"De prins op
het witte
paard is
voorgoed
weggereden"
ZATERDAG 14 JANUARI 1984
PAGINA 17
door Miep Hoenson
Wat zijn de essentiële ingrediënten
voor een goede relatie? Hoe komt
het dat bijna één op de vier huwe
lijken eindigt in een scheiding?
Waarom staat het huwelijk anno
1983 onder een veel grotere druk
dan, pakweg, vijftig jaar geleden?
Vragen die rijzen bij het verne
men van de uitslag van een recen
telijk onderzoek naar huwelijks
geluk in Nederland.
Uit dat onderzoek blijkt dat bijna de
helft van de getrouwde mensen zich
niet bijster gelukkig voelt in hun rela
tie. Ongeveer twintig procent van de
echtparen overweegt een echtschei
ding. Door 35 procent van de echtpa
ren worden meerdere klachten over de
seksuele relatie gerapporteerd. Ande
re conflictpunten die in ongeveer zes
tig percent van de huwelijken vaak
voorkomen: de hoeveelheid tijd die
men samen doorbrengt, de omgang
met ouders en schoonfamilie, het to
nen van genegenheid en onvrede met
de traditionele rolverdeling.
We filosofeerden met drie deskundigen
over het huwelijk van vandaag. Met
dr. Jos Frenken, degene die verant
woordelijk was voor het onderzoek
van het Nederlands Instituut voor So
ciaal Sexuologisch Onderzoek. Hij is
tevens bijzonder hoogleraar in de se-
xuologie aan de Leidse universiteit.
De tweede gesprekspartner is Erik
Vermeulen, sociaal psycholoog aan de
Leidse universiteit en de animator van
een al jaren florerende communicatie
cursus voor echtparen. En ten slotte
Rien Winnen, therapeut bij de Rut-
gersstichting, een bureau voor geboor
teregeling en seksualiteitsvragen.
Bij elkaar blijven
Bijna de helft van de gehuwden voelt
zich blijkens dit Nisso-onderzoek niet
bijzonder gelukkig in hun relatie.
Twintig percent overweegt een echt
scheiding. Zijn dat voor u geen verbij
sterende cijfers?
Jos Frenken: "Eerlijk gezegd niet. Een
onderzoek uit 1897 sprak al over die
vijftig procent. En dat twintig percent
wil scheiden is ook geen nieuws. Het
is toch al jaren zo dat één op de vijf
huwelijken eindigt in een scheiding,
het tendeert zelfs al naar één op de
vier".
Erik Vermeulen: "Die twintig percent
besluit tenminste nog ergens toe. Veel
triester vind ik de grote groep gehuw
den die tot in lengten van jaren onte
vreden blijft met elkaar. Die geen ini
tiatieven neemt, die elkaar vastbindt
bij gebrek aan alternatieven.
Jos PYenken: "We moeten die ontevre
denheid ook niet dramatiseren. Onte
vredenheid is verbonden aan ons be
staan. Het jagen naar geluk maakt al
ontevreden. Dat is zo oud als de ge
schiedenis. Veel meer iets van de laat
ste jaren zijn de hoge verwachtingen
over wat een relatie plus de seks te bie
den moet hebben. De mens in dit ik-
tijdperk verwacht veel meer. Hij wil
zelf eerst komen en om te beginnen al
zijn eigen behoeften vervullen. Ik
denk wel dat dat ik-tijdperk enigszins
op z'n retour is. Maar we zullen niet
meer teruggaan naar het huwelijk van
vóór de jaren vijftig, dat een gemeen
schap was om in te overleven, niet om
te beleven".
Erik Vermeulen: "In het traditionele hu
welijk ging het erom het hoofd boven
water te houden, het gezin in stand te
houden in een tijd die economisch niet
florissant was".
Jos Frenken: "Daarna kregen we de wel-
vaarts- en de verzorgingsstaat, die de
verlangens deden toenemen. Een sym
bolisch voorbeeld daarvan vind ik dc
kreet die je destijds op muren in Am
sterdam kon lezen: 'Wij eisen geluk'.
Erik Vermeulen: ''En iemand moet ons
dat geluk bezorgen. We vinden dat we
daar recht op hebben. Als we ongeluk
kig zijn geven we de partner daar nu
de schuld van".
Jos Frenken: "Alle maatschappelijke en
individuele onvrede wordt tegenwoor
dig opgekropt in die relatie. Dat belast
dat huwelijk enorm. Het dreigt erdoor
uit z'n voegen te raken. Kijk, we den
ken wel dat we vrijer zijn dan vroeger,
ook al omdat de kerk niet langer het
seksuele denken en doen uitmaakt,
maar de onderdrukking wordt nu ver
oorzaakt door de maatschappelijke
onvrede".
- De meest voorkomende klacht - 68 per
cent van de ondervraagden gaat
over het verschil in seksuele behoeften
tussen de partners. Nog altijd wil de
man 'meer' en klaagt de vrouw over
gebrek aan tederheid. Verandert er in
dat opzicht nooit iets?
Rien Winnen: "Seks was altijd zowel een
voorrecht als een plicht voor gehuw
den. Religie heeft er zeker toe bijge
dragen dat aan de seks een heel sterk
zondebesef kleefde. En dat kom je te
genwoordig nog vaak tegen. Heel veel
mensen denken dat ze hun lustgevoe
lens nog altijd moeten onderdrukken
en moeten aanpassen binnen een
nauw normenstelsel. De hele seksuele
revolutie in de jaren zestig is vooral
een zaak van vrouwen geweest. De
man is achtergebleven. De vrouw stelt
nu veel meer eisen aan seks en daar
door bezorgt ze de man een gevoel van
machteloosheid, zelfs van radeloos
heid. Die man blijft namelijk vastge
pind zitten aan dat prestatie-aspect
van seks. Hij mist de werktuigen om
het echt te beleven".
Verwachtingspatroon
"En ook is er op seksueel gebied van te
voren vaak een enorm verwachtings
patroon. Hoe vaak hoor ik niet: vóór
het trouwen merkten we ook wel dat
er iets mis was aan onze sexuele rela
tie, maar we dachten dat het vanzelf
over zou gaan als we getrouwd waren.
Onzin. Dat soort dingen gaat nooit
vanzelf over"
Erik Vermeulen: "Het Nisso-onderzoek
geeft ook weer aan dat het huwelijk
voor de man nog steeds een zaak is
van verzorgd worden. Aan zijn behoef
ten aan eten, drinken en seks moet
worden voldaan. Seks is voor de man
dus geen uitwisseling van genegen
heid, geen emotioneel gebeuren, maar
een eerste behoefte. Vraag een man
naar z'n seksualiteit en hij heeft het
over zijn prestaties."
Jos Frenken: "Van heel wat ondervraag
de vrouwen kregen we klachten te ho
ren in de trand van: geen zin, moeite
om opgewonden te raken en klaar te
komen. Toen zijn we gaan kijken met
wat voor soort mannen die vrouwen
getrouwd waren. Wat bleek? Dat het
inderdaad onverschillige, nogal doel
gerichte mannen waren. Onverschil
ligheid is geen leuke conditie voor
vrouwen om zin in seks te krijgen. Het
gedrag van de één beinvloedt de an
der. Een vrouw wil allereerst de relatie
intens beleven. De man blijft seksuali
teit zien als een op zichzelf staande
verrichting".
Erik Vermeulen: "Dat blijf je in deze
maatschappij houden bij zo'n stan
daard-rolverdeling. De man is de hele
dag zakelijk en rationeel bezig op z'n
werk. Hij mag daar geen emoties to
nen".
Jos Frenken: "De vrouw daarentegen -
tenminste: de gemiddelde vrouw in
dit onderzoek - is de hele dag verzor
gend bezig met partner en kinderen.
Ook als ze buitenshuis werkt betreft
dat vaak een verzorgende functie.
Vrouwen zullen dus voorlopig nooit
die zakelijke opstelling hebben van
mannen. Ze blijven emoties tonen
waar mannen dat niet kunnen, nooit
mochten".
Rien Winnen: "U.it onderzoeken is al
lang gebleken dat de meeste vrouwen
heel goed in staat zijn om van seks te
genieten. Alleen verdwijnt de lust als
ze allerlei problemen heeft of als ze
niet genoeg aandacht krijgt".
- De ontevredenheid met de traditionele
rolverdeling in de relatie is groot. In
het onderzoek heeft 31 percent van de
ondervraagde vrouwen en toch ook
nog twee op de tien mannen er grote
moeite mee. In hoeverre heeft die onte
vredenheid invloed op het huwelijksge
luk?
Jos Frenken: "Die onvrede leidt tot heel
veel veranderingen in een relatie. Dat
is op zich niet erg. Conflicten zijn de
motor van verandering. Emancipatie
gaat van 'au' aan beide kanten. Je
komt hier bij wat ik de leukste, de op
vallendste uitslag van het onderzoek
vind. Mannen die onvrede hebben met
de rolverdeling van vrouw/huishou
den man/werk klagen erover dat ze
altijd alles alleen moeten beslissen.
Hun passieve vrouwen hebben een ei
gen wereldje gecreeêrd van huis, kin
deren en huishouding en die man
hangt er maar een beetje bij. Van hem
wordt wel verwacht dat hij de belang
rijke beslissingen neemt. De vrouw
wacht af. Diezelfde passieve houding
zie je in de seksuele relatie: zy neemt
nooit het initiatief'.
Eigen hachje
Erik Vermeulen: "Door die emancipatie-
golf werd de slogan: mannen en vrou
wen, zorg voor je eigen hachje. Maar
dat hoefde voor de man toch niet?
Voor zijn hachje werd al gezorgd -
door zijn vrouw. Terwijl de vrouw veel
meer dan vroeger aan haar trekken wil
komen. Zelf merk ik dat vrouwen
maar al te vaak klagen dat hun man
zich aan alle beslissingen onttrekt. Dat
hij nergens bij betrokken is. Daar gaan
ze dan over zeuren en wellicht dat die
mannen dan weer gaan klagen dat ze
alles altijd alleen moeten beslissen. Je
moet ook niet vergeten dat vrouwen
de hele dag door al beslissingen ne
men in huis. Bijna alles is prestatie in
dit leven, ook wat het thuisfront be
treft. Je moet tegenwoordig toch een
supergezin hebben? Je hoort steeds
via alle media dat goeie relaties zijn op
te bouwen. Terwijl je in het dagelijks
leven met conflicten over van alles en
nog wat wordt geconfronteerd. Niets
loopt vanzelf, steeds moet je keihard
werken. Die tegenstelling: heerlijk ge
luk en keihard ploeteren maakt de
mens moedeloos".
- Zo moedeloos dat een scheiding vaak
onafwendbaar is?
Erik Vermeulen: "Niet per se. Mijn stel
ling luidt dat mensen nooit hoeven te
scheiden. Als ze maar beseffen dat ze
niet machteloos moeten blijven toekij
ken naar verstopte gevoelens en ge
stokte gesprekken. De mensen moe
ten gewoon een reeks gedragingen in
hun relatie leren. Ik breng mijn cursis
ten hele eenvoudige dingen bij. Bij
voorbeeld dat ze tijdens een ruzie niet
de deur achter zich dicht moeten gooi
en, want dat lost maar heel even iets
op. Je moet de primitieve reactie heb
ben om een conflict meteen uit te pra
ten, hoe banaal dat soms ook is. Al
gaat het over een kurketrekker die
door de één steeds verkeerd wordt
weggelegd. Praat het uit, dan wordt de
irritatie minder."
Jos Frenken: "Terecht, want één van de
belangrijkste klachten die de onder
vraagden in het onderzoek hebben is
dat er niet meer wordt gepraat en dat
er veel te weinig samen wordt onder
nomen. Als het slecht gaat met een re
latie gaan man en vrouw hun eigen
weg. Ze storten zich bijvoorbeeld in
het verenigingsleven".
Erik Vermeulen: "Als ik mijn cursisten
opdraag om één avond in de week
twee drie uur voor elkaar vrij te ma
ken vinden ze dat al ontzettend veel.
Ze hebben het allemaal druk met aller
lei bestuursbaantjes".
Rien Winnen: "Dat hoor ik ook zo vaak.
Je weet op een gegeven moment dat
een huwelijk niet meer te redden is als
één van de partners dat doel gaat sabo
teren. Als een man bijvoorbeeld het
hele weekeinde met voetbal in de weer
is en de vrouw eigenfijk blij is dat hij
dan het huis uit is. Bij mij leidt dat tot
het idee dat ik er weinig meer aan kan
doen".
Jos Frenken: "Begrijp ons niet ver
keerd, natuurlijk kan het voor een re
latie heel goed zijn om dingen apart te
doen. Zelfstandig opereren juich ik
zelfs toe, mits je elkaar maar niet gaat
ontlopen. Je moet de gulden midden
weg zien te vinden".
Status
De meest toegevende of zelfs verliezen
de partij: is dat per definitie de
vrouw?
Erik Vermeulen: "Veel vrouwen hebben
niet veel anders dan man en kinderen.
Als dat dan spaak loopt hebben ze
niets anders meer. De man heeft altijd
nog die aardige collega's, als hij werk
heeft tenminste. Een man haalt uit z'n
werk en uit het bijbehorende salaris
strookje ook een status. Wat een
vrouw is, is ze alleen vanuit die huwe
lijkssituatie, waar doorgaans zelfs de
complimentjes ontbreken.".
Jos Frenken: "Een vrouw moet alles op
één kaart zetten. Vaak is er aan het
huishouden geen eer meer te behalen.
Het krijgen van kinderen is toch al
lang geen status meer?".
Rien Winnen: "Bij het wegvallen van de
biologische noodzaak van het huwe
lijk, het krijgen van kinderen, zullen
dergelijke problemen alleen maar toe
nemen. Dat veel vrouwen op de ar
beidsmarkt niet aan de bak komen is
daarbij een extra frustrerende factor"
Een harmonisch huwelijk: is dat een
relatie waarin de partners het door
dik en dun met elkaar eens zijn?
Jos Frenken: "Nee. Het is heel saai om
de ander in alles gelijk te geven of dat
zelf altijd te krijgen. Het is daarente
gen heel boeiend om die Andere kijk
op de dingen van je vrouw of man te
horen. Niet het vaak oneens zijn met
elkaar is bedreigend voor het huwe
lijk, maar de conflicten die er uit voort
kunnen vloeien kunnen dat wel zijn-"
Erik Vermeulen: "Het irritante van deze
tijd is dat mensen er vandoor gaan zo
dra het even niet harmonisch meer is.
Zodra de eerste golf van verliefdheid
over is en ze moeten gaan investeren,
hun best moeten gaan doen, gaan de
mensen het liever weer met een ander
proberen".
Jos Frenken: "Het gaat de mensen te
genwoordig ook juist om die toestand
van verliefdheid. Ze houden ermee op
als die verliefdheid kan omslaan in
liefde. Ik constateer ook dat mensen
sneller omzien naar een nieuwe rela
tie, dat ze minder bereid zijn hun ener
gie in de ander te steken na die ver
blindende verliefdheid".
Rien Winnen: "Aan de andere kant zie ik
vaak hoe groot de angst van een mens
tegenwoordig is om zich volledig aan
een ander te hechten. De angst voor de
pijn die een eventuele scheiding zou
kunnen veroorzaken. Men dekt zich
liever bij voorbaat in, men is niet meer
in staat of bereid om zo'n definitieve
binding met een ander aan te gaan".
Eigen alternatief mimmmmm
Zijn jullie het eens met de grote groep
mensen die roept dat het huwelijk zijn
langste tijd heeft gehad?
Erik Vermeulen: "Absoluut niet Ik zie
het huwelijk, of liever het samenle
vingsverband, in zijn huidige vorm
nog zeker tot het jaar 2050 bestaan. Er
zal niet zo veel veranderen. Dat wat
mensen willen zullen ze toch in een re
latie willen blijven steken. Het huwe
lijk zal toch het enige alternatief blij
ven. Er is geen enkele andere samenle
vingsvorm waarbij je hooguit vijftig
procent van jezelf moet inleveren. Als
je met een groter aantal mensen sa
menleeft lever je altijd meer in. En in
die zogenaamde nieuwe vrijgezellen,
de mensen die alleen willen blijven,
geloof ik al helemaal niet. Hoe grootje
behoefte aan vrijheid ook is, bedenk
wel dat het alleen altijd vervelender is
dan met z'n tweeèn. Mensen houden
altijd een hele sterke behoefte aan een
emotionele binding met een ander".
Jos Frenken: "Er zijn in de geschiedenis
ook helemaal geen aanwijzingen dat
het ooit anders geweest is. Het huwe
lijk is van alle tijden. Nergens in Euro
pa zijn er bewegingen als communes,
groepshuwelijken en andere samenle
vingsverbanden die zo stabiel zijn als
het huwelijk. De communes van de ja
ren zeventig waren toch optelsommen
van tweerelaties? In woongroepen ge
loof ik wel, projecten waarbij een aan
tal paren in één huis wonen komen
overal van de grond. Maar ook hier
woont men paarsgewijs. De mens is
toch een sociaal wezen, hij heeft con
stant een speciaal iemand nodig. Voor
zo iemand doe je ook van alles. Omdat
je de warmte, de nabijheid van die an
der nodig hebt".
Erik Vermeulen: "Onderzoekingen wij
zen uit dat mensen die alleen op een
onbewoond eiland zitten na verloop
van tijd gek worden. Eten en drinken
is niet genoeg. Je kijk op de wereld
moet bevestigd worden".
Rien Winnen: "Ik zie het evenmin snel
komen tot een sociaal-culturele revo
lutie. Alle rolpatronen zouden dan
eerst uitgeveegd moeten worden".
Jos Frenken: "Je moet dat huwelijk wel
realistisch binnenstappen. Die prins
of prinses op dat witte paard is voor
goed weggereden. Die ander vult je op
en aan. Daarom hou je van hem of
haar. Het is een ontnuchterend gege
ven, vergeleken met die prins op dat
witte paard, maar het is wel de reali
teit".
Erik Vermeulen: "Er wordt nog steeds
te snel getrouwd. Het gebeurt nog al
tijd dat mensen trouwën om het ou
derlijk huis te ontvluchten".
Jos Frenken: "Terwijl het veel beter is
om eerst een paar jaar op jezelf te wo
nen en van alles uit te proberen, je ei
gen behoeften te ontdekken en er in
alle rust achter te komen wat voor
soort partner je leuk vindt".
Erik Vermeulen: "De beslissing om sa
men te wonen wordt maar al te vaak
niet echt genomen. Je kruipt bij elkaar
omdat het goedkoper is, omdat je er al
een paar dagen logeert, omdat het van
zelf zo gaat Terwijl het zo'n wezenlij
ke beslissing is".
Praten hbimmh
Tenslotte: het recept voor een goed hu-
welijk?
Erik Vermeulen: "Blijven praten. De be
tekenis van het praten wordt zo vaak
ondergewaardeerd. Praten is vreselijk
belangrijk, en als je dat niet vindt, dan
moet je dat maar góén vinden. Verder
moetje het huwelijk maar vergelijken
met een auto, die af en toe in de revisie
gaat. Steek elke week de koppen bij
elkaar en bespreek hoe het ermee
staat. Uitje ongenoegens. Laat die an
der constant weten wat je denkt en
voelt Als je met rust gelaten wilt wor
den, meldt dat dan even".
Jos Frenken: "Een goed huwelijk be
staat uit twee mensen die belangrijke
behoeften voor elkaar weten te vervul
len. Ze zyn er voor elkaar, ze bevesti
gen dat die ander belangrijk is en ze
tonen openlijk dat ze van elkaar hou
den. En dat laatste is meer dan een
slordige begroetingszoen bij de deur".
Rien Winnen: "Het lijkt mij heel belang
rijk dat mensen op een open manier
hun gevoelens en emoties tegenover
elkaar blijven uiten. Het is een grote
misvatting om te denken dat houden
van en bij elkaar wonen in ieder ge
val de eerste jaren - genoeg is. Je
moet permanent opletten en inspelen
op de behoeften en ideeën van je part
ner en openstaan voor veranderingen,
want die ideeën kunnen na verloop
van tijd veranderen".
Het huwelijk lijkt nog altijd onuitroeibaar, maar volgens een recent
onderzoek rammelt het aan alle kanten. Maar liefst de helft-van de getrouwde
mensen zou niet bijster gelukkig zijn in hun relatie. Wat zijn daarvan de
oorzaken? We spraken erover met drie Leidse deskundigen.
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
Sociaal psycholoog Erik Vermeulen (links), sexuoloog Jos Frenken (midden) en relatietherapeut Rien V/innen: het huwelijk blijft -
bij gebrek aan een beter alternatief.
