwingsgebied van de gemeente Lei
den.
Vandaag in de reeks artikelen over mo-
derne architectuur: De parel van de
Leidse stadsvernieuwing op de korrel
genomen. Parel...of imitatie-parel?
Een gesprek met de architecten van de
wederopbouw.
er heel wat aan gedaan hebben
hun 'idealistische' visie op dit
stuk binnenstad tot uiting te
brengen. Daar staat tegenover
dat de bewoners helaas maar
weinig doen om iets van hun
woonomgeving te maken. De
buurt is niet tot leven gekomen.
Er is geen plantje of bloemetje te
bekennen, terwijl zo'n grachtje
zich daarvoor juist zo goed leent.
Het onkruid tiert er welig. Als ik
zoiets zie dan gaat dat werkelijk
als een dolk door m'n architec-
tenhart".
"Met alleen woningen kun je geen
buurt maken", meent architect
Den Hollander van het voormali
ge bureau Den Hollander/Loos
broek. "Er wonen misschien
mensen die er helemaal niet
thuis horen. Het is gewoon geen
buurt waar iedereen zou willen
wonen. De bewoners moeten
zich betrokken voelen bij hun
woonomgeving. Daarom is de
toewijzing heel belangrijk. Als
men dat in aanmerking neemt,
denk ik dat het een plek kan wor
den waar mensen heel plezierig
zullen wonen. Maar zoiets moet
wel groeien. Het is niet mogelijk
in een paar jaar tijd een ideale
woonomgeving te scheppen".
Heel Leiden kent de buurt nog van
weleer. Het verhaal is al vaak
verteld: over een gemeenschap
die door dik en dun ging voor el
kaar. Een Leidse Jordaan, met
eigen gewoonten en een eigen
dialect. We mogen de nostalgie
evenwel niet overdrijven: die
grachten konden behoorlijk stin
ken, de huisjes waren bouwkun
dig slecht en veelal verstoken
van tegenwoordig normale za
ken als: voldoende licht en lucht
en goede sanitaire
gen.
In 1964 kwam voor het gebied een
nieuw bestemmingsplan tot
stand. Een plan 'van alure' dat,
geheel in de geest van die tijd,
voorzag in een sterke schaalver
groting: alle bestaande grachten
zouden worden gedempt, brede
verkeerswegen zouden worden
•aangelegd met daarlangs hoge
kantoorgebouwen van een fraai
betonnetje. Een Leids mini-Man
hattan.
Vandaag de dag mogen wij onze
hoofden schudden over dergelij
ke plannen, onze ouders geloof
den dat we op de góede weg wa
ren. De stad zou eindelijk wor
den verlost van de eeuwenoude
krotbebouwing waarin de arbei
ders woonden en particuliere be
langen zouden wijken voor het
gemeenschappelijk belang. Het
socialistische ideaal zwaaide de
scepter in het stadhuis, en de
moker in de buurt.
Huisje voor huisje werd met de
grond gelijk gemaakt. Een sloop
die de wijk tot het begin van de
jaren zeventig zou teisteren. In
de turbulente jaren zestig intus
sen waren de inzichten, over wat
er met de oude binnensteden
moest gebeuren, aanzienlijk ver
anderd. Het besef groeide dat
kaalslag en hoogbouw niet de
meest bevredigende oplossing
waren voor de stedelijke proble
men. Toen in '72 de grootschali
ge plannen uit de jaren zestig op
de helling werden gezet had de
sloop zich evenwel voltrokken,
gewoon door in de planning te
zitten.
In 1973 werd een nieuw bestem
mingsplan gemaakt en een iaai
Het gebied Herengracht/Zijlsingel in de jaren tachtig: op de foto linksbo
ven een deel van de nieuwbouw die thans verrijst op het voormalige Kem-
peneersterrein tussen de Oranjegracht en Langestraat met op de voor
grond, de architect: Herman Roozenbeek.
Rechtsboven: de nieuwbouw naar ontwerp van de Amsterdamse architect
later werden belangstellende' ar
chitecten via een advertentie op
geroepen om woningbouwplan
nen te maken voor het gebied
Herengracht/Zijlsingel. Zo
kwam de gemeente Leiden aan
een achttiental plannen waaruit
een keuze werd gemaakt om het
kaalgeslagen binnenstadsgebied
te doen herleven.
Drie architectencombinaties wer
den uitverkoren hun plannen
voor 'het grootste gat van Lei
den' ten uitvoer te brengen. De
drie moesten zich houden aan
een reeks van voorwaarden die
de gemeente stelden. Breedte,
hoogte, diepte en indeling van de
panden werd nauw omschreven.
Topgevels en puntdaken waren
onontkoombaar. Er moest zo ste
delijk, zo dicht mogelijk worden
gebouwd en de architecten
moesten zich houden aan de
vroegere verkaveling, dat wil
zeggen dat werd vastgehouden
aan het oude straten-, grachten-
en woningenpatroon.
Herman Roozenbeek (van het
Haagse bureau Schippers), ont
werper van 58 woningen die zo'n
beekje het sluitstuk vormen van
het wederopbouwplan, is van
mening dat het Herengracht/Zijl-
singelgebied rigoreuzer had
moeten worden aangepakt. "Ik
denk dat het niet goed is geweest
het oude karakter van de wijk als
randvoorwaarde te stellen. Het
kan qua vorm en sfeer wel leuk
staan, maar het heeft beperkin
gen opgelegd aan het wooncom
fort. De binnengebieden (in vroe
ger jaren slechts kleine plaatsjes)
zijn heel krap bemeten".
Roozenbeek geeft ruiterlijk toe,
wat de kneuterigheid aangaat, er
niet geheel ongeschonden te zijn
afgekomen. "Als architect had ik
Karei Links. Voormalig collega Dick Goedhart is niet trots op zijn aan
deel in het ontwerp: "het maakt op mij een armoedige indruk".
Op de foto linksonder de woningen van Treffers en Polgar (met de punt
daken) met daarnaast de nieuwbouw van Den Hollander en Loosbroek.
Rechtsonder: architect Kornel Polgar: "de buurt is niet tot leven geko
men". (archieffoto'stfoto's
weinig bewegingsvrijheid en heb
ik aansluiting gezocht bij wat er
al stond. Wat kleuren en materia
len betreft heb ik geprobeerd
mijn ontwerp een eigen gezicht
te geven. In het plan van Links
zijn vrij sombere materialen toe
gepast. Dat maakt het wel ar
moedig. Ik denk dat een stuk
verpaupering daardoor erg snel
op gang zal komen".
Roozenbeek: "Als ik de wijk in z'n
totaliteit beoordeel dan meen ik
Het gebied Herengracht/Zijl
singel in vroeger dagen. Geheel
links: de wevershuisjes aan de
Waardgracht. Op de foto daar
naast begint de slopershamer
zijn verwoestend werk op hoek
Waardgracht/Zuidsingel. Ge
heel rechts: de Waardgracht op
het moment dat de sloop zich
nagenoeg heeft voltrokken.
(archieffoto's)
dat men er teveel naar heeft ge
streefd die oude structuur terug
te krijgen. We zijn bezig geweest,
met veel overheidsgeld, een
stukje Madurodam te maken. In
de visie van toen was dat niet zo
vreemd, maar we zouden het
vandaag de dag niet meer zo
kunnen of moeten doen".
Roozenbeek zegt binnen de gestel
de randvoorwaarden niet onge
lukkig te zijn met het resultaat.
"Als ik een vrije keuze had gehad
zou het er anders hebben uitge
zien: strakkèr, zakelijker en met
lichtere kleuren. Ik denk dat op
een eenvoudiger manier ook heel
goed een herkenbaar en levendig
gevelbeeld had kunnen ont-
staan".
Architect Polgar meent dat in Lei
den in het algemeen goed werk
wordt gedaan: "De stedelijke
structuur van grachten, straten
en pleinen heeft de afgelopen
eeuwen zijn waarde bewezen", j
zegt hij. "Als architecten kans j gx
zien daar iets nieuws aan toe te
voegen dat qua schaal en sfeer j
ook in de binnenstad past dan
vindt ik dat ze voortreffelijk
werk doen. Mijn opvatting is dat j
moderne nieuwbouw in de bin
nenstad heel goed mogelijk is.
Als een architect zijn vak maar i
verstaat, zich bewust is van de
schaal van de omgeving. Zo'n ar
chitect van het Pelikaanhof aan
de Oude Vest heeft daartegen ge
zondigd. Dat gebouw is van een I j-.
massaliteit die niet in de binnen
stad past".
Volgens Links hoeven opvattingen j
pvefr juiste verhoudingen ook 1
niet te betekenen dat men terug
grijpt naar vormkenmerken uit
het verleden. "Als je rekening I
houdt met de schaal van de om-
geving wil dat nog niet zeggen j
dat het Anton Pieck huisjes moe
ten worden. Dat is de architecten 1
in veel gevallen opgedrongen".
De architecten van het eerste uur 1
zijn niet verbaasd over de proble-
men, de bouwkundige gebreken,
die het afgelopen jaar aan het
licht zijn gekomen. Polgar: "Ik
wil niemand van fouten beschul
digen maar het is een feit dat ge
meentelijke diensten en bestuur
ders destijds onervaren waren in
hoe zo'n groot stadsvernieu
wingsproject moest worden aan
gepakt. Het gehele planproces is j
ongelukkig verlopen. De archi
tecten die in het gebied werkten
werd verantwoordelijkheden uit
handen genomen. Bijvoorbeeld
de keuze van de aannemer
(Noorlander). Dat is op een heel
ongebruikelijke manier verlo- j
pen".
"De samenwerking met de aanne- J
mer was dan ook verre van opti- j
maal. Er moest op alle kleine din-
getjes worden gelet. We hebben j
steeds lopen zeuren van dit is
niet goed en dat is niet goed. Er
was geen sprake van een conc-
tructieve samenwerking. Maar
de aannemer voelde zich kenne-
Ujk op rozen zitten omdat hij zich
misschien wel beschermd voelde j
door de keuze van de opdracht- I
gever".
Terug naar het resultaat. Architect
Polgar is in december j.l. onder-
scheiden voor het ontwerpen i
van sociale woningbouw in sa
menhang met een menselijke I
woonomgeving. "Architectuur
voor de gewone man" zegt hij er
zelf van. Links is pessimisti
scher: "Een' meer eigentijdse
vormgeving zou een cultuurbe-
wuster beeld geven van ons be
roep. Ik vind dat de volkswo
ningbouw recht heeft op archi- j
tectuur. Het is nu een beetje een I
kakafonie van vormen gewor
den".
De tijd zal leren, of we het nage- j
slacht hebben opgezadeld met
een wijk die het gevolg is van ons
hoogbouwtrauma uit de jaren
zestig, of met een leefbare woon-
omgeving. Roozenbeek meent
dat het probleem van veel wo
ningbouw is dat het een eigen
identiteit mist. "Mensen zoeken I
nu eenmaal een woning waarvan I
ze kunnen zeggen: Dit is mijn
huis". x
Volgende keer: de ketters van de
architectuur.
La Peste
De nog vrij nieuwe Leidse groep
La Peste treedt vrijdagavond
op in het Leids Vrijetijds Cen
trum, Breestraat 66. De groep
is ontstaan uit de formaties
The Dummies en The Ox, speelt
new wave en trad al eens op in
het voorprogramma van The
Div. De zaal gaat om negen
uur open.
Prestatieloop
Clubhuis Matilo organiseert za
terdag een prestatieltrimloop
door een nieuw gedeelte van de
Cronesteijnse polder en door
weilanden van Zoeterwoude.
Het grootste gedeelte van het
parcours is vrij van auto's.
Deelnemers kunnen twaa, vijf,
acht of elf kilometer lopen. Zij
kunnen zich om tien uur in het
clubhuis (Zaanstraat 126) la
ten inschrijven. De start is om
elf uur.
Bingo
Majorettenvereniging The Koper
Girls houdt vrijdag een bingo-
avond met loterij in de aula
van de openbare school aan het
Valkenpad in de Merenwijk.
De aanvang is om acht uur; de
zaal gaat om zeven uur open.
Pech onderweg
De ANWB geeft dit seizoen nog
tweemaal een cursus 'Pech On
derweg', met praktisch auto-
onderricht. Eén cursus bestaat
uit vier lesavonden op de vol
gende data: donderdag 1, 15,
22 en 29 maartof dinsdag 3
april, 10 april, 1 en 8 mei. Be
langstellenden kunnen zich op
geven bij het ANWB-kantoor
aan de Stationsweg 2, tel. 071-
146241.
JAC
Het Jongeren Advies Centrum
(JAC) in Leiden zoekt drin
gend vrijwilligers voor de duur
van minimaal één jaar en vijf
tien uur per week ten behoeve
van de hulpverlening en advi
sering aan jongeren. Een oplei
ding is geen vereiste; belangrij
ker vindt het JAC betrokken
heid bij de positie van jonge
ren. Inlichtingen; tel. 071-
126052, vragen naar William of
Conny.
Strandloop
Zwem- en polovereniging De Zijl-
LGB organiseert zondag de
26ste internationale strand
loop aan de Langevelderslag
in Noordwijkerhout. Deelne
mers kunnen vier, acht of
twaalf kilometer lopen. De
start is om elf uur. Inschrijving
om half elf bij restaurant Oase.
Inlichtingen: H. Corpel, tel.
071-212312 ofH. Geertsma, tel.
071-216107.
Volksdansen
In het Leidse Volkshuis, Apothe-
kersdijk, staat een nieuwe be
ginnerscursus volksdansen op
het programma en wel op de
dinsdagavond van half acht
tot half negen. Voor de leef
tijdsgroep 14-50 jaar. Inlich
tingen: Heieen v.d. Marei, tel.
125324.
B loemschikken
Bij K&O begint dinsdag een cur
sus bloemschikken, waarbij
voorjaarsbloemen en lentebloe
semtakken zullen worden ver
werkt. De cursus duurt zes mid
dagen. Opgeven bij K&O, Ou
de Vest 45, tel. 141141.
Rockabilly
De groep Falcons treedt zondag
middag op in café De Uyl van
Hoogland aan de Nieuwstraat.
Zij speelt rockabilly. Aanvang
half vier.
L
