Ik ben een open boek'
'Moria': stijlvol
vormgegeven
theateravontuur
Kerstconcert met veel kunst er in
Soulzangeres Tina Turner:
VRIJDAG 16 DECEMBER 1983
Radio - tv - kunst J
MUNCHEN (GPD) - „Waar
om zou ik me moeten af
pijnigen over de vraag
wat het leven aan mij
onthouden heeft? Dat
moet je van je afzetten.
Alleen het resultaat telt.
Je kunt je tegen een man
verzetten. Dat zou kun
nen. Als jij het moet op
nemen tegen een groepje
potige kerels dan laat je
dat ook uit je hoofd. In
casseer je hun slagen.
Word je in elkaar getrapt.
Laat het lichaam die
klappen maar opvangen.
Zorg dat je geest geen op-
tater krijgt, dan kun je
straks tenminste herstel
len".
Tina Turner balt haar vuis
ten. „Wat kun je doen aan
watje rechtens zou toeko
men? Sommige mensen
zijn daar hun hele leven
mee bezig. Mijn leven is zó
geweest dat ik het leven
neem zoals het komt en
me over al het mooie ver
heug. Er het beste van
maak. Dat is mijn hou
ding. Ik ben niet bitter, ik
zoek geen wraak".
door
John Oomkes
'Happy Birthday' staat er op de lui
fel. Het Hilton in München viert
zijn tiende verjaardag met gepas
te trots. Maar in het restaurant
van het hotel zit Annie Mae Bul
lock rustig te wachten op de din
gen die komen. Wat zijn tien ja
ren als je al een kwart eeuw of
meer van je doet spreken als de
altijd bruisende Tina Turner.
Wat is oud als je de jeugd jaar in
jaar uit tart met shows die het
publiek zelfs naar adem doen
snakken? Maar voor het moment
springt ze wat economischer om
met haar energie. Tot het eind
van dit jaar is ze immers voortdu
rend op tournee.
Als ze sinds begin oktober twee
vrije dagen heeft gehad was het
veel. Televisie-studio in, hotel
uit. Gala-avond hier, concert
daar. Een monsterachtig leven
voor iemand die de vijf kruisjes
angstwekkend dicht moet zijn
genaderd. Maar het publiek in
Carré in Amsterdam heeft dat
deze week niets van gemerkt. En
het nieuwe Arnhemse uitgaans
centrum The Box heeft gisteren
stevig op zijn grondvesten moe
ten blijken te staan.
Het grootste deel van die 25 jaar
bracht Tina door aan de zijde van
haar echtgenoot Ike Turner in de
spraakmakendste soulrevue die
de showbusiness heeft gekend.
Het was een avondvullend pro
gramma met een ronkende
rhythm blues spelende band
met centraal een onverstoorbare,
lange man met de gestalte van
een doodgraver. Voor het orkest
een ongewoon felle zangeres met
een act als van een krolse kat.
Dat was lange tijd te vurig en te
erotisch voor de Amerikaanse
beeldbuis, maar in de jaren zes
tig ging Europa er plat voor.
Acht jaar geleden kwam de schei
ding tussen Ike Tina. De om
standigheden waaronder het duo
voortaan gescheiden wegen
ging, bleef lange tijd duister.
Maar het heeft er alle schijn van
dat Ike Tina één maal te vaak on
der handen heeft genomen. Ze
wachtte het moment af waarop
haar echtgenoot in slaap geval
len was en verliet het hotel nog
diezelfde nacht met wat klein
geld en slechts een betaalpas
voor benzine op zak. Het leven
begon opnieuw. In dit geval met
een dubbele achterstand. Tina
moest de eerste jaren contractue
le verplichtingen nakomen en
bovendien zich van de schaduw
van de dominante Ike zien te be
vrijden.
Ze zegt het zonder bitterheid. „Ik
was een marionet. Zeker, een
marionet. Zo leefde ik. Dat was
mijn leven. Ik kan er nu pas vrij
uit over praten, zonder schaam
te. Destijds mét Ike, had ik er wel
voortdurend een schuldig gevoel
over. Schaamde ik me diep.
Want zo'n leven als met hem, dat
was mijn levensstijl niet. Het was
- achteraf gezien - ook volslagen
onnodig. Leven in een situatie
die niet de mijne is. Het heeft
zestien jaar geduurd voordat ik
er een eind aan maakte. Ik ben er
niet meer verbitterd over; dat
brengt je nergens. Maar ik ben er
wél door gebrandmerkt. Ik moet
zijn stempel van mij af zien te
wassen totdat ik volledig vrij kan
zijn".
Ze vertelt over die jaren zonder op
smuk. „Ik liep als aan een draad
je, een halsband. Je werd gere
gisseerd. Weer een ander restau
rant, weer een ander vliegtuig,
een auto. Ik was een schaduw die
werd gestuurd. Een gevangene
die op het podium werd gelucht.
Maar daar werd ook voorge
schreven hoe ik moest zingen. Ik
was een performer, geen vrouw.
Doe dit, vergeet dat niet, let hier
op. Het duizelde me vaak. Zing,
riep hij dan, maar het kwam zelfs
voor dat ik de woorden kwijt
was. Dat was niet grappig, dat is
niet grappig als je nog enig zelf
respect over hebt".
„Ik was, ik bén een vrouw. Dingen
gebeuren met vrouwen. Ike kon
niet met mij als vrouw communi
ceren. Hij was enkel de zaken-
man-muzikant. In die omstan
digheden moest ik mijn werk
doen. Als de band teveel aan het
jagen was, als het ritme te snel
ging, kon ik me niet omdraaien
en vragen of het niet wat langza
mer kon. Als het te hard was,
mocht ik niet roepen dat het wel
zachter kon. Dat was niet geper
mitteerd".
Uit die donkere dagen stamt een
van Ike Tina Turner's mooiste
bijdragen aan de geschiedenis
van de popmuziek, een breed-or-
kestraal opgezette jam
merklacht, waarin Tina's stem
het tegen golven van strijkers
moest opnemen. De produktie
van dit klassiek geworden num
mer, River Deep Mountain High,
lag in handen van de jonge, maar
geniale Phil Spector en niet in
die van Ike. De plaat kreeg in Eu
ropa zeer veel aandacht, maar
werd in Amerika genegeerd. In
1966 lagen de opvattingen over
wat zwart en wat blank cultuur
goed was nog ver uiteen. Een
zwarte zangeres die een rock
nummer zong werd door de
zwarte radiostations straal verge
ten.
„In die tijd hield ik me daar niet
mee bezig", vertelt Tina. „Ik had
geen enkel benul van zaken of
politiek. Ik zong en hoewel ik al
jaren prof was kende ik de busi
ness niet. Ik nam alleen waar hoe
men er op reageerde. Phil Spec
tor had me eindelijk eens de
kans gegeven om echt te zingen,
zonder dat ik op mijn tenen
moest lopen om zo hard mogelijk
te schreeuwen. Ik snakte naar
zo'n kans. Van Ike moest ik me
altijd alleen maar geven. Had on
ze hele act iets pervers, iets dat
de kant van pornografie op ging.
Ik ben absoluut niet vies van ero
tiek. maar het moet stijl hebben,
vind ik. Als het kan een zekere
humor bezitten. Tongue in
cheek. Die kans kreeg ik van Ike
niet. Van hem moest ik alles se
rieus nemen. Phil liet me zingen;
die wilde alleen dat ik de melo
die zou volgen en mijn hele stern-
bereik zou benutten. Ik vond het
geweldig".
Dat gevoel even vrij te zijn, dat Ti-
na aan River Deep Mountain
High beleefde, viel - o, lot der iro
nie - samen met het afscheid van
Phil Spector. River Deep Moun
tain High was zijn eerste grote
mislukking in Amerika en hij
trok er drastische consequenties
uit. „Hij is nog altijd dezelfde ge
sloten figuur", zegt Tina zacht
jes. „Ik kwam hem vier jaar gele
den in een vliegtuig tegen. Je
moet als het ware tussen de re
gels lezen om te weten wat hij be
doelt. Echt verwijten kun je hem
niks. Te gevoelig. Ik heb met
hem zitten praten zonder te kun
nen begrijpen waarom hij er op
266jarige leeftijd mee gekapt
heeft. Later kwam ik zijn moeder
tegen en die heeft me enige hoop
gegeven op een terugkeer. Als hij
weer wil produceren sta ik in de
rij".
De soep op haar bord koelt dras
tisch af. De vis ligt er nog onaan
geroerd bij. Zelfs een gesprek
wordt door Tina Turner met gro
te energie aangepakt. Als ik haar
attent maak op de gerechten
wordt de tong met voortvarend
heid gevild. Haar oog valt even
op een goedgeklede Duitse
vrouw. „Mode. Ik kijk altijd de
vrouwen na. Kerels komen bij
mij op de tweede plaats. Ik jaag
niet op mannen. Ik kijk naar wat
mensen aan hebben, hoe ze zich
kleden. Je kunt me in een kamer
opsluiten en dan nog zou ik de
mannen die zich daarin bevin
den niet opmerken, tenzij het
een buitengewoon mannelijke
man is. Ik kijk naar vrouwen,
naar alle leeftijden, jong, wat
minder jong. Ik zie graag hoe de
oudere meisjes zich houden".
Ze moet nadenken over de vraag ol
ze zichzelf niet geëxploiteerd
heeft gevoeld. „Even alles op een
rijtje krijgen, hoor", aarzelt Tina.
„Die mogelijkheid doet zich al
tijd bij me voor. Ik ben bepaald
niet iemand die zich afwerend
opstelt. Ik ben een open boek.
Anderen maken daar soms, mis
schien vaak misbruik van. Ik
denk dat ik destijds flink mis
bruikt ben geworden. Ja, abso
luut".
In de jaren zestig hadden de soul
zangeressen een reputatie opge
bouwd dat ze zelfstandiger wa
ren dan hun blanke collega's.
Dat ze meer in staat waren dat te
zeggen wat voorheen alleen door
mannen werd verkondigd. Ze
propt een stuk vis weg. „Perfor-
men is een natuurlijk talent. Zin
gen, dansen, ritme, gevoel. De
meerderheid van mijn ras kan
het voordat het kan lopen. Gooi
een kind op tafel en de kans is
groot dat het onmiddellijk zal
gaan tapdansen als het zwart is.
Dat wordt ons aangeboren. Je
moet daar geen minderwaardig
heidscomplex van oplopen noch
er bang voor zijn. Er zijn perfor
mers die bang zijn voor het pu
bliek, die de schrik om hun hart
krijgen van mensenmassa's. Dat
heb ik absoluut niet. Ik heb het
performen van nature meegekre
gen".
Tina lacht hard als er geconsta
teerd wordt dat daar het meisje
spreekt dat christelijk werd op
gevoed, in kerkkoren zong en
weet wat plicht is. „Niemand
heeft gezegd dat het leven een
voudig is. Soms denken mensen
alleen dat het eenvoudig hoort te
zijn".
Ze gelooft krachtig in een meegaan
met je tijd. Is om die reden in zee
gegaan met Martin Ware en
Glenn Gregop' van Heaven 17,
specialisten in elektronica, als
nieuwe producers. Ze zegt dat ze
zelfs naar de maan zou gaan als
dat binnenkort tot de mogelijk
heden zou behoren „Het verle
den ligt nu eenmaal achter je
Dat heb je gehad. Waarom zou je
er in rond blijven hangen. Afge
ven op al het nieuwe? Eh... ik
denk dat ik teveel durf om angst
voor de toekomst te hebben.
Komt er een oudere vrouw op
me af, die vraagt: Tina, je draagt
nog steeds minirokken? Ja, zeg
ik dan. Wat wil je? Ik begin nét.
Ik zal er heus niet straks zo uit
zien als een meisje van achteren, weest en dus zie je mijn jaren
zodat je schrikt van de voorkant. niet. Als ik eenmaal stop, kun-
Maar ik ben er nog lang niet ge- nen ze me wegdragen"
MORIA - Toneelproduktie van
LAK-drama. Regie: Kees Eps-
kamp. Gezien op 15 december in
het LAK. Aldaar nog te zien op 16
en 17 december.
LEIDEN - Theater hoeft zeker
niet altijd herkenbare, alle
daagse situaties te tonen; het
mag ook beslist zijn eigen rea
liteit scheppen - dat maakt nu
juist, dat -theater weer iets
avontuurlijks krijgt. Het is dan
vaak een verademing, wanneer
daardoor je waarnemingsver
mogen - al is het maar even en
in geringe mate - ontregeld
wordt.
'Moria'. de nieuwste produktie
van de sector drama van het
LAK, blijkt daartoe in staat te
zijn. Om via die eigen toneel
realiteit de aandacht van het
publiek voortdurend vast te
houden, is daarbij vaak de gro
te moeilijkheid. Dat is dus ook
één van de grootste verdien
sten van deze produktie, dat
dit uitstekend gelukt is. Overal
en vaak gelijktijdig gebeurt er
wel iets op het toneel, waar
door het publiek slechts af en
toe lacht maar hoofdzakelijk
stilzwijgend en gespannen het
toneelgebeuren volgt.
'Moria' is een voorstelling, waar
in ook de muziek niet, zoals
vaak in muziektheater, naast
het toneelgebeuren staat, maar
essentieel in de produktie
geintegreerd is. Het hoofdthe
ma (de dodendans 'Mattasin'
uit ca 1500) vormt een eenheid
met de plechtige, rituele bin
nenkomst van de dames, die
zich naar de tafel begeven. De
muziek maakt echter ook een
belangrijk deel uit van het op
treden van de mannen, die als
een soort smurfjes steeds van
onder de tafel komen om hun
spelletjes uit te voeren.
Een verhaalstructuur ontbreekt
in 'Moria'; het geheel speelt
zich af binnen het kader van
een conferentie over humor,
waarbij - zoals in het program
ma - de nadruk op de vormge
ving ligt. Wat dat laatste be-
Fragment uit 'Moria
treft: de voorstelling oogst
door de decoropbouw en de
doeltreffende belichting heel
fraai. De conferentietafel is te
vens verstopplaats voor de
mannen en vormt het speel
vlak voor een deel van het
stuk. De figuur Moria zelf is
volgens de programmagege
vens ontleend aan 'Morias En-
komion', 'De Lof der Zotheid'
van Erasmus, waarin de Zot
heid als persoon haar eigen lof
verkondigt. Waarschijnlijk
moetje de verbinding naar de
ze produktie zo leggen, dat ook
in dit stuk over humor, mis
schien als vorm van zotheid op
te vatten, wordt getheoreti
seerd.
De tekst van een in 1938 in New
York gehouden conferentie
over humor is als uitgangspunt
van deze produktie echter her
kenbaarder. De discussie van
de vrouwen, die wetenschap
pelijk ernstig over het onder
werp delibereren, en het spel
van de mannen zijn niet ge
makkelijk met elkaar in ver
band te brengen. Toch is de op
bouw van het geheel zo sug
gestief, dat je dit verband ten
minste veronderstelt en je dus
voortdurend nieuwsgierig
blijft. Dat alles draagt ertoe bi),
dat 'Moria' een stijlvol vormge
geven theateravontuur is ge
worden.
WIJNAND ZEILSTRA.
Rijnlands Chr. Mannenkoor
Kerstconcert door "Rijnlands Chr. Mannenkoor.
Dirigent: Sander van Marion. Reinata Heems
kerk (alt), Louise Rettich (sopraan), Henk van
den Brink (bas), Addie de Jong (orgel en piano),
Han Kapaan (hobo), Dieks Visser (fluit), Erika
Waardenburg (harp), Pieter C. van den Bos (de
clamatie). Plaats: Stadsgehoorzaal. Gehoord: 15
december.
LEIDEN - Het traditionele kerstconcert van
het Rijnlands Mannenkoor had. daartoe ge
noopt door de geweldige belangstelling,
aan één avond niet genoeg. Ook gister
avond kon de zaal de liefhebbers nauwe
lijks bevatten. Welnu, men heeft kwaliteit
voor het toegangskaartje gekregen. Het
programma, toch wel overvol, was met
zorg en zeer afwisselend samengesteld. De
gekozen stukken en niet minder de manier
waarop ze werden verklankt, stonden op
verantwoord artistiek niveau. Het werd
een concert met veel kunst er in.
De verlichting en de bloemendecoratie ga
ven het nog een extra accent. Hoe sfeervol
ook, het ging toch allereerst om de muziek.
De inleiding, een plechtige Intrade van met
brandende kaarsen in twee rijen voort
schrijdende mannen, die zich op het toneel
verenigden, was als van ouds. Ze zongen,
onder het gaan het door hun dirigent ge
maakte lied: "We hebben de kaarsen ont
stoken", en, eenmaal in een monumentale
boog opgesteld het (Nederlandse) "Stille
Nacht".
Pieter van den Bosch declameerde, in een
lichtbundel gevangen, duidelijk en indrin
gend van zegging, gedichten van Jan Wit
en Nel Benschop, later nog één van Michel
van der Plas. Na het "Nu zijt wellekome"
werden de kaarsen gedoofd. Behalve tij
dens de, door Addie de Jong aan het orgel
begeleide samenzangen, moesten we het
met een zwak schemerlicht stellen, zodat
de tekst van Arnold M. Bruckhorsts "Wei
nachtsgeschichte" jammer genoeg niet te
volgen was. Wel een goed geschreven, pret
tig aan te horen vrij omvangrijke cantate,
met koorzang en aria's. De mannen zongen
hun niet gemakkelijke partijen gebonden,
mooi van klank en, tot in het forte be
heerst. Ook in andere liederen trof de be
schaafde voordracht.
Het is onmogelijk zelfs maar een summier
overzicht te geven van wat er muzikaal te
waarderen en vaak te genieten was. Van de
voortreffelijke houtblazers en de harpiste
hoorden we heel mooie vertolkingen van
waardevolle muziek. En de solo-zangers
deden afzonderlijk en in combinaties
meestal niet voor de instrumentalisten on
der. In enkele gevallen luisterden ze stuk
ken voor mannenkoor op. De pianist on-
derscheide zich door briljante begeleidin
gen. Sander van Marion verdient lof voor
zijn ordenende, inspirerende directie en
goede bewerkingen.
JOHAN VAN WOLFSWINKEL.
Gereben:
geringe
belangstelling
Hongaarse folkloristische muziek
door hei ensemble Gereben, voor
afgegaan door het Nederlandse
duo Crackerhash. Leidse Schouw
burg. 15 december.
LEIDEN - Slechts een dertigtal
liefhebbers van folkloristische
muziek woonde gisteravond
een optreden bij van het en
semble Gereben. dat zich voor
het eerst buiten Hongarije pre
senteert. De drie leden van dit
ensemble brachten een pro
gramma van authentieke liede
ren en dansen van het Hon
gaarse platteland ten gehore in
een stijl die gebaseerd is op de
traditionele uitvoeringsprak
tijk. Daarbij werd niet alleen
gebruik gemaakt van het hier
ook bekende folkloristische in
strumentarium, maar ook van
verschillende snaarinstrumen
ten (cello-achtigen en leden
van de citherfamilie) die hier
vrijwel onbekend zijn. Een
specialiteit van Gereben bleek
echter het streven om de tradi
tionele uitvoeringspraktijk te
gebruiken als basis waarop
verder voortgeborduurd kon
worden. Met hun arrangemen
ten in improvisaties voorzagen
zij aldus een oude volksmuziek
van nieuwe elementen, waar
mee zij tegelijkertijd een ande
re traditie, die van de improvi
satie weer in ere trachtten te
herstellen.
Vóór luchtig amusement zorgde
het duo Crackerash in het
voorprogramma met een geva
rieerd programma van voorna
melijk Nederlandstalige lied
jes uit eigen koker. Cracke
rash, bestaande uit Paul Ruil
man en Bert Aalbers, combi
neerde in zijn optreden de mu
zikale sfeer van zeemanslied
en boerendans met een ironi
sche maatschappijvisie die nu
en dan aan die van Jaap Fi
scher deed denken. Dat de tij
den veranderen, bleek echter
uit een zekere mate van direct
heid in het taalgebruik van
Crackerash. die men noch bij
de voormalige Leidse trouba
dour, noch bij de meer traditio
neel getinte folkloristische mu
ziek zal aantreffen.
PAUL KORENHOF
LONDEN (DFA) - De Britse Staatsbibliotheek (British Library) is voor
een niet nader bekend miljoenenbedrag in het bezit gekomen van een
psalterium dat in de dertiende eeuw door naamloze monniken is ver
vaardigd.
De waarde van het psalterium was geschat op rond de 1.750.000 pond
sterling. Het psalterium berustte sinds 1825 in de bibliotheek van de
Hertogen van Rutland. De huidige wil het geld dat het boek heeft opge
bracht besteden aan renovering van zijn kasteel Belvoir
Het psalterium is geschreven in het Latijn en rijkversierd. (Foto ap>
Kuiistenaarsacties duren voort
Boymans morgen weer open
ROTTERDAM/EINDHO VEN/AR
NHEM (ANP/GPD) - Het Rot
terdamse Museum Boymans van
Beuningen, dat sinds het afgelo
pen weekeinde in verband met
acties van beeldende kunste
naars tegen de bezuinigingen
van het rijk op de BKR-regeling
is gesloten, zal morgenmiddag
weer worden geopend. Daarover
hebben de actievoerende beel
dende kunstenaars en de directie
van Boymans gisteravond over
eenstemming bereikt, zo heeft
een woordvoerder van het mu
seum meegedeeld. Zaterdagmid
dag zal meteen een nieuwe expo
sitie worden geopend namelijk
die van schilderijen en tekenin
gen van Siegmar Polke.
De bezetting van het Van Abbemu-
seum in Eindhoven is inmiddels
beëindigd Het museum was
sinds woensdag bezet door een
aantal kunstenaars uit protest te
gen het regeringsbeleid. De be
zetting werd opgeheven nadat
het college van b en w had beslo
ten het museum desnoods onder
dwang te sluiten. Het Van Abbe
museum blijft de komende da
gen wel gesloten om de veilig
heid van de kunstwerken te ga
randeren.
Het rijksmueum Kröller-Müller in
Otterlo is op last van het ministe
rie van WVC voor onbepaalde
duur gesloten. De sluiting houdt,
aldus een woordvoerder van
WVC, verband met mogelijk te
verwachten acties bij het mu
Ook het Rijksmuseum en het Vin
cent van Goghmuseum in Am
sterdam houden de deuren nog
steeds dicht. Protesterende kun
stenaars bivakkeren overigens
nog steeds in het Rijksmuseum
en in het Stedeluk Museum.
DOE MAAR De popgroep 'Doe Maar' heeft de afgelopen week
tijdens een optreden op Curasao een aantal als scabreus omschre
ven nummers uit haar repertoire moeten weglaten op verzoek van
de gezaghebber van het eiland, R. Casseres.
Dc groep moest de nummers 'Heroïne' en 'Loopje lui achterna' ach
terwege laten omdat de gezaghebber van het eiland had gedreigd
anders geen vergunning voor het optreden af te geven
Op het Bovenwindse eiland Sint Maarten is de popgroep ook enkele
keren opgetreden. Daarbij zijn de bewuste nummers wel gebracht.
De komende dagen treedt de groep op Aruba op Men verwacht, dat
ook alle nummers uit het repertoire van 'Doe Maar' daar zullen
worden gebracht.
angst voor de toekomst
(foto GPD)
Tina Turner: 'ik denk dat ik te veel durf heb
te hebben'.
