TNO maakt
vismeel
bruikbaar
voor consumptie
c
Isolatie-subsidie aanzienlijk verhoogd
Bijdrage aan oplossing wereldvoedselprobleem
NU 331% SUBSIDIE
COLLECTIEF STOKEN
WORDT VOORDELIGER!
MEER WETEN OVER
DE NIEUWE
SUBSIDIE-REGELING?
NU
SUBSIDIE
NOG NIET GEÏSOLEERD?
TREK Nil AAN
DEBEL!
Minder stookkosten
- Prettiger wonen
WOENSDAG 4 JANUARI 1984
Varia
Op het Instituut voor Visserij-
produkten TNO in IJmuiden
is men er in geslaagd vismeel
te fabriceren voor menselijke
consumptie. Het verschil met
datzelfde fabrikaat als
grondstof voor dierenvoedsel
en veevoer is de geur en de
smaak. De penetrante vis
lucht maakte de eiwitrijke
droge substqntie, waarvan
de jaarlijkse wereldproduk-
tie schommelt in de buurt van
de 80 miljoen ton, ongeschikt
als ingrediënt voor enig men
selijk voedselmenu. De weten
schappers van TNO zijn er nu
in geslaagd die vislucht op
een betrekkelijk eenvoudige
wijze volledig te neutralise
ren.
Gebrek aan eiwit kan leiden tot
ziekten. Uiteraard in landen
waar voedseltekorten en voe
dingsproblemen voorkomen.
Zo'n land is bijvoorbeeld Se
negal.
Dezeevisserij is een niet onaan
zienlijke bedrijfstak. De am
bachtelijke visserij wordt be
dreven door ongeveer 50.000
vissers die beschikken over
een vloot van ruim 6000 ka-
Een plaats waar dat intensiej
gebeurt is Joal, een visserij-
centrum op 130 kilometer af
stand ten zuiden van Dakar.
Daar nu zal de regering door
het Institut Technologie Ali-
mentaire vier proefprojecten
op poten zetten. Een project
gericht op kwaliteitsbeheer
sing van vis door koeling, één
op het gebied van drogen en
roken, één voor het conserve
ren van vis door deze in te
blikken en ten slotte een pro
ject dat volledig geënt zal zijn
op de bij TNO in IJmuiden
ontwikkelde techniek van het
fabriceren van vismeel ge
schikt voor menselijke con
sumptie.
„De geur en de smaak - noem het voor mijn part de stank van vismeel - zijn er de oorzaak
van dat het voor menselijke consumptie niet wordt geaccepteerd. Het zit in de vetbestand-
delen^Door middel van extractietechnieken kun je die bestanddelen oplossen en afschei-
den. Het is echter een dure techniek en de consumptiekwaliteit van het eindprodukt laat te
wensen over Ik heb er mijn hele leven zo'n beetje mee te maken gehad. Ik dacht, het moet
toch mogelijk zijn op een andere manier dat spul te fabriceren. In 1975 had ik het gevonden.
Ik ben ermee naar TNO gestapt. Daar konden ze hun ogen niet geloven. Echt. ze keken of ze
water zagen branden"
door Eli Vlessing
Aan het woord is Piet de Wit. Als
senior-consulent verbonden
aan Weenink en Partners Con
sultants gevestigd in Hoog-
blokland, een dorp in de Al-
blasserwaard. De 69-jarige ont
dekker van het reuk- en
smaakloze vismeel heeft, ge
huld in een witte laboratorium-
jas, iets van een alchemist. De
licht gekromde rug, de kalende
schedel, de scherpe trekken
rond de kaken en de pienter
blikkende ogen achter de iets
te grote brilleglazen.
Piet de Wit werkte ooit bij het
destructiebedrijf Gekro in Rot
terdam. Een fabriek waarvan
de naam al de lucht opriep van
bederf en ontbinding. De be
nen en botten van de slager, de
ontzielde kadavers van op ver
dachte wijze om het leven ge
komen stuks vee; Gekro wist
er raad mee. Piet de Wit was er
bedrijfsleider en werd uitge
zonden om te onderzoeken op
welke plaatsen op deze aardbol
het zinvol, dan wel commer
cieel aantrekkelijk was om vis-
meelfabrieken op poten te zet
ten. Piet de Wit trok door Zuid-
Amerika. Belandde in Afrika.
Bezocht de kustgebieden van
aan de oceanen gelegen staten.
Daar immers moest gezocht
worden naar de grondstof voor
vismeelfabrieken.
Maar veel meer dan door de aan
trekkelijkheid van de kapitaal
sinvesteringen in de Derde-
Wereldlanden, werd Piet de
Wit getroffen door de noden
van de inheemse bevolkings
groepen die hij leerde kennen.
Overtollige visvangsten als
goedkope grondstof voor een
industrieel produkt spraken
hém veel minder aan dan de
vraag op welke
Visvangst in Senegal. Op het strand
visverwerkers begeven zich te i
de vangsten te bekijken.
overtollige vangsten dienst
baar konden worden gemaakt
aan het welzijn van vaak zieke
en hongerlijdende bevolkings
groepen. Piet de Wit stapte op
bij Gekro. Wat hij behield wa
ren de schrikbarende beelden
van de noden van de zwarte
kustbevolking van Afrika.
„De regentijd die voorafgaat aan
de nieuwe oogst staat op het
platteland van landen als Sene
gal, Mali, Ghana en Mauretanië
bekend als 'de hongertijd'. Van
de voedseltekorten hebben de
kwetsbaarste groepen het
meest te lijden". Piet de Wi
heeft het met eigen ogen aan
schouwd en zonder enige op
smuk vervolgt hij zijn verhaal
„Die groepen vind je in de eer
ste plaats onder de plattelands
bevolking. Kinderen onder de
5 jaar en zwangere vrou
De kindersterfte onder zuige
lingen ligt in de buurt van de
20 procent. Van de kinderen
tussen één en vier jaar is het
ongeveer 35 procent. Gebrek
aan eiwit betekent gebrek aan
groei. Het komt in die landen
vrij algemeen voor".
In de kustgebieden is vis een be
langrijke eiwitbron. Het is on
der meer aan de traditionele
voedselverdeling binnen het
gezin toe te schrijven dat kin
deren er te weinig van eten.
Die verdeling vindt plaats naar
leeftijd en deelneming van de
gezinsleden aan de huishou
ding en andere produktieacti-
viteiten. De eerste keus is aan
de mannen en de vrouwen.
Wat overblijft - en dat is vol
gens Piet de Wit meestal niet
veel - is voor de kinderen.
Piet de Wit vond bij TNO een
open oor voor zijn reuk- en
smaakloze vismeelwinnings-
techniek. „Het is heel
dig", vertelt hij, terwijl hij met
een krijtje op een schoolbord
de verwerkingsfase en de re
sultaten daarvan noteert.
„Eerst de vis koken. Alle vis is
bruikbaar. De gekookte vis ga
je persen, waarbij water en olie
gescheiden worden van de ei
witmassa. Omdat hierin een
restant van reukverwekkende
olie achterblijft ga je die massa
wassen met heet water. Al naar
gelang het aantal malen dat die
wasbeurt wordt herhaald, ver
mindert de specifieke viss
maak en vislucht. Na zes keer
wassen is die volledig verdwe
nen. Op die manier haal je uit
100 kilogram vis 12 kilogram
droog produkt waarvan het ei
witgehalte 80 procent be
draagt. Er is dan nog sprake
van zeven procent water, enige
minerale stoffen en een te ver
waarlozen percentage vet", al
dus Piet de Wit.
Voor TNO was de vinding van
Piet de Wit voldoende overtui
gend om aan te kloppen bij het
Directoraat voor Technische
Hulpverlening van het minis
terie van buitenlandse zaken.
In 1978 bracht een driehoofdi
ge missie een bezoek aan Sene
gal. De bevindingen werden
vastgelegd in een omvangrijke
rapportage. Onder meer werd
geconcludeerd dat ter plekke
voldoende vis tegen aanvaard
bare prijzen verkrijgbaar is om
viseiwitconcentraat volgens
het beproefde recept van De
Wit ter plaatse te maken. Om
de instanties in Senegal zelf te
overtuigen van de haalbaar
heid van vismeel voor mense
lijke consumptie werd een ac
ceptatie-onderzoek noodzake
lijk geacht.
Ir. J. Bon, visdeskundige ver
bonden aan het TNO maakte
deel uit van de missie. „Een
van de opmerkelijkste ervarin
gen was toch wel dat volko
men reuk- en smaakloos vis
meel niet wordt geaccep
teerd", vertelt hij. „Het was
ADVERTENTIE
HUURDERS VAN NEDERLAND:
TREK NU AAN DE BEL!
Per 1 januari 1984 geeft de overheid
méér subsidie voor de isolatie van huur
woningen. Dat betekent dat isoleren nu
nóg aantrekkelijker wordt en nog meer
huurders van de voordelen kunnen
profiteren. Door behaaglijker te wonen
en minder stookkosten te betalen!
Onderstaand ziet u om welke
vormen van isolatie het gaat De subsidie
geldt zowel voor voorzieningen die door
de verhuurder worden aangebracht als
voor isolatie die huurders zélf voor hun
rekening nemen. In beide gevallen dient
de subsidie door de verhuurder te
worden aangevraagd.
De verhoging geldt óók voor
isolatieprojecten waarvoor de subsidie
reeds werd toegezegd en die pas na
1 januari 1984 uitgevoerd zullen worden.
VOORZETRAMEN
EN DUBBELGLAS
25%
ISOLATIE VAN MUREN
30%
ISOLATIE VAN DAKEN
30%
ISOLATIE VAN VLOEREN
30%
COLLECTIEVE
C.V. INSTALLATIES
(over de meerkosten)
"6%
De kosten van verbetering en ver
vanging van oude collectieve c.v.-instal-
laties vallen per 1 januari 1984 ook
onder de subsidie-regeling.
Ook eigen meters voor huurders
kunnen onder bepaalde voorwaarden
voor 33V3% gesubsidieerd worden.
Voor meer informatie over de
nieuwe subsidieregeling kunt u
onder andere terecht bij uw plaat
selijk energiebedrijf. Ook wordt
momenteel gewerkt aan nieuwe
folders en brochures.
Die kunt u nu al (schriftelijk of tele
fonisch) aanvragen bij het Ministerie
van Volkshuisvesting, Ruimtelijke
Ordening en Milieubeheer, postbus 20951,
2500 EZ Den Haag (tel.: 070-26 42 01,
toestel 2301 of 2983).
Is uw woning nog
niet geïsoleerd? Dan hebt
u alle reden met deze
advertentie in uw
hand bij de verhuurder
aan de bel te trekken.
Vraag hoe het met de
isolatieplannen staat
En overleg ook
met medehuurders
hoe eventuele belemmerin
gen weggenomen kunnen worden.
Nationaal
Isolatie
Programma
GPD)
niet meer herkenbaar. Men
vroeg zich af of het wel echt
vismeel was. Het produkt waar
veel succes mee werd geoogst,
was heel bewust niet ontdaan
van het laatste beetje visaro-
ma. Al naar gelang de toepas
sing moet die smaak enigszins
variabel zijn. Het is de bedoe
ling dat het geconcentreerde
viseiwit wordt verwerkt in het
inheemse voedsel. Daaronder
vallen sausen waarin gedroog
de vis wordt gedoopt tijdens
de maaltijd. Verder kun je den
ken aan verwerking in cous
cous, rijst of gierstpap".
Vissersplaats
Dat voor de keuze van een proef
fabriek de plaats Joal werd uit
gekozen, had te maken met
verschillende omstandighe
den. De plek moest beschik
ken over elektriciteit en water.
De aanvoer van de grondstof -
verse vis - moest gegarandeerd
zyn.
Ir. J. Bon: „Joal is een uitgespro
ken vissersplaats. Het hele ge
beuren speelt zich af op het
strand. De kano's met hun
vangsten worden er gelost. De
visopkopers en visverwerkers
zwerven er tussen de scheep
jes. De afvoer naar het binnen
land gebeurt met paard en wa
gen. Het is een levendig en
kleurig schouwspel. Over uit
gestrekte terreinen langs de
kust tref je eenvoudige verwer
kingsplaatsen aan. Rookovens
en droogrekken. Veel vis
wordt in hete as gelegd en be
dekt met takken die ook in
brand worden gestoken. De
huid verschroeit en laat zich
gemakkelijk verwijderen. Het
overblijvende visvlees wordt
gedroogd, gezouten of ge
rookt".
Vanwege deze plaatselijke activi
teiten werd Joal door de rege
ring van Senegal ook de meest
geschikte plaats geacht voor
het opzetten van een startpro
ject voor verschillende visbe-
handelings- en verwerkings
methoden. De winning van het
vrijwel reuk- en smaakloze ei
witconcentraat zal er deel van
uitmaken. Voor de begeleiding
van dat project, dat in het ka
der van ontwikkelingshulp zal
worden gefinancierd, is een be
roep gedaan op het Institut
Technologie Alimentaire (ITA)
in Dakar. Chef van de afdeling
Techniek van het instituut Ab-
dou Ba en een visserijdeskun-
dige, Diakite, hebben veertien
dagen doorgebracht bij TNO in
IJmuiden. Ettelijke malen
hebben zij de verschillende as
pecten van het technisch-expe-
rimentele project intensief be
studeerd. Zij hebben er actief
aan deelgenomen. Zijn er vol
komen vertrouwd mee ge
raakt. Het is aan hen om het
project in Joal te begeleiden.
Goedkoop
Ing. J. Houwing, hoofd van de
IJmuidense TNO-vestiging
toont zich bijzonder ingeno
men met de resultaten van het
proces en het feit dat het met
name in Senegal zo is aangesla
gen. Dat er sinds 1975 - het mo
ment waarop Piet de Wit bjj
TNO aan de bel trok - toch nog
een groot aantal jaren is ver
streken voordat daarvan spra
ke was, heeft volgens hem te
maken met het acceptatiepro
ces in Senegal. „In 1978 heb
ben we de eerste monsters in
Senegal achtergelaten. Het
was toen een tijdje stil. We
dachten als er echt belangstel
ling bestaat dan komen ze wel.
Dat gebeurde in 1981. Er is
toen 30 kilogram viseiwitcon
centraat opgestuurd. We
werken nu aan een zending
van 200 kilogram. Het vervolg
zal in Joal van de grond moe
ten komen. De opstelling van
de apparatuur in IJmuiden zal
worden ontmanteld en worden
verscheept naar Joal. De beno
digde apparatuur voor een
proeffabriek kan het best in
Nederland worden beproefd,
alvorens te worden verscheept
naar Senegal. Men beschikt er
over de kennis, de grondstof
fen en de benodigde arbeids
krachten"
Piet de Wit, de man achter „een
idee" heeft het laatste woord
tijdens het gesprek over het
eclatante succes van een on
derzoek waarmee TNO-IJmui-
den het jaar 1983 afsloot. „Weet
je wat ook belangrijk is? De
prijs. Uit vis gewonnen eiwit
poeder kost hoogstens 2,50
gulden per kilo. Als je het uit
biefstuk zou moeten winnen
zou het op 65 gulden komen".
