Iedereen herkent kwaliteit
Baal doet onrecht aan Oscar Wilde
'Leidse Cantorij': zuiver en nauwkeurig
J. Temme, gepromoveerd op andermans smaak
Zwarte theater: boeiend ondanks Duys' stem
Politie ontruimt museum
Stopera wordt begin 1986 geopend
MAANDAG 19 DECEMBER 1983
J. Temme: "Mensen hangen wel kitsch
UTRECHT - Wie durft te
zeggen dat 'Het Melk
meisje' van Johannes
Vermeer een broddel
werk is van een winter-
schilder met kramp in z'n
vingers? Wie bestempelt
Johann Sebastian Bach
tot dilletant, noemt Wil
liam Shakespeare een mi
nimaal begaafde brood
schrijver of vindt de beel
den van Michelangelo
verspilling van marmer?
Er zijn zo van die kunste
naars waar je niet aan mag
komen. Wat zij maken is
kunst en boven alle twijfel
verheven. Heb je het over
"Het Belang van Ernst" van Oscar
Wilde in een vertaling van Gerrit
Komrij, opgevoerd door Baal on
der regie van Edwin de Vries. Ge-
i Frascati op 17 december.
AMSTERDAM Lady Brack
nell draait een zware shag,
Gwendolen en de onschuldige
Cecily blijken potige jongeda
mes met haar op hun tanden
en de butler maakt zichzelf tot
het centrale personage en
schakelt, als hem dat zo uit
komt, de videorecorder aan om
naar een pornofilmpje te kij
ken. Met Oscar Wilde heeft het
allemaal nog maar weinig te
maken, maar Baal heeft er wel
een voorstelling van gemaakt,
waarbij een jong publiek zich
kennelijk kostelijk kan amuse-
Het merkwaardige is echter dat
de discrepantie tussen voor
stelling en tekst niet echt
stoort. Wel dat er teveel sceni
sche grapjes werden bedacht
en dat regisseur Edwin de
Vries daarmee de aandacht on
nodig vap de briljante dialogen
van Wilde afleidt. Men kan zich
afvragen of een voorstelling
van 'Het Belang van Ernst' ge
slaagd is, als de enscenering
meer hilariteit oproept dan de
tekst. In principe zou de voor
stelling, die men zich bij Baal
kennelijk voor ogen had, zeker
wel mogelijk moeten zijn, als
men meer respect voor de tek
sten van Wilde had kunnen op
brengen. Het geraffineerd so
bere decor en de eigentijdse
aankleding van Leonie Polak,
die de kostuums paarsgewijs
heeft ontworpen, zouden de
aandacht juist des te meer op
de tekst moeten kunnen con
centreren.
Maar men lijkt noch de spranke
lende dialogen noch de schitte
rende vertaling van Gerrit
Komrij serieus genomen te
hebben. 'Het Belang van Ernst'
is niet zomaar een blijspel dat
het moet hebben van lekker
komediespel. De tekst moet
onder alle omstandigheden op
de voorgrond blijven staan en
gerealiseerd worden met een
welhaast perfecte dictie én ti
ming. Hierbij is ensemblespel
op het hoogste niveau nodig
van een gezelschap, dat bedre
ven is in de luchtige conversa
tietoon, die onlosmakelijk ver
bonden is met de Engelse so-
ciety-komedie. Geaffecteerd
spreken is niet nodig, maar wel
- moet de indruk ontstaan dat de
kunst van het 'beschaafd con
verseren' op het toneel geculti
veerd wordt. Pas dan kan Wil
de's dialoog zich in alle geniali
teit ontplooien.
Op dit punt liet Baal het echter
afweten en de dictie van som
mige medewerkenden zou
spraakleraren grijze haren be
zorgen. Niet omdat duidelijk
heid en verstaanbaarheid te
wensen overlieten, maar wel
vanwege een slordigheid in de
realisering van klinkers en me
deklinkers die absoluut onver
enigbaar is met dit stuk. Wat
Baal doet is leuk, maar met Os
car Wilde heeft het nog maar
weinig te maken.
PAUL KORENHOF
Elsje de Wijn en Judith Brokking
Adventsconcert door de Leidse Cantorij, o.l.v. di
rigent en organist Joop Brons. Het Noordhol
lands Koperkwartet (o.l.v. Gerrit van Slooten).
bê?atS: Hoog:,andse Kerk- gehoord op 18 decem-
LEIDEN Het lijkt wel alsof het traditionele
Adventsconcert (het was al het tiende)
steeds meer belangstellenden trekt. Lange
tijd voor het begin kon men gisteravond
nauwelijks meer een plaats vinden. Het
was dan ook de moeite van het vroeg ko
men waard. Joop Brons is er in geslaagd
met zijn achtentwintig zangers een Engelse
stijl te realiseren. Dit veronderstelt een per
fecte zuiverheid, vooral van de sopranen,
waarvan hij er veertien heeft. Dit is niet
zonder gestadige training van geselecteer
de stemmen mogelijk. Even nauwkeurig
als hij met stem vorming en stijl te werk
gaat, doet hij het ook met het tot op minu
ten en seconden berekende programma.
Joop Brons was wel het grootste deel van de
vijf kwartier achter zijn speeltafel. Slechts
bij psalm 131 zat hij beneden achter het ka
binet-orgel en dirigeerde de a cappella
zang van twee stukken waarvan vooral de
verrukkelijke gigue (Engelse volksdans)
"Tomorrow shall be my dancing day" uit
muntte door fijne klank en soepele voor
dracht. Alle andere stukken werden door
zijn zoon Hans (een koorbas) geleid.
Na de orgel-leiding met Georg Böhms' ko
raalbewerking van 'Gelobet seist du, Jesu
Christ' begon de gebruikelijke processio
nal 'Once in Royal David's city'. Dan
schrijdt het koor van achter uit de geweldi
ge kerk in de rode toga's zingend naar vo
ren. Hoe zuiver dat klonk, bleek wel op het
moment, dat Joop aan het orgel de a cap
pella zang inviel. Een onvergetelijk gebeu
ren, deze intrada. De typisch Engelse psal
men en hymn's, de lofzangen van Maria en
Simeon, een juweel van een lied als 'Jo
seph was an old man', de orgelsoli van on
der meer 'Wachet auf van Bach, gevolgd
door het koraal en de welluidende mede
werking van het kwartet, maakten dit mu
zikaal adventsgebeuren tot één van de al
lermooiste concerten, die ik in deze weken
hoorde. Deze zangcultuur verdient een ho
ge waardering.
Het eminente koor verliet de kerk op dezelf
de manier als bij de intrada, nu met 'As
gladness men of old'. De hoge wijde ruimte
van de bewonderenswaardige Hooglandse
kerk leende zich er ideaal voor.
JOHAN VAN WOLFSWINKEL
De Toverwinkel/het Carnaval der dieren door net
Duitse Tournee-theater Euro- Studio. Gezien op
16 december in de Leidse schouwburg.
LEIDEN - Het bekende Carnaval der Dieren
op de vertrouwde muziek van Camille
Saint-Saëns tesamen met de technische
middelen van het zwarte theater moet
haast wel een gelukkige combinatie vor
men. Het Duitse gezelschap, dat hiermee
gisteravond de schouwburg aandeed, liet
ook inderdaad een bonte stoet van dieren
optreden. Hoogtepunten vormden daarbij
de zwaan-, de vogeltjes- en de aquarium
scène, waarin de illusie-mogelijkheden van
het zwarte theater volop gedemonstreerd
konden worden. Werkend tegen een zwarte
achtergrond maakt men geraffineerd ge
bruik van het ontoereikend zien van onze
ogen.
De op rijm vertaalde tekst bij de muziek van
Saint-Saëns (er werd een opname van de
Wiener Philharmoniker onder leiding van
Karl Böhm gebruikt) werd door Willem
Duys op band besproken. Waarom nu juist
Duys daarvoor gevraagd is, blijft een raad
sel; een willekeurig acteur had deze taak
vele malen beter uitgevoerd.
Maar dit terzijde; een niet onaanzienlijk na
deel van dit ingeblikte stemgeluid is ech
ter, dat er op een spontane reactie van één
van de aanwezige kinderen of op een ap
plausje niet gereageerd kan worden.
Dat werd ook voor de pauze duidelijk, toen
op muziek van Rossini 'De Toverwinkel'
werd uitgevoerd. Als enige zichtbare ac
teur deed de poppenhandelaar, alsof hij tot
het publiek sprak. Hier werd echter (en wel
hinderlijk duidelijk) nagesynchroniseerd.
Hoe begrijpelijk op zich ook: het maakt het
optreden wat afstandelijker, doordat de
voorstelling niet meer geheel 'live' wordt
uitgevoerd. Het vormde een kleine disso
nant in een programma, waarop in het alge
meen verrast tot enthousiast werd gerea
geerd.
WIJNAND ZEILSTRA.
VENLO/BREDA/ARNHEM (ANP)
- De gemeentepolitie heeft zater
dagavond een einde gemaakt aan
de bezetting van het museum
Van Bommel en Van Dam in
Venlo. Het museum was eerder
op de dag bezet door vijftien
kunstenaars uit protest tegen de
bezuinigingen op de Beeldende
Kunstenaars Regeling (BKR). De
ontruiming vond plaats toen be
zetters en directie van het mu
seum over de situatie in overleg
waren.
Willem Vermaasen, woordvoerder
van de bezetters meende dat de
gemeente Venlo op grimmige
wijze haar bedoelingen wat be
treft het cultuurbeleid heeft la
ten zien. Hij zei dat de politie de
ontruiming met ongeveer dertig
man hardhandig uitvoerde. De
kunstenaars zouden geen kans
hebben gekregen persoonlijke
bezittingen mee te nemen.
Bij actie kunstenaars in Venlo
Een woordvoerder van de politie
ontkende dat: "We hebben rustig
bevel tot ontruiming gegeven en
binnen tien minuten was ieder
een weg". Volgens hem namen
twaalf agenten aan de actie deel
en kregen de bezetters ruim de
tijd voor overleg.
In Breda hebben vijftien beelden
de kunstenaars de voor het pu
bliek toegankelijke gangen van
het Sint Ignatiusziekenhuis ont
daan van 38 kunstwerken. De ac
tie had plaats tijdens het bezoe
kuur van het ziekenhuis. De ver
wijderde kunstwerken zijn door
de gemeente Breda verkregen in
het kader van de BKR.
Volgens een woordvoerder van de
kunstenaars is de actie bedoeld
om het publiek duidelijk te ma
ken dat het meeste BKR-werk in
bijna elk (semi-)overheidsge-
bouw functioneert, "in tegenstel
ling tot de algemene opvatting
dat het werk bestemd zou zijn
voor kelders en andere opslag
ruimten".
Een fototentoonstelling over de
vredesdemonstratie van 29 okto
ber heeft het Gemeentemuseum
in Den Haag behoed voor een be
zettingsactie. Een woordvoerder
van de Bond van beeldende
de Markies de Sade, Céli-
ne, Appel, Rietveld of Pin
ter, dan wordt het al moei
lijker. Smaken kunnen
verschillen, nietwaar.
Nog moeilijker wordt het als recla
memakers beweren dat het zo
mooi wordt met al die Honda's
op de weg. Of als een hoes ver
meldt: het béste van de Beatles
op één plaat. Of als Willem Duys
zegt: "Muziek is mooi als het
maar móói is". En wat te denken
van al die struise zigeunerinnen
en betraande kindertoetjes, die
menig Hollands binnenhuisje
kleur en fleur geven. Over smaak
valt niet te twisten, is de traditio
nele dooddoener in zo'n geval.
Daarmee lijkt dan het laatste
woord
Zo niet voor J.E. V. Temme, sociaal
psycholoog te Utrecht. Hij heeft
een uitvoerig onderzoek gewijd
aan esthetische waardering. Het
resultaat daarvan is onlangs ver
schenen onder de titel: 'Over
smaak valt te twisten'. Op 11 no
vember is hij op dat onderzoek
gepromoveerd. Hoe komen men
sen tot hun oordeel over een
'kunst'werk en is dat oordeel op
een of andere manier te beïnvloe
den? Dat zijn de vragen warmee
hij zich heeft beziggehouden.
"Ik was geboeid door hoe je zelf tot
je oordeel komt", verklaart hij
zijn onderzoekskeuze. "Sommi
gen schrijven dat oordeel geheel
toe aan de indruk die het kunst
werk maakt. Anderen stellen dat
het sociaal bepaald is. Ik wilde
nagaan hoe dat nu werkelijk zit".
men we niet-ambigue stimuli.
Dat zijn de gevallen waarin ovei
smaak inderdaad niet te twisten
valt. Neem de 'Nachtwacht'. Ie
dereen vindt dat mooi. Er hangt
een romantiek omheen van: ge
vonden op een rommelzolder,
dik onder het stof, het laatste
werk dat Rembrandt heeft ge
schilderd. Trouwens, wist je dat
er onder de Nachtwacht in het
Rijksmuseum een valluik zit,
waardoor het in geval van brand
zo neergelaten kan worden in de
poort onder het museum"?
Hij hervat na dit tussendoortje: "In
Utrecht is onlangs een nog onbe
kende Rembrandt ontdekt, het
portret van een musicerende fa
milie. Het is dat daar zoveel
ruchtbaarheid aan is gegeven.
Daardoor is alle twijfel van tafel
geveegd. Anders had ik het graag
in mijn onderzoek meegenomen.
Want het is van een kwaliteit die
je niet direct bij Rembrandt zou
verwachten".
door
Ariejan Korteweg
niet hoopvol. Bij beelden kun je
simultaan met woorden een toe
lichting geven, zoals Pierre Jan
sen dat vroeger op televisie deed.
Die mogelijkheid is er bij muziek
niet".
Kortom, op visueel gebied kun je
de mensen volgens Temme niet
zoveel meer wijsmaken. Zelfs
door de mening van een deskun
dige laat de leek zich niet van de
wijs brengen. Eerder zal hij uit
koppigheid nog sterker aan het
eigen oordeel vasthouden.
Uit het onderzoek is wel gebleken
dat het geven van informatie de
waardering voor een kunstwerk
vergroot. Op schilderijen van
Jan Steen liggen vaak eieren ver
spreid over de vloer. Vreemd dat
in de zeventiende eeuw de men
sen hun eieren zomaar lieten
slingeren, kun je dan denken.
Maar de waardering groeit vol
gens Temme als wordt uitgelegd
dat Jan Steen overal eieren schil
derde om de broosheid van het
leven aan te geven. Of die infor
matie dan afkomstig is van
Openbaar Kunstbezit of een was
middelfabrikant, maakt blijkens
zijn onderzoek niet veel uit.
fe zou denken dat sociale verschil- JaarbGUXS
len van grote invloed zijn op wat
je mooi of lelijk vindt. Temme
heeft dat wetenschappelijk on
derzocht: het blijkt niet van in
vloed te zijn. Een serie schilderij
en werd voorgelegd aan zowel
studentes als huisvrouwen. Bei
de groepen legden dezelfde voor
keuren aan de dag.
Valkuil
Temme heeft zich daarbij gericht
op kunstuitingen, die in sociaal
wetenschappelijke kringen met
het woord 'ambivalent' worden
aangeduid. Hun waarde, is niet
duidelijk, men is onzeker over de
plaats die men eraan moet toe
kennen. 'Het melkmeisje' van
Vermeer valt dus buiten zijn on
derzoek, want daarover lopen de
meningen niet uiteen. Karei Ap
pel wordt al twijfelachtig, en dat
geldt helemaal voor G. Tiepolo:
'Jonge vrouw bespeelt de man
doline', waarop de dame in kwes
tie met een ontblote borst haar
instrument bevingert. Het geldt
ook voor 'Glas met hyacinten'
van Felipe Russeau, een stilleven
dat in willekeurig welke eeuw
geschilderd kan zijn.
"Bepaalde werken zijn zo alge
meen aanvaard dat onzeker
heidsreductie geen belang
heeft", aldus Temme. "Dat noe
Zigeunerin
Hoe zijn die wulpse zigeunerinnen
dan te verklaren? Temme: "Ik
weet het, de bouquetreeks wordt
stukgelezen en zelf lees ik graag
Harold Robbins. Mensen hangen
misschien wel kitsch aan de
muur. Maar dan weten ze zelf dat
het geen kunst is. Ach, 't is mooi
om naar te kijken, zeggen ze dan.
Iedereen komt door reproduk-
ties vaak met moderne kunst in
aanraking: in treinen, in dames
bladen, in bedrijfskantines en op
blinde muren. De smaak is daar
door zo ontwikkeld dat iedereen
kwaliteit herkent".
Voor muziek geldt dat volgens
Temme niet, al kan hij dat niet
met wetenschappelijke bewijzen
staven: "Aan kunst in het open
baar worden kwaliteitseisen ge
steld. Bij muziek is dat absoluut
niet het geval. De muziek in lif
ten, winkels en restaurants is
goed als het niet storend is. De
voortekenen van een smaakont-
wikkeling op muziekgebied zijn
Bij een klachtenonderzoek in het
Amsterdamse Rijksmuseum is
Temme gebleken dat bezoekers
vonden dat er te weinig informa
tie voorhanden was. Een serie
Hollandse genreschilderijen uit
de negentiende eeuw met histo
rische voorvallen tot onderwerp
werd minder als kitscherig be
schouwd, naarmate de proefper
sonen meer informatie kregen.
Daar ligt volgens Temme ook de
voornaamste toepasbaarheid van
zijn onderzoek. Samen met een
groep studenten houdt hij zich
momenteel bezig met de manier
waarop in musea het best infor
matie kan worden overgedragen.
"Een informatievelletje per zaal
werkt niet", zegt hij. "Dan krijg
je het jaarbeurseffect. Mensen
nemen al die papieren mee om ze
thuis te lezen. Daar schiet je niks
mee op".
Hoe wetenschappelijk onder
bouwd het onderzoek van Tem
me ook is, de keuze van schilde
rijen als onderzoeksobject is dat
niet. Persoonlijke voorkeuren
van Temme - "vage artistiek as
piraties" hebben daarbij een
rol gespeeld. Maar de gemakke
lijke hanteerbaarheid van schil
derijen heeft de doorslag gege
ven. Beeldhouwwerken passen
nu eenmaal niet in een diploma
tenkoffertje. En Honda's zijn wat
kostbaar om te onderzoeken.
Kunstenaars (BBK) liet zaterdag
bij de opening van de expositie
weten dat zowel de vredesde
monstratie als de actie van de
kunstenaars op een verandering
van mentaliteit in de de samenle
ving zijn gericht. "Daarom heb
ben de Haagse kunstenaars be
sloten vooralsnog niet tot actie
over te gaan".
De bezetting van het Arnhems Ge
meentemuseum is zondagmid
dag opgeheven. De bezetters be
sloten hiertoe volgens hun
woordvoerder omdat wethouder
G.J. Kuiper is tegemoet geko
men aan een aantal van hun ei
sen. Kuiper zou volgens de kun
stenaars hebben toegezegd zich
ervoor in te zetten gevolgen van
het BKR-beleid voor kunste
naars zoveel mogelijk te beper
ken. Het Gemeentemuseum
wordt morgen weer geopend
voor het publiek.
DEN HAAG - Aan de 'Indische' schrijver Rob Nieuwenhuys (rechts) is in Den Haag de Constantijn Huygens-
prijs van de Jan Campertstichting uitgereikt. De schrijver kreeg de prijs waaraan een bedrag van 9000 is
verbonclen voor zijn gehele werk.
De prijs werd hem overhandigd door burgemeester Schols van Den Haag. (links) (Foto anp>
AMSTERDAM (ANP) - Amster
dam verwacht dat het muziek
theater op 30 augustus 1985
wordt opgeleverd. Voor het stad-
huisdeel van het gebouw wordt
als opleveringsdatum 1 februari
1986 aangehouden.
Dit betekent, dat het theater vier
maanden later, maar het totale
bouwwerk drie maanden eerder
klaar is dan oorspronkelijk de
bedoeling was.
Het muziektheater zal in februari
1986 worden geopend. Er is nog
geen definitief openingspro
gramma vastgesteld.
Wel zal de openingsvoorstelling
een gecombineerde produktie
van de Nederlandse Operastich
ting en het Nationale Ballet zijn.
Het gaat daarbij om twee afzon
derlijke werken die een thema of
een componist gemeen hebben.
Welke dat zijn is nog niet be
kend.
Het theater kan in september 1985
door het theaterbeheer en de in
wonende gezelschappen - de
Nederlandse Opera, het Nationa
le Ballet en het Nederlands Bal
letorkest - in gebruik worden
genomen. Men kan zich dan ver
trouwd maken met het nieuwe
gebouw en met het toneel, dat
volgens de gemeente veel grote
re artistieke en technische moge
lijkheden biedt dan bestaande
accommodaties.
Dc
te operaproduktie van
Operastichting wordt Boris
dounov van MoUSSOrgski
muzikale leiding krijgt de vi
operadirigent Edo de Waart.
