Donkey Kong en de kinderen
Hoe beeldend kunstenaar
de pot moet laten koken
C
De invloed van het computerspel op de jeugd
LEZERS SCHRIJVEN
ZATERDAG 24 DECEMBER 1983
Meningen
Kunstenaars bezetten musea of dwingen ze tot sluiten. Ze voe
len zich bedreigd in hun sociale positie, onder meer door be
zuinigingen die de regering doorvoert in de Beeldende Kun
stenaars Regeling (BKR).
Hoe is die sociale positie eigenlijk? Wij vroegen Pierre Janssen,
oud-directeur van het Arnhems Museum, om commentaar.
Staatssecretaris De Graaf,
de bewindsman voor de
BKK-bezuinigingen, heeft
het zélf wetenschappelijk
laten onderzoeken. 1) Hier
zijn wat uitkomsten van
dat onderzoek:
1. De meeste beeldende kunste-
naars in Nederland kunnen niet
van hun beroep bestaan.
2. Slechts zeer weinig kunstenaars
zijn materieel gezien in staat als
vrij kunstenaar te werken: niet
meer dan één procent van de
schilders, beeldhouwers, teke
naars en grafici. Beoefenaren
van gebonden kunst (bijvoor
beeld edelsmeden of pottenbak
kers) lukt dat iets beter: van hen
kan 19 procent het zelfstandig
redden.
door
Pierre Janssen
Bij deze gegevens teken ik eerst
aan dat ik ook een Nederlandse
schilder ken met een wachtlijst
voor particulieren of instellingen
die iets van hem willen kopen.
Ze mogen dan nog niet eens vrij
kiezen: hij doet dat voor ze! Toch
komt deze man vrijwel nooit in
de publiciteit. Om hem geen
spoor van de sensatie die de laat
ste jaren om Carel Willink wap
perde. Ik voeg er nog aan toe dat
zijn werk verre van "gemakke
lijk" is. En tenslotte vernield ik
over hem dat ook hij eens van de
BKR gebruik heeft moeten ma
ken.
Nog een ander feit. Onlangs moest
ik in een ziekenhuis lang op mijn
medisch vonnis wachten. In de
gang hingen prenten van twee
kunstenaars van wie ik weet dat
ze eveneens in de Regeling heb
ben "gezeten" en dat ze zich er
van los konden maken dankzij
een leraarschap aan een acade
mie. Het ziekenhuis verwierf
hun werk via de Stichting
"Kunst en Bedrijf'.
Beiden zijn nog steeds druk bezig
met hun vrije werk ze bleven
niet steken injiun onderwijs-vei-
ligheid. Overigens wordt die nu
bedreigd door reorganisatieplan
nen voor het hoger beroepson
derwijs. Academies zullen sa
mengevoegd moeten worden en
dat gaat banen kosten.
Kunstenaarsschap
Ik noem deze voorbeelden om iets
te logenstraffen wat men vaak
hoort: dat BKR-deelnemers er
maar met de pet naar gooien. Uit
het onderzoek voor de staatsse
cretaris blijkt: "Het kunstenaar
schap dat verreweg de meeste
BKR-gebruiker realiseren is
een in hoge mate geconcentreerd
kunstenaarschap." -
En: "Driekwart van hen zou hun
inkomen liever uit de vrije markt
verwerven". Dat lukte (in 1980)
ook weer driekwart in het geheel
niet, leert het onderzoek, ook
niet uit docentschappen of ander
nevenwerk. En dat zal nu wél
moeten, anders moeten ze de Re
geling uit. In 1986 zullen ze voor
8000 gulden moeten verkopen
willen ze nog voor de BKR in
aanmerking komen. Vincent van
Gogh zou dus niet in de Regeling
kunnen.
Is dit een demagogische opmer
king? Niet als men staatssecreta
ris van sociale zaken of de minis
ter van WVC hoort over de vrije
markt. Wie van die twee durfde
de opmerking te maken dat
"Mondriaan ook wel eens een
fruitmandje zal hebben ge
maakt"? En dan tegelijkertijd
over "topkunst" beuzelen en
overwegen de de aankoopsubsi
die voor particulieren weer in te
voeren. Laat de kunstenaars
fruitmandjes maken, dan is die
immers niet nodig. En voor de
"topkunst" komen we toch altijd
te laat.
Architect J.J.P. Oud vertelde dat
Mondriaan hem zo nu en dan
schilderijen stuurde die hij voor
400 gulden mocht verkopen.
"Maar zo'n verkoop gelukte
maar zelden. Hoogstens een en
kele keer eens aan een kennis,
die we er warm voor hadden we
ten te maken." 2) Op 27 juni 1983
werd bij Christie's in Londen een
Mondriaan geveild voor 6V2 mil
joen gulden. Een volledig ab
stract schilderij wel te verstaan,
geen fruitmandje.
Brave zagers
Maar laat ik ophouden over de
BKR. Vóór je het weet ga je dan
ook kniezen over de subsidies
aan Beethoven en Mahler. De Ne
derlandse orkesten kunnen im
mers zonder staatsgelden niet
bestaan, het heilige Concertge
bouw zo min als de brave zagers
in de provincie. Het enige ver
schil met beeldende kunst is dat
men de uitgevoerde muziek niet
in containers hoeft op te slaan.
De vrije markt voor vrije beelden
de kunst is klein, en de sociale
positie van beeldende kunste
naars kwetsbaar, met weinig
aanzien. In het veel benijde an
tieke Griekenland werd de kun
stenaar slechts als "handwerks
man" beschouwd en Plato ver
telt met ingenomenheid dat de
sofist Protagoras, die zich voor
zijn lessen heel duur liet betalen,
in zijn eentje evenveel geld had
verdiend als de beeldhouwer
Phidias en tien van diens colle
ga's bij elkaar.
3) Van Jeroen Bosch en van Paul
Cézanne weten we dat zij zich de
originaliteit van hun kunst alleen
konden veroorloven omdat ze
geld van zichzelf hadden. Johan
nes Vermeer verkocht ongeveer
2/3 van zijn produktie aan één
buurman. Om toch iets te verdie
nen werd Matthijs Maris ge
dwongen tot "potboilers" (om de
pot te laten koken, zo bedoelen
onze bewindslieden dat nu ook).
Hij haatte de kunsthandelaren
die van zijn "suicides" rijk wer
den.
Beeldende kunstenaars bezètten de Rembrandtzaal in het Amsterdamse
Rijksmuseum: straks fruitmandjes maken? (foto anpi
4) In Rotterdam heb ik na de oor
log een schilder gekend die zijn
vrije werk aan de straatstenen
niet kwijt raakte maar wel enorm
veel kon verdienen met zijn toe
gepaste werk. Dat verbitterde
hem zo dat er de dood op volgde.
Veel maken
Het moeilijkste van de vrije markt
is wellicht nog niet eens het geld
het herinvoeren van aankoop
subsidie zal best wat kunnen hel
pen (ik heb er voor mijzelf vroe
ger vaak gebruik van gemaakt).
Moeilijk, technisch gesproken, is
voor de kunstenaars stellig dat ze
véél moeten maken om iets te
verdienen ook al zouden ze ver
kopen. Want menige galerie heft
wel vijftig procent courtage.
Waarbij ik nu maar in het mid
den laat hoe effectief galeries
niet alleen hün maar hét publiek
bereiken.
Moeilijk evenzeer is het falen van
het onderwijs en van de media
om enig echt inzicht in beelden
de kunst over te dragen. Of in
zicht? Laten we het minimaal
eens houden op een beetje liefde
voor cultuur. Een beetje geest
drift zou ook niet weg zijn. Of ge
woon wat nieuwsgierigheid naar
wat er speelde en wat er nu
speelt, hoe "gek" het ook moge
zijn (Jeroen Bosch is ook gruwe
lijk gek).
Hoe enthousiast wordt er vaak be
richt over moderne filmkunst,
hoe nuffig meestal over heden
daagse schilderkunst, in een taal
van bevroren aardappelen.
Maar de grootste moeilijkheid is
volgens mij de angst. Angst om
je geld uit te geven aan wat een
ander gek vindt. Angst om in je
kamer iets op te hangen wat je
schoonmoeder en je buurman en
je jofele collega's te dol voor
woorden vinden. Angst dus om
uit de pas te raken bij het cohort.
Dat is één. Ik heb dat dikwijls
zien gebeuren.
Maar er heerst ook een angst om
iets te kopen wat niet "in" is, niet
de "trend", niet de "toekomst"
heeft. Dat gaat dus over een an
dere groep, over de insiders uit
het kaartsysteem van de galerie
die bang zijn de boot te missen.
Schichtig begluren zij elkaar uit
de ooghoeken om toch vooral
niet voor aap te staan. Van Wil
lem Sandberg hebben zij geleerd
dat ware kunst voelhoorns naar
de toekomst heeft. Dus zoeken
zij altijd op de tast naar de voel
hoorns.
Wil een kunstenaar scoren, dan zal
hij als een koorddanser boven
die angsten moeten balanceren.
Sommige kunnen dat zonder op-
of omzien. Enkelen maken er een
act van, handig, met weinig ge
weten. Velen halen het niet en
berusten. Het enige wat zij kun
nen redden is hun integriteit.
Maar daat gaat de pot niet van
koken.
1) Samenvattend eindverslag van
het onderzoek naar het functio
neren van de BKR. Ministerie
van sociale zaken en werkgele
genheid. 's-Gravenhage 1983.
2) Dr. J.J.P Oud in "Mondriaan"
Zeist/Antwerpen, 1962.
3) Francois Chamoux, "De Griekse
beschaving", Leiden 1965.
4) W. Arondéus, "Matthijs Maris".
Amsterdam 1945.
Milton Friedman blijkt dus de
kluit een beetje te hebben bela
zerd, als we de Britse economen
David Hendry en Neil Ericson
mogen geloven. Verbonden aan
de universiteit van Oxford zullen
zij deze week onder verantwoor
delijkheid van de Bank of Eng
land de vroegere Nobelprijswin
naar ontmaskeren als een bedrie
ger, zo belooft het dagblad The
Guardian. Friedman zou de fei
ten hebben verdraaid om bewij
zen te vinden bij zijn economi
sche theorieën.
In zijn boek "Monetary Trends in
the United States and the United
Kingdom" legt de Amerikaanse
econoom verband tussen de
geldvoorraad en de geldontwaar
ding: hoe meer geld in omloop,
hoe groter het gevaar van infla
tie. En inflatie is, in Friedmans
monetaristische opvattingen,
een doodzonde, want met geld
dat steeds minder waard wordt,
kan ook het bedrijfsleven steeds
minder doen. Dat er verband is
tussen de hoeveelheid geld in
omloop en de inflatie is een alles
zins aannemelijke stelling. Wat
Hendry en Ericson Nobelprijs
winnaar Friedman echter voor
de voeten werpen is echter, dat
de 'bewijzen' waarmee hij zijn
theorie ondersteunt vals zijn.
Friedman, zo zal iedereen intussen
wel weten, is de kampioen van
de vrije markt. Als het aan hem
ligt, bemoeit de overheid zich
nergens meer mee, behalve dan
met het handhaven van de mone
taire rust. Alles sal dan reg kom,
dankzij het zelfregulerende me
chanisme van vraag en aanbod.
Dat die simpele gedachte is aan
geslagen, dankt Friedman aan de
economische verstarring die de
tijd toevallig met zich mee
bracht.
De vertaling van industriële rijk
dom in maatschappelijke rijk
dom zoals sociale zekerheid
ging problemen opleveren. Een
hoge loon-, premie- en belasting
druk zorgde voor directe afro
ming van de winsten; de maat
schappelijke bemoeienis belem
merde het bedrijfsleven in zijn
vrijheid.
De ster van Friedman rees dan ook
als vanzelf toen de olieprijzen
scherp omhoog gingen, de auto-
Ontmaskering
Friedman is
niets nieuws
door
Wim Fortuyn
matisering zich aandiende en de
concurrentie toenam van landen-
in-opkomst, zoals Japan en later
Zuid-Korea, Taiwan en Singapo
re. De westerse industrie verou
derde, winsten en bedrijfskapita
len verdwenen als sneeuw voor
de zon, de werkloosheid steeg,
geld lenen werd duur.
Het werd zaak te komen met nieu
we produkten tegen een concur
rerende prijs. Verlaging van lo
nen, belasting- en premiedruk,
moest de Westerse industrie zijn
slagkracht terug te geven. De
steeds meer consumerende en
regulerende 'overheden' werden
als schuldigen aangewezen.
Friedman werd min of meer tot
economisch heilsprofeet ver
klaard.
Ten onrechte. Daar weten de Chile-
nen alles van. Na de val van de
socialist Allende tien jaar'gele
den liet generalissimo Pinochet
de theorieën van Friedman op
het land los onder de goedkeu
rende blik van de Amerikanen.
Het resultaat is bekend. De Chi
leense proeftuin van Friedman is
in een woestenij herschapen. De
opgebouwde industrie, zonder
enige bescherming niet opge
wassen tegen de buitenlandse
concurrentie, heeft het loodje ge
legd. De politieke en sociale on
rust is groeiende.
Alleen wie tot de sterken behoort,
kan het zich permitteren ook het
recht van de sterkste te laten gel
den. Anders dan Chili behoren
de VS en Groot-Brittanniê tot die
categorie. Deze landen lopen niet
zo snel het gevaar dat ze worden
leeggezogen door kapitaalkrach
tige buitenlandse ondernemin
gen en hanteren de Friedman-
theorieèn met meer succes. De
'Chileense' nadelen manifeste
ren zich echter ook hier: sociale
verpaupering, massa-ontslagen.
Maar de bedrijven die uit de ruï
nes opstaan, komen dan ook ver
sterkt uit de strijd en dat is winst
op de lange termijn. Chili had al
leen de 'pech' dat er geen bin
nenlandse bedrijven overbleven
of opkwamen.
Het komt niet altijd goed uit om
open slag te leveren op de inter
nationale markt. Dat beseft ook
Friedman-adept Ronald Reagan,
die kwetsbare, vitale sectoren
van de economie wel degelijk be
schermt. Voor de landbouw en
de staalindustrie basisindus
trieën - heeft Reagan protectio
nistische schermen opgetrok
ken, bevreesd als hij is voor de
concurrentie vanuit Europa en
Japan. Hij heeft immers gezien
wat er in Chili gebeurde?
Wat er in de praktijk overblijft van
Friedmans theorie is daarom in
feite niet meer dan de waarheid
van een koe: wie goedkoop en
kwalitatief hoogwaardig kan le
veren wint. Maar winnen is niet
zaligmakend. Zou Ajax kam
pioen willen worden met een
1 speelwijze die winst garandeert,
maar die het publiek van de tri
bune jaagt en Excelsior bankroet
maakt? Bij een zo dodelijke com
petitieslag is niemand gebaat.
Het bedrieglijke van Friedman zit
niet zozeer in de houdbaarheid
van zijn theorie, als wel in de vol
strekte eenzijdigheid. Gelijk het
voetbal moet de economie uit
eindelijk toch in dienst staan van
'het publiek' en niet andersom
Er moet sprake zijn van een wis
selwerking en dat was Friedman
even vergeten. Aan dat gegeven
kunnen Hendry en Ericson wei
nig toevoegen. Zij benadrukken
hoogstens wat al bekend is: de
wereld zit te ingewikkeld in el
kaar voor simpele economische
recepten a la Friedman, die dat
kennelijk alleen zelf weigert te
geloven.
redacteur
Wie onlangs de speelgoedbeurs i
de RAI bezocht zal het ongetwij
feld zijn opgevallen dat één
stand zich in bijzonder veel be
langstelling mocht verheugen,
nl. de stand met elektronisch
speelgoed. Kinderen van alle
leeftijden en ook volwassenen
verdrongen zich voor de in slag
orde opgestelde spelletjes. De
kleinsten moesten door ouders
opgetild worden omdat zelfs zij
gebiologeerd werden door de
nog zo mysterieuze computerwe
reld.
door
Drs. J. Feenstra
Wie sinds 5 december op de
schoolpleinen kijkt wordt niet al
leen getroffen door het getakke-
tak en gepieppiep maar ook door
het feit dat het gemiddelde aan
tal computerspelletjes per kind
beduidend hoger lijkt dan één.
Vraag een willekeurig kind of hij
zo'n apparaat bezit en hij zal met
een trotse gloed in de ogen de
zak van zijn jack openritsen en
zijn kostbare kleinood tonen en
het moet al heel raar lopen wil hij
niet meteen losbarsten met een
demonstratie en een verhaal over
zijn hoogste score.
Wat zijn nou precies computerspel
letjes, waarom worden kinderen
er zo door aangetrokken en wat
betekent dat voor hun ontwikke
ling? Dit zijn vragen waar ik in
dit artikel wat dieper op wil in
gaan.
Allereerst is het ontstaan van com
puterspelletjes een logisch ge
volg van het feit dat de mens met
al zijn technische vernuft de
computer zodanig heeft verfijnd
en ook in zijn greep gekregen dat
hij er letterlijk mee kan spelen.
Dit spelen bleek zo aantrekkelijk
dat men computers in spelvorm
ontwikkelde in alle soorten en
maten. De kleinste, tevens de ca
tegorie waarover ik het hier wil
hebben, zijn apparaatjes van 5 x
8 cm met een beeldschermpje
waarop zich een tafereel afspeelt
dat d.m.v. knopjes te beïnvloe
den is. Hoe beter men het beïn
vloedt hoe hoger de score die
men bereikt. De hoogste score
die men bereikt wordt steeds in
het geheugen vastgezet en het is
uiteraard de bedoeling de hoog
ste score te verbeteren. Hoe
duurder het aparaat hoe meer
mogelijkheden het programma
biedt. Om de leken onder u een
De vraag waarom kinderen er zo
door worden aangetrokken is
niet zo gemakkelijk te beant
woorden. Enerzijds door vorm
en techniek, anderzijds en m i.
voornamelijk doordat het com
puterspel een mogelijkheid biedt
om individuele prestaties te ver
beteren. Het feit dat het kind di
rect zichtbaar informatie krijgt
over zijn prestaties houdt hem
gemotiveerd om door te gaan.
Het blijft steeds uitdagend.
Groot pluspunt voor het computer
spel, daarmee voor mij het groot
ste nadeel is dat men er niemand
anders bij nodig heeft. Kinderen
zonderen zich af om zich in alle
rust te kunnen concentreren op
het bereiken van een monsters
core Ze trainen zo wel hun con
centratievermogen en mogelijk
hun reflexsnelheid, maar een en
ander gebeurt zo eenzijdig dat
het gevaar van vervlakking van
de interessewereld niet denk
beeldig is.
De derde vraag die ik me stelde, nl.
welke betekenis heeft het com
puterspelletje voor de ontwikke
ling van het jonge, zeg lagere
schoolkind, is ook niet eenvou
dig met goed of slecht te beant
woorden. Pleiters voor het com
puterspel beweren dat het kind
al vroeg leert met computers om
te gaan en dat het daar later veel
profijt van zal hebben. Een der
gelijke uitspraak lijkt me nogal
ongenuanceerd en weinig weten
schappelijk onderbouwd. Zeker,
het mag dan 'computer'spel he
ten, maar het heeft toch weinig te
maken met het doorgronden en
maken van programma's zoals
dat bij het werken met 'volwas-
sen'-computers het geval is. Vol
gens mij maakt het computer
'spel' het kind wel computer-
vriendelijk zodat het later min
der moeite zal hebben in contact
met computers, iets wat wel de
gelijk van belang is voor de we
reld van morgen waaruit compu
ters niet meer weg te denken zul
len zijn.
Als grootste nadeel zie ik, ik noem
de dat hierboven al, dat de com
puterspelletjes de tendens tot in
dividueel bezig zijn versterken,
op een moment in de ontwikke
ling dat kinderen juist in sociaal
opzicht zo sterk gevormd wor
den. De lagere schoolfase, ook
wel latentiefase, is voor het kind
juist de periode dat het zich van
uit een rustig vaarwater, na de
woelige kleutertijd, wat meer
oriënteert op anderen en dan met
name leeftijdgenoten. Samen
spelen en samen zo de wereld
verkennen is van essentieel be
lang voor het opgroeiende kind.
Er gaat een wereld voor het kind
open als het leert lezen, schrijven
en rekenen en veel van zijn tijd
gaat zitten in het oefenen van de
ze vaardigheden. Het computer
spelletje houdt als zodanig het ri
sico in zich dat kinderen minder
oefenen in het omgaan met el
kaar en in het aanleren van leer-
en leesvaardigheden. De verlei
ding is groot om op momenten
van verveling naar het computer
spel te grijpen in plaats van op
creatieve wijze te zoeken naar
een andere vorm van tijdsbeste
ding.
Het risico van de mogelijk wat erg
somber afgeschilderde nadelen
is, zoals vaak, het grootst bij die
kinderen die toch al in een pro
blematische situatie verkeren U
kunt zich voorstellen dat het
voor kinderen, die problemen
hebben met het leggen van con
tact met anderen extra verleide
lijk is om naar het computerspel
te grijpen.
Er ligt m.i. ook hier een belangrijke
taak voor de opvoeder die zich
zal moeten realiseren dat het be
zit van een computerspel ook
voor hem/haar een grote verlei
ding in zich heeft. Je hebt name
lijk geen kind meer aan je kinde
ren. Kinderen groot brengen was
al niet gemakkelijk, het compu
terspel heeft er een extra dimen
sie aan toegevoegd. Waakzaam
heid blijft geboden. Per slot is
het nog steeds belangrijker om
een hoge score op je rapport te
krijgen dan op je spel. Ander
zijds moet gezegd dat het goed
doet om te zien hoe enthousiast
kinderen reageren op deze nieu
we rage.
(De auteur is als kinderpsycholoog ver
bonden aan het Academisch zieken
huis in Leiden).
Armoede
Waar moet dat heen als je de eerste
twee verpleegdagen in het zie
kenhuis zelf moet gaan betalen.
Je kan je daar tegen verzekeren
voor tachtig gulden per persoon
Tel dat bij de premie van de zie
kenfondsverzekering, 214 per
maand, plus een rijksdaalder ei
gen bijdrage per medicijn; reken
maar uit wat wij per jaar moeten
betalen. Dan per 1 januari 3% in
leveren, hogere huur, belasting,
polissen en andere hogere kos
ten van levensonderhoud. Dan
gaan we snel terug naar de jaren
dertig. Naar crisiscomités en
maatschappelijk hulpbetoon. De
armoede is een feit. maar dege
nen die geld bezitten, hebben
daar geen cent pijn aan. Moeten
wij bejaarden in de armoede le
ven of doodgaan? Het is een
schande.
W. Bodrij
Langegracht 176
Leiden.
Woensdrecht (2)
idee dat het om een heel andere
demonstratie ging dan die waar
wij in Woensdrecht geweest wa-
Uit het artikel kregen wij de in
druk dat het geheel van de de
monstratie een geweldig karak
ter heeft gehad. Wij hebben hier
echter niets van gemerkt. Voor
ons was het een goede, vreedza
me demonstratie, die opgevro
lijkt werd door veel muziek en
bloemen.
Wij denken dat veel demonstran
ten dit met ons eens zullen zijn.
Er was een grote opkomst; de
schattingen lopen uiteen van
3.000 tot 7.000 mensen. Het was
maar een heel klein aantal men
sen dat probeerde de basis bin
nen te dringen; trouwens op aan
dringen van de organisatie voeg
den ze zich weer bij de rest van
de demonstranten Wij vinden
het onjuist dat het hele artikel
aan dit incident is gewijd.
Mascha Brink
Karin Herrebout
Lorentzkade 54
Leiden.
Wij willen graag reageren op het ar
tikel in het Leidsch Dagblad van
12 december over de demonstra
tie tegen de plaatsing van kruis
raketten op de vliegbasis Woens
drecht.
Het artikel en de kop "Betogers
dringen rakettenbasis Woens
drecht binnen" gaven ons het
Meningen op deze
pagina rijn voor
rekening van de
auteurs
