De psychische
gevolgen van
een kunstgreep
Moeten gehandicapten loonzakje inleveren?
ZATERDAG 18 FEBRUARI 1984
Extra
PAGINA 21
Ook de sociale werkvoorziening lijkt niet te ontkomen aan
het bezuinigingsmes. Met name de zwaarst gehandicapten
worden geacht him loonzakje in te leveren voor een
uitkering. Een kunstgreep die niet zo zeer hun inkomen
aantast, maar wel het gevoel van deelname aan het
arbeidsproces. De gehandicapte is niet 'rendabel' meer, zo
lijkt het. Sjak Jansen peilde de stemming op de sociale
werkplaatsen in de regio, alsmede bij de belangen- en
ouderorganisaties.
door Sjak Jansen
Als het aan staatssecretaris De
Graaf van sociale zaken ligt,
mogen zwaar lichamelijk of
geèstêlijk gehandicapten niet
meer in sociale werkplaatsen
werken. Zij mogen er nog
wel komen om hun tijd te
verdoen, maar werken en
daarvoor loon ontvangen, dét
mag niet meer.
Zo, en met een aantal andere maat
regelen, wil de staatssecretaris
vijfenzeventig miljoen gulden
vinden. Geld dat hij op de sociale
werkplaatsen (120 in getal) wil
bezuinigen. Want de kosten daar
van zijn naar zijn mening in de
afgelopen tien jaar wat al te fors
gestegen. Die zijn niet vertwee-
of verdrie-, maar verzesvoudigd
(van ruim 500 miljoen naar bijna
drie miljard gulden). En het aan
tal werknemers (in deze regio:
tweeduizend) is verdubbeld (van
40.000 naar bijna 80.000). Reden
waarom de staatssecretaris nu
wil gaan „ombuigen."
Inleveren
En dus moeten de zwaar gehandi
capten voortaan hun loonzakje
maar inleveren, vindt de staats
secretaris. Daar worden ze vol
gens hem nauwelijks slechter op.
Als ze maar een uitkering aan
vragen. Dan blijven hun inkom
sten vrijwel gelijk, zegt de be
windsman, en met hem de WD-
fractie in de Tweede Kamer.
Een technische kunstgreep is zijn
voorstel dus eigenlijk. „Maar wel
één met grote psychische gevol
gen voor deze mensen", meent
Leidenaar J. Favier. Hij is vader
van een zwaar gehandicapte
dochter en secretaris van de fe
deratie van ouderverenigingen
van gehandicapten in Leiden en
omstreken. „Nu hebben de men
sen op de sociale werkplaatsen
het idee dat ze wezenlijk deelne
men aan het arbeidsproces, dat
ze een arbeidsprestatie leveren.
Maar geef je ze een uitkering,
dan valt dat gevoel weg."
Voorzitter P. Pont van de ouder
vereniging voor Alphen aan den
Rijn en omstreken knikt instem
mend. „Als ze maandelijks een
loonzakje krijgen - en dan doet
het er niet zoveel toe wat daarin
zit - kunnen ze het gevoel koeste
ren dat ze nodig zijn. Zo'n gevoel
is voor iedereen plezierig en be
langrijk, dus ook voor hen."
„Ze ontlenen er een zeker statusge-
voel aan", stelt H. Vrouwenvel-
der, voorzitter van de vereniging
van ouders van geestelijk gehan
dicapten. „Zo'n loonzakje geeft
ze het gevoel dat ze erbij horen.
Maar wat de staatssecretaris nu
wil, druist daar dwars tegenin.
Die wil ze gaan achterstellen bij
andere gehandicapten. Die wil ze
het fundamentele recht op be
taalde arbeid gaan ontzeggen.
Dat vinden wij verwerpelijk."
Garantie
Van de bijna tachtigduizend werk
nemers bij sociale werkplaatsen
zijn er volgens de oudervereni
ging Philadelphia 23.000 geeste
lijk gehandicapt. Op grond van
adviezen van het maatschappe
lijk werk zijn zij aangenomen. De
betalingen schommelen rond het
minimumloon. Als men tenmin
ste een derde deel haalt van de
produktie die in het normale ar
beidsproces gebruikelijk is.
„Een aantal komt daar niet aan en
krijgt 75 procent van het mini
mumloon", verklaart directeur
E. Hofstee van de sociale werk
voorziening 't Heen in Katwijk
„Dat is de zogeheten B-catego
rie: meestal zwaar gehandicap
ten die we door scholing en bege
leiding zo ver proberen te krijgen
dat ze dat derde deel wèl halen."
Lukt dat niet, dan is dat volgens
Hofstee geen ramp. Sinds 1973
bestaat, er namelijk een wettelij
ke regeling die deze mensen een
blijvende baan op de sociale
werkplaats garandeert, ongeacht
de arbeidsprestatie. En terecht,
vindt een meerderheid in de
Tweede Kamer, bestaande uit
CDA, PvdA, D'66 en de kleine
linkse partijen. Zij zijn van me
ning dat economische overwe
gingen als het 'rendabel' zijn van
de gehandicapten niet zwaarder
mogen wegen dan het sociale be-
lang.
Daarentegen stelt de WD-fractie
bij monde van Kamerlid Nijhuis
dat de sociale werkplaatsen niet
ongeremd mogen blijven groeien
in een tijd waarin het bedrijfsle
ven een half miljoen banen heeft
verloren zien gaan. Er is volgens
Nijhuis een maatschappelijke
realiteit, namelijk die van de au
tomatisering.
Apparaten
„Overal worden eenvoudige werk
plaatsen door apparaten vervan
gen, dus ook in de sociale werk
voorziening", zegt Tom van Em
merik. Als directeur van de dag
verblijven voor geestelijk gehan
dicapten in Leiden en de bollen
streek vreest hij een grotere druk
op de dagverblijven, indien de
sociale werkplaatsen zullen wor
den beknot. „Nu al vind je in de
dagverblijven mensen, die een
paar jaar geleden best tot de B-
categorie op de sociale werk
plaats toegelaten hadden kun
nen worden. Maar sluipender
wijs zijn de normen daarvoor
verscherpt."
Nu er nog meer plaatsen in de so
ciale werkvoorziening dreigen
weg te vallen, betwijfelt Van Em
merik of er overdag wel voldoen
de mogelijkheden zijn om deze
geestelijk gehandicapten op te
vangen. In de Hooge Burch in
Zwammerdam, waar 62Ö geeste
lijk gehandicapten wonen en van
wie een deel op de sociale werk
plaats in Alphen werkt, zijn die
opvangmogelijkheden volgens
directeur N. Geleijnse wèl aan
wezig. Maar als voorzitter van
het Overleg Zwakzinnigenzorg
Alphen en omstreken ontkent hij
niet dat er thans op de speciale
scholen kinderen zitten die ei
genlijk naar een volgende voor
ziening zouden moeten doorstro
men. „Maar daarvoor- is geen
ruimte."
„En die situatie verergert alleen
maar", weet voorzitter J. Valken
burg van de oudervereniging van
de sociale werkplaats 't Heen in
Katwijk. De consequentie van
dit hele beleid is volgens hem dat
de ouders in toenemende mate
met de problemen worden opge
zadeld. „De groep die van de
scholen komt kan niet meer aan
de slag in de sociale werkvoor
ziening. De dagverblijven zitten
al vol, dus die kinderen zijn ge
doemd de hele dag thuis te blij-
Belasting
Volgens voorzitter Pont van de Al-
phense oudervereniging bete
kent zulks voor het gezin een ge
weldige belasting. „Zelf kunnen
wij dat niet meer aan, hoe graag
we het ook zouden willen. Met
een huishouden en de zorg voor
andere kinderen is dat onmoge
lijk."
„En doorstromen naar de gezins
vervangende tehuizen", weet
Leidenaar Favier, „kan ook al
niet, omdat er geen bezigheid
overdag is. Zo zit je in een cirkel
waar niet meer is uit te komen."
„En wij. kunnen ze overdag echt
niet allemaal opvangen. Daar
zijn we alleen al qua personeel
niet op ingesteld", zegt directeur
A. Westra Hoeksema van het ge
zinsvervangende tehuis Vredes-
teijn in Sassenheim, waar 26 ge
handicapten wonen die werken
in Het Spectrum: de sociale
werkvoorziening voor de zeven
gemeenten in de bollenstreek.
Directeur daarvan is H. Kolkman.
Bezuinigen op de sociale werk
plaatsen zegt hij reëel te vinden,
maar niet op de B-categorie. „Als
de sociale werkplaats voor ie
mand bedoeld is, dan is het wel
voor deze zwaar gehandicapten.
Bovendien krijg je straks dat zij
als vrijwilliger naast meer be
gaafde mensen met een loon-
dienstverband werken. Dat
wordt een puinhoop, in elk be
drijf, dus ook het onze."
,Het is eenvoudig de klok terug
draaien", meent directeur C. van
den Snoek van de sociale werk
plaats voor Alphen en omstre
ken. Hij wijst erop dat de druk
op de sociale werkvoorziening
almaar groter wordt, naarmate
de teruggang op de arbeidsmarkt
zich voortzet. Daardoor doen
steeds meer mensen een beroep
op de gemeenten om.dan maar te
mogen werken op de sociale
werkplaatsen.
Goedkoper
Het PvdA-Kamerlid H. Knol daar
over: „In deze tijd van economi
sche teruggang neemt het aantal
mensen dat voor plaatsing in
aanmerking komt alleen maar
toe. Het aantal arbeidsonge
schikten stijgt zienderogen. Be
drijven maken er steeds meer
een gewoonte van werknemers
af te stoten die niet de verlangde
prestaties kunnen leveren."
Veel van die mensen doen, zo
meent Knol, een beroep op de so
ciale werkplaatsen die volgens
het WD-Kamerlid Nijhuis als
cuncurrenten van het bedrijfsle
ven worden gezien omdat zij be
paalde arbeid goedkoper ver
richten. Wat volgens directeur J.
Kalisvaart van de Leidse sociale
werkvoorziening volstrekte non
sens is. „Wij maken hier alumi
nium vogelkooien en viskoffers,
monteren lampekappen en fiets
dynamo's, doen veel verpak
kingswerk. Maar de omvang er
van is zo klein, dat het voor een
ander bedrijf nauwelijks interes
sant is."
De door het rijk gesubsidieerde so
ciale werkvoorziening is in Lei
den nu twaalf jaar in bedrijf. Net
als de werkplaatsen in Alphen,
Katwijk, Sassenheim en elders
in Nederland is zij vooral be
doeld om minder validen, invali
den en geestelijk gehandicapten,
die in het gewone bedrijfsleven
geen werk kunnen vinden, onder
aangepaste omstandigheden te
laten werken.
Dat geldt ook voor bijvoorbeeld
academici, die in die zin gehandi
capt zijn dat zij volstrekt niet met
anderen kunnen samenwerken.
Al deze mensen vallen onder de
wet sociale werkvoorziening.
Hun arbeidsgeschiktheid moet
behouden blijven of worden ver
groot, opdat ze later weer in het
normale bedrijfsleven kunnen
worden opgenomen.
Absurd r~
Daartoe is jarenlang bij de Tweede
Kamer het wetsontwerp Arbeid
Gehandicapte Werknemers
(WAGW) in behandeling ge
weest. Kern van deze wet was de
zogenaamde quoteringsregeling,
die werkgevers verplicht vijf
procent van hqn personeelsbe
stand uit gehandicapten te laten
bestaan.
Staatssecretaris De Graaf heeft
echter de Tweede Kamer laten
weten dat hij het aan de werkge
vers- en werknemersorganisaties
zélf wil overlaten maatregelen te
treffen, waardoor meer gehandi
capten een plaats in het bedrijfs
leven kunnen krijgen. Hetgeen
directeur C. Vuister van de AVO
(vereniging voor arbeids- en wel
zijnszorg voor minder-validen)
„een absurde gedachtengang"
noemt. „Want de staatsecretaris
weet maar al te goed dat er op die
manier niets terechtkomt van de
intentie: gehandicapten de hun
toekomende plaats in het ar
beidsproces te geven."
Vuister memoreert de van 1947 da
terende en nog steeds van kracht
zijnde wet Plaatsing Minder Va
lide Arbeidskrachten, die be
drijfsleven en overheid verplicht
twee procent van hun perso
neelsbestand vrij te maken voor
mensen met een handicap. „Ie
dereen heeft kunnen constateren
dat deze wet, die bovendien noch
controle, noch sancties kende, in
het geheel niets heeft bewerk
stelligd. Dus van een nieuwe wet
die het bedrijfsleven daarin vol
ledig vrijlaat, hoef je helemaal
niets te verwachten."
e de sociale werkplaatsen eigenlijk bedoeld zijn, zullen er in feite niet meer
(foto Loek Zuyderduln)
Vuister zegt zich het verzet van de
werkgevers tegen dit wetsont
werp goed te kunnen voorstellen
evenals de politieke botsing die
het kabinet tussen de twee rege
ringspartijen duidelijk niet wil.
„Dat is naar mijn vaste overtui
ging ook de reden waarom De
Graaf nu kiest voor deze heilloze
weg."
Geen pardon
Waar het PvdA-Kamerlid Knol
schande spreekt „van het feit dat
de ondernemers weer hebben ge
zegevierd en de zwakkeren an
dermaal het loodje leggen", daar
stelt de AVO dat de gehandicap
ten opnieuw het kind van de re
kening zijn. „Alle bezuinigings
maatregelen moesten öök voor
hen gelden; enig pardon was er
niet. Nu men eindelijk een moge
lijkheid heeft om waar te maken
wat men steeds heeft beleden,
namelijk een gelijkwaardige
plaats voor gehandicapten in on
ze samenleving te willen creëren,
laat men het volledig afweten."
Het zijn vooral deze voorstellen
van De Graaf waartegen de kri
tiek (ook van zijn eigen fractie)
zich richt. Minder moeite hebben
zowel directeuren van de sociale
werkplaatsen als de oppositie
partijen in de Tweede Kamer
met het voorstel in de sociale
werkvoorziening arbeidstijdver
korting in te voeren. Ook kan
men zich wel vinden in het ande
re kabinetsvoorstel, dat de ge
meenten verplicht het aantal
plaatsen in de sociale werkvoor
ziening (wier produktie jaarlijks
400 miljoen gulden oplevert) de
komende drie jaar met twee pro
cent per jaar te verminderen.
„Dat aantal is zo'n punt niet. Al
leen al door het natuurlijke ver
loop halen we dat wel", meent di
recteur Kalisvaart van de Leidse
sociale werkplaats.
„Eh ik zal ook de laatste zijn die
zegt dat er niet hoeft te worden
bezuinigd, maar doe het dan wel
gelijkmatig over de gehele linie
en niet zoals nu dat je hier en
daar een flinke hap neemt."
Door de B-categorie te beknotten
hoopt de staatssecretaris dit jaar
al tien miljoen gulden te bespa
ren. „Dat de tering naar de ne
ring moet worden gezet onder
schrijven wij", zegt C. Wijnbeek,
bureausecretaris bij de federatie
voor gehandicapten en directeur
van de oudervereniging Phila
delphia. „Alleen denken wij dat
dat langs een andere weg beter
kan worden bereikt. De financië
le inkrimping wordt behaald op
de werknemers, maar in feite
valt er binnen de sociale werk
plaatsen heel wat te stroomlij
nen. De zaak is daar erg veramb-
telijkt, staat boven de admini
stratieve regeltjes en procedu-
Management
Hoewel de directeuren van de vier
sociale werkplaatsen in deze re
gio het goeddeels tegenspreken,
kan volgens Wijnbeek ook het
management heel wat efficiën
ter. „Tal van maatschappelijke
organisaties, zoals de Vereniging
van Nederlandse Gemeenten en
de Sociaal Economische Raad,
hebben daar met ons op gewe
zen. Hield men zich aan dat ad
vies, dan waren de nu voorgestel
de bezuinigingsmaatregelen niet
nodig en was het bezuinigingsef
fect veel groter."
PvdA-Kamerlid Knol wil eveneens
de druk op de werkplaatsen en
de toestroom daartoe verminde
ren. Maar niet door een groeiper
centage vast te stellen. Hij zoekt
het meer in het verbeteren van
de arbeidsomstandigheden in
het bedrijfsleven. Tom van Em
merik juicht dit toe. Toch ziet hij
de oplossing meer in alternatie
ven voor arbeid. „Het ontplooien
van niet-economische bezighe
den, ik denk even aan het maken
van bijvoorbeeld wanddecora
ties, waarin mensen ook voldoe
ning kunnen vinden. Niet alleen
gehandicapten, maar ook bij
voorbeeld werklozen."
Directeur Kalisvaart hoopt de drei
gende stormvloed deels te kun
nen keren met het vinden van
nog meer werkopdrachten. Dank
zij de sympathie die de sociale
werkplaatsen bij veel bedrijven
genieten, hebben Kalisvaart en
zijn collega's in de regio over
werk niet te klagen. „Maar vraagt
u mij: zit de sociale werkvoorzie
ning in het slop, dan zeg ik des
ondanks volmondig ja. En met
de sociale werkvoorziening zit de
gehele gehandicaptenzorg op
een hellend vlak. Want bezuini
gen op de werkplaatsen betekent
de problemen deels afschuiven
op de dagverblijven en gezins
vervangende tehuizen, die daar
voor niet zijn toegerust en waar
door dus de kwaliteit van de ge
handicaptenzorg daalt."
Huiverig
Kalisvaart zegt huiverig te zijn
voor de plannen van De Graaf.
„Heel huiverig, want ik heb ge
zien wat er in de gezinsverzor
ging is gebeurd. Daar zijn onder
de druk van de bezuinigingen de
professionele verzorgsters uit
hun functie gestoten en vervan
gen door veel goedkopere alpha-
hulpen. Zo brokkelt de kwaliteit
steeds verder af."
Dat de Tweede Kamer op verzoek
van staatssecretaris De Graaf (hij
wil de kwestie nader bestuderen)
vorige week het debat over de
bezuinigingen op de sociale
werkplaatsen voor onbepaalde
tijd heeft opgeschort, zit Kalis-
vaart hoog. „Zo blijft de ondui
delijkheid voortbestaan. Wat
dacht u van die honderden ou
ders die nu op de rand zitten en
niet weten waar ze met hun ge
handicapte zoon of dochter heen
moeten, die straks van school
komt?"
„Ik begrijp het niet", zegt Kalis-
vaart. „Nog maar twaalf jaar ge
leden is er in de sociale werk
voorziening notabene een hele
strijd gevoerd om in de werk
plaatsen op vrijdag dat loonzakje
te kunnen uitreiken. Vanwege de
zo waardevolle psychische bele
ving! En nu wordt dat zo maar
weer eventjes ingetrokken. Ik
begrijp dat niet."
