'Op gruwelijke manier
met mensen gesold'
Van componeren
kun je niet leven
Residentie Orkest evenwichtig
Bart Scheepens van Nieuwe Komedie
Ballet'fraude' in Moskou
Brief Monroe te koop
Broos en grotesk toneel
Opera 'Winter Cruise' bloedeloze heropvoering
De Nieuwe Komedie brengt morgen en woensdag 'De Gijzelaar' van Brendan Behan in
het LAK-theater in Leiden. Het gezelschap heeft een moeilijke tijd achter de rug. De
overheid dreigde de subsidie in te trekken waar door de Haagse Nieuwe Komedie met
opheffing werd bedreigd. Hieronder volgt een interview met Bart Scheepens, acteur en
voormalig artistiek leider.
DEN HAAG (GPD) - Je zou kun
nen zeggen dat „De Gijzelaar"
voor de Nieuwe Komedie een
speciale betekenis heeft. Het
stuk van de Ierse schrijver Bren
dan Behan, waarin de onmacht
van een groep mensen om het le
ven van een jonge soldaat te red
den wordt beschreven, zou vori
ge maand nooit zijn première in
het Scheveningse Theater aan de
Haven hebben beleefd als niet
eerder dat jaar op het allerlaatste
moment een meerderheid van de
Tweede Kamer had beslist dat
het gezelschap moest blijven.
Aan dat besluit was een ellendige
periode voorafgegaan. Een tijd
waarin het voortbestaan van de
groep voortdurend aan een zij
den draad hing. Eerder, in dé zo
mer van 1982, leek het vonnis de
finitief geveld. Het overlijdens
bericht was per telefoon bij artis
tiek leider Bart Scheepens thuis-
gezorgd.
„Ik stond soep te trekken, ik weet
het nog precies. Uw groep is op
geheven, deelde het ministerie
van (toen nog) CRM mij mee.
Mijn eerste reactie was: wacht
even, mijn soep kookt over, even
het gas uitzetten. Totaal perplex
ben ik naar mijn pannetje gelo
pen".
Daarna lange maanden van wur
gende onzekerheid. Ministers,
adviesraden, het parlement: de
Nieuwe Komedie kan blijven,
kan niet blijven, kan misschien
blijven. Tenslotte het finale be
sluit: de onthoofding van Pro
loog dat eveneens op het liquida
tielijstje voorkwam en gratie
voor het Haagse ensemble. De
subsidiëring werd voortgezet. De
Nieuwe Komedie kon tóch aan
het nieuwe seizoen (1983-'84) be
ginnen, hoewel de ontslagaan
vragen voor 31 medewerkers al
klaarlagen om naar het arbeids
bureau verstuurd te worden.
„Dat eindeloze gehakketak over
ons voortbestaan zou ons genekt
hebben, als wij juist in die perio
de niet heel geinspireerd aan het
werk waren geweest met „Sugar
and Spice" onder leiding van
Bernard Goss, een Brits regis
seur. Maar toch voelde je elke
dag dat onheil dat je boven het
hoofd hing. Goss heeft ons over
die malaise heengetrokken'!
Pas later kwamen de reacties op de
spanningen. Huilbuien. Niet aan
vakantie kunnen toekomen. Bart
Scheepens (40) zegt: „Er is op een
gruwelijke manier met mensen
gespeeld. Ik denk dat het niet
eerder is voorgekomen dat men
sen zo behandeld zijn door de po
litiek. In het bedrijfsleven zou
een manager er zeker voor ont
slagen zijn".
Maar de nachtmerrie is voorlopig
voorbij. Men ging er in het Sche
veningse Theater aan de Haven
met nieuwe energie tegenaan.
„De weduweverbranding" van
Jorg Graser uit het vorige sei
zoen werd doorgespeeld, Edda
Barends ging solo aan de slag in
door
Peter Huysman
„De liefdesgeschiedenis van de
eeuw" van Maria Tikkanen, „De
Gijzelaar" heeft dus inmiddels
zijn première beleefd en „Broe
der Eichmann" van Heinar Kip-
phardt is in voorbereiding.
Zelfvertrouwen
Bart Scheepens:„We zijn er gezond
en met nieuw élan uitgekomen.
We hebben zelfs onze zelfkritiek
niet overboord gezet: het stuk
dat bedoeld was als eerste pro-
duktie voor het nieuwe seizoen,
„De mooiste uren" van Polia-
koff, hebben we geschrapt. We
kwamen er niet uit. Het zou geen
bijdrage aan het Nederlandse to
neel en de Nieuwe Komedie zijn
geweest. Er was lef voor nodig en
artistiek zelfvertrouwen dat we
dat besluit namen na een sei
zoen, waarin ons overleven op
het spel stond"
Scheepens, die in september '82
het artistiek leiderschap neerleg
de en sindsdien alleen nog speelt
(„Toppen van geluk", „Proces in
Praag", „Sugar and Spice", „La
vie en rose"), neemt in „De Gijze
laar" de rol voor zijn rekening
van Mr. Mulleady, een huurder
van een kamer in een bordeel an
nex hotel in Dublin, dat het dé
cor vormt voor de scherpe satire
van Brendan Behan over geweld
(IRA) en pogingen tot liefde en
menselijkheid. Het is een zeer
onderhoudende, „levenslustige"
en ambitieuze voorstelling ge
worden, waarin vrijwel over de
hele linie uitstekend geacteerd,
gedanst en gezongen wordt.
Er is met erg veel inzet aan ge-
- werkt onder leiding van regis
seur Hartmut Alberts. En hoewel
het stuk door de pers controver
sieel is ontvangen (goede en aan
zienlijk minder goede recensies),
loopt de produktie storm. „Het is
in Scheveningen iedere avond
uitverkocht, we moeten stoelen
bijschuiven. Gerrit Komrij, die
het stuk vertaald en bewerkt
heeft, zei mij na de première dat
hij zeer tevreden was. Voor het
volgend seizoen gaat hij voor ons
een nieuw stuk schrijven, dat
waarschijnlijk „Faust III" zal he
ten"
Bar en boos
De Nieuwe Komedie is na het
„ramp"-seizoen '82-'83 weer vol
goede moed en eigenlijk heeft
men de moed in artistiek opzicht
nooit laten zakken, in tegendeel.
Maar Bart Scheepens blijft rea
list. „Het gevaar is nog niet gewe
ken. De toekomst is allesbehalve
onbewolkt. Het jaar van waar
heid wordt 1985. Er moet een
nieuwe toneelnota verschijnen
en in '85 zou het hele Nederland
se toneelbestel wel eens op de
helling moeten. Het toneel ver
keert in een crisis, lijdt aan ma-
laise-verschijnselen. Tenminste,
dat wordt beweerd door de poli
tiek, door de omringende advies
organen, door een aantal recen
senten".
„Maar ik geloof daar niets van. Er
is geen acteurscrisis, er is hoog
uit sprake van een crisis onder
de beleidsmakers, de leiders van
de gezelschappen, de regisseurs,
de dramaturgen, de leden van de
Raad voor de Kunst, de toneelre
censenten. Vooral de Raad voor
de Kunst doet veel te veel aan
politiek, terwijl het zijn taak is
voorstellingen te beoordelen".
Scheepens erkent dat de theater-
cultuur in Nederland niet zo diep
geworteld is als in de ons omrin
gende landen. „Als het bij ons
economisch slechter gaat, gaan
er ogenblikkelijk stemmen op
om te bezuinigen. Plotseling
moeten er dan gezelschappen
worden opgedoekt, moeten er
frisse winden door het bestel
gaan waaien, is een systeem van
louter ad-hoc produkties het
mooiste wat er is. Maar het zijn
allemaal etiketten die moeten
verbergen dat ons geld afhandig
wordt gemaakt".
„Ik ben ervan overtuigd dat het to
neel naar de knoppen gaat als je
de vaste gezelschappen eruit
gooit. De toneelspeelkunst komt
alleen werkelijk tot bloei als je de
ensembles in stand houdt. Waar
om zou er bijvoorbeeld geen
ruimte mogen zijn voor grote ge
zelschappen als de Haagse Co-
medie en het Publiekstheater,
die het gehele repertoire bestrij
ken? Maar mijn stellige indruk is
dat er mensen bij de Raad voor
de Kunst zijn die zich heilig heb
ben voorgenomen om het de
Haagse Comedie zo moeilijk mo
gelijk te maken of liever nog te
breken".
Het tekeergaan tegen ensembles
door de Raad voor de Kunst
noemt Scheepens bar en boos.
„Dat is uiterst dubieus en onfris.
De raad gaat voortdurend zijn
boekje te buiten. Die mensen
moeten alleen de minister advi
seren, maar zij bemoeien zich no
ta bene met de inrichting van 't
tableau de la troupe. Gevestigde
gezelschappen vinden ze een
vloek! En die zouden dan door
toedoen van deze mensen te zij
ner tijd ontbonden moeten wor
den. Acteurs en actrices op
straat, de WW in, en dan spelen
zonder salaris met behoud van
uitkering".
„Nee, het zijn niet die acteurs en
actrices die een gevaar zijn voor
het toneel, maar de leidinggeven
den en de adviessprekenden die
in hun stoelen blijven zitten,
waardoor er niets verandert. Ik
zie veel toneel in het buitenland -
Berlijn, Parijs, Brussel, Londen
-, en als ik de prestaties vergelijk,
dan zeg ik: het is met ons acteer
talent nog zo slecht niet gesteld,
al wordt er dan ook heel drama
tisch over gedaan".
Radio - tv - kunst
de acteurs
DEN HAAG (GPD) - Nagenoeg alle
beroepsfotografen en een groot
deel van de componisten moeten
bijverdienen omdat zij niet van
hun hoofdberoep kunnen leven.
Voor fotografen bestaan die bij
verdiensten vooral uit commer
ciële opdrachten, terwijl 85 pro
cent van de componisten hun
toevlucht moet zoeken tot lesge
ven en uitvoeren van muziek om
de kosten van bestaan en beroep
te kunnen dekken.
Dat blijkt uit een onderzoek door
het Instituut voor Onderzoek
van Overheidsuitgaven dat in op
dracht van het ministerie van
WVC is gehouden.
Vooral componisten komen door
hun neveninkomsten in een on
duidelijke positie voor de belas-»
tingdienst en de uitvoeringsorga
nen van de sociale zekerheid. De*
vraag is of zij moeten worden be
schouwd als zelfstandigen of als
werknemers met neveninkom
sten. Fotografen worden met het
probleem geconfronteerd dat zij4
door hun bijverdiensten veelal
niet in aanmerking komen voor*
regelingen voor de beeldende
kunst, zoals bijvoorbeeld de
BKR.
MOSKOU (Rtr) - Balletliefheb
bers die een favoriete ster toejui
chen van het Bolsjoi-ballet in
Moskou maken in sommige ge
vallen deel uit van een bende die
zich met succes schuldig maakt
aan afpersing. Dit is gisteren ont
huld door de Sowjet-krant So-
vietskaya Rossia.
Volgens het blad komen jonge
dansers die vinden dat zij wat
steun uit het publiek nodig heb
ben voor hun carrière, vaak in
verleiding kaartjes weg te geven
voor voorstellingen, waarvoor
weinig plaatsen te krijgen zijn.
Dit is zo ver gegaan dat er nu
georganiseerde bendes bestaan
van 'klappers', die later meer
kaartjes of geld eisen via subtiele
dreigementen, aldus de krant.
Deze houden onder meer in: het la
ten rinkelen van de telefoon van
een danser gedurende de hele
nacht voordat hij moet optreden^
het na elkaar gaan kuchen wan
neer een danser opkomt of, zoal§
een keer is vastgesteld in een
theater in Moskou, het loslaten
van muizen in de zaal tijdens een
solo.
De krant doet als oplossing de sug
gestie aan de hand het aantal
vrijkaartjes te beperken. Bij een
recente voorstelling van
'Doornroosje' waren dit er meer
dan 180.
De bezetting van de nieuwe vleugel i
dagmiddag staken kunstenaars ee.
Kunst Regeling.
an het Stedelijk Museum in Amsterdam gaat onverminderd door. Zater-
kunstwerk in brand uit protest tegen de bezuinigingen op de Beeldende
(Foto ANP)
- een smeekbede aan Lee Stras
berg van actors' studio om ont,
slagen te worden uit een psychia
trisch ziekenhuis - wordt op 26
januari in New York geveild en
zal naar verwachting minstens
18.000 dollar opbrengen.
De inhoud van de brief van twee
kantjes in het onbeholpen hand
schrift van een kind werd vorige
week bekendgemaakt door
Charles Hamilton Galleries, de
vendumeesters.
"Ik zit hier opgesloten met al die
halfgare mensen. Als ik in deze
nachtmerrie blijf word ik zeker
ook gek - help me alsjeblieft,
Lee", schreef Monroe. Zij zat in
februari 1961 in de Payne Whit
ney psychiatrie clinic in New
York City.
Strasberg, de man van een acteer
methode die belichaming vond
in acteurs als Marlon Brando en
James Dean, ging niet op de
brief in, maar Marilyns tweede
man, baseballspeler Joe Dimag-
.gio, vloog naar New York en ver
kreeg een paar dagen later haaf
vrijheid.
"Het is de meest tragische brief die
Marilyn Monroe ooit schreef',
zei woordvoerster Diane Barbaro
van Charles Hamilton. Barbaro
voorspelde dat wanneer de brief
met envelop op 26 januari wordt
geveild, hij 18.500 dollar zal op
brengen, tweemaal de veiling-
prijs van eerdere brieven van de
hand van Monroe.
'Anja en Esther bij F Act
'Anja en Esther' van Klaus Mann,
door F Act met onder andere Joke
Tjalsma, Judy Doorman, Pierre
Bokma, Peter Sonneveld en Ma-
thieu Güthschmidt. Gezien op 8 ja
nuari in het Piccolotheater te Rot
terdam. Aldaar te zien fm 21 ja
nuari; in Leiden (Laktheater) op 10
en 11 februari.
ROTTERDAM 'Anja en Esther',
het eerste toneelstuk Klaus
Mann, werd geschreven tussen
de twee wereldoorlogen, en
weerspiegelt dan ook de geest
van de Duitse jeugd in die tijd.
Somber en pessimistisch over
de maatschappij uiting gevend
aan doodsgedachten in ge
sprekken en gedichten, zo slij
ten Anja, Esther, Kaspar en Ja
cob hun dagen in het "Herstel
lingsoord voor gevallen kinde
ren'. Uit angst voor de wereld
zijn zij na hun herstel in het in
stituut gebleven, en helpen zij
'de oude' bij de opvoeding van
de nieuwe lichting kinderen.
De komst van buitenstaander
Erik verstoort het harmonisch
samenzijn; wanneer hij weer
drongen avontuurtje opeens
een ander mens wordt, was we
derom in handen van Emd
Hartle, wier vertolking de be
langrijkste reden werd om de
ze voorstelling te bezoeken. De
bemanning bestond echter
voornamelijk uit dergelijke
Hollandse zangers, die ver
geefs poogden door de wol ge
verfde zeelui uit te beelden.
Daarmee paste de uitvoering
overigens uitstekend in een
seizoen, dat nog steeds in het
teken staat van saaiheid en
middelmatigheid. Het wordt
tijd dat er eens iets gebeurt!
PAUL KORENHOF
vertrekt, neemt hij Esther en
Kaspar mee. Erik is hun ver
losser; Anja daarentegen is
meer dan ooit gevangen in het
instituut en in haarzelf, nu de
twee mensen om wie ze het
meest geeft, haar hebben verla
ten.
Het gebouw waarin het "Herstel
lingsoord" gevestigd is, is een
klooster. De zeven taferelen
spelen zich in een aantal ruim
tes in en rond het klooster af.
Het dekor geeft op knappe wij
ze de verschillende ruimtes
weer, terwijl het als geheel een
ruimtelijke indruk maakt.
Evenals het dekor is het spel
een mengeling van stilering en
realisme. Zoals er wel een ech
te kloosterdeur en kloosterta
fel zijn, maar de bomen door
zuilen worden weergegeven,
zo worden Anja, Esther en
Kaspar als echte personages
gespeeld, maar worden de ove
rigen slechts aangeduid. Met
opzet lijken de werkvrouwen
en 'de oude' hun tekst zonder
overtuiging te brengen; vaak
echter lijkt het op puur dilet
tantisme.
Bij Jacob en met name Erik, is
de stilering duidelijker als zo
danig te herkennen. Gebaren
en tekst zijn gescheiden, en
Erik geeft al zijn handelingen
en tekstzegging net een beetje
meer nadruk dan nodig. De
fraaiste scènes zijn echter die
waarin uitsluitend Anja, Es
ther en/of Kaspar voorkomen.
Joke Tjalsma, Judy Doorman
en Pierre Bokma weten dan
een sfeer te scheppen van ver
trouwen en intimiteit. Tegen
over deze broze momenten
staan echter de groteskere, die
helaas in de meerderheid zijn.
JACQUELINE MAHIEU
'Winter Cruise' van Hans Henke-
mans door de Nederlandse Ope
rastichting met het Amsterdamse
Pbilharmonisch Orkest o.l.v. An
ton Kersjes. Gezien in het Circus
theater op 7 januari. Voorstellin
gen in Amsterdam op 10,12,15, en
16 januari.
SCHEVENINGEN - Het opera
seizoen, dat tot nu toe lijkt te
worden bepaald door bezuini
gingen, werd zaterdagavond
door de Ned. Operastichting
voortgezet met een reprise van
Henkemans' 'Winter Cruise',
vrijwel geheel verzorgd door
studioleden en overig huisper
soneel. Het publiek kwam dan
ook niet bepaald in groten ge
tale toegestroomd, maar. dat
was na de première in 1979 al
te voorzien. Bood Henkemans'
opera toen nog de charme van
het onbekende en het onder
houdende van een anekdotisch
verhaal, de hernieuwde ken
nismaking accentueerde een
bloedeloosheid en een langdra
digheid die voor een 'komi
sche' opera dodelijk kunnen
zijn.
In het libretto heeft de compo
nist een kort verhaal van So
merset Maugham uitgesmeerd
over drie bedrijven waarin ie
dereen keurig en uitgebreid
converseert, zonder dat uit de
tekst enig gevoel voor drama
tiek blijkt en er geen gebruik
wordt gemaakt van de specifie
ke mogelijkheden van het me
dium opera. Voor de muziek
van Henkemans, die vrijwel
niets anders doet dan op een
nadrukkelijke, bijna kinderlij
ke wijze illustreren, geldt het
zelfde: keurig maar ondrama
tisch. Dat Henkemans' sterk
Frans beïnvloede componeer-
trant melodisch en harmo
nisch aangenaam in het gehoor
ligt, mag vanuit dramatisch
oogpunt nattwelijks relevant
worden genoemd. Meer in
vloed kan uitgaan van de uit
voering, maar die kabbelde on
der leiding van Anton Kersjes
gezapig voort. In het inventie
ve scheepsdecor van Patrick
Robertson en Rosemary Ver-
coe had Elijah Moshinsky in
dertijd een gedetailleerde regie
ontworpen, die door Jan
Bouws met zorg opnieuw was
ingestudeerd. De rol van de ou
de vrijster, die na een opge-
Residentie Orkest o.l.v. Hans Vonk m.m.v. wolfgang
Manz, piano. Suite Pelléas et Mélisande van Gabriel
Fauré, Pianoconcert in d K.V. 466 van Mozart, en Sym-
phonie in C van Strawinsky. Gehoord in de Stadsge
hoorzaal op 7 januari.
LEIDEN Ondanks of misschien wel dankzij het
door gebrek aan repetitietijd schrappen van de
balletsuite van Prokofieff was het programma
van het Residentie Orkest evenwichtig van sa
menstelling, al verenigde het werken van zeer
uiteenlopende componisten: Mozart als het idea
le rustpunt tussen Fauré en Strawinsky. Dat tijd
gebrek zal zeker te maken hebben met de op han
den zijnde tournee door Amerika van het orkest,
dat zijn zaterdag gedemonstreerde topvorm wel
licht aan dezelfde oorzaak ontleende.
Hoe het zij, onder leiding van Hans Vonk werd een
avond musiceren geboden met grote perfectie in
orkestspel en interpretatie. In de aristocratisch-
verfijnde wereld van Fauré's 'Pelléas et Mélisan
de' spreidde het orkest een weelde aan
klankkleuren ten toon, verzadigd maar toch
transparant. Van de 21 pianoconcerten van Mo
zart staan slechts twee in een mineurtoonsoort,
K.V. 466 in d K.V. 491 in c, beide behorend tot de
mooiste concerten die Mozart geschreven heeft,
en desondanks betrekkelijk weinig gespeeld.
Van deze twee is het eerste het meest dramatisch
en romantisch, tot het moment dat vlak voor het
eind van het derde.deel, in het rondo, een soort
uitjouw-motiefje de stemming doet omslaan en
het geheel vreugdevol eindigt.
De tweede prijswinnaar van het Concours Reine
Elisabeth, de 22-jarige Duitse pianist Wolfgang
Manz, maakte zijn hoge Massificatie in dit con
cours ten dele waar. Zijn spel was onpretentieus,
met gevoel voor de melodische lijnen waar dit
concert zo rijk aan is. Dat hij vooral in het tweede
deel aan de oppervlakte bleef zal een kwestie van
groei zijn. De gejaagdheid in datzelfde tweede
deel zal waarschijnlijk op rekening van een nog
geringe podiumervaring en daarmee samenhan
gende innerlijke spanning geschreven moeten
worden.
Strawinsky schreef zijn Symfonie in C in een tijds
bestek van vier jaar, een zeer moeilijke periode
van zijn leven. De familie-kwaal tuberculose,
waaraan zijn dochter, vrouw en moeder kort na
elkaar bezweken bleek ook hem aangetast te
hebben. Hij zocht zijn heil, letterlijk zoals hijzelf
schreef, in het componeren van deze in klassieke
vormen gegoten symfonie; de weerslag van zijn
persoonlijke lijdensweg is echter nergens in de
muziek te vinden, zoals dat bij een klassiek com
ponist als Mozart trouwens ook het geval is.
Het is een symfonie met klassieke kenmerken
maar voorzien van het onmiskenbare Strawins-
ky-label in ritmiek en instrumentatie, met ruime
mogelijkheden voor prachtige soli in de diverse
orkestgroepen. De uitvoering die Hans Vonk met
zijn mensen van dit werk gaf was pittig en leven
dig, en zal bij de volgende uitvoeringen nog aan
spontaneïteit kunnen winnen. In ieder geval be
looft de conditie van het Residentie Orkest het
beste voor de aanstaande tournee.
MIES ALBARDA.
Pierre Bokma (links) als Kaspar en Mathieu Güthschmidt als Erik
in 'Anja en Esther'. (Foto Leo van Velzen).
