Bouvier: lief maar bijtgraag
'Kijkdoos' wijkt
voor bol en paal
Bizarre
speurtocht
naar open
putdeksels
New York
Animo voor experimentele woningbouw
ZATERDAG 28 JANUARI 1984
Er wordt wat afgebouwd in Ne
derland. Hele nieuwe dorpen
worden uit de grond ge
stampt. Vooral op nieuwe
dorpen is de sinds een paar
jaar in architectuur-kringen
opgang makende term „nieu
we truttigheid" vaak makke
lijk toepasbaar.
Woonerfjes: allemaal dezelfde hui
zen met voor- en achtertuinen
van hetzelfde formaat en met
vooraf opgestelde regels over de
hoogte van de tuinafscheiding en
de kleur voor de schuur. De
meest gewaagde variatie die in
dit soort wijken te bespeuren
valt is dat een zelfde blokje hui
zen nog wel eens gespiegeld
wordt neergezet, een variatie
waarmee wordt getracht het niet
écht saai te maken. De huizen in
deze nieuwe dorpen of wijken
worden in toenemende mate
voorzien van kleine en nóg klei
nere ramen, dit in het kader van
de energiebezuiniging èn omdat
het zo „knus" staat. Toegegeven,
de doorzonwoningen die jaren
lang gebouwd zijn, bleken al heel
snel niet zo'n succes. Voldoende
zon door het hele huis, maar de
grote ramen maakten van deze
huizen ook meteen een kijkdoos,
een doorkijkwoning eigenlijk.
Als er al iets verandert in de archi
tectuur van voor de massa ge
bouwde huizen zijn het details,
bedacht door de architect en zel
den ontworpen na een onder
zoek naar de wensen van toe
komstige bewoners.
Echt nieuwe dingen op het gebied
van architectuur kunnen niet,
zeggen de meeste architecten.
Zij voelen zich „roependen in de
woestijn". Door de vele beper
kingen die ze krijgen opgelegd
kunnen zij hun „creativiteit niet
kwijt". Het is in Nederland „on
mogelijk om vernieuwingen op
het gebied van architectuur tot
stand te brengen."
Is dat nou allemaal wel waar? Al
voordat allerlei wenken en voor
schriften werden opgeheven
werden incidenteel experimen
tele ontwerpen gehonoreerd rnet
een bouwvergunning.
Ten minste eens per maand komt
er wel een ontwerp van de teken
tafel van een architect die nog
New York heeft zo'n 20.000
kilometer trottoirs, die een
oppervlakte beslaan van
omstreeks 80 vierkante
kilometer, met elkaar
verbonden door 30.000
oversteekplaatsen, waaraan
van alles kapot is. Dit zijn de
omtrekken van het slagveld
waarop gespecialiseerde
juristen en een bezorgd
stadsbestuur elkaar verbitterd
te lijf gaan. De Newyorkse
overheid keert per jaar maar
liefst 360 miljoen gulden
schadevergoeding uit aan
burgers die zich hebben
bezeerd aan afgebroken
parkeermeters, omhoog
stekende putdeksels, gebroken
stoepranden en gaten in het
plaveisel.
De Verenigde Staten zijn bij
uitstek het land voor bijtijden
bizarre
schadevergoedingseisen, en
het heeft er soms de schjjn van
dat de ene helft van de
bevolking een zeer behoorlijke
levensstandaard ontleent aan
het aanspannen van processen
tegen de andere helft. New
Yorks burgemeester Edward
Koch, een buitengewoon
gewiekst politicus, die zich
dikwijls voordoet als een wat
vermoeide conferencier, heeft
het advocatendom en de
hebzucht van de Newyorkse
voetganger de oorlog
verklaard. De
schade-uitkeringen vergen
evenwel nog steeds meer
openbare geldmiddelen dan de
begrotingen voor
'Gezondheidszorg' en 'Parken
en Recreatie' te zamen.
Medio 1980 werd een
plaatselijke wet op gaten in de
weg van kracht, de
zogenaamde 'pothole-law', die
bepaalde dat de stad New York
alleen maar verantwoordelijk
gehouden kon worden voor de
schade aan lijf en bezittingen
van zijn burgers, die
voortvloeit uit slechte
bestrating, wanneer de
gevaarlijke toestand vijftien
dagen tevoren schriftelijk is
gemeld. De redenering die
daaraan ten grondslag ligt, is
eenvoudig: je kunt iemand
moeilijk nalatigheid
aanwrijven als hij van
tekortkomingen niet op de
hoogte kon zijn.
Het advocatendom raakte in
oproer. De rechtsgeleerden
krijgen gewoonlijk 30 procent
van de vergoeding die zij voor
een klant uit het vuur slepen.
Van die 40 miljoen dollar
kunnen vele honderden
juristen zeer geriefelijk
bestaan: zij plukken de
vruchten van een recessie en
een maar ternauwernood
vermeden bankroet van de stad
New York, die ervoor hebben
gezorgd dat daar net als alom in
door
Henk Kolb
de VS de openbare werken
grotelijks in het gedrang zijn
geraakt.
De tegenzet was magistraal: de
juristen zetten de 'Big Apple
Pothole and Sidewalk
Protection Corporation' op
poten. ('The Big Apple' is de
koosnaam voor New York.) De
corporatie stuurde verkenners
op pad, die op grootschalige
kaarten ieder gat, uitstekende
trottoirtegel, putdeksel of
ander mankement noteerden.
Deze monnikenarbeid heeft in
Manhattan, Brooklyn en de
Bronx een gedocumenteerde
lijst van 750.000 potentieel
gevaarlijke defecten
opgeleverd, die aan het
stadsbestuur bij wijze van
kennisgeving werd
toegestuurd opdat 'voorkennis'
onbetwistbaar zou zijn en
'nalatigheid' zou kunnen
worden aangetoond. De Big
Apple Pothole and Sidewalk
Protection Corporation
verschaft aan procederende
advocaten voor 150 gulden een
gedetailleerde kaart van de
plaats des ongevals en
verstrekt voor nog eens dat
bedrag een fotokopie van de
kaart benevens een
ontvangstbewijs van de
stedelijke overheid.
Burgemeester Koch, niet
verheugd over het vooruitzicht
met een voorraad van straks
5000 landkaarten om de oren te
worden geslagen, als ook de
laatste van New Yorks vijf
grote stadswijken (Queens en
Staten Island) zijn
geinspecteerd, weigerde dit
soort kennisgeving en gros,
maar verloor voor de
rechtbank. Vervolgens zette hij
zijn eigen inspecteurs in het
voetspoor van de advocaten.
Zij vonden 'slechts' 270.000
plekken waar een eerzaam
burger ten val zou kunnen
komen - de advocaten hebben
twee maanden geleden een
officieel karteringsbedrijf
gevraagd de hele speurtocht
nog eens te herhalen. De stad
New York heeft eveneens
besloten zijn controleurs
nogmaals op weg te zenden. Dit
alles kost, dat behoeft geen
betoog, natuurlijk weer vele
honderdduizenden dollars,
doch de investering is
beiderzijds de moeite waard.
De hele exercitie van elkaar
voortdurend achtervolgende
mannen met plattegronden
verliest iets van zijn
potsierlijkheid in het licht van
de sommen die met de hoogste
uitkeringen zijn gemoeid: 1,2
miljoen gulden voor een
gebroken heup met blijvend
letsel; driekwart miljoen
gulden voor rugkwetsuren met
blijvende gevolgen; 600.000
gulden voor een gebroken
elleboog die tot vervroegd
pensioen leidde. En dat alles
vanwege een gat in het
plaveisel, een openstaand
putdeksel en een stuk pijp van
een slordig verwijderde
parkeermeter. De gemiddelde
schadevergoeding per proces
was in 1982 omstreeks 40.000
gulden.
Toch heeft Kochs 'pothole-law'
succes gehad: er worden
minder klachten ontvankelijk
verklaard en hoewel het bedrag
aan uitkering stijgt, bespaart
dat zo'n 80 miljoen gulden per
jaar. Intussen jaagt de
burgemeester zijn
reparatieploegen met
dampende asfaltkarren in
verhoogd tempo langs de
straten.
Jaarlijks wordt voor 360 miljoen
gulden aan schadevergoeding uit
gekeerd aan burgers die zich in
New York op straat hebben be
zeerd. (Archieffoto)
„Grote honden en dan met name
bouviers, veroorzaken steeds va
ker ernstige verminkingen bij
kinderen". Dit is de conclusie
van dr. P. L. M. Lichtveld, plas
tisch chirurg in het Amsterdams
Medisch Centrum (AMC). De
laatste jaren moet hij bijna weke
lijks het mes hanteren bij men
sen wier gezicht door een honde
gebit is toegetakeld. Vooral de
bouvier, op dit moment de
meestverkochte hond in Neder
land, blijkt verantwoordelijk.
Geen verrassing voor het lande
lijk overkoepelende orgaan van
alle hondenverenigingen, de
Raad van Beheer op kynologisch
gebied. „Veel mensen schaffen
tegenwoordig een grote hond
aan alsof ze een pak suiker ko
pen".
Plastisch chirurg Lichtveld krijgt
in zijn werk bij het repareren van
slachtoffers van ongevallen met
honden maar het topje van de ijs
berg te zien. Tien procent van de
„bijtgevallen" die bij het AMC
binnenkomen wordt naar hem
doorverwezen. Doorgaans kun
nen de gevolgen van een honde-
beet worden toegedekt met een
verbandje en een tetanusinjectie.
Het voorkomen van infectie is bij
zo'n wond een uiterst serieuze
zaak daar het gebit van de vier
voeter flink vuil is, aldus Licht
veld. Minstens eenmaal per dag
krijgt de EHBO-post van het
AMC een gebitsafdruk van een
hond in menselijk vlees onder
ogen. Het aantal ingrepen bij
bijtwonden is nogal toegeno
men", aldus Lichtveld. „Vroeger
zag je deze gevallen zelden. De
laatste tien jaar is het aantal ver
minkingen geleidelijk gestegen-"
Het is geen gebruik statistieken
van dit soort ongevallen bij te
houden. „Het wordt echter hoog
tijd dat naar de toedracht van dit
soort ongevallen uitgebreid on
derzoek wordt verricht", meent
Lichtveld.
De grootste zorg van de Amster
damse chirurg gaat uit naar zijn
soms zeer jeugdige patiëntjes.
Bij zijn werk krijgt hij juist veel
kleuters op tafel „omdat hun ge
zicht zich op bekhoogte bevindt.
„Sommigen blijven voor hun le
ven verminkt. Door de structuur
van een kinderhuid vallen litte
kens, ook bij kleine verwondin
gen, lelijker uit dan bij volwasse
nen", vertelt Lichtveld, die zijn
jeugdige patiëntjes vaak meerde
re malen terugziet, omdat van
wege de groei de littekens aange
past moeten worden. Bij een
kind lopen de totale kosten al
gauw in de tienduizenden gul
dens.
Bek vol tanden
Met verbazing beziet Lichtveld het
gemak waarmee mensen „een
bek vol tanden" in huis halen.
„Nog niet zo lang geleden was
enkel het erf het domein van de
hond. Zo'n beest hoort niet in
huis, en zeker niet daar waar kin
deren spelen. Honden zijn per
slot van rekening tot huisdier ge
maakte wolven. Ik ervaar maar al
te vaak dat de ouders van een ge
beten kind, de gevaren van hun
hond hebben onderschat. Hij
was toch altijd zo lief, vertellen
ze dan achteraf', aldus Licht
veld, die nadrukkelijk stelt geen
hekel aan honden te hebben, al
ziet hij ze liever in Artis dan thuis
op het bankstel.
Oorzaak waarom sommige vier
voeters zo „losbekkig" zijn
wordt gezocht in een verkeerde
opvoeding. Hondenkenners zijn
het daarover in grote lijnen wel
eens. Zuidam en Van Leeuwen,
respectievelijk secretaris van de
Raad van Beheer en van de Bou
vier-Rashonden Vereniging, con
stateren dat veel mensen niet we
ten wat er van ze wordt verwacht
wanneer ze een bouvier in huis
halen. Een slecht opgevoede
bouvier, in de catalogus beschre
ven als een „wijze durver",
brengt daarom risico's met zich
mee. Derhalve verrassen de alar
merende geluiden uit de medi
sche hoek beide heren niet. Me
de gezien het huidige aantal bou
viers en herders in Nederland en
de gebitsomvang van deze die
ren, zo stellen zij. „Een tekkel is
qua aanleg venijniger dan een
bouvier, maar wanneer die laat
ste bijt is de schade nu eenmaal
groter", aldus Van Leeuwen.
Op een totaal van 800.000 honden
houdt de Nederlandse bevolking
naar schatting 56.000 bouviers en
36.000 herders, aldus de bereke
ningen van de Raad van Beheer.
Een populariteit die de bouvier,
voormalig bewaker van Belgi
sche hofsteden, eerder kwaad
dan goed doet. De bouvier blijkt
namelijk door dit succes geman
geld te worden tussen onkundi
ge verkopers en kopers. Winstbe
jag bij de fokker en een koper die
van niets weet leidden volgens
Van Leeuwen tot het agressieve
gedrag van de imposante vier
voeter.
Bij meer dan de helft van het aatal
bouviers worden volgens hem de
reglementen van de rasvereni
ging door de commerciële fok
kers genegeerd. Zo zouden die
ter wille van meer winst de teef
meer laten werpen dan is toege
staan, geven zij de koper gebrek
kige voorlichting en selecteren
niet op gedragseigenschappen
van de bouvier, volgens Van
Leeuwen de „Ferrari onder de
honden". Op de pup wordt ge
middeld 400 gulden winst ge
maakt.
Liefhebberij
De bij de rasvereniging aangeslo
ten fokkers doen het echter uit
liefhebberij en verdienen nauwe
lijks iets op hun pups. aldus Van
Leeuwen. „Zij zijn niet alleen
kritisch op de hond maar ook op
de koper. Soms wordt het men
sen na een gesprek ronduit afge
raden een bouvier te nemen.
Maar ja, ze kunnen dan zo weer
bij een ander terecht. De kranten
staan vol met advertenties".
Ondanks de activiteiten van de in
de ogen van Van Leeuwen mala
fide fokkers, achten zowel hij als
Zuidam het niet noodzakelijk ge
zinnen met kleine kinderen te
adviseren voorlopig van een
hond af te zien. ..In elk honden
boek is te lezen dat een kind
nooit alleen in het bijzijn van een
hond gelaten mag worden. Wan
neer zo'n beest ligt te slapen en
een kind valt plotseling boven op
zijn rug, dan hapt de hond van
schrik. De bezitter van de hond
is te allen tijde verantwoordelijk
voor dit soort situaties", aldus
Van Leeuwen.
Als beste remedie tegen het toene
mend aantal ongevallen met
honden zien de beide kynologen
een gedegen voorlichting van de
fokker en het volgen van africh-
tingscursussen door de baas.
Voorts raden zij mensen die een
viervoeter willen aanschaffen
aan, allereerst te informeren bij
de Raad van Beheer en de rasver
eniging, waar de erkende fok
kers te vinden zijn.
Op de vraag aan Van Leeuwen, zelf
in het bezit van een voor de ver
dediging afgerichte bouvier, of
het met de toename van het aan
tal „Ferrari's onder de honden"
nu veiliger wordt op straat,
schiet hij in de lach. „Nee, nee.
niet veiliger. Alleen door mensen
kan de veiligheid gewaarborgd
worden. Het wordt er niet beter
op als men zich voor elkaar gaat
bewapenen".
•Veel mensen schaffen tegenwoordig een grote hond aan alsof ze een pak
Suiker kopen. (Foto Hocnson)
Hoewel veel architecten roepen dat zij hun creativiteit niet kwijt kunnen, gebeurt er
toch wel wat op het gebied van de experimentele woningbouw. Aan de hegemonie van
de doorzonwoning, de zogenaamde kijkdoos, is een einde gekomen. Bolwoningen,
paalwoningen, piramidewoningen, er blijkt wel degelijk animo voor te bestaan al is er
aan de kant van de ontwerpers wel het nodige doorzettingsvermogen vereist.
door Kiki Goedee
grote kamers. Peter is van me
ning dat het mogelijk moet zijn
om wanneer er bijvoorbeeld
vrienden van hem of van zijn
vriendin op bezoek zijn, de ander
zich desgewenst terug moet kun
nen trekken en dan niet op de
slaapkamer. De kosten voor de
bouw van dit huis, en dan heeft
Peter arbeidsloon bijgeteld voor
hem en zijn vrienden die hem
hielpen bij de bouw, bedragen
80.000 gulden.
Koepel-paneelhuis
Het koepel-paneelhuis van Jos Ab-
bo uit Amsterdam staat in Alme-
re. Hij woont er zelf in de week
ends en is van plan om het voor
de resterende tijd aan derden te
verhuren. Met het ontwerp voor
dit huis won Abbo een prijsvraag
die was uitgeschreven door de
Stichting Fantastische Architec
tuur. De naam voor dit huis ver
duidelijkt het idee achter het
ontwerp. De buitenkant bestaat
uit een koepel van gelijkzijdige
driehoeken. De binnenconstruc-
tie werd opgebouwd uit losse pa
nelen die niet aan de buitencon
structie zijn opgehangen. Door
deze manier van bouwen is dit
huis bijzonder licht geworden
waardoor heien overbodig is. Ab
bo heeft het huuis door een aan
nemer laten bouwen. Het exacte
bedrag dat met de bouw ge
moeid was weet hij niet maar die
ligt rond de 50.000 gulden, inclu
sief loonkosten en meubilair.
Het bevalt Jos Abbo prima om in
de weekends in Almere te wo
nen. Het huis ligt op een mooie
plek aan een grote plas, Het
Wierwater. Rond de plas wordt
druk gebouwd aan allerlei re
creatieve voorzieningen.
een slaapkamer en werk- of hob
byruimte met toilet en douche en
een woonvertrek op het breedste
niveau van de bol. Dank zij het
verwarmingssysteem dat op hete
lucht werkt bedragen de energie
kosten volgens Kreykamp niet
meer dan 26 gulden per maand.
De ronde vorm speelt hierbij en
belangrijke rol: die is gemakke
lijker te verwarmen dan een hoe
kige woning.
De gemeente Den Bosch wilde de
huizen als eerste bouwen en van
de kant van de woningzoekende
bevolking in deze gemeente was
en is de belangstelling fors.
Kreykamp kan zijn bol neerzet
ten voor rond de 92.000 gulden.
Bij traditionele wooneenheden
schiet de overheid het geld al
leen voor als de kosten de 74.300
gulden per woning niet te boven
gaan. Er moest dus een andere
naam voor gevonden worden. De
uitvoering van het ontwerp werd
ondergebracht onder de noemer
experimentele woningouw
Daarbij komt dat de Nederland
se Bouwmaatschappij uit Rotter
dam nog eens berekende dat zij
de bollen bij een bouwstroom
van 400 stuks per jaar voor 67.000
gulden kon bouwen.
Het plan is erdoor. Den Bosch
krijgt er vijftig. Het worden
huurhuizen met een huurprijs
ven op de paal bevat drie ka
mers, een woonkamer op de be
nedenverdieping, twee slaapka
mers op de eerste en een kleine
zolder in de bovenpunt. In de
paal onder de woning zit de in
gang. Naast de paalwoningen
wordt een flatgebouw met der
tien verdiepingen gebouwd, zes-
kantig van vorm met erbovenop
een soort torentje. Geluidweren-
de voorzieningen en een glazen
wandelpromenade houden het
drukke verkeerslawaai buiten.
LAT-woning
Peter Loerakker uit Amsterdam
ontwierp samen met D. Bruijne
uit Delft een LAT-woning. Hij
won daarmee een prijs en er
werd hem voor de duur van vijf
jaar een stuk grond in Almere ter
beschikking gesteld.
Bedoeling was dat de ontwerpers
het huis zelf zouden (laten) bou
wen en ook zelf voor de financie
ring zouden zorgen. Loerakker
kon zelf 50 procent van de bouw
kosten, die hij laag kon houden
doordat hij de uitvoering voor
een groot deel zelf in handen
hield, voor zijn rekening nemen
en de andere 50 procent namen
bedrijven die wel wat reclame
konden gebruiken voor hun re
kening.
Het huis is af en Peter Loerakker
wil er zelf, samen met zijn vrien
din in gaan wonen. De aandui
ding LAT-woning moeten we
volgens Peter maar met een kor
reltje zout nemen, dat was min of
meer een grapje. Wel heeft hij ge
probeerd om een huis te bouwen
met meerdere gelijkwaardige
ruimten. Niet één woonkamer en
verder wat kleinere slaap- of
hobbykamers, maar twee even
strijdlustig genoeg is om met een
heel nieuw ontwerp te komen.
Ontwerpen van mensen die zich
realiseren dat het misschien ook
niet zo handig is om in de woes
tijn te gaan staan roepen en be
sluiten hun huis aan de man te
gaan brengen. Vaak krijgen zij te
maken met veel onbegrip en te
genwerking. Maar wat gebeurt er
met plannen van de volhouders?
De bolwoning, piramidewoning,
stalen huizen, koepel-paneelhui
zen, LAT-woningen, torenflat en
ondergrondse woningen. Blijft
het bij leuke alternatieve plan
nen? Willen mensen wel in een
huis onder de grond, op een paal,
met schuine wanden, met ronde
wanden of op de 20e verdieping
wonen? Ja, bewoners willen wel
en architecten met lange adem
krijgen hun plannen erdoor
De bolwoning
Industrieel ontwerper Kreykamp
uit Vlijmen kan meepraten over
de weerstand die een architect
ondervindt wanneer hij met een
bijzonder plan komt. Al een paar
jaar heeft hij een model op ware
grootte van zijn bolwoning in
zijn achtertuin staan. De bolwo
ning is bestemd voor een- of
tweepersoonshuishoudens en
heeft een doorsnee van 5,5 meter
In het onderste deel van de bol is
Het interieur
van de bolwoning
van rond de 350 gulden en ge
schatte energiekosten van 25 gul
den per maand. De Bossche bol
len komen op een cilindervormi
ge koker te staan in het noorde
lijke uitbreidingsgebied
Maaspoort. Elke woning krijgt,
in de vorm van een driehoek, een
eigen tuin van 53 vierkante me
ter rondom de voet van de bol.
Op 13 januari wordt de eerste
paal geslagen. Voorlopig worden
er in Den Bosch vijftig gebouwd.
Ook andere gemeenten hebben
al van hun belangstelling blijk
gegeven, onder andere Rotter
dam en Heerlen, maar zij wach
ten nog even af hoe de bollen in
de praktijk bevallen.
Paalwoning
Architect Piet Blom zag in 1975
zijn ontwerp van de paalwoning
werkelijkheid worden. In Hel
mond werden drie „proef-woon-
bomen" neergezet. De proef viel
positief uit en er werd een „mini-
woonbomenwoud" gebouwd.
Ook deze proef viel goed uit, be
woners waren tevreden en hoe
wel heel futuristisch pasten zij
qua architectuur goed tussen tra
ditionele woningen.
In Rotterdam worden momenteel
36 paalwoningen van Blom op
een viaduct gebouwd, het visite
kaartje van deze stad. De belang
stelling voor deze woningen was
groot. In het beginstadium van
de bouw waren ze op twee na al
verkocht. De prijzen van deze
woningen variëren van 115.000
tot 150.000 gulden. De kubus bo
*lndustrieel
ontwerper
Kreykamp voor
zijn succesvolle
bolwoning
(Foto GPD)
