Het (on)geloof in
economisch beleid
Wall Street houdt zich afzijdig
Beursweek
Psycholigisch gokken met Reagan en Lubbers
Economie
Extra
ZATERDAG 4 FEBRUARI 1984
Terwijl dezer dagen de cijfers,
prognoses en de opinies
elkaar in hoog tempo
opvolgen, blijven de vragen,
de twijfel overeind. Of het nu
goed of slecht gaat in
Nederland. Of we niet alleen
profiteren van een
buitenlandse
klimaatverbetering, die het
ongelijk van de
operatie-Lubbers aantoont en
tegelijkertijd verdoezeld. Of
de patiënt door het diepe
snijwerk niet van een beetje
kreupel blijvend invalide
raakt.
Wie de zaken op een rijtje zet,
komt in elk geval tot één
ontdekking: economische
rekenmodellen zijn
ondergeschikt aan
psychologische effecten. Als
je er maar in gelooft, kun je
jezelf aan je haren uit het
moeras trekken. De
onwaarschijnlijke avonturen
van de Baron van
Münchausen kunnen in de
economische praktijk
realiteit worden. Maar het
omgekeerde geldt ook. Aan
zwartkijkers die niet in hun
kansen geloven, is elke moeite
verspild.
Als er een terrein is waar de onbe
grijpelijke uitspraken zich opsta
pelen, dan is het wel dat van de
economie. Neem Ed Nijpels, du
velstoejager van het vaderlandse
bedrijfsleven in Haagse kringen.
Bij het uitreiken van prijzen aan
Nederlandse liedjesmakers voor
de AVRO-televisie zei hij zei vo
rige week letterlijk: "Dit Neder
landse produkt is niet alleen
.goed voor de economie, maar
ook voor de export".
Het zal wel een Freudiaanse ver
spreking zijn geweest. Freu
diaans, omdat Nijpels kennelijk
zelfs bij muziek alleen nog maar
denkt in termen van economi
sche bevruchting. Een verspre
king, omdat Nijpels zo sugge
reerde dat 'goed voor de export
iets anders is dan 'goed voor de
economie'. De feiten wijzen wel
anders uit. En Nijpels moet dat
weten, want als er één partij is
die door winst ziet in meer ex
port ten koste van de binnen
landse markt, namelijk door
loonkosten verlagingen, dan is
het wel zijn eigen WD.
Toegegeven, het valt de WD-lei-
der nauwelijks kwalijk te nemen
dat hij in de war raakt als het
over de economie gaat. Lieden
die ervoor gestudeerd hebben
komen er onderling ook niet u,it
Weliswaar klinkt het vanuit libe
rale hoek steeds ferm en stand
vastig dat 'Nederland met dit ka
binetsbeleid op de goede weg' is,
maar het betreft hier de zeker
heid van een gelovige. Gaat het
echt beter? En zo ja, is dat te dan
ken aan het kabinetsbeleid?
Eerst wat cijfers. Op het punt van
de export valt een aantal opmer
kelijke resultaten te melden.
Over 1983 een toename van de
uitvoer met 9 miljard gulden,
ruim vijf procent, die des te meer
opvalt doordat de prijzen voor te
exporteren goederen niet stegen.
Er werd dus veel meer aan het
buitenland verkocht, vooral aan
West-Duitsland en de Verenigde
Staten, landen die respectieve
lijk dat 4,8 miljard en 4 miljard
gulden meer uitgaven aan Ne
derlandse goederen dan in 1982.
Koploper
De bondsrepubliek is veruit onze
belangrijkste handelspartner
Van de 185,5 miljard gulden die
de totale export vorig jaar verte
genwoordigde nam West-Duits
land er 57 miljard voor zijn reke
ning. Dat is dertig procent. Ne
derland is wat de uitvoer 'betreft
trouwens voor 80 procent afhan
kelijk van Europa. Des te opmer
kelijker is dan ook de exportstij
ging naar de Verenigde Staten
met maar liefst veertig procent.
Het gaat dus goed, zou je zo zeg
gen. En het zal nog veel beter
gaan, als we de voorspellingen
van de Economische Voorlich
tingsdienst mogen geloven. Die
voorspelt dit jaar een verdere
stijging met maar liefst 8,5 pro
cent. Daarmee zou Nederland na
Spanje internationaal koploper
zijn bij het veroveren van export
markten.
Is dat nu te danken aan loonkos
tenverlagingen, die de Neder
landse bedrijven in staat stellen
zichzelf weer in de markt te prij
zen? Dat is maar zeer betrekke
lijk. Nederland profiteert in de
eerste plaats van de economi
sche opleving, die zich vooral af
tekent in de VS en die .zich be
gint af te tekenen in de Bondsre
publiek. Dat is uiteraard geen
verdienste. Het gaat hier boven
dien om landen, die een zeer
krachtige munt hebben. Vooral
de koers van de dollar is het afge
lopen jaar fors gestegen en dat
maakt het Nederlandse produkt
goedkoop.
Niet omstreden
Hoe dan ook, afgezien van de ter
reinwinst op andere landen kan
het exportsucces moeilijk een
politieke overwinning van het
huidige CDAWD-kabinet wor
den genoemd. Meer exporteren
op zichzelf is bovendien politiek
niet omstreden, zolang we duik
boten en Taiwan buiten be
schouwing laten. Als er één re
cept is dat elk land en elke poli
tieke partij van betekenis zich
zelf voorschrijft, dan is het meer
exporteren dan importeren. Het
is in dat verband misschien dien
stig dat niet de welzijnswerkers
van de PvdA aan het bewind
zijn, maar de op dit terrein ge
wiekstere en rechtlijniger zaken
lieden van de WD. Maar daar
houdt het ook mee op.
Nog een belangrijke kanttekening:
de Nederlandse exportprestatie
komt goeddeels voor rekening
van de nogal traditionele secto
ren chemie en olie, die ook zor
gen voor een meer dan gemiddel
de industriële groei in vergelij
king met andere EG-landen.
Eenzijdigheid troef dus. En dat
zelfde geldt ook voor een ander
signaal van de vermeende econo
mische opleving. We doelen op
de handel in aandelen op het
Damrak, die hoogtijdagen be
leeft.
Ook hier geldt, dat Amerika de
toon aangeeft. Dat de beurs in
Amsterdam Wall Street zo goed
kan volgen en zelfs af en toe is
gaan overtreffen, heeft een aan
tal oorzaken. Allereerst is daar
het economisch optimisme van
de Amerikanen zelf, dat recht
streeks neerslaat in Amsterdam.
Nog niet zozeer vanwege hoge
dividendverwachtingen, maar
uit speculatieve overwegingen.
Gemeten naar internationale
maatstaven is het Damrak uiter
mate goedkoop en bij een aan
trekkende economie is de kans
op koerswinst dus groot.
Multinationals
Het zijn dan ook vooral Amerika
nen die hier de handel in aande
len fiks kwamen aanzwengelen.
Let wel, het gaat daarbij in het
bijzonder om de aandelen van de
internationaal opererende be
drijven, die als eerste meeprofi
teren van het herstel in de VS.
Bedrijven als Koninklijke Olie,
Philips, Akzo en Heineken, die
niet afhankelijk zijn van de bin
nenlandse markt en die dus bo
vendien optimaal profiteren van
lagere lonen en premies. Het kos
tenvoordeel weegt voor dergelij
ke concerns al snel op tegen het
dalen van de koopkracht in Ne
derland, een land dat maar een
fractie van hun afzetmarkt verte
genwoordigt.
Die meevaller voor de Nederlandse
multinationals, die door uitgifte
van nieuwe aandelen goedkoop
kapitaal kunnen bemachtigen, is
natuurlijk van betekenis. Derge
lijke concerns vertegenwoordi
gen niet alleen belangrijke werk
gelegenheid en technologische
kennis; hun succes straalt ook
uit over toeleverende bedrijven.
door
Wim Fortuyn
Hoe belangrijk die grote bedrijven
ook zijn, zeer de vraag is of de
binnenlandse markt niet te sterk
wordt verwaarloosd ten gunste
van bedrijven die van alle zich
zelf het beste kunnen redden en
waarop de samenleving het
minst grip heeft. Feit is dat 99
procent van alle ondernemingen
in Nederland minder dan 100
werknemers omvatten en in het
algemeen niet op de beurs geno
teerd staan. Feit is ook dat de
meeste kleinere bedrijven niet
veel verder komen met export
dan West-Duitsland en België.
Feit is dat het midden- en klein
bedrijf binnen de particuliere
sector 56 procent van de werkge
legenheid voor hun rekening
neemt en 45 procent van de pro-
duktie.
Nieuwe ideeën
Het zijn, ook volgens de opvattin
gen van de huidige regering, die
kleinere bedrijven waar de eco
nomische vernieuwing vandaan
moet komen. Ze hebben het ver
mogen om snel te reageren op de
veranderende vraag en kunnen
maatwerk leveren. De nieuwe
ideeën en de helft van alle nieu
we werkgelegenheid komt op
conto van het midden- en klein
bedrijf.
Maar het zijn juist deze kleinere be
drijven die grote klappen heb
ben moeten incasseren in de af
gelopen twee jaar. Het wegvallen
van de binnenlandse bestedin
gen, door overheidsbezuinigin
gen en koopkrachtdaling, heeft
hier zijn zware tol geëist. Gaat
het echt wel goed in Nederland9
Terwijl in de VS de werkgelegen
heid vorig jaar toenam met vier
miljoen 'mensjaren' ofwel vier
procent, kwamen er in Neder
land nog eens ruim 90.000 bij, zij
het in een ras dalend tempo.
Kampend met een forse overcapa
citeit en een (te) grote afhanke
lijkheid van geleend - dus bij de
huidige rentestanden duur - ka
pitaal, heeft het bedrijfsleven het
tot dusver te druk gehad met het
saneren. Aandacht voor investe
ren is er nog niet geweest. Blij
kens de laatste 'conjunctuurtest'
van het Centraal Bureau voor de
Statistiek vindt nog steeds vindt
22 procent van alle ondernemers
de produktiecapaciteit te groot,
terwijl 24 procent de orderont
vangst te klein noemt.
De verwachting is dan ook dan er
pas dit jaar eindelijk weer gein-
vesteerd zal worden. Het CBS
voorspelt een stijging met in to
taal 24 procent. raadt het al:
het zijn precies die sectoren die
het meest hebben geprofiteerd
van de opgeleefde vraag in Ame
rika die er fors tegenaan gaan: de
olieindustrie met de chemische
industrie als goede tweede.
Reagan
Hoog tijd om die schijnbaar alles
bepalende Amerikaanse ople
ving wat nader te beschouwen.
Het recept van Reagan is be
kend. Hij kwam, ondanks een
stijgend overheidstekort, met
aanzienlijke belastingverlagin
gen in de hoop dat zo de bedrij
vigheid zou worden aangeslin-
gerd. Dat zou vervolgens weer
zoveel meer belasting en werkge
legenheid opleveren, dat het
staatstekort ook wel zou verdwij
nen. Weliswaar zwaaide Reagan
tegelijkertijd met het snoeimes
op sociaal terrein, maar daar
stonden - macro-economisch
beschouwd - aanzienlijk hogere
defensieuitgaven tegenover.
Pure stimulering dus. Wie daar in
Nederland mee aankomt loopt
kans te worden bespot als ie
mand die in de sprookjes vap de
Baron van Munchausen gelooft:
het is immers onmogelijk jezelf
aan je haren het moeras uit te
trekken? Maar in Amerika ge
beurde, tot ieders verbazing, het
ongelooflijke. Het recept werd
gretig geslikt, waarbij overigens
de psychologische reactie op de
totale Reagan-filosofie van door
slaggevende betekenis moet zijn
geweest. Het was in elk geval
voldoende om de investeringen
op gang te brengen. In een roes
van optimisme lijken de VS nu
niet alleen zichzelf, maar ook an
deren uit het moeras te trekken.
Helemaal geslaagd is Reagan niet:
het overheidstekort in de VS is
niet gedaald, maar daarentegen
naar een recordhoogte gestegen.
Daar ligt ook de grote bedreiging
van de huidige opleving. Dat te
kort kan de rente zo doen stijgen
dat de investeringen weer stok
ken. Zal het nog lukken om dat
tekort op tijd omlaag te krijgen?
Niet iedereen is daar even som
ber over.
Zo is prof. J. Weitenberg, tweede
man bij het Centraal Planbureau,
van opvatting dat de omvang het
Amerikaanse tekort schromelijk
wordt overdreven. Hij schreef
dat drie weken geleden in Else-
viers Magazine, verwijzend naar
de snel afnemende 'conjuncture
le exponent' in dat tekort. Ver
wijzend dus naar vier miljoen
nieuwe arbeidsplaatsen en extra
belastinginkomsten.
Consumptie
In hetzelfde artikel bevestigt Wei
tenberg, dat in Nederland de per
spectieven gunstig zijn voor de
internationale bedrijven, maar
niet voor de op comsumptie ge
richte sectoren. Dit jaar gaan de
verlagingen van uitkeringen en
ambtenarensalarissen doorwer
ken en valt er van de consument,
die vorig jaar nog voor enige sti
mulering zorgde door zijn spaar
geld uit te geven, weinig heil
meer te verwachten.
Dat is niet onbelangrijk, zoals
blijkt uit een recente analyse van
de Organisatie voor Economi
sche Samenwerking en Ontwik
keling (OESO), die voorspelt dat
veel afhangt van de mate waarin
dat spaargeld wordt uitgegeven.
Deze organisatie van 24 westerse
landen spreekt zelfs van een
'sleutelkwestie'. Als de ontspa-
ring nog met een half procent
zou toenemen, zou dat na een of
twee jaar waarschijnlijk een stij
ging van het bruto nationaal pro
dukt met een vol procent opleve
ren.
Er lijkt dus veel, zo niet alles te zeg
gen voor stimulering, bij voor
keur uiteraard in Europees ver
band. Oproepen van FNV-voor-
zitter Kok en EG-commissaris
Andriessen tot stimulering op
Europees niveau blijken echter
geen ingang te vinden. Zij stran
den op een toenemend protectio
nisme, omdat elk land en elk be
drijf vooral aan zichzelf blijkt te
denken. Het maakt inkrimpin
gen des te onvermij delijker, om
dat overproduktie bij een uitblij
vende vraag op den duur zelfver
nietigend is. De Europese staal
industrie levert daarvan nu het
bewijs.
Voor de Tilburgse economen
Schouten en Kolnaar was dat af
gelopen maand reden om nog
maar eens te pleiten voor minder
steun aan (ongezonde) bedrijven,
meer behoud van koopkracht en
produktieve inzet van werklo
zen. Maar ook op hoge uitkerin
gen en ambtenarensalarissen,
toch een stimulerende vorm van
collectieve uitgaven, zitten de
PAGINA 23
meeste bedrijven niet te wach
ten. Dat levert maar extra loon
kosten op, waarop de bedrijven
geen greep hebben en die hun
werknemers ook niet terugzien.
Zelfs plannen tot koopkrachtha-
ving volgens de meest onderne-
mersvriendelijke en ook door
Reagan gevolgde methode, be
lastingverlaging. worden niet
met enthousiasme onthaald. Een
methode die nota bene bij de
laatste begrotingsbehandeling
werd aangeprezen door de PvdA.
Maar misschien is dat wel het
probleem. FNV en PvdA staan
bij de ondernemer niet in een al
te goed blaadje.
Stimulering? Het bedrijfsleven ge
looft er (nog) niet in. De vrees is,
dat bij een versoepeling van het
bezuinigingsstreven het bloed
kruipt waar het niet meer gaan
kan. Dat de overheid weer meer
geld gaat uitgeven aan impro-
duktieve zaken, zoals straathoek
werk, rechtszekerheid en andere
zaken die wel politieke en sociale
betekenis hebben, maar geen
economische. Ze dragen het ge
vaar in zich van een automati
sche dan wel sluipende en dus
moeilijk beheersbare kosten-
groei. En één ding staat vast: dat
staatstekort moet terug. Het pro
bleem is alleen dat economische
groei daarbij meer helpt dan be
zuinigingen die werkgelegen
heid vernietigen.
Trauma
Maar het bedrijfsleven grijpt het
huidige klimaat ook aan om af te
rekenen met overheidsbemoeie
nis en werknemersrechten, die
bedrijfseconomisch hinderlijk
zijn. Het zijn zaken, die het reac
tievermogen van de bedrijven
hebben vertraagd en die de ver
mogensposities hebben aange
tast.
Minder rechtszekerheid voor de
werknemer, minder 'ambtenarij',
een terugkeer naar de prestatie
beloning en (dus) een grotere af
stand tussen lonen en uitkerin
gen: daar gaat het om. En de hui
dige regeringscoalitie geeft er
vergaand aan toe, omdat de laat
ste industriële revolutie en de
noodzakelijke daling van het fi
nancieringstekort investeringen
vergen en 'dus' vertrouwen van
de bedrijven en kapitaalver
schaffers in het overheidsbeleid.
De patiënt moet kennelijk voor
alles van een trauma worden ver
lost.
Vandaar dat minister Van Aarden-
ne (economische zaken) het 'psy
chologisch effect' benadrukt als
hij met geforceerd(?) optimisme
melding maakt van een lagere
premie- en belastingdruk. Van
daar echter ook dat premier Lub
bers zo langzamerhand wat on
geduldig wordt en het bedrijfsle
ven maant tot investeren. Neder
land heeft in het tijdperk van de
chip de boot al voor een belang
rijk deel gemist - ook doordat
anders dan in de VS de kapitaal
verschaffers in Nederland, met
hun handelstraditie, huiverig
staan tegenover het financieren
van vernieuwende, maar riskan
te projecten.
De individuele ondernemingen
hebben in de voorbije jaren ze
ventig te weinig ruimte gehad.
Stimulering van de consumptie
alleen had daar geen verandering
in kunnen brengen. Maar hoever
moet een overheid, nog afgezien
van haar sociale verantwoorde
lijkheden, gaan om dat te herstel
len? Die vraag is actueel, nu de
relatieve exportsuccessen her
stel van de concurrentiekracht
aantonen, terwijl de technologi
sche achterstand op de VS en Ja
pan alleen maar lijkt opgelopen.
Afhankelijk
Nederland is door het overheidsbe
leid meer dan ooit afhankelijk
geworden van het buitenland,
maar loopt achter bij het investe
ren in produkten van de toe
komst. Dankzij de (tijdelijke?)
opleving in vooral Amerika kan
het kabinet nu nog roepen dat
het goed (minder slecht) gaat.
Als een kind dat zingt in het don
kere bos. Nog blijken moet of op
het juiste paard is gewed door al
le politieke kaarten op de psy
chologie van het bezuinigen te
zetten. Bijna 900.000 werklozen
vormen de inzet van deze Russi
sche roulette. Houd je adem in
en stik niet.
t
door
C. Wagenaar
Opnieuw zette de hausse op de
Amsterdamse effectenbeurs
deze week hoog in met nieuwe
recordstanden voor alle beurs-
groepen. En opnieuw bleef
Wall Street onder druk en na
derde op bedenkelijke wijze de
1200 in neergaande richting.
Een dergelijke tegengestelde
ontwikkeling komt niet veel
voor en zeker niet over een pe
riode van vele weken, want de
Newyorkse effectenbeurs is ei
genlijk al een viertal weken op
retour.
De januarimaand begon op 1252,
kwam een week later op 1286,
maar eindigde op basis van de
Dow Jones-index op 1220.
Daarna zette de februarimaand
in met een verlies van acht
punten. Op den duur moet dit
leiden tot een afremmen van
de Amsterdamse effecten
beurs, zoals donderdag duide
lijk bleek uit de scherpe reactie
op de eerder deze week opge
treden forse koersrijzing.
De enige dissonant op de beurs
van New York, maar een wel
zeer belangrijke, bleek ook nu
weer het begrotingstekort en
de financieringsproblemen
daaromheen. Uit de deze week
door de Amerikaanse presi
dent ingediende begroting
voor het per 1 oktober vorig
jaar begonnen werkjaar, bleek
opnieuw hoe weinig speling er
momenteel door de regering
gegeven wordt het enorme gat
van tegen de 200 miljard dollar
terug te brengen. En dat blijft
een schaduw werpen op het
vertrouwen in de toekomst.
Dit te meer nu volgende week
dinsdag topman Paul Volcker
van het centrale bankwezen
voor een congrescommissie z'n
jaarlijkse balans op zal maken
en de geld- en kredietpolitiek
van de eerstkomende maan
den zal bekendmaken en toe
lichten.
Er blijft hoop bestaan op enige
verlichting voor de rente nu
ook in januari de geldaanwas
op betrekkelijk laag niveau is
gebleven. De dollar begon om
die reden deze week plotseling
vrij behoorlijk terug te lopen
en optimistische kringen in de
Verenigde Staten kondigden
dit direct aan als het begin van
een wat langer durende nieu
we ontwikkelingsfase. Gelijk
tijdig zette het goud een fikse
stijging in.
In
land is het nog zo ver niet,
want hier bleef de obligatie-in
dex sinds eind vorig jaar op
circa 100 hangen. Wel kon het
ministerie van financiën deze
week een nieuwe staatslening
uitschrijven op een ongewij
zigd rentepercentage van 8,5
procent waarop volgende
week kan worden ingeschre
ven.
Aan het rentefront trad de West-
land-Utrecht Hypotheekbank
op de voorgrond met een lichte
verlaging van de hypotheek
rente. De onbeweeglijkheid
van de obligatiemarkt hangt
natuurlijk ook samen met de
bijna ongekende populariteit
waarin de aandelenmarkt zich
de laatste tijd mag verheugen.
Sinds 1984 is begonnen, beleef
de de Amsterdamse effecten
beurs hier de ene triomf na de
andere en elke week kwamen
meerdere dagen voor waarop
steeds weer nieuwe historische
hoogterecords voor het koers-
niveau werden gevestigd. En
het blijft daarbij onverminderd
het buitenland, dat als hard
nekkige koper van vele van on
ze aandelen optreedt onder het
motto dat Amsterdam nog al
tijd de goedkoopste beurs ter
wereld is.
Terwijl Wall Street in januari viel
van 1286 naar 1220, steeg op
onze beurs de index van de vijf
internationals van 161 op 185.
De lokale industrie van 129 op
146 en het algemeen beursge-
middelde van 154 op 178. De
beursomzet kwam daarbij op
het bijna onvoorstelbare be
drag van 12,7 miljard gulden
uit voor aandelen. Verreweg
het hoogste maandbedrag aller
tijden.
Maar na woensdag nam toch de
bezorgdheid over het koersbe-
loop van Wall Street sterk toe.
Vele eerder in de week behaal
de aanzienlijke koerswinsten
gingen toen verloren of wer
den gehalveerd. Sommige aan
delen als KLM, Nijverdal ten
Cate en Grasso, moesten zelfs
fors terug. Daarentegen hiel
den Heineken. HBG, KBB en
Intematio Muller een stijging
van f 5 tot f 10 over. Schuitema
kwam zelfs f 25 vooruit.
