c
De vliegende sigaren
van Airship Industries
PPfTO
Miljardendans
om Getty-olie
Beurzen doen het kalmer aan
Economie
Extra
Beursweek
ZATERDAG 14 JANUARI 1984
Die drukte in de hangars van
Cardington komt niet alleen
door de geesten van de slacht
offers van de ramp met de
R101 die er volgens hardnekki
ge verhalen huizen, maar voor
al ook door de zeppelins-nieu-
we-stijl Skyship 500 en Skys-
hip 600 die er zijn gebouwd.
Die twee types luchtschip zijn de
tastbare resultaten van het en
thousiasme van een groep ont
werpers, financiers en verko
pers die zijn samengekomen in
Airship Industries Limited, de
veruit belangrijkste onderne
ming op het gebied van zeppe
lins ter wereld.
De pogingen om weer een Britse
luchtschipindustrie van de
grond te krijgen, begonnen
eind 1971 toen twee jonge ont
werpers. Roger Munk en John
Wood, geïnteresseerd raakten
in de mogelijkheid van (goed
koop) transport per zeppelin,
en aan het tekenen sloegen.
Nu waren er wel meer mensen
op die manier bezig (Engeland
is niet voor niets een eldorado
voor excentriekelingen), maar
het verschil tussen al die ande
ren en het duo Munk en Wood
was, dat zij in 1973 erin slaag
den Shell (door de oliecrisis
aan het piekeren geslagen over
alternatief vervoer) voor hun
plannen te winnen.
Maar niet voor lang. In '75 draai
de Shell met verlies, en werd
de miljoenen-subsidie voor het
plan ingetrokken. Munk en
Wood hadden evenwel ook al
zoveel eigen en geleend geld in
hun project gestoken, dat ze
wel gedwongen waren door te
gaan.
Total loss
Het eindresultaat was begin '79
klaar: de Skyship 500, een 50
meter lang luchtschip dat werd
voortgedreven door twee Por
sche motoren. Er was zelfs al
een klant gevonden (een Vene
zolaanse reclamemaatschap
pij), dus de heren Munk en
Wood ronkten als de motoren
onder hun zeppelin van genoe
gen.
Aan die euforische stemming
kwam al snel een einde. Door
een sterke wind sloeg de net
gereed gekomen Skyship 500
met de neus tegen zijn anker-
mast, en daarbij raakte het
luchtschip zo ernstig bescha
digd dat het „total loss" werd
verklaard. Het voortijdige ein
de van een mooie droom?
Nee hoor, want nog geen half
jaar later wisten Munk en*
Wood een Schotse zakenman,
Andrew Millar, in hun enthou
siasme mee te slepen. Hij boor
de nieuwe geldbronnen aan, en
richtte, met de hulp van enige
relaties, medio 1980 Airship In
dustries op.
De stand is nu als volgt: Airship
Industries, waarvan het hoofd
kantoor in Londen staat, heeft
140 mensen in dienst en draait
op een miljoenen-budget. Drie
Skyships 500 (met een passa
gierscapaciteit van 12 mensen)
zijn inmiddels operationeel,
twee in de Verenigde Staten en
één in Engeland.
Verder staat één Skyship 600, het
grotere broertje van- de 500
(tien meter langer, en in staat
het dubbele aantal passagiers
te vervoeren) gereed in de han
gar in Cardington. Binnen en
kele weken, aldus Aifship In
dustries, zal ook deze
„vliegende sigaar", zoals som
mige leken wel oneerbiedig
zeggen, het ruime zwerk kie
zen. Binnen een jaar moeten
daar volgens de planning nog
acht zeppelins (zes 600's en
twee 500's) aan worden toege
voegd.
Radar
Wat kan men allemaal met de
luchtschepen doen? Breek Ni
cholas Greenwood, directeur
marketing van de onderne
ming, de bek niet open. Hij on
derscheidt in ieder geval twee
hoofdtaken: paramilitair en ci
Op 4 oktober 1930 steeg de R101, het gigantische lucht
schip dat het juweel was in de kroon van de Britse lucht
vaartindustrie, statig op van het vliegveld bij het plaatsje
Cardington, zo'n 70 kilometer ten noorden van Londen.
Het was de eerste vlucht van deze 250 meter lange zeppe
lin, en het einddoel was maar meteen op India gesteld.
De R101 zou er bij lange na niet komen. Enkele uren na
opstijgen kwam het luchtschip neer op een heuvelrug bij
Beauvais, in de buurt van Parijs.
In het laaiende vuur dat daarop uitbrak, kwamen 48 van de
54 passagiers en bemanningsleden om het leven. Zij wer
den begraven in een gemeenschappelijk graf in de St.Ma-
ry's kerk in Cardington, met hun gezicht naar de dubbele
hangar waar hun laatste vervoermiddel gebouwd was.
Hun dood leek meteen ook het einde van de Britse lucht
schip-aspiraties.
Maar ruim vijftig jaar later is het weer een drukte van be
lang in de hangars van Cardington. De Britten schijnen
brood te zien in de vliegende sigaren.
Extra
Skyship 500 tijdens een testvlucht boven Parijs.
viel. In zijn eerste rol kunnen
luchtschepen als de Skyships
als zwevende radarpost wor
den gebruikt, en voor het op
sporen van onderzeeboten.
Greenwood: „Of om de kust in
de gaten te houden. Lucht
schepen zijn het ideale oog in
de lucht, beter dan satellieten
die hun werk niet goed kunnen
doen als het slecht weer is. Hij
vervolgt, lachend: „En laten
we eerlijk zijn, in onze streken
is het toch altijd slecht weer?"
Het Britse ministerie van' defen
sie is zeer geïnteresseerd in de
mogelijkheden van de lucht
schepen. Dat blijkt al uit het
feit, dat de strijdkrachten de
hangars in Cardington (die ei
gendom zijn van het ministerie
van defensie) voor Airship In
dustries hebben opengesteld.
De Falkland-oorlog heeft verder
aangetoond, hoe nodig het is
over goede radarposten te be
schikken. Wapens als de door
de Argentijnse luchtmacht met
zoveel dodelijke precisie ge
bruikte Exocet-raketten kun
nen door de radar op oorlogs
schepen onvoldoende snel ge
zien worden (omdat de Exo-
cets zo laag over het water
scheren), maar door luchtsche
pen direct na het afschieten
worden herkend.
Dat kunnen met radar uitgeruste
vliegtuigen natuurlijk ook,
maar die kunnen weer veel
door
Henk Dam
minder lang in de lucht blij
ven. De kleine types zeppelin
kunnen, dankzij hun geringe
brandstofverbruik, gemakke
lijk 30 uur in de lucht blijven,
grotere types desnoods zelfs
anderhalve week!
Maar zijn ze niet kwetsbaarder
dan vliegtuigen? Ook dat valt
mee. Luchtschepen hebben
zelfs enige voordelen: er is wei
nig metaal in verwerkt en ze
zijn daarom niet zo radarge-
voelig. Bovendien stromen er
uit hun uitlaten niet (zoals bij
een vliegtuig) veel hete gassen,
en daarom zijn ze minder snel
een prooi voor hittezoekende
raketten. Voorts zijn de met
helium gevulde luchtschepen-
nieuwe-stijl zo goed als on
brandbaar.
De Skyship 500 en 600 kunnen
volgens Greenwood nu nog
niet op regelmatige basis als
vervoermiddel voor passagiers
gebruikt worden. „Daar zijn ze
te klein voor, en daardoor te
gevoelig voor het weer. Vanaf
windkracht 7 kunnen we er
niet mee de lucht in, dus we
zouden ons niet aan vaste roos
ters kunnen houden". Boven
dien hebben ze nog geen toe
stemming om op vaste tijden
betalende passagiers te vervoe-
Toekomst
Airship Industries zelf ziet, als
het om passagiervervoer
gaat, in de 500 en de 600 eigen
lijk niet meer dan een tussenfa
se. Greenwood, met een dro
merige blik in de ogen: "Het
wachten is op het volgende
project voor dit decennium; de
Skyship 5000".
Bij de 5000 hebben we het echt
over toekomstmuziek: dit
luchtschip, dat op de tekenta
fel al gereed is en (als de nood
zakelijke fondsen loskomen)
zó zou kunnen worden ge
bouwd, is bedoeld voor 200 pa-
sagiers die met een kruissneld-
heid van 130 km per uur naar
hun bestemming worden 'ge
zeild' (van vliegen kan men
hier niet meer spreken).
Skyship 5000 moet 108 meter
lang worden en zou - als hij
eenmaal in serieproduktie
wordt gemaakt - nog geen 35
miljoen gulden hoeven te kos
ten, twee keer zo weinig als een
vliegtuig dat evenveel passa
giers kan vervoeren.
Voordat men met het luchtschip
in 2V2 uur van Londen naar Pa
rijs kan zeppelinnen moet er
bovendien nog 50 miljoen gul
den op tafel komen. Want zo
veel kost het om de drie jaar
tussen de start van het pro
gramma 'Skyship 5000' en de
eerste vlucht financieel te dek
ken. Maar de financiers staan
niet te trappelen om nóg meer
geld in dit project te steken.
De hoop van Greenwood is ge
vestigd op steun van de Britse
regering. Maar voor het eind
van de jaren tachtig zal reizen
per de zeppelin zeker nog geen
werkelijkheid worden.
Wijlen Jean Paul Getty was zó
rijk, dat hij zijn geld niet meer
kon tellen. Toch schijnt de fa
milie er na zijn overlijden in
geslaagd te zijn de rekening
van zijn nalatenschap op te
maken en een grenzeloze ruzie
te krijgen over het kapitaal dat
de oude heer had opgebouwd
uit een eerste geslaagde specu
latie met oliewinning in Okla
homa.
Het resultaat van de onenigheid
is de verkoop van Getty Oil
Company aan Texaco Incorpo
rated, die 125 dollar per aan
deel Getty heeft geboden en in
totaal meer dan tien miljard
dollar wil betalen: 400 miljoen
dollar meer dan Pennzoil Cor
poration wilde geven. De Get
ty's hebben 40,2 procent van
de uitstaande aandelen en het
J. Paul Getty Museum 11,8
procent. Bovendien mag Texa
co ook 9 miljoen nieuw uitge
geven aandelen voor dezelfde
prijs kopen. Dit betekent dat
het gaat om het grootste fusie
plan uit de Amerikaanse histo
rie, waarbij 11,1 miljard dollar
in het geding is, waarvoor Te
xaco zich diep in de schuld zal
moeten steken.
door
Henk Kolb
Texaco, de derde oliemaatschap
pij in de VS, verwerft met Get
ty's oliemaatschappij een nieu
we kijk op de toekomst. Zijn
olie- en gasreserves zouden
verdubbelen en bovendien zou
de maatschappij sterk genoeg
kunnen worden om te kunnen
meedoen aan kostbare explo
raties in Alaska en in de diepe
wateren voor de kust. Het sa
mengaan van de derde en zes
tiende oliemaatschappij in de
VS zou Texaco wat zijn winst
betreft op de tweede plaats
brengen.
Wallstreet meent kennelijk, dat
de vooruitzichten voor deze fu
sie goed zijn: de Getty-aande-
len schoten omhoog en ook die
van Texaco stegen. De finan
ciële deskundigen zien in de
grote schuldenlast die Texaco
op zich moet nemen geen be
zwaar, omdat die ruimschoots
door opbrengsten zullen wor
den gedekt, op langere termijn.
Intussen zitten de Getty's niet
handenwrijvend tevreden te
zijn over de verdubbeling van
hun fortuin, maar maken zij ru
zie. Gordon Getty (50), beheer
der van de familietrust, was
slecht te spreken over de ma
nier waarop gehuurde krach
ten de oliemaatschappij be
heerden. De andere familiele
den vonden Gordons bemoeie
nissen met de trust twijfelach
tig. En vervolgens speelde zich
een adembenemend financieel
machtsspel af.
Gordon had met de president
van Getty Oil, Sidney Peter
son, een soort vredesovereen
komst gesloten, een wapenstil
stand van een jaar. Broer J.
Paul Getty junior, die in Lon
den een uiterst teruggetrokken
leven leidt, begon echter een
opstand tegen het beheer van
de trust en de leiding van Get
ty Oil schaarde zich aan zijn
kant.
Gordon herriep de wapenstil
stand onmiddellijk. Hij ging op
zoek naar mogelijkheden om
de maatschappij van de hand
te doen. Aanvankelijk wilde hij
persoonlijk, met Pennzoil, de
familie uitkopen - Texaco aan
getrokken door de strijdlustige
familie, bood betere mogelijk
heden. Pennzoil blijft overi
gens in de strijd, met een aan
klacht op grond van kartel wet
ten. En bovendien wil Penn
zoil van Getty volgens een eer
dere afspraak acht miljoen
aandelen kopen voor 110 dollar
per stuk. Mocht dat doorgaan,
dan betekent dit voor Pennzoil
een winst uit het niets van 8
miljoen maal 15 dollar (het ver
schil tussen de Pennzoil en de
Texaco prijs) oftewel 120 mil
joen dollar.
De zorgen van Pennzoil over kar
telvorming zullen vermoede
lijk geen gehoor krijgen. Bo
vendien schijnt Texaco zich
hiertegen voldoende te hebben
ingedekt. De maatschappij is
slechts geïnteresseerd in Get
ty's olie- en gasreserve's. De
overeenkomst betekent, dat
Texaco voor 6 dollar per vat
Getty's reserves koopt, die 12
tot 15 dollar per vat zouden
kosten als de maatschappij de
bronnen zelf zou moeten ont
wikkelen.
Ongetwijfeld zullen het ministe
rie van justitie, rechtbaiiken en
volksvertegenwoordiging zich
in de zaak verdiepen. Gordon
Getty kan dat een zorg zijn. De
familie speelt al minder luid
ruchtig op dan voorheen en hij
kan zich straks weer onge
stoord wijden aan zijn opera
liefhebberij, het componeren
van liederen waarvoor critici
geen goed woord over hebben.
Jean Paul Getty achtte deze zoon
een mislukkeling. Gordon pro
beerde drie maal zijn vader een
plezier te doen door in het olie-
bedrijf te gaan, maar hij vond
er geen voldoening. Hij was af
gestudeerd in literatuur aan de
universiteit van San Fransisco.
Zfjn vader verwachtte meer
van een halfbroer uit een van
zijn vijf huwelijken, George F.
Getty. Deze overleed echter in
1973. In 1976 nam Gordon,
zoon van een moeder die vier
maal trouwde, de directeursze
tel van zijn op 83-jarige leeftijd
gestorven vader over. En pas
toen de mede-beheerder van
de familietrust in 1982 over
leed, begon hij zich met het ka
pitaal te bemoeien.
Met zijn vrouw Ann en vier
zoons woont Gordon in de rij
ke wijk Pacific Heights van
San Fransisco. Hij vertoont
zich zelden tijdens de weelde
rige feesten die zijn fraai ogen
de echtgenote organiseert. Dan
trekt Getty (die aan dividen
den uit de familietrust 28 mil
joen dollar per jaar ontvangt)
zich een een geluiddichte ka
mer terug om naar muziek te
luisteren. Per jaar besteedt hij
een kwart miljoen dollar aan
de produktie van een opera in
San Fransisco en soms zingt
hij dan met sterren als de teno
ren Placido Domingo en Lu
ciano Pavarotti tijdens onge
dwongen samenkomsten. "Hij
is", zeggen zijn kennissen,
"een heel gewone kerel". Nou
J. Paul Getty senior. (foto ap>
door
C. Wagenaar
Het internationale beurswezen
deed het deze week heel wat
kalmer aan dan de eerste week
van januari toen zowel op om
zet- als noteringsgebied vele
historische records werden ge
broken. In Amsterdam ging
het in elk geval aanzienlijk rus
tiger toe, waarbij vooral winst
nemingen na de forse koers
wijzingen van de afgelopen
paar weken hun tol eisten. Het
algemeen gemiddelde, dat vo
rige week een toprijzipg van 12
punten voortbracht, was daar
deze week woensdag weer 4
punten van kwijt. Donderdag
werd de reactie gestopt en be
gon het Damrak zijn positie te
consolideren.
Ook de Newyorkse effecten
beurs leverde weinig vuur
werk op. Even werd dinsdag
tijdens een zes uur durende
beurs een topniveau van 1295
bereikt Maar tegen het slot
kwam de Dow Jones-index op
1278 terecht. Ook hier meldden
zich na de rijzing stromen
winstnemers. Maar het feit dat
woensdag en donderdag de
beurs bij een relatief hoge om
zet vrijwel niet van dat slotni-
veau af kwam, wijst erop dat
de winstnemers ook weer tal
rijke koopjesjagers tegenover
zich vinden. De situatie wordt
derhalve nogal verschillend
beoordeeld, hetgeen verband
houdt met de over enkele we
ken te verwachten jaarcijfers
van 800 voor Wall Street be
langrijke ondernemingen.
Het meeste spektakel leverde de
dollar deze week op. Na in Am
sterdam even op f3,19 te heb
ben gestaan, viel de Ameri
kaanse munt dinsdag terug tot
f3,14. Ook op andere valuta
markten moest de dollar
scherp terug, hetgeen werd
toegeschreven aan het ingrij
pen van een aantal centrale
banken, wat speculanten de
stuipen op het lijf joeg. Maar
ook in het recente verleden is
al meerdere malen gebleken
dat een officiële poging de op
mars van de dollar een halt toe
te roepen doorgaans weinig ef
fect sorteert. Ook ditmaal
duurde de reactie kort en be
gon de dollar weer te rijzen.
Deze harde houding van de Ame
rikaanse munt houdt velen ook
in vakkringen bezig en heeft
de hoop op een forse reactie al
vaak gelogenstraft. De verras
send sterke kracht wijst op het
toenemend prestige van Ame-
rika's economisch herstel en
het stijgende vertrouwen dat
de dollar als wereld- en sleutel
valuta bezit. In landen als Po
len en Israël vormt de dollar
zelfs de tweede rekeneenheid
voor alle prijzen van goederen
en diensten naast de eigen offi
ciële valuta, hetgeen in beide
landen oogluikend door de re
gering wordt toegestaan.
In ons land bedreigt de hoge dol
lar de lage inflatiegraad en
houdt mede de rentestand
hoog. Vele belangrijke grond
stoffen en consumptiegoede
ren worden in dollars uitge
drukt en stijgen dus, hetgeen
duidelijk blijkt uit de oplopen
de prijzen voor koffie, thee en
benzine. Anderzijds profiteren
exportindustrieën van de voor
delige concurrentiepositie van
de gulden, hetgeen deze week
bleek bij Naarden Internatio
naal, die in 1983 rond 20 pro
cent meer heeft kunnen ver
dienen. Ook Ahold, Heineken,
Wessanen, Amev en Nationale-
Nederlanden, om er maar een
paar te noemen, zien hun resul
taten aanmerkelijk versterkt
door goede zaken met de Ver
enigde Staten.
Dit vormt dus een positief aspect
van de hoge dollar want hier
mee wordt het economische
herstel van Amerika naar an
dere landen geëxporteerd. De
flinke stijging van onze natio
nale export vormt momenteel
dan ook een van de voornaam
ste elementen van ons eigen
economisch herstel. Maar voor
de rente is de hoge dollar min
der gunstig, want hierdoor
wordt de aandacht van het bui
tenland voor obligatieleningen
in guldens afgeleid.
Deze week werd de nieuwste
staatslening dan ook een ma
ger succes, met een beschei
den bedrag van 1,75 miljard
gulden. De lening was nogal
scherp in de markt gelegd,
want op een rentebasis van 8,5
procent werd de emissiekoers
op 100 procent gesteld. Zonder
meer een waagstuk, gezien ook
de grote populariteit waarin
het aandelenbezit zich de laat
ste tijd is gaan verheugen. Een
slechte start dus voor de rege
ring omdat dit jaar nog zeker
rond 20 miljard gulden uit de
beurs aangetrokken zal moe
ten worden. Bovendien ont
ving de obligatie-index er een
drukkend effect door en zette
de lichte afbrokkeling zich
voort.
De aandelenmarkt moest, vooral
in de eerste helft van de week,
een overigens gezonde reactie
op de hausse ondergaan. Voor
al de hoofdfondsen leden hier
onder en ook menige topper
van de lokale markt moest
flink inleveren. Ook al was na
enkele dagen het meeste leed
weer geleden. Toch bleven cr
een aantal zeer positieve fond
sen vast in de markt liggen. Zo
steeg Nijverdal-Ten Cate rond
f20 wegens hoge winstver
wachtingen. KLM liep f 10 op
door aanzienlijk hogere vracht-
cijfers in de afgelopen decem
bermaand en ook VNU boekte
meer dan f 10 aan koersstijging
door een winstherstel van 80
procent in 1983, waardoor het
winstniveau van 1981 vrijwel
weer is bereikt. Tien gulden
meer werd er ook betaald voor
Schuitema en de effectenfirma
Kempen, die door de beurs-
hausse vorig jaar zijn winst zag
verdrievoudigen. Tien gulden
er bij in schoten daarentegen
Telegraaf, Ahold, ACF en Au-
det.
