Medianota: einde van
huidig omroepbestel
Achtergrond
m men?
Tweede Kamer voor historische keuze
Abonnee-tv
VRIJDAG 27 JANUARI 1984
Varia
PAGINA 17
Bij het afbranden van zijn boerde-
rij in Heemskerk redde een kennis
zijn bord met boterhammen,
qU schrijft mevrouw A. van Tuinen-
- JB van der Zee uit Balk, en Renske
■dP Gorter uit Terschelling schrijft:
jrMijn grootmoeder was even op vi-
site bij haar zoon, toen daar brand
uitbrak. Het eerste waar ze aan
dacht en wat zc dus meenam was
de krant van die dag, want 'die
iaf ^ad Niekus vast nog niet gelezen'.
,JIet was op zondag 28 maart 1943
in Schiedam, ongeveer 12 uur",
schrijft mevrouw L. Koch-de Vos
uit Hilversum. „We vierden met 'n
kopje 'ersatz' mijn verjaardag. Op-
I eens: luchtalarm! Raam open gooi-
I en en plat op de grond. Het was
I goed raak in de buurt. Wij woon-
J den op de Julianalaan (toen Em-
V malaan) tegenover de werf van
Wilton. Wij waren wel wat gewend
'z£<- - de werf werd vaak gebombar-
deerd. Na enige tijd kwam het vei-
lig-signaal en kon ik buiten gaan
kijken. Veel glas op straat, maar de
dikke rookwolken kwamen toch
van de Burgemeester Knappert-
laan, juist aan de andere kant van
ons woonblok. Op de hoek van de
lever viaardingerdijk, waar de Duitsers
m bichtafweergeschut op het dak van
lur de flats hadden opgesteld, was het
raak geweest. Dikke rookwolken,
druk bezige brandweerlieden en ze
nuwachtig door elkaar lopende
mensen. Ik zag ook een paar matro
zen van de Kriegsmarine, die aan
't 'helpen' waren. Zij hadden een
f\ piano in de vensterbank gezet en
j Autc schreeuwden naar beneden: 'Ach-
rdat z tung! Achtung!' Sindsdien ben ik,
gei 3: denk ik, een van de weinige Neder-
18867 landers die weet hoe het klinkt als
een piano uit het raam van een der-
ade etage wordt gegooid. Het is ge
woon: 'boingü'
As en brandend papier dwarrel
den rond. Ik zag dat van een bene
denhuis tegenover de brand de ruit
afvoe er tofaa^ was en vitrage naar
lichtei buiten wapperde. De bewoners wa-
jrwou ren tenner 717ot thuis en zorg
zaam als ik, was (ik was toen 22
jaar), klom ik over de vensterbank
naar binnen om de vitrage weg te
halen uit vrees dat ze, door het
>1718 ronddwarrelende brandende pa
pier, vlam zouden vatten.
G Op dat moment komt uit het bran-
Dorse dende huis aan de overkant een
elzen mevrouw met een koffertje aanhol
len, die vraagt: „Wilt u dat even be-
waren? Ik pakte het koffertje door
!de kapotte ruit heen aan en zette
het in het huis neer... en daar kwam
nog iemand, nu met een aantal jas
sen... en nog iemand met een doos
en nog iemand... Ik kan nu zeggen
dat men vanuit het brandende huis
aan de overkant de volgende arti
kelen in veiligheid probeerde te
brengen: kleine koffertjes, tassen,
grote koffers, dekens, jassen, bont-
I jassen, perzische tapijtjes, laden
van dressoirs, zilvercassettes - en
ls zee dit alles in grote aantallen. De gek-
,er' ei ste dingen waren: een goudviskom
i nu gevuld met waterglas waarin eie-
van ren zaten, een linnen doek waarin
lip lan een 'muisje' rookvlees, en twee ge-
79,5C droogde bruidsboeketten en een
ianbie sluier.
.eider
In het begin deed ik het heel netjes:
[fyj de kom onder een stoel, de koffers
langs de kant. Maar op den duur
i werd het een beetje vol. Er waren
15.9S schuifdeuren met daarachter een
nzitje keurige slaapkamer: ik zie het
f 5,9£ tweepersoonsbed nog voor me, met
ren 2' de twee nachtkastjes ernaast. Daar
dus ook maar spullen neergezet, 't
Moest ook steeds vlugger! Het
rerhul brandde maar door. De mensen
nkstel holden heen en weer tussen hun
p ee, huis en 'mijn' vensterbank. Ze ble-
kleii ven inleveren, en ik stapelde
je sa maar... Wat, ik góóide het op 't
tegei ^aatst naar boven, óp de stapel...
9 uu
Op 't laatst had ik bijna geen
T~~ plaats meer voor mijn voeten. Héél
v. de suite vol, tot aan het plafond! Ik
cqq8] raakte in paniek - dadelijk komt er
iemand vragen waar ik zijn koffer
tje gelaten heb... Ik wist het abso-
luut niet meer! Ik ben toen over de
vensterbank gestapt, terug op
Tele straat, en ben naar huis gegaan. Ik
heb tegen mijn moeder gezegd dat
ik moe was en naar bed ging - er
was geen water, dus wassen hoefde
vp niet. De volgende dag, op m'n werk
in het ziekenhuis, stond iedereen
Pja een beetje raar te kijken. Ik was
klein zwart tot in m'n nek en stonk naar
lus d< de rook. Toen ik vertelde van het
,er17 bombardement mocht ik van de di
rectrice in bad en in bed. Ik was
i nog erg moe (en stijf) en mocht
jrnuis daarom ook eerder naar huis. Toen
lfe' ik thuiskwam barstte mijn moeder
>nk, 1 in tranen uit: er was havermout-
:i s pap geweest van de gaarkeuken en
>elstri die smaakte zó lekker dat ze mijn
idzitje portie ook hadden opgegeten... Ik
armer heb haar daar nog vaak mee ge-
3twie plaagd. Maar wat ik na al die ja-
cas Ten zo graag zou willen weten is:
1. Vond die familie van het bene-
m denhuis bij thuiskomst hun kamers
volgestouwd met vreemde spullen?,
of:
2. Hebben de eigenaars van de di-
verse goederen het huis voor hun
TT5J thuiskomst weer leeggeruimd en is
alles toen goed en eerlijk bij de
rechtmatige eigenaars terechtgeko-
DEN HAAG (GPD) - Met
de behandeling van de
Medianota van minister
Elco Brinkman, volgen
de week maandag,
schrijft het parlement
een nieuw hoofdstuk
van de woelige historie
van het Nederlandse
omroepbestel. Tegen die
medianota zijn onder
aanvoering van de NOS,
alle gevestigde omroe
pen - op de VPRO na - te
hoop gelopen. Volgens
hen tasten de voorstel
len van minister Brink
man de fundamenten
van het omroepbestel
aan. Met name de toela
ting van het bedrijfsle
ven met abonnee-televi
sie op de kabelnetten
noemen zij een uithol
ling van de principes
waarop ons bestel rust.
Dat bestel is uniek in de wereld
omdat het ook de ether in de
zelfde hokjes opdeelt als waar
in wij Nederlanders onze maat
schappij sedert jaar en dag met
grote hardnekkigheid hebben
opgesplitst.
De techniek heeft inmiddels niet
stil gezeten en zijn speelgoed
aangevuld met een bizarre hoe
veelheid elektronica. Het ethe
risch speelterrein is uitgebreid
met kabelnetten. De Mediano-
ta van minister Brinkman
geeft de ruimte aan, waarin
volgens het no-nonsense kabi-
net-Lubbers in de komende ja
ren met de nieuwe informatie
media gespeeld mag worden
en door wie. Het parlement
moet aanstaande maandag
aangeven in hoeverre ons ver
zuilde omroepbestel nog be
scherming verdient en, of het
bedrijfsleven via de kabel mag
gaan proberen dat bestel con
currentie aan te doen.
Kabinetscrisis
Negentien jaar geleden, om pre
cies te zijn in de late avond van
26 februari 1965, struikelde het
christelijk-liberale kabinet-Ma-
rijnen op zo'n medianota, of op
het ontbreken daarvan.
Half Nederland keek toen naar
de uitzendingen van het REM-
eiland van scheepsbouwer
Cornelis Verolme en de ex-di-
recteur van de Rijks Voorlich-
tings Dienst Joop Landré. Die
hadden de euvele moed om
buiten de territoriale wateren
een gammel televisiestation op
een soort booreiland te exploi
teren met de opbrengst van on
vervalste reclame, tot dan toe
volstrekt taboe op het éne tele
visienet van de Nederlandse
Televisie Stichting, de NTS
Tegelijkertijd schalden via de
antenne in de mast van het pi-
ratenschp Veronica van de ge
broeders Verwey de barens
weeën van Hilversum 3 de
ether in, ook al betaald door
toen nog verketterde reclame.
lopen weken kunnen zien hoe
de omroepen te hoop zijn gelo
pen en hun eigen zendtijd heb
ben gebruikt om te proberen
de volksvertegenwoordiging te
beinvloeden. Zelfs de NOS
maakte een speciaal program
ma om de eigen voortreffelijk
heid aan te prijzen. Alleen de
VPRO houdt zich er buiten,
maar alle andere zien de bui
hangen.
Voor de NOS heeft de Medianota
belangrijke veranderingen in
petto. Deze overkoepelende or
ganisatie zal worden opge
splitst. Het facilitair bedrijf (de
studio's, technische appara
tuur, decors en dergelijke)
wordt omgevormd tot een af
zonderlijke NV, waarvan de
staat de meerderheid van de
aandelen zal bezitten en de om
roepen de rest.
Het gezamenlijk programma van
de NOS zal in de toekomst
meer door de omroeporganisa
ties worden bepaald. Daartoe
zal het bestuur van de NOS
worden gewijzigd, waardoor
de omroepen een meerderheid
zullen krijgen. De minister
denkt aan dertien leden, acht
van de omroepen, vier kroonle-
den en een benoemde voorzit
ter.
Het lidmaatschap van een om
roepvereniging wordt aan
strengere banden gelegd. De
minister overweegt om jaar
lijks een minimumcontributie
te gaan vaststellen. Dat bete
kent vrijwel zeker dat de huidi
ge zogenaamde „tientjes-le
den" zullen gaan afvallen,
want de minister heeft er in
verschillende interviews geen
geheim van gemaakt dat hij
voor die minimumcontributie
meer dan tien gulden in ge
dachten heeft.
De leden van een omroep moe
ten een duidelijke wilsverkla
ring afleggen en die moet aan
getoond worden door de be
reidheid daar ook een redelijk
'bedrag aan contributie voor
over te willen hebben
Het bedrijfsleven mag alleen via
de kabel proberen abonnees te
werven. In de opzet van de Me
dianota is abonnee-tv taboe
voor de omroepen, evenals de
ether gesloten blijft voor het
bedrijfsleven. Minister Brink
man is daarmee teruggekomen
op eerdere versies van de Me
dianota, waarin ook de omroe
pen toegang werd gegeven tot
abonnee-tv.
De CD A-fractie ih de Kamer ver
schilt van mening met haar mi
nister. De fractie vindt dat de
omroepen wèl moeten worden
toegelaten tot abonnee-tv. Dit
betekent dat er nu een kamer
meerderheid voor toelating
van de omroepen tot de abon
nee-tv is, wnat de WD was
hier altijd al voorstander van.
Die scheiding die de minister wil
aanbrengen houdt een bedrei
ging van het omroepbestel in
en de minister is zich daar wel
van bewust. Wanneer het be
drijfsleven erin slaagt om
abonnee-tv van de grond te
krijgen en voldoende afnemers
krijgt voor een totaalprogram
ma, dan zal het willen probe
ren ook toegang te krijgen tot
de ether om dat deel van de be
volking te kunnen bereiken
dat niet op de kabel is aange
sloten.
Wanneer het parlement zich uit
loyaliteit zich zou laten verlei
den om ook aan de gevestigde
omroepen toe te staan abon-
nee-tv te gaan bedrijven of via
de kabel samenwerking aan te
gaan met het bedrijfsleven,
wordt eveneens de bodem uit
het omroepbestel geslagen.
Dat bestel bestaat nu eenmaal
omdat het niet op winst gerich
te verenigingen tot de ether
toelaat. Het bedrijfsleven kan
niet anders dan op winst ge
richt zijn en samenwerking
daarmee kan dan ook geen an
der doel hebben.
Het parlement staat in de ko-.
mende weken voor een histori
sche beslissing. Hoe die ook
uitvalt, het is zo goed als zeker
dat het huidige omroepbestel
plaats zal moeten maken voor
een geheel nieuw.
In de Medianota wordt een
nieuw fenomeen, „Abonnee
televisie" ingevoerd. Wat is
dat precies?
Abonnee-tv kan alleen worden
ontvangen door mensen, die
op een van de vele kabelnet
ten zijn aangesloten. In Ne
derland is dat ongeveer ze
ventig procent van de bevol
king,
De bedrijven die abonnee-tele
visie gaan uitzenden, ver
vormen opzettelijk het sig
naal dat zij de kabel op stu
ren. De kijker die het wil
ontvangen krijgt tegen beta
ling van een abonnement
een decodeer-apparaatje bij
zijn kabelaansluiting, dat de
vervorming van het signaal
weer opheft, zodat een goed
beeld kan worden ontvan
gen.
Daar moest een oplossing voor
worden gevonden, door een
tweede commercieel net toe te
staan, of door reclame in te las
sen tussen de programma's
van de toegestane omroepen.
In een politiek onbewaakt
ogenblik zegde het kabinet-
Marijnen toe om niet later dan
1 maart 1965 een nota over een
open bestel aan het parlement
te zullen presenteren. Eind fe
bruari werd het duidelijk dat
dit uiterst zwakke kabinet daar
nooit toe in staat zou zijn en tot
verbazing van velen stapte het
op, zonder enige visie op een
nieuw omroepbestel te hebben
achtergelaten.
De nieuwe en tot nu toe nog
steeds geldende Omroepwet
kwam pas tot stand onder het
interimkabinet- Zij lstra, dat
aantrad nadat in de beruchte
nacht van Schmelzer ook het
kabinet Cals-Vondeling was
gesneuveld. En de piraten uit
die dagen zijn inmiddels als
TROS en Veronica respectabe
le omroepen geworden en deel
gaan uitmaken van het gereno-
meerde omroepbestel.
De voortschrijdende ontwikke
ling van de elektronica en de
komst van uitgebreide kabel
netten maken het noodzakelijk
dat die Omroepwet wordt her
zien en aangepast. Met het oog
daarop kreeg de Wetenschap
pelijke Raad voor het Rege
ringsbeleid (WRR) van het
tweede kabinet-Van Agt in
1979 de opdracht de contouren
te schetsen voor een samen
hangend mediabeleid, waarin
alle aspecten van de informa
tie-overdracht aan de orde
moesten komen. Die Raad
heeft in vier jaar tijds een res
pectabel aantal rapporten afge
scheiden.
De mediafreaks hebben niet met
de armen over elkaar kunnen
zitten, de afgelopen vijfjaar. Al
die tijd hebben zij hun borrel
praat in bekende etablisse
menten als „De jonge haan" in
Hilversum, „Hoppe" in Am
sterdam en „Nieuwspoort" in
Den Haag moeten inruilen
voor symposia in alle delen
van het land om hun mediale
licht te kunnen laten schijnen
over de bevindingen van de
WRR.
Die kregen inmiddels ook gestal
te in de aanzetten tot de Media
nota van minister Eelco Brink
man. Niemand weet hoe het
mogelijk is geweest, maar tel
kens lekte een nieuwe versie
van die Medianota uit. Steeds
lag op de voorzitterstafel van
het zoveelste symposium een
nieuwe versie ter inzage. Amb
tenaren op het departement
van Welzijn, Volksgezondheid
en Cultuur keken elkaar aan
op hun loslippigheid.
De veertiende versie ligt volgen
de week in de Tweede Kamer
voor behandeling ter tafel. De
voorlaatste versie was nog een
lijvig boekwerk dik. Deze laat
ste telt slechts zestien pagina's.
Die afslanking is het werk van
minister Brinkman zelf. Hij
was de omslachtigheid van alle
voorgaande concepten zat,
sloot zichzelf op en maakte een
bevattelijke nota, waarop hij zo
trots is, dat hij zichtbaar begint
te glimmen, wanneer hij voor
de televisie over zijn noeste ar
beid wordt ondervraagd. Het is
in zijn ogen een toonbeeld van
ministeriële creativiteit.
Niet geheel ten onrechte, want
de Medianota is een helder
staatsstuk. Het is ook conse
quent. Aan de ene kant wordt
het bestaande bestel eerst te-,
ruggefloten en wordt aange
kondigd dat uitwassen zullen
worden weggesneden, waarna
het weer waard kan worden
bevonden om door Vader Staat
te worden beschermd. Aan de
andere kant krijgt het bedrijfs
leven kansen om zich via de
nieuwe media tot het volk te
wenden in een poging daar op
een eerlijke wijze voordeel bij
te behalen. Voorlopig zal op de
abonnee-televisie nog geen re
clame worden toegestaan. In
de Medianota staat nadrukke
lijk „nu" niet, hetgeen doet
veronderstellen dat dat in de
toekomst wellicht wel het ge
val zal kunnen zijn. Minister
Brinkman heeft gezegd dat dit
woordje „nu" betekent dat tij
dens zijn ministerschap geen
reclame op abonnee-tv zal wor
den toegelaten.
In de toekomst is dat niet uitge
sloten, want in deze Medianota
is de invloed van de minister
van economische zaken duide
lijk te bespeuren. Het bestaan
de bestel, met de vele zuilen en
een onduidelijke positie voor
de NOS, heeft niet voldoende
impulsen gegeven aan de Ne
derlandse elektronische indus
trie. Wanneer ook het bedrijfs
leven, hetzij de grote uitgeve
rijen of andere bedrijven, zich
via de kabel rechtstreeks tot de
consumenten kan richten, zou
dat een grotere aanzet voor in
dustriële inspanning kunnen
betekenen.
Bedrijfsleven
De omroepen zijn bereid om te
gaan samenwerken met het be
drijfsleven. Zij voerden daar
gesprekken over met een van
de gegadigden voor abonnee-
tv, Delta Tele Distributie, een
speciaal voor dat doel opge
richt sterk samenwerkingsver
band van het uitgeversconcern
Elsevier-NDU, Vroom en
Dreesmann en Deltakabel. Die
gesprekken werden in de eer
ste dagen van dit nieuwe jaar
plotseling afgebroken omdat
Delta Tele Distributie tot over
eenstemming was gekomen
met een andere gegadigde, de
VNU, die vrijwel alle publiek
stijdschriften in ons land uit
geeft, Viva, Magriet, Panora
ma, Nieuwe Revu, Story en ve
le andere. Door het akkoord
tussen deze twee kapitaal
krachtige uitgeverijen voelen
de omroepen zich terecht be
dreigd.
Om abonnee-televisie van de
grond te krijgen, zijn grote in
vesteringen nodig. De bedrij
ven die daaraan beginnen lo
pen risico's, omdat zij moeten
proberen tenminste een half
miljoen Nederlanders zover te
krijgen dat zij 35 gulden per
maand willen gaan betalen om
elke avond een paar uur extra
televisie over de kabel te kun
nen ontvangen.
Uit een enquête van de KRO, die
onlangs door Aad van den
Heuvel in zijn Alles is Anders
Show werd bekendgemaakt,
zegt 10 procent van de bevol
king onmiddelijk „ja" tegen
abonnnee-tv, 2 procent zegt
„misschien", 84 procent zegt
„nee" en 2 procent weet het
nog niet. Die 10 procent kijkers
die positief op de komst van
abonnee-tv hebben gerea
geerd, plus de 2 procent die dat
misschien zal doen, betekenen
dat op de ruim vier en een half
miljoen bezitters van televi
sietoestellen er al een half mil
joen mensen bereid zijn om
abonnee-tv te nemen. Dat is
precies genoeg voor de uitge
vers met een gerust hart aan
het avontuur te beginnen.
Daarmee krijgt de abonnee-tv
evenveel aanhangers als een
gemiddelde A-omroep, als de
VARA en de NRCRV bijvoor
beeld.
Omroepen in verzet
Het kijkende volk heeft de afge-
Veronica: van piraat tot a-omroep?
