"Wat is Amerika
zonder Rusland?"
De dominee
ZATERDAG 24 DECEMBER 1983 Kerstbijlage Leidsch/Alphens Dagblad
George Orwell en zijn
boekwerk "1984": het is
nog steeds een 'verplicht'
nummer op de boeken
lijst. De visie van een aan
tal jonge mensen op dit in
1948 geschreven toe
komstbeeld mag daarom
ook zeker niet ontbreken.
Dertien middelbare scho
lieren uit vijf havo en vier
atheneum waren na het le
zen ("het engels was niet
altijd even gemakkelijk")
bereid om hierover van ge
dachten te wisselen.
Voordat we met het verhaal
beginnen eerst de namen. We
gebruiken de foto als lei
draad. Van links naar rechts
zijn te bewonderen en met
een beetje inbeelding mis
schien te horen: Linda van
Borssum (16 jaar/4 athe
neum); Bas Bloem (18/5 ha
vo); Jannie Cuelenaere (15/4
ath); Ronald Rosdorff (18/5
havo); Rob Breuken (18/5 ha
vo); Lowieke van Daalen (19/5
havo); Astrid Rosdorff (18/5
havo); René van Rooijen (20/5
havo); Arnout van Haarlem
(17/5 havo); Sabine Wernars
(18/5 havo); Martin van Dijk
(19/5 havo); Corina van! den
Berg (15/4 ath) en David Tei,-
geler (15/4 ath). Zittend op de
tafel: de leraren Michel Stik-
keloirum en Erik de Vette.
Als iedereen heeft plaatsge
nomen en de frisdrank is ver
deeld, kan het gesprek begin
nen. David stelt: "Orwell pro
beerde in '1984' de mensen te
waarschuwen tegen elk sys
teem dat zich opstelde als een
bedreiging van de vrijheid en
eigen persoonlijkheid van het
individu". Dat is niemand van
de aanwezigen ontgaan.
In het boek heeft een systeem
van lugubere perfectie greep
op de wereld gekregen, waar
in de enkeling ten onder gaat
in een volkomen kansloze
strijd tegen "de Partij", die
met de meest barbaarse mid
delen de mens dwingt tot
"vrijwillige" aanvaarding van
een levens- en wereldbe
schouwing.
In hoeverre heeft Orwell ge
lijk gekregen?
Martelingen
'Winston draaide archief
exemplaren op het télescherm
en vroeg om de aangegeven
nummers van de Times. De ta
ken die hij had ontvangen
hadden betrekking op artike
len of nieuwsberichten, die
men om een of andere reden
meende te moeten laten veran
deren, of, zoals de officiële
term luidde, te rectificeren'.
René meent dat veel zaken
de werkelijkheid niet benade
ren. In geschiedvervalsing, de
taak van Winston Smith, de
hoofdpersoon in het boek,
ambtenaar bij het ministerie
van Waarheid, gelooft hij niet.
Ook denkt hij evenals Ronald
dat zo'n land als Orwell heeft
beschreven nooit zal kunnen
bestaan. "Tenminste gedu
rende de tijd dat ik leef', zegt
hij er voorzichtig achteraan.
David vindt juist dat een he
leboel dingen wél echt zijn.
"Ze gebeuren alleen niet in
één land, maar vinden ver
spreid over de hele wereld
plaats". Als voorbeeld noemt
hij de martelingen. Amnesty
International komt elke dag
nog met nieuwe voorbeelden.
"En wat te denken van de he
dendaagse machtsstrijd tus
sen Rusland en Amerika. Or
well voorzag de opkomst van
de supermachten. Hij spreekt
van drie machten. Als je Chi
na niet uitsluit heeft hij op dit
punt nog steeds het gelijk aan
zijn kant".
Astrid komt met het voor
beeld dat de personages in het
boek hun gevoelens niet mo
gen laten blijken. "De Partij
beheerst de liefde van de
mens en dus het hele mecha
nisme van liefde en haat. Dat
boezemt mij angst in". Arnout
heeft hetzelfde. Corina zou
het ook afschuwelijk vinden
als ze haar emoties niet meer
zou mogen tonen.
Voorzet
'Winston wist niet, waarom
White in ongenade was geval
len. Misschien was het wegens
corruptie of onbekwaamheid.
Misschien was hij verdacht
van ketterse neigingen. Of
mischien - en dat was het al
lerwaarschijnlijkst - was het
alleen maar gebeurd, omdat
zuiveringen en vaporisaties
een noodwendig onderdeel
vormden van het raderwerk
der regering'.
Arnout: "David heeft net al
Chili genoemd, maar in Zuid-
Amerika heeft men inderdaad
met die angst te maken. Je
kunt je naaste niet vertrou
wen. In El Salvador zijn bij
voorbeeld de bekende doden
lijsten, waarop staat wie er
worden opgepakt, gemarteld
of eventueel gedood. Die Ujs-
luidsprekers, computers,
beeldschermen en verborgen
camera's. Voelen jullie je in je
privacy aangetast?
Rob: "Op dit moment nog
niet. Het lijkt me zeer onpret
tig als er werkelijk een tijd
aanbreekt dat met één druk
op de knop al je persoonlijke
gegevens uit de computer rol
len". Als hij erop gewezen
wordt dat dat technisch al
mogelijk is. schudt hij zijn
wijze hoofd. Daarvan is hij
nog niet op de hoogte.
Hoewel de leerlingen van
de Rembrandt Scholenge
meenschap 'grootgebracht
worden' met computers kun
nen ze zich nauwelijks voor
stellen welke onaangename
gevolgen daaruit kunnen ont
staan. Arnout zegt: "Je moet
een goede beveiliging ontwik
kelen. Op zich is het niet erg
als er persoonlijke gegevens
worden ingevoerd. Het gaat er
alleen om voor welke doelein
den ze worden gebruikt. Dat
moet goed worden geregeld.".
"Exact", reageert Martin,
"in Nederland zitten we nog
maar pas in de beginfase. Ik
ben ervan overtuigd dat de
opkomst van de computer
technologie de mensen in hun
privacy zal beperken. Ook al
heb je regels. In Zweden zijn
ze al zo ver dat ze via je rijbe
wijs te weten kunnen komen
of je nog ergens boetes of
schulden bij de politie of
rechterlijke macht hebt staan.
Op zich is dat nog niet eens zo
erg. Het wordt vervelend als
allerlei niet bevoegde perso
nen toegang tot die informatie
krijgen. Dat moeten we voor
komen".
David weet zeker dat deze
vooruitgang niet meer is te
stoppen. "Het is een soort au
tomatisme geworden: alles
moet steeds mooier en beter
worden. "Hij neemt de waar
schuwing van Orwell wel de
gelijk serieus. "Als we tech
nologie niet in de hand hou
den, dan zou het daar weieens
op uit kunnen draaien".
Jannie reageert schou
derophalend. Eigenlijk heeft
ze er nog maar weinig last
van. Ze vindt het niet nodig
om vooruit te lopen op dingen
die nog moeten komen of mis
schien nooit gebeuren. "Het is
mij te theoretisch"
Toekomst
'Als het gelui van een
doodsklok klonken Winston
weer de woorden in de oren:
Oorlog is vrede.
Vrijheid is slavernij.
Onwetenheid is kracht'.
Tot slot: Orwell schreef het
boek in 1948. Het is nu bijna
1984. We hebben met z'n allen
geconstateerd dat sommige
voorspellingen van hem zijn
uitgekomen. De bedoeling
van zijn roman hebben we al
lemaal begrepen. Als we nu 36
jaar verder zijn dan zitten we
in het jaar 2020. Wat is dan
jouw beeld van de samenle
ving?
Bas: "Om persoonlijke re
den hou ik mij niet zo bezig
met een toekomstvisie. Ik wil
studeren tot het moment dat
ik dood ga. Dat heeft weinig
met een politiek stelsel of wat
dan ook te maken. Daar hou
ik mij niet zo mee bezig. Ik
denk dat ik mij op deze ma
nier wel kan handhaven".
Corina: "Ik groei mee met
de veranderingen. Net zoals
nu al het geval is. Ik denk wel
dat de politiek steeds somber
der wordt. Ook zal de machts
strijd tussen Rusland en Ame
rika nooit ophouden".
Arnout: "Twee dingen: of
het is heel kaal geworden
door een kernoorlog en ben ik
in elk geval van de aardbo
dem verdwenen, of er zjjn zo
veel mensen bijgekomen dat
er een 'struggle for life' is ont
staan. Er zal moeten worden
gevochten om een plaats op
deze aarde. Sociale voorzie
ningen zijn er niet meer."
Sabine: "Heel grauw. Ik zie
het niet al te rooskleurig in".
Martin: "Misschien zijn de
kernraketten tegen die tijd
wel verroest. Er zijn vast en
zeker weer ergere dingen
waar je je druk om kan ma
ken. Het wordt niet leuker of
beter".
René: "Je hebt meer vrije
tijd en je gaat veel minder
werken".
Astrid: "Door de invoering
van de computer zal alles veel
onpersoonlijker worden. Je
zult niet meer met z'n allen
werken. Het is allemaal heel
moeilijk voor te stellen. Ik
denk dat v: het boek van Or
well in het jaar 2020 nog meer
tot zijn recht zal komen."
Lowieke: "Ik ben vrij opti
mistisch. Geen Derde Wereld
oorlog".
Jannie: "De kernwapens
zijn er dan al lang weer uitge
gooid. Het zal allemaal wel
loslopen".
David: "Als het zo doorgaat
is de aarde onleefbaar gewor
den door de lucht-, water- en
milieuvervuiling. De mensen
zullen het merendeel van hun
tijd binnenshuis moeten
doorbrengen".
Linda: "Ik merk het wel. Ik
geloof dat we allemaal rustig
oud kunnen worden".
wel zeggen: dat zijn de wa
pens en de grote leiders, maar
er staat ook altijd nog een
volk achter. Als je de mensen
op een juiste manier op
warmt, kun je ze heel makke
lijk tegenover elkaar krijgen".
Twee grootmachten bepa
len de spanning in het wereld
beeld en eigenlijk weten ze
niets van elkaar. Dat is toch
heel merkwaardig?
"Dat is juist de oorzaak",
zegt Bas fel. "Ze willen ge
woon weinig van elkaar we
ten. Stel je voor dat ze elkaar
per ongeluk aardig gaan vin
den. Nu weten ze niets; je
kunt dan toch veel makkelij-
door Saskia Stoelinga
ker haten?" Jannie meent dat
er ook heel weinig echte infor
matie over het Russische volk
is te vinden. "Je moet, denk
ik, zelf naar dat land gaan om
ze te leren kennen. Misschien
blijkt dan dat er ook gekke
mensen wonen, er een nor
maal gezinsleven is en op
scholen feesten worden gege
ven."
Vrijheid?
'Winston stond op het punt
een dagboek te beginnen. Dat
was niet illegaal (niets was il
legaal, omdat er geen wetten
bestonden), maar bij ontdek
king kon hij er vrijwel zeker
op rekenen dat hij de dood
straf zou krijgen, of ten minste
25 jaar in een dwangarbei
derskamp'.
Eén ding weten de leerlin
gen in elk geval heel zeker: in
Rusland is er minder vrijheid
dan hier in Nederland. In Or-
wells boek is er helemaal geen
vrijheid. Ze zijn van mening
dat dat een overtrokken beeld
is. "Zo is het in Rusland ook
niet", wordt er van alle kanten
geroepen. "Door te overdrij
ven probeerde hij de lezers
juist te waarschuwen voor
zo'n staat."
Dominee S. Meijers uit Leiden
vindt het wel een goed idee om
mensen aan de tand te voelen
over hun
toekomstverwachting. Maar hij
wil niet direct antwoord geven
op onze vraag.
"Nee, daar heb ik nu geen tijd
voor. Bovendien moet ik toch
even nadenken over dit
onderwerp. Belt u overmorgen
nog maar eens". Dat doen wij.
De dominee vertelt dat hij in de
nacht voordat wij zouden
opbellen heeft nagedacht over
de toekomst. Hij heeft wat op
papier staan. Of hij dat kan
voorlezen? Dominee, steek van
wal!
"Voor het jaar 1984 verwacht ik
een toename van sociale
onrust, die samenhangt met het
gevoel van innerlijke
ontreddering dat leeft op de
bodem van de harten van
velen. Zolang mensen zich niet
meer intuitief of bewust
voegen naar iets of iemand
boven hen uit, zal het
saambindende in onze
maatschappij blijven slijten".
Bent u daar nog, wil de
dominee weten. Jazeker. Hij
vervolgt: "De dwanggedachte
dat iedereen aan zijn trekken
moeten kunnen komen zal nog
wel even zaad blijven schieten.
Dat het Koninkrijk van God
ook het komende jaar zijn gang
zal gaan verwacht ik niet
slechts, ik geloof het. Het gaat
zijn niet opzienbarende gang
en het kiest zijn weg tussen
onze nederlagen door".
"Voor een krant geldt dat goed
nieuws geen nieuws is, maar in
de kerk is het goede nieuws
juist het nieuws". Hij stopt
even, zegt dat het einde in zicht
is, en vervolgt: "Goed ik ga
verder. En ik mag vertrouwen
dat mensen zich tot het échte
nieuws zullen wenden naar de
mate waarin zij gaan
ontdekken dat het wisselende
nieuws van iedere dag slechts
herhaling is van wat reeds was
en het hart leeg laat".
Minstens één generatie sidderde bij de gedachte aan Orwells toekomstbeeld. Maar
hoe kijken de jongeren van 1984 er zelf tegenaan? Dertien leerlingen van de
Rembrandt scholengemeenschap lazen het boek op ons verzoek. Daarna volgde een
ontwapenend gesprek over politieke machinaties, over de dreiging van een
kernoorlog, over vrijheid en privacy. En natuurlijk ook over het jaar 2020. "Het zal
Geef eens aan: hoe vrij vin
den jullie dat we hier zijn?
Ronald: "Ten opzichte van
andere landen zijn wij heel
vrij". Zijn zuster Astrid vult
hem aan: "Natuurlijk zijn hier
ook bepaalde regels, maar dat
is noodzakelijk, anders wordt
het een chaos. Totale vrijheid
in die zin, dat je aan geen en
kele instantie of persoon ver
antwoording hoeft af te leg
gen, dat wil toch niemand?"
Hoe denkt Arnout daar
over? Hij fronst zijn wenk
brauwen. Als 17-jarige heeft
hij daar eigenlijk geen
pasklaar antwoord op. Hij
weet dat hij naar school moet
en af en toe kan dat heel on
aangenaam zijn. "Dat is een
verplichting", verzucht hij. Al
pratend komt hij tot de vol
gende conclusie: "Na school
zal het wel op werken uit
draaien. Zo zit de maatschap
pij immers in elkaar. In ons
hele systeem word je, on
danks de grote werkloosheid,
verplicht om te werken. 'Ar
beid adelt' staat nog altijd
hoog in het vaandel geschre
ven. Eigenlijk, als je het goed
bekijkt, is dat een onvrijheid,
een beperking. Je kunt dat
haast niet doorbréken, want
zonder werk krijg je geen
geld".
Anderen zien het niet zo
zwaar. De meesten voelen
zich vrij. René heeft af en toe
wel eens last van de sociale
controle. "Mensen vinden dat
ik me op een bepaalde manier
moet gedragen" Zijn beide
buren roepen onmiddellijk:
"Dat is een persoonlijke in
stelling. Daar trek jij je toch
niets van aan. Je kunt je daar
aan toch onttrekken". Hij
voelt zich een beetje in het
nauw gedreven en sputtert
nog wat tegen, maar kan daar
mee geen aandacht meer trek
ken.
Corina draagt een negatief
aspect van vrijheid aan. Zij
zegt: "We hebben veel vrijhe
den: vrijheid van meningsui
ting, vrijheid van demonstra
tie; maar wat heb je nu pre
cies aan die vrijheid?" Ze
noemt als voorbeeld de grote
demonstratie tegen kernwa
pens in Den Haag. "Vele dui
zenden mensen protesteerden
daar tegen. Toch vinden ze bij
de politici in Den Haag weinig
gehoor. Nogmaals, wat heb je
dan aan die vrijheid als de me
ning van het volk toch niet
wordt gehoord". Zij krijgt
veel bijval. De meesten had
den het nog niet van die kant
bekeken.
David werpt haar voor de
voeten dat dit heeft te maken
met een verrechtsing van de
maatschappij. "Je weet, als je
voor dit kabinet hebt geko
zen, dat de kernwapens er ko
men. Daarom zou ik graag-
zien dat over deze discutabele
zaak een volksstemming
wordt gehouden".
Tot slot roert Martin de
dienstplicht nog even aan.
Het kon niet uitblijven. De he
ren in het gezelschap klagen
steen en been. Wij stappen
vlug over op een ander onder
werp: privacy.
Privacy
'Smith!', gilde de feeksachti
ge stem van het telescherm.
'6079 Smith W. Ja, jij' Dieper
buigen, alsjeblieft. Je kunt het
beter dan je doet. Je doet je
best niet. Dieper, alsjeblieft.
Zo is het beter kameraad'.
In de roman van Orwell
wordt iedereen voortdurend
gecontroleerd of liever gezegd
bespioneerd door middel van
Leerlingen van de Rembrandt scholengemeenschap in gesprek over Orwells "1984": er is geen reden om de wereld te vernietigen
.ten worden ook rustig open
baar gemaakt. Daar heerst
een collectieve angst. En je
kunt beslist niet doen en laten
wat je zelf goed acht".
Als David hierover ook zijn
afgrijzen heeft geuit, wil hij
■graag nog even terugkomen
op de geschiedvervalsingen
die anno 1983 plaatsvinden.
"Weet iemand nu waarom dat
Koreaanse vliegtuig door
Rusland is neergehaald? Zo
wel Amerika als Rusland be
richten daarover in hun eigen
voordeel. Ik heb het idee dat
ze allebei de kluit belazeren".
De voorzet is gegeven; een
aantal leerlingen brandt los.
Een eventuele wereldoorlog
komt dan snel ter sprake. Or
well is zijn verhaal begonnen
op het moment dat er net een
atoomoorlog heeft gewoed.
Lowieke is wat dat betreft
veel pessimistischer. "De
atoombommen zijn op dit mo
ment oneindig veel sterker.
Kans op leven na zo'n oorlog
is er echt niet".
Sabine: "Je voelt de spanning
tussen Rusland en Amerika,
maar toch kun je volgens mij
niets voorspellen over een
atoomoorlog".
Wie denkt dat deze leerlingen
leven met de voortdurende
dreiging van een kernoorlog
heeft het mis. In hun antwoor
den klinkt een grenzeloos op
timisme door. Overigens valt
in dit gesprek op dat hun me
ning over Rusland is geba
seerd op weinig kennis. Ze
zeggen zelf ook niet veel van
het Russische volk af te we
ten. Geen van de jongeren is
ooit naar een Oostblokland
geweest.
Kernoorlog
Op de vraag hoe zij een
kernoorlog zien, antwoordt
Lowieke resoluut: "Als er een
kernoorlog uitbreekt, is die
hele hang naar macht over. Er
is dan gewoon niets meer".
Later bedenkt hij een reden
waarom zo'n oorlog niet zal
plaatsvinden.
Wederom komt David met
een tegenzet: "Ik denk dat
Reagan en Andropov zulke
goede schuilkelders hebben,
kilometers onder de grond,
dat ze het wel zullen overle
ven". Ronald denkt aan een
Derde Wereldoorlog met con
ventionele wapens. "Veel oor
logen worden op het moment
zo gevoerd". René en Martin
houden zich weinig met kans
berekening en oorlog bezig.
"Oorlogsdreiging: je leeft er
mee. Echt beïnvloeden doet
het ons leven niet".
Jullie lezen praktisch elke
dag krantekoppen over het
wapenoverleg in Genève dat
stagneert, over oorlogen en de
ontelbare doden, over drei
gingen; dat moet op de één of
andere manier toch wel tot
jullie doordringen?
Na een lange stilte begint
Bas weer: "Wat zou Amerika
eraan hebben als Rusland
weg zou zijn. Nee, ze hebben
allebei geen plausibele reden
om de wereld te vernietigen".
Daarna volgt Rob: "Ik geloof
dat het Russische volk hele
maal niet is gemotiveerd om
een oorlog te steunen. René:
"Ik denk dat die mensen on
geveer hetzelfde leven als wij
hier. Alleen kunnen wij véél
meer als individu opereren,
terwijl daar alleen maar de
mens in een collectief geldt".
Arnold denkt dat het
slechts een hele klein^ groep
is die actief met oorlog voeren
bezig is. Linda heeft lange tijd
niets gezegd en sceptisch ge
keken, maar eindelijk meldt
ze zich: "Je kunt natuurlijk
