Achter de tralies
1984
De rector
v
PAGINA VI
Kerstbijlage Leidsch/Alphens Dagblad
ZATERDAG 24 DECEMBER 1983
Wie is er triester dan de eenzame gevangene met Kerstmis in zijn cel? Het gegeven
inspireerde volksdichter André Hazes al eens tot één van zijn aangrijpendste
smartlappen. Maar voor de praktijk van de doorsnee buitenlandse gevangenissen schiet
Hazes lyriek tekort. In Nederland mag de behandeling van gedetineerden ondanks
verbeteringen nog verre van ideaal zijn, buiten de landsgrenzen kost een beschrijving
de pen nog veel meer moeite. Onze correspondenten Hein ten Kortenaar, Rudolph
Bakker, Henk Kolb, Henk Dam, Hans Amesz en Ferry Mingelen waagden niettemin
een poging.
„Giovanni! Filippo! Car
lo!". De groep vrouwen die
op de Romeinse Janiculus-
heuvel staat te gillen, lijkt
deze aanroepingen uit te
strooien over het prachtige
panorama van koepels,
kerktorens en daken dat
ook de honderden toeristen
in de ban houdt. In
werkelijkheid zijn ze be
stemd voor de onderaan de
heuvel liggende gevangenis
Regina Coeli (koningin des
hemels) en uit de verwaaide
antwoorden „Carmela! An-
tonia! Maria!" blijkt dat ze
daar ook gehoord worden.
Het zijn de vrouwen van de
gevangenen die niet genoeg
hebben aan de schaarse be
zoekuren, maar vooral ook
de verloofden en vriendin
nen, die niet kunnen aanto
nen dat ze familie zijn en
dus geen bezoekverlof krij
gen, maar toch willen laten
horen dat ze de gevangenen
niet vergeten.
Het contact met familieleden
wordt bemoeilijkt, vaak ook
door de enorme afstanden en
van sexuele omgang is er al he
lemaal geen sprake: iedere keer
dat er (bijvoorbeeld door zwan
gerschap van een vrouwelijke
gevangene) zoiets aan het licht
komt, volgt er ogenblikkelijk
een nieuw proces, tegen de
„schuldigen" en tegen degenen
die hun de gelegenheid hebben
geboden.
Er zit iets gemoedelijks in de
dagelijkse uitwisseling van
boodschappen op de Janicu-
lusheuvel, zoals er altijd ge
moedelijk is gepraat over de
oude gevangenis aan de voet,
waarvan de vrome naam al aan
geeft dat ze oorspronkelijk nog
stamt uit de tijd van de pause
lijke staat. „Wie nog nooit in
Regina Coeli heeft gezeten is
geen echte Romein", wordt ge
zegd. De fascistische periode
en de Duitse bezetting van Ro
me hebben ervoor gezorgd dat
deze 'eretitel' niet beperkt is ge
bleven tot het Romeinse onder-
wereldje: ook president Sandro
Pertini (geboren in Ligurië)
heeft er tweemaal gezeten, een
maal in afwachting, de tweede
keer ter dood veroordeeld door
de Duitsers en samen met Giu
seppe Saragat en andere anti
fascisten op het nippertje ont
snapt.
Overbevolking
Maar er is al lang niets ge
moedelijks meer aan Regina
Coeli, het totaal verouderde
complex met zijn ontoereiken
de hygiënische voorzieningen,
zijn overbevolking en zijn
groeiende sfeer van geweld.
Het is nog altijd representatief
voor het merendeel van het Ita
liaanse gevangenissysteem,
grotendeels ondergebracht in
verwaarloosde gebouwen uit
vroeger eeuwen. Ondanks een
grootscheeps programma van
modernisering en nieuwbouw
(ook Rome beschikt over een
nieuw complex, dat van Rebib-
bia) is de beschikbare ruimte
totaal onvoldoende. In de 391
Italiaanse gevangenissen hui
zen op het ogenblik 37.000 per
sonen, dat wil zeggen 10.000
meer dan waar ze op berekend
zijn.
Dat komt niet door een on
voorziene toename van de cri
minaliteit, maar door de tergen
de traagheid van het gerechte
lijke systeem: naar schatting
tweederde van de gevangenis
bevolking zit in voorarrest. Het
uitzonderlijk hoge plafond
voor deze maatregel (op hel
ogenblik tien jaar en acht
maanden) zou volgens een pas
door de regering ingediend
wetsontwerp met een kwart
verlaagd worden en nooit meer
dan twee derde mogen bedra
gen van de hoogst voorziene
straf voor het gepleegde mis
drijf. Maar voor later vrijge
sproken verdachten is er geen
mogelijkheid tot aanspraak op
enige schadevergoeding voor
het ten onrechte doorstane
leed.
En van leed is wel degelijk
sprake: naar algemeen oordeel
is het regime in de Italiaanse
gevangenissen „een beschaaf
de samenleving onwaardig".
Omdat er geen onderscheid be
staat tussen huizen van bewa
ring en gevangenissen, is de
eventueel onschuldige ver
dachte gedwongen tot maan
den- of jarenlange omgang met
veroordeelde misdadigers die
voor een deel de dienst uitma
ken, onwilligen bestraffen en
ook hun onderlinge bende-oor
logen in de gevangenis voort
zetten (er zijn de laatste jaren
herhaaldelijk verklikkers of le
den van concurrende benden
onder de ogen van hun mede
gevangenen vermoord).
Misverstanden
Het eindeloze voorarrest is
ook een van de taaie misver
standen die de Franse minister
van justitie Badinter uit de we
reld probeert te helpen. Hij
heeft daarvoor de hulp van de
rechterlijke macht nodig en die
krijgt hij niet. In een dramati
sche rede heeft hij de rechters
vierkant voor het blok gezet en
gezegd dat ze zijn pogingen sa
boteren. De rechters hebben
echter niet veel sympathie voor
die vroegere strafpleiter die bij
zijn optreden de menselijke ziel
als een kerkorgel bespeelde en
met zijn stemgeluid door alle
registers ging. Het verzoek van
de minister om wat minder snel
over te gaan tot voorlopige in
hechtenisneming bijvoorbeeld
heeft nauwelijks een echo ge
vonden. Het streven van de mi
nister wordt de laatste tijd ook
nog doorkruist door een nieuw
bloeddorstig optreden van
„met verlof' gestuurde misda
digers, zodat ook het publiek
niet geneigd is de minister in
zijn humanitair streven te vol
gen.
Gevolg is wel dat elke gevan
genis in Frankrijk gemiddeld
voor tweehonderd procent be
zet is (een gevangenis als die in
Montpellier is voor driehon
derd procent bezet). Van iedere
100.000 Fransen zitten er 68
achter slot en grendel en daar
van verkeert niet minder dan
52 procent in voorarrest (In Ne
derland zitten er op iedere
100.000 Nederlanders 21 in de
bak). Minister Badinter spreekt
niet alleen van „vervallen" als
hij het over gevangenissen
heeft, hij acht er bovendien
veertig regelrecht rijp voor de
sloop.
Een van de beruchtste gevan
genissen van Frankrijk is de
centrale bajes van Parijs: 'La
Santé'. Dat betekent in het Ne
derlands vertaald: „Gezond
heid". Als straks de Fransen
onder hun kerstboom elkaar
met het welgevulde glas in de
hand santé toeroepen bedoelen
ze natuurlijk niet: „Ik wens je
in de cel". Toch moeten ze
voortaan oppassen met wat ze
zeggen. De zoveelste en nu wel
heel fikse wet op het autorijden
„onder invloed" maakt dat je,
voor je het weet, terug van
Kerstmis op weg bent naar de
bak.
Proefverlof
De Amerikaanse wetgeving
is duidelijk genoeg: gevange
nen hebben achter de tralies
recht op een ruimte van 3 meter
bij 1.80 meter, maar in 81 pro
cent van de bijna 3500 gevange
nissen moeten zij het met min
der doen. Van de 100 grootste
gevangenissen in de VS was
volgens cijfers van rnedio 1982
ongeveer de helft ernstig over
bevolkt. Het Amerikaanse juri
disch systeem is overbelast en
scheurt op de naden. Het faalt
niet alleen in toenemende mate
bij de tenuitvoerlegging van
straffen volgens eenvoudige
normen van menselijkheid,
maar ook op het punt van de al
besproken 'voorlopige hechte
nis' van nog niet veroordeelde
en dus formeel nog niet schul
dige verdachten.
In Washington DC kreeg de
burgemeester een boete van
50.000 dollar en een dwangsom
van 10.000 dollar per dag omdat
hij geen gevolg had gegeven
aan een rechterlijke opdracht
de gevangenisbevolking, die de
capaciteit van het plaatselijk
cachot met 75 procent te boven
ging, tot hanteerbare propor
ties terug te brengen. Hij plaat
ste 450 gevangenen over naar
een nabije gevangenis, die ook
ver boven zijn capaciteit is be:
last en waar met de regelmaat
van een klok veroordeelden
ontsnappen.
Proefverlof of voorarrest in
vrijheid zijn geen populaire al
ternatieven. Zeker sinds het ex
periment dat begin november
in de plaatselijke gevangenis
van New York werd uitgevoerd
en waarmee 610 mensen we
gens 'overbevolking' uit hun
voorlopige hechtenis werden
bevrijd. Over 609 van hen geen
nieuws, maar nummer 610
werd twee dagen nadien gear
resteerd wegens verkrachting
en de reacties van zowel straf
rechters als het publiek demon
streerden verontwaardiging en
verontrusting. De toekomst
kan alleen maar hopelozer wor
den. Het publiek eist strenge
straffen en de politie en rech
terlijke macht brengen méér
veroordeelden aan. Daarente
gen is er geen gemeenschap die
zichzelf liefheeft die meer ge-
Tekening: Arend van Dai
vangenissen wil bouwen rai-
son van 50.000 dollar per cel,
dus is het duidelijk dat er naar
alternatieven wordt gezocht.
Toch eisen de burgers betere
beveiliging, maar maken zich
nauwelijks zorgen over zulke
problemen als heropvoeding,
man-vrouw relaties en allerlei
J.B. Geerts is rector van de
Rembrandt-scholengemeen-
schap en kunstenaar. Als we
hem een paar vragen over de
toekomst willen stellen vraagt
hij enkele uren bedenktijd.
Tijdens het tweede
telefoongesprek zegt hij: "Ik
dacht eerst dat één van mijn
vrienden een practical joke met
me wilde uithalen".
1984 wordt een grandioos jaar
volgens Geerts. "Naar mijn
idee zijn de bewapenaars
exponenten van een
waanzinnig materialisme.
Goed, laat ik nu het woord
grandioos toelichten. Als het zo
doorgaat zal bij veel mensen
het gevoel ontstaan dat de
totale vernietiging niet lang
meer op zich zal laten wachten.
Komt er daadwerkelijk een
moment waarop de wereld
dreigt te vergaan, dan zullen de
mensen vlak voor ze in de kuil
vallen deelgenoten worden van
een geweldige euforie.
Éénmaal zal ons hetzelfde lot
treffen: we zijn verenigd".
Nogal zwartgallig gedacht,
zeggen wij aarzelend. Geerts is
op zijn qui-vive: "Maar ik hoop
natuurlijk niet dat het zo ver
komt. De schellen moeten de
mensen voor die tijd van de
ogen vallen. De mensen
moeten inzien dat materialisme
niet alles is. Laat ze proberen
hun eigen creativiteit te
ontwikkelen".
Veel mensen zijn in de ogen
van Geerts te geconditioneerd.
"Neem de mensen die zonder
werk komen te zitten. Ze weten
niet wat ze met hun tijd
aanmoeten. Wel nu, die mensen
moet geleerd woorden
creatieve bronnen aan te boren.
Ik denk dat de kunst een
belangrijke taak heeft. Wat ik u
nu vertel probeer ik als
kunstenaar ook uit te dragen".
Worden de mensen gelukkiger
als ze scheppend werk
verrichten? "Ik denk het wel.
Opeens merkje datje grenzen
kunt verleggen. En dat is
prettig".
andere vraagstukken die zich
tijdens langdurige perioden
van afzondering voordoen.
In de Verenigde Staten ont
breekt het klimaat dat 'beke
ring' mogelijk maakt van over
treders en misdadigers, omdat
Amerikanen de neiging hebben
versnelling van persoonlijke
welvaart na te streven en niet
wensen te investeren in herop
voeding van zondaars. Zon
daars verdienen straf: zij heb
ben hun pand verbeurd in een
samenleving die zich bij het
minste gerucht van onraad te
rugtrekt op bastions van Victo
riaanse preutsheid.
Grote tijdbom
Van ver voor het bewind van
deze veelbesproken koningin
Victoria dateert de oudste, nog
functionerende Britse gevange
nis. Hij staat in Stattford en
werd gebouwd in 1794. Een
schrale troost: de meeste ande
re gevangenissen stammen uit
de vorige eeuw. Niet zonder re
den spreken maatschappelijk
werkers in dit verband eensge
zind van "één grote tijdbom die
°ik moment kan ontploffen".
De regering-Thatcher heeft
onlangs de versnelde bouw van
een aantal gevangeniscomple
xen aangekondigd ter leniging
van de nood, en verder wordt
gestudeerd op het voorstel om
delinquenten met korte straf
fen op andere wijze te laten
boeten dan via de cel. Meer dan
45.000 Britten zitten op dit mo
ment achter de tralies. Enkele
honderden van hen'doen dat in
daartoe beslist niet berekende
cellen op politiebureaus, omdat
er voor hen geen plaats is in de
reguliere, toch al uitpuilende
gevangenissen.
In west-Londen staat het uit
1874 daterende gevangenis
complex Wormwood Scrubs.
Deze gevangenis is bedoeld
voor nog geen 900 gevangenen.
Dat zijn er momenteel 1100;
nog niet zo beroerd, want het
zijn er ook wel eens 1600 ge
weest. In Wormwood Scrubs
zitten enige tientallen van de al
lerzwaarste jongens. Die heb
ben geen gemakkelijk leven.
Drie keer per maand worden ze
tot op de huid gefouilleerd, el
ke maand moeten ze van cel
wisselen, en die cellen worden
elke week doorzocht waarbij
ook de radio ontmanteld wordt.
Deze gevangenen brengen bui
tengewoon veel tijd in hun cel
door, soms 148 van de 168 uren
die een week telt. Eigenlijk
hebben ze maar één voordeel
boven hun minder streng ge
strafte lotgenoten: ze hebben
een cel voor zichzelf. Regel is
namelijk in Wormwood Scrubs
dat twee gevangenen één cel
ter grootte van twee bij vier me
ter delen. De inrichting daar
van: twee bedden, met daar
tussenin een stinkende toilet
emmer.
Kan het erger? Jazeker. De
gevangenis van Leeds, ge
bouwd in 1847, heeft een theo
retische capaciteit van 612 ge
vangenen, maar huisvest bijna
het dubbele aantal veroordeel
den. Twee, drie mannen in één
kleine cel zijn er normaal en de
sanitaire voorzieningen zijn
een lachertje. Niet minder dan
70 mensen delen één toilet, één
wasbak en één kraan.
Meer privacy
Het verlangen van veel ge
vangenen gaat uit naar meer
privacy in een ruimere, moder
ne cel. Dat alternatief bestaat,
maar is lang niet altijd even
aantrekkelijk. Diepe indruk
maakte bijvoorbeeld een scène
uit de film 'Die bleierne Zeit'
van Margaretha von Trotta
waarin een vrouw haar wegens
terreurdaden gevangen zus be
zoekt en ze elkaar ineens niet
meer mogen aanraken. Beide
vrouwen leggen dan hun han
den tegen de glazen plaat die
hen gescheiden houdt. Geen
verzinsel, maar een treurig
hoofdstuk uit het Westduitse
gevangeniswezen.
Tijdens de periode waarin de
Bondsrepubliek Duitsland
werd geteisterd door het terro
risme van vooral de Rote Ar
mee Fraktion (RAF), meenden
de autoriteiten daar met zeer
harde hand op te moeten reage
ren. Er was welhaast sprake
van hysterie. Niet alleen de
jacht op van terrorisme ver
dachte personen was aan hefti
ge kritiek onderhevig, maar
ook de omstandigheden waar
onder reeds gearresteerde (ver
moedelijke) terroristen gevan
gen werden gehouden. Er werd
gesproken over 'isolatiefolter'
en er werd herinnerd aan de
praktijken van de concentratie
kampen.
Verantwoordelijke politici en
ambtenaren hebben altijd ge
zegd dat er van een zogenaamd
'geisoleerd gevangen houden'
van terroristen geen sprake
kon zijn. Immers, de gevangen
zittende leden van de RAF kon
den toch af en toe naar buiten,
hadden boeken, radio en televi
sie *tot hun beschikking, kon
óen naar de gymnastiekzaal en
kranten lezen. Maar tegelijker
tijd waren en zijn RAF-gevan-
genen in speciaal gebouwde
Hochsicherheitstrakten (afde
lingen in gevangenissen die
aan buitengewoon hoge veilig
heidseisen voldoen) systema
tisch afgesloten van de overige
gevangenen, van bezoekers,
vaak zelfs van frisse lucht en
geluiden van buitenaf. Deze
manier van 'gevangenschap in
een gesloten systeem, waarin
alle uitingen van leven elke se
conde gecontroleerd worden',
noemen de betrokkenen
'moord op termijn'. De gevan-
genenorganisatie Amnesty In
ternational deed een beroep op
de autoriteiten om artikel 1 van
het statuut van Amnesty te eer
biedigen; daarin gaat het om
„foltering of andere gruwelijke,
onmenselijke of vernederende
behandeling of bestraffing".
Al enige tijd wordt de publie
ke opinie in West-Duitsland
niet meer opgeschrikt door dit
soort mededelingen. De Rote
Armee Fraktion lijkt niet meer
te bestaan, oefent althans geen
terreurdaden meer uit. Maar er
zitten nog altijd veroordeelde
terroristen of van terrorisme
verdachte mensen in Westduit
se gevangenissen opgesloten.
Ook in de zogenaamde Hochsi
cherheitstrakten, waarvan de
vroegere gevangenisdirecteur
Helga Einsele in het weekblad
Der Spiegel zei: „Ik zou zeggen,
schaf ze weer af'.
Champagne
Schuld en boete, daar gaat
het in het gevangeniswezen an
no 1983 nog steeds om. Het is
opvallend hoezeer de inrichtin
gen in alle landen op elkaar lij
ken. Overal de hoge gebouwen,
waar vanaf de grond het pla
fond te zien is, met de verdie
pingen als galerijen langs de
randen en de beklemmende
echo's van dichtklappende en
zwaar vergrendelde deuren.
Droom en werkelijkheid ont
moeten elkaar op curieuze wij
ze in Amigo, een bajes achter
de beroemde Grote Markt in
het Brusselse centrum. Verse
aardbeien en frambozen, ook in
de winter, en champagne op de
kamer, behoren er tot de ver
rassende mogelijkheden. „Mijn
gasten moeten zich hier thuis-
voelen", is dé lijfspreuk van di
recteur Pierre Bouchard. Vanaf
het jaar 1522 is dit gebouw al in
de archieven terug te vinden.
Het werd gebruikt voor de tij
delijke opvang van misdadi
gers, dronkaards, vagebonden
en in latere eeuwen ook politie
ke gevangenen. Uit de Spaanse
tijd dateert nog een deel van de
vloer in de hal van het hotel.
Volgens overlevering was er
geen enkele plaats beter ge
schikt dan Amigo om de inwo
ners van Brussel werkelijk te
leren kennen.
Geen sombere cellen, maar
met echt antiek en ouderwetse
luxe ingerichte kamers, die per
nacht bedragen van 150 tot 750
gulden kosten. De gastenlijst is
indrukwekkend en bevat de
namen van onder meer de
Amerikaanse oud-minister van
buitenlandse zaken Kissinger,
premier Trudeau van Canada,
Nana Mouskouri en Gilbert Bé-
caud.
Directeur Pierre Bouchard
nam er dan ook pas zijn intrek
nadat Amigo als gevangenis
had afgedaan en tot een ster
renhotel was omgetoverd. De
gevangenissfeer is nu uiteraard
ver te zoeken, behalve als de
gasten toevallig aan de achter
kant van Amigo uit het raam
kijken. Dan kijken ze neer op
het ook al van oudsher aanwe
zige politiebureau met op de
binnenplaats de zichtbare cel-
lengang. Dat geeft volgens di
recteur Bouchard de gasten
overigens geen nare indruk,
„Ze voelen zich er eerder veili
ger door".
