Meetnet nodig
voor goed
milieubeleid
Achtergrond
Kerkelijk wetboek rammelt
deVJe
Leidse biologen bepleiten
DONDERDAG 2 FEBRUARI 1984
Varia
J-
„Zn de tijd van de watersnoodramp
las ik in de krant dat er mensen
waren die met een kleerhangertje
in hun hand geklemd in het op
vangcentrum terechtkwamendat
was alles wat ze mee hadden geno
men", schrijft mevrouw Ina van
Huis-van Donkelaar uit Haarlem.
„Prinses Wilhelmina bezocht deze
mensen en zei toen: 'U bent nog
rijk, u hebt 't leven'.
We kunnen daar nu vertederd om
lachen, maar er kan soms ook iets
groots in zitten om absoluut niets
mee te nemen of zelfs maar te wil
len meenemen. Neem de oma van
Willy Bosman uit Krommenie. Niet
dat oma niets meenam, maar het
waren toch dingen in de orde van
grootte van een kleerhangertje, te
weten: een aardappelmesje, een
heel brood, een deken en (niet te
vergeten) haar jongste zoon van 16
jaar die toen nog bij haar thuis
woonde. „Daarmee trok zij naar de
Kralingse plas, want je zoekt na
tuurlijk de waterkant op als je hele
stad in brand staat. Hoe vaker ik
het verhaal hoorde, hoe meer be
wondering ik kreeg voor haar koel
bloedigheid," schrijft Willy Bos
man. „Het bleek namelijk precies
datgene te zijn wat zij nodia had.
Hiermee kon zij zich redden tot er
hulp kwam, die haar naar familie
bracht. Naar ons dus. Ze heeft een
tijd bij ons gewoond, totdat ze een
huisje kreeg bij ons in de buurt: een
van die snel uit de grond gestampte
huizen vor de daklozen. Als kind
kwam ik er vaak, maar ik vond het
nooit een echt 'oma-huis'. Alles was
nieuw en er was niets dat aan haar
verleden herinnerde. Geen oude fo
to's, prulletjes, oude kleren om je te
verkleden op zolder. Maar gelukkig
was ze er zelf nog, ze is een paar
jaar geleden overleden, 83 jaar
oud".
Mevrouw J. van lersel-Knuppe uit
Leiden zat ook tijdens het bombar
dement op Rotterdam in de kelder,
en vluchtte zo gauw ze kon het huis
uit. Citaat uit haar dagboek van
die dagen: „Verder kijken we niet,
NIETS nemen we mee: als we maar
weg zijn!"
Toch nemen ze nog het een en ander
mee: „Ik haal een brood en een
stukje kaas uit de kast, denkend
datje toch het eerst eten nodig hebt,
maar aan de voorraad in de kelder
denk ik geen moment".
„Als ik nu iets zou moeten redden,
zou ik allereerst mijn mooie reis- en
gezinsplakboeken meenemen en de
fotoalbums, want die heb ik toen la
ten liggen en ik mis ze nog steeds",
besluit mevrouw J. van lersel-
Knuppe.
Ook Elizabeth Rippe uit Ulrum
maakte het bombardement op Rot
terdam mee: „Ik was toen een meis
je van 14 jaar. Mijn moeder, een
weduwe, en wij, haar zeven kinde
ren in de leeftijd van 17 tot 4 jaar,
waren naar een tante in de binnen
stad, bij de haven, gegaan. Wij
dachten daar redelijk veilig te zit
ten, omdat in haar huis een grote
koelcel voor opslag was, met dikke
betonnen muren. Toen de bommen
vielen gingen we de kelder in. God
dank niet in de koelcel, want daar
waren we nooit meer levend uit ge
komen. Toen viel een bom op het
huis. De achterkant van de kelder
zoldering lag op de vloer. Door de
tegenwoordigheid van geest van
mijn tante, die de kelderopening
met een groot vat had vastgezet,
konden wij nog naar boven komen.
Alles was pikdonker, je zag geen 50
centimeter ver, en je stikte bijna
van het stof en de rook. Blindelings
vonden wij elkaar en schreeuwden
dat we elkaar vast moesten hou
den. Moeder riep ons om de beurt
bij onze naam en wij gaven ant
woord, zodat zij wist dat wij er al
lemaal waren. We lieten elkaar
daarna niet meer los en in een ke
ten staken we de straat over, al
thans over dat wat wij dachten dat
de straat moest zijn. Onze soldaten
hadden vuren aangelegd in het
midden van de straat, zodat we
toch nog enigszins de weg konden
vinden naar de schuilkelder. En
ondertussen hebben wij geen van
allen ook maar een moment ergens
anders aan gedacht dan aan el
kaar en aan ons eigen vege lijf. Alle
dingen van waarde, zoals juwelen,
sieraden, geld, geliefde herinnerin
gen, foto's, waardepapieren, alles
is verbrand. Maar bij geen van ons
is het ook maar een moment opge
komen dat te gaan redden, het was
alleen: ,^ijn we er allemaal, houdt
elkaar vast, laat in godsnaam niet
los". Wel hebben we onderweg men
sen met de gekste dingen in hun
handen zien lopen, heel veel vogel
kooitjes, maar ik heb ook een man
gezien met een stofzuiger, en een
met een radio. Voor mijzelf zou ik
nu denken, dat ik allereerst mijn
foto's en de schilderijen die ik van
mijn overleden man gemaakt, heb
zou pakken, maar dat denk ik nu.
Als het erop aan kwam zou ik mis
schien toch weer als eerste denken:
'niets is belangrijker dan je le
ven!".
door
Sjak Jansen
Als de overheid een effi
ciënt en controleerbaar
natuur- en milieubeleid
wil voeren, zal ze inten
sief gebruik moeten ma
ken van 'biologische
meetnetten': groepen
mensen die op gezette
tijden op bepaalde stuk
jes natuur gaan kijken of
er met de flora en fauna
iets loos is. Zoja, dan
kunnen tijdig maatrege
len worden getroffen.
Deze aanbeveling doen de afde
ling milieubiologie en het insti
tuut voor theoretische biologie
van de rijksuniversiteit Lei
den. Onlangs hebben zij in op
dracht van de landelijke stuur
groep onderzoek milieuhygië
ne een studie afgerond naar
het nut van bovengenoemd
veldwerk.
Een biologisch meetnet brengt
de bevindingen in de natuur in
kaart. Aan de hand daarvan
kan de overheid nagaan of haar
doelstellingen ook werkelijk
worden bereikt en of er zich
geen nieuwe milieuproblemen
kunnen gaan voordoen. Zo kan
het meetnet fungeren als een
soort waarschuwingssysteem,
waarmee allerlei gewenste en
ongewenste veranderingen in
natuur en milieu kunnen wor
den gesignaleerd en voorspeld.
Door de gegevens ook na een
milieumaatregel te blijven ver
zamelen kan het effect van het
gevoerde beleid worden ge
controleerd.
Nu gebeurt dat volgens Mare
Janssen, Henk van Latesteijn
eo Evert Meelis drie van de
onderzoekers - nog veel te wei
nig. „Om de waterkwaliteit te
verbeteren", zegt Janssen,
„worden peperdure defosfati-
seringsinstallaties gebouwd.
Maar je kunt je afvragen wat de
zin daarvan is. Negentig pro
cent van onze fosfaten komt
via de Rijn ons land binnen.
Dat houd je met die installaties
niet tegen."
Zwavel
Meelis: „Zo ook het zwavelgehal-
te in benzine. Om dat te ver
minderen worden miljoenen
guldens uitgegeven. Maar of
het ook effect heeft, dóór wordt
veel te weinig naar gekeken.
Zo gebeurt het wel dat bepaal
de maatregelen veel te lang
worden genomen. En dat is
De Leidse milieubiologen Mare Janssen en Henk van Latesteijn bezig met inventarisatiewerk, aat van nut Kan zijn
bij het opzetten van biologische meetnetten. irotoitu.uwoii
zonde. Zonde van het milieu
dat er niet beter op wordt, en
zonde van het geld. Daarom:
als een maatregel achterhaald
is, moetje dat tijdig signaleren,*
zodat je van hetzelfde geld an
dere en betere maatregelen
kunt treffen."
Biologische meetnetten kunnen
zodoende van groot nut zijn,
meent Meelis. Om ze op te zet
ten zijn weliswaar enkele mil
joenen guldens nodig, maar
dat geld zullen die meetnetten
dubbel en dwars waard kun
nen blijken, zo stelt Van Lates
teijn. „Zonder meetnetten
kunnen allerlei milieuproble
men pas in een veel later sta
dium worden opgemerkt. En.
dan heb je grote kans dat er
niets meer aan kan worden ge
daan of alleen tegen zeer hoge
kosten."
De Leidse onderzoekers merken
op dat voor de meetnetten
deels geen nieuwe kosten hoe
ven te worden gemaakt. Het
meetnetwerk kan worden in
gepast in al bestaande onder
zoeksprogramma's van bij
voorbeeld Staatsbosbeheer,
Provinciale Waterstaat en het
Instituut voor Natuurbescher
mingseducatie. Maar volgens
Janssen rammelen die pro
gramma's nogal. „De bruik
baarheid ervan althans wel. Er
zit geen lijn in. De gegevens
zijn nogal lukraak verzameld;
zonder regelmaat. Onduidelijk
is dan ook met welk doel die
gegevens werden verzameld
en hoe ze geïnterpreteerd zou
den kunnen worden. De be-
Vogelstand
De Leidse onderzoekers hebben
daarom zelf methoden uitge
dacht voor het opzetten en ge
bruiken van biologische meet
netten. Methoden die precies
aangeven welke gegevens met
een biologisch meetnet kun
nen worden verzameld, hoe
dat kan worden uitgevoerd,
hoe de verzamelde gegevens
kunnen worden geanalyseerd
en met elkaar in verband ge
bracht, welke voorspellingen
over natuur en milieu op die
manier kunnen worden ge
daan en welke rol biologische
meetnetten in het beleid kun
nen spelen.
Hoewel nog veel vragen on
beantwoord moesten blijven,
menen de onderzoekers dat er
inmiddels voldoende bekend
is om op kleine schaal alvast te
beginnen met het opzetten van
biologische meetnetten. „Al
was het alleen maar", zegt
Meelis, „om daardoor prakti
sche problemen tegen te ko
men, die we niet hebben voor
zien en die een apart onder
zoek vragen."
Een aantal provincies,
der Zuid- en Noord-Holland en
Utrecht, heeft al initiatieven in
deze richting ontplooid. Steun
vinden de onderzoekers ook in
het feit dat de Raad voor Mi
lieu- en Natuuronderzoek
heeft uitgesproken dat „aan
onderzoek met behulp van
proefmeetnetten in de nabije
toekomst hoge prioriteit dient
te worden gegeven."
De Leidse onderzoekers hopen
met het biologische meetnet
op kleine schaal nog dit jaar-
van start te kunnen gaan. Zy
zullen daar een klein gebied in
de regio voor uitkiezen. De
kwaliteit van de daar levende
flora en fauna zullen zij goed in
het oog houden door er bij
voorbeeld de vogelstand te tel
len. Blijkt die plotsklaps dras
tisch te zijn verminderd, dan
kunnen de medewerkers van
het meetnet meteen alarm
slaan.
Lucht en water
Activiteiten die tot dusverre on
voldoende worden ontplooid.
Men houdt slechts de kwaliteit
van lucht en water in de gaten
en neemt voetstoots aan dat,
als die maar in orde zijn, na
tuur en landschap voldoende
worden beschermd. „Een con
clusie die veel te voorbarig is",
stelt Van Latesteijn.
„De wisselwerking tussen lucht
en water enerzijds en natuur
anderzijds laat zich niet zo ge
makkelijk verklaren. Je kunt
niet even in het wilde weg
voorspellen hoe de natuur op
veranderingen in het milieu zal
reageren. Je zult daarvoor wel
degelijk naar die natuur zelf
moeten kijken. Metingen aan
lucht en water verklaren na
tuurlijk veel, maar niet vol
doende om te kunnen nagaan
of het beschermen van bijvoor
beeld de grutto kans van sla
gen heeft."
De milieubioloog gaat hier ge
makshalve voorbij aan de met
uitsterven bedreigde plant- en
diersoorten, die ingevolge de
Natuurbeschermingswet be
schermd moeten worden. Voor
die soorten verdient een regel
matige inspectie alleszins aan
beveling. Alleen zo kunnen bij
tijds extra beschermingsmaat-
regelen worden genomen.
Omdat een biologisch meetnet,
zeker voor het veldwerk, voor
een belangrijk deel afhankelijk
zal zijn van vrijwilligers sugge
reren de onderzoekers ter ob
servatie enerzijds gemakkelijk
herkenbare planten en dieren
te kiezen en anderzijds zo veel
mogelijk verschillende dingen.
Dat maakt een meetnet vol
gens hen goed bruikbaar voor
zowel controle van het over
heidsbeleid als het vroegtijdig
signaleren van ongewenste
veranderingen in de natuur.
Het nieuwe rooms-katholieke
kerkelijke wetboek sinds vorig
jaar november officieel van
kracht in deze kerk - rammelt
aan alle kanten, zowel juridisch
en theologisch als menselijk. Er
spreekt een Romeins imperialis
me uit, ondanks het feit dat er
ook ogenschijnlijk heel moderne
opvattingen in staan. Een lang le
ven zal het boek dan ook niet be
schoren zijn.
Dat denkt de Nijmeegse hoogle
raar in het kerkelijke recht, pro-
feesor Knut Walf. Hij gaf zijn me
ning in een gesprek met het blad
van de informatiedienst voor Ne
derlandse missionarissen.
Volgens Walf weerspiegelt het
nieuwe wetboek het streven van
de Romeinse curie om ontwikke
lingen die in de jaren 60 zijn be
gonnen in te dammen. De paus
en de bisschoppen zijn de her
ders en van de gelovigen wordt
gehoorzaamheid verwacht. Ook
al wordt er gesproken van 'ma-
nus' (wat 'dienst' beduidt), wat
daarop volgt is geen beschrijving
van dienstbaarheid maar van
macht.
De verbeteringen van het wetboek
dekken de vernieuwingen van
het laatste concilie niet, en nog
minder de geest van dit concilie,
meent Walf. Het is wat het con
stitutionele recht betreft nog
centralistischer dan ziin voor-
Knuf Walf voorspelt geen lang leven
ganger. Het missionaire gebeu
ren komt vaster dan ooit in han
den van de kerkelijke hiërarchie,
het Vaticaan en de paus. Moge
lijkheden van de missie-institu
ten worden verkleind.
Geblokkeerd
De kerkopvatting van de nieuwe
codex is volledig hiërarchisch,
ondanks de mooie woorden over
het volk Gods. De leek wordt zo
duidelijk onder het gezag van de
gewijde macht gebracht, dat
daarmee welbewust de mondig
heid van dit volk wordt geblok
keerd. En dat terwijl het Tweede
Vaticaans Concilie juist de aan
zet heeft gegeven voor een volk-
Gods-theologie. "Dus juist het
tegenovergestelde".
Voor de kerken in de Derde Wereld
is het probleem, dat onder het
wetboek de grondgedachte zit
van het Romeinse recht. Het ge
zag kent alleen vastgelegde
rechtsregels. In de meeste derde-
wereld-landen komt het recht
voort uit het leven zelf. Het kan
mét dat leven dus ook verande
ren. De hoogleraar kerkelijk
recht mist in het boek de sporen
die Afrikaanse en Indonesische
bisschoppen hadden moeten
achterlaten, vooral op het gebied
van het huwelijksrecht.
Het probleem van de 'veelwijverij'
bijvoorbeeld is op een 'onmoge
lijke manier' behandeld. 'Bela
chelijk zelfs'. Als een polygame
man kerkelijk wil trouwen, kan
hij naar keuze alle vrouwen op
één na wegsturen. "Dat is a-so
ciaal en lachwekkend", zegt
Walf. De nieuwe codex biedt to
taal geen mogelijkheid voor een
meervormige theologie en de
vorming van deelkerken met
verschillen in liturgie en regiona
le rechtsverschillen. Kortom, het
heeft de ontkolonisering in de
wereld niet bewust gevolgd.
begint om half 11 en eindigt om
half 4. Sprekers zijn professor dr.
K. Runia uit Kampen, over
'Geestelijke vernieuwing en ver
nieuwing in de gemeente', Floyd
Mc Clung, leider van Urban Mis
sion in Amsterdam, over 'Geeste
lijke vernieuwing, waar begint
die?', ds. L. J. Geluk uit Woerden
('Verkondiging van het Woord en
geestelijke vernieuwing') en dr.
J. Kits sr. ('Waarom moeten wij
geestelijk vernieuwd worden?').
Professor dr. J. P. Versteeg, voor
zitter van de Evangelische
Alliantie, opent de dag en ds. W.
J. Bouw (Oud-Loosdrecht) sluit
hem. Medewerking verlenen
Klaas Jan Mulder en Niek Har
mans aan het orgel, het 'Piassen-
koor' uit Loosdrecht, een jonge
renkoor uit Amersfoort en de
zangeres 'Ieteke' uit Eindhoven
met haar trio.
Beroepen
ADVERTENTIE
ataC* ooV"
.\vcve
Hervormde Kerk: beroepen te
Steenwijk H. Schouten Ee-Oos-
trum-Jouswier (Fr.); aangeno
men naar Beverwijk-Heemskerk
kandidaat N. C. Smit Leiden,
naar Noord- en Zuidscharwoude,
Oudkarspel, Harenkarspel en
Warmenhuizen kandidaat N. J.
Pronk Utrecht.
Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt: beroepen te Utrecht-
Noordwest Th. Dijkema Twijzel-
Kollumerzwaag.
Christelijke Gereformeerde Ker
ken: beroepen te Zeist R. Kok
Damwoude.
Lezing. Morgenavond om 8 uur
houdt de heer W. J. Ouweneel uit
De Bilt in de Lokhorstkerk aan
de Pieterskerkstraat in Leiden
zijn tweede lezing in de serie 'Op
zoek naar waar geluk'. De vol
gende lezingen zijn op 24 februa
ri en 23 maart.
Ontmoetingsdag. De Evangeli
sche Alliantie heeft komende za
terdag in Amersfoort een 'lande
lijke ontmoetingsdag'. Men komt
bijeen in twee kerken, de Joris-
kerk en de Grachtkerk. De dae
Naar Athene
Op uitnodiging van de Griekse
vredesbeweging zullen vertegen
woordigers van de grote Westeu-
ropese, Amerikaanse en Canade
se vredesbewegingen van 6 tot 9
februari in Athene bijeenkomen
met afgevaardigden van Oosteu-
ropese vredesorganisaties.
Wim Bartels, internationaal secre
taris van het Interkerkelijk Vre
desberaad (IKV), vindt het erg
belangrijk, dat in Athene in feite
voor de eerste keer kan worden
nagegaan, of westerse vredesbe
wegingen voor concrete doelen
op het gebied van ontwapening
kunnen samenwerken met Oost-
europese vredesraden die achter
het beleid van hun landen staan.
Gesproken zal worden over de
vraag hoe Europa kernwapenvry
kan worden gemaakt, en over de
bijdrage daartoe van eventuele
kernwapenvrije zones in de Bal
kan, midden-Europa en de Scan
dinavische landen.
Van het IKV gaan voorzitter B. ter
Veer, secretaris M. Faber en Wim
Bartels naar de Griekse hoofd
stad.
Bezoek. Het hoofd van de Rus-
sisch-orthodoxe Kerk, patriarch
Pimen, zal volgende maand een
bezoek aan Polen brengen. In
goed ingelichte kringen in Rome
en Warschau denkt men, dat de
patriarch de primaat van de
Poolse Rooms-Katholieke Kerk,
kardinaal Glemp, zal uitnodigen
voor een bezoek aan de Sowjet-
Unie. Kortgeleden zei Glemp in
Rome, dat hij graag naar Moskou
zou reizen. Het is nog niet zeker,
of de Russische autoriteiten hem
toestemming zouden geven voor
een bezoek aan Litouwen.
Bevrijdingsbeweging. Een dele
gatie van de Evangelische Kerk
in Duitsland praat morgen met
mensen van de Zuidafrikaanse
bevrijdingsbeweging African
National Congress. De uitnodi
ging aan het ANC betekent niet,
dat de Westduitse kerk deze be
vrijdingsbeweging erkent Ze is
gedaan in het kader van contac
ten met alle partyden in Zuid-
Afrika.
Boeken en mensen. "In plaats
van door mensen worden Duitse
predikanten omgeven door boe
ken". Dat zei dominee Halomoan
Hutapea uit Noord-Sumatra in
een gesprek met het Hamburgse
tijdschrift 'Die Weltmission'. Hij
heeft zes jaar gewerkt in een
Keulse gemeente van de Evange
lische Kerk.
'De dominees hier hebben een
veel te grote papierwinkel. Er
staan meters boeken in hun ka
mer, maar mensen zie je er nau
welijks". De belangrijkste taak
van de predikant moet zijn het
onderhouden van menselijke be
trekkingen, meent Hutapea. In
zijn Batak-kerk is huisbezoek
het voornaamste.
ADVERTENTIE
is»
