'West-Europa moet
zich zelfstandiger
gaan opstellen'
Ook Tsjechen bezorgd over
plaatsing Sowjet-raketten
Akkoord Tripoli
staat alweer op
schroeven
losse
Nieuwe jezuietenleider
laat koers ongewijzigd
Den Uyl op Socialistische Internationale
Ook overleg
in Wenen
is in gevaar
Sneeuwval in VS: 27 doden
Rus nam
de benen
Papandreou
bekritiseerd
'NAVO verloor
moraal onder
Joseph Luns'
Rechts-extremisten in
München veroordeeld
ZATERDAG 26 NOVEMBER 1983
BRUSSEL - PvdA-leider Den Uyl vindt dat West-Europa zich zelfstandiger tegenover de
VS moet gaan opstellen om niet de dupe te worden van de ijstijd die in de relatie tussen
Amerika en de Sowjet-Unie is ingetreden.
„De koers van de Amerikaanse re-
gering-Reagan maakt het onver
mijdelijk om de eigen Europese
verantwoordelijkheid meer te
beklemtonen. Er moet een Euro
pees antwoord komen op de be
vriezing van de Amerikaans-
door
Ferry Mingelen
Russische betrekkingen", zei
Den Uyl vrijdag in Brussel na af
loop van een zitting van de So
cialistische Internationale.
Doorbreken
„De huidige situatie dwingt ons te
rug te grijpen op de twee-pilaren-
constructie van wijlen president
Kennedy. Dat betekent dat de
Europese NAVO-landen binnen
dat bondgenootschap de eigen
verantwoordelijkheid meer gaan
beklemtonen", aldus Den Uyl.
Volgens hem houdt dit echter niet
in dat Europa, zoals de Franse
president Mitterrand deze week
voorstelde, éen eigen kernmacht
zou moeten krijgen ofwel de
niet-nucleaire verdediging aan
zienlijk zou moeten opvoeren.
„Je moet deze situatie niet toe-
spitsen op de verdediging. Het
gaat om de politiek, de economie
en de defensie. Vraag is of je deze
ijstijd kan doorbreken door be
wust de handel met Oost-Europa
te intensiveren", aldus Den Uyl.
De zelfstandige positie van Europa
tegenover de VS hangt wat Den
Uyl betreft wel direct samen met
het beleid van de regering in
Washington. Hij sloot niet uit dat
indien de waarschijnlijke Demo
cratische kandidaat voor de pre
sidentsverkiezingen volgend
jaar, Walter Mondale, inderdaad
gekozen wordt, de zaak weer an
ders komt te liggen.
WENEN - Na de mislukking van de
onderhandelingen over middel-
lange-afstandsraketten in Genè-
ve zijn de onderhandelingen
over wederzijdse troepenvermin
dering in Wenen in gevaar ge
raakt. De leider van de Hongaar
se delegatie Janos Petran sprak
deze week over „ernstige be
zorgdheid" aan de kant van de
afgevaardigden van het War-
schau-pact. Zijn woordvoerder
Istvan Gyamarti liet zich uit in
door
Anton Koene
andere bewoordingen en liet
doorschemeren dat het niet uit
gesloten mag worden dat de
Oostbloklanden zullen overwe
gen of voortzetting van de onder
handelingen wel noodzakelijk is.
Aangenomen wordt dat de onder
handelingen tot de afgesproken
datum van 15 december worden
voortgezet en tot die tijd niet
worden afgebroken of opge
schort. Terwijl in Genève wordt
onderhandeld over atoombewa
pening tussen Amerika en de
Sowjet-Unie, wordt het overleg
in Wenen gevoerd tussen de War-
schau-pactlanden en de NAVO-
partners, die onderhandelen
over conventionele bewapening
en over troepenvermindering.
Dat betekent dat de Europese
partners van beide pacten be
langrijk meer te zeggen hebben
dan in Genève.
Het overleg bestaat al tien jaar en
wordt vaak bekritiseerd omdat
er in al die jaren weinig of geen
voortgang is geboekt. De leden
van de verschillende delegaties
in Wenen, die in de loop van de
tijd buiten de onderhandelings
zaal goed bevriend zijn geraakt,
hebben steeds beweerd dat hun
aanwezigheid alleen al wordt ge
rechtvaardigd door het feit dat
de twee blokken in gesprek blij
ven.
Op het ogenblik hebben de Wester
se delegaties de indruk dat de
Warschaupact-onderhandelaars
geen instructies hebben ontvan
gen uit Moskou en/of uit de ande
re betrokken landen. Mogelijk
blijven deze uit in verband met
de voorbereidingen voor de nog
niet officieel bekendgemaakte
maar nog in december verwach
te topconferentie van het War
schaupact, die vermoedelijk
plaats zal vinden in Sofia.
Verdeeld
Den Uyl, nog voorzitter van de So
cialistische Internationale, en de
Westduitser Willy Brandt toon
den zich verbaasd over het afbre
ken door de Russen van de raket-
tenonderhandelingen in Genève.
„Ik heb nooit geloofd dat alles
wel in orde zou komen zodra we
de raketten zouden gaan plaat
sen", zei Brandt.
Overigens was de Socialistische
Internationale verdeeld over de
plaatsing. De socialistische par
tijen van onder meer West-Duits-
land, Nederland, Engeland, De
nemarken en Noorwegen zijn te
gen de nieuwe raketten; Frank
rijk en Italië zijn voor.
De Europese veiligheidsproblema
tiek kwam vrijdagmiddag ook
ter sprake in een ontmoeting van
de Amerikaanse onderhandelaar
in Genève, Paul Nitze, met de
NAVO-ambassadeurs. Nitze zei
het afbreken van de besprekin
gen „diep te betreuren", dit te
meer daar er volgens hem in de
onderhandelingen de afgelopen
weken „werkelijke vooruitgang
is geboekt".
Bases
Uit Nitze's opmerkingen bleek
voorts dat de Sowjet-Unie zich
gehouden heeft aan het door de
vorige Russische partijleider
Bre^jnjev afgekondigde morato
rium (stopzetten) ten aanzien van
de SS-20 raketten. Nitze wees er
in Brussel op dat Brezjnjev daar
bij doelde op de bouw van nieu
we rakettenbases in het Europe
se deel van de Sowjet-Unie. De
bases die op dat moment in aan
bouw waren, zijn volgens hem
afgebouwd, maar sindsdien zijn
er geen nieuwe bases in Euro
pees Rusland in aanbouw geno
men.
In NAVO-kring is de afgelopen
maanden steeds beweerd dat de
Russen hun eigen moratorium
geschonden hadden door het
aantal SS-20 raketten uit te brei
den. Het aantal raketten is echter
niet hetzelfde als het aantal ba-
NEW YORK (AP) - Hevige sneeuwval die een week aanhield heeft in de
Verenigde Staten 27 slachtoffers geëist.
De sneeuwstormen woedden in het midden en het noordoosten van de
VS.
Vijftien doden waren het gevolg van verkeersongelukken en tien doden
vielen bij ongelukken met kleine vliegtuigjes die door de sneeuwstor
men werden overvallen.
BRUSSEL (AP) - Een Russi
sche soldaat die in mei van
dit jaar in Afghanistan deser
teerde om zich aan te sluiten
bij het Afghaanse verzet,
heeft gisteren in Brussel ver
klaard dat het moreel van de
Russische bezettingstroepen
laag is en dat honderden Rus
sen zich hebben aangesloten
bij de Afghaanse guerrilla
strijders. De 19-jarige Nicolai
Ryzhkov (foto; met rechts
van hem Lord Bethel, een
Britse afgevaardigde van het
Europees Parlement), die sa
men met een andere Russi
sche deserteur via een parti
culiere organisatie naar West-
Europa kwam, verklaarde te
genover verslaggevers dat hij
een half jaar had gediend al-
de benen te nemen.
ROME (AP) - De nieuwe leider
van de Orde van Jezuieten, de
Nederlandse pater Peter-Hans
Kolvenbach, heeft gisteren ge
zegd dat de 26.000 leden tellende
orde zich buiten partijpolitiek
moet houden maar tevens moet
blijven streven naar sociale
rechtvaardigheid
Kolvenbach deed zijn uitspraken
op de eerste persconferentie
sinds hij op 13 september werd
gekozen tot leider van de jezuie
ten. Hij zei tevens dat de jezuie
ten zich voor de vrede zullen in
zetten maar dat hun bijdragen op
dat gebied gering zullen zijn.
Paus Johannes Paulus II heeft de
jezuieten meermalen bekriti
seerd wegens een te wereldse
houding en betrokkenheid bij
politieke zaken.
Op vragen over Midden-Amerika
zei Kolvenbach: "De bedoeling
van alle bisschoppen, priesters
en religieuzen in dat geteisterde
deel van de wereld is de mensen
te helpen om uit hun armoede te
komen. Ze moeten de bevolking
in die worsteling bijstaan door
priester te zijn. door zich reli
gieus te gedragen".
Hij wees erop dat de paus priesters
heeft gewaarschuwd zich niet bij
bepaalde politieke stromingen
aan te sluiten. Kolvenbach, die
de traditionele visie van de paus
over dogma's en kerkelijke disci-
NICOSIA (AP) - De leider van de
Turks-Cyprioten die een eigen
republiek hebben uitgeroepen,
Rauf Denktash, heeft gisteren de
Griekse premier Papandreou er
van beschuldigd de Turken op
Cyprus tot hun stap gedwongen
te hebben. "Met zijn verkeerde
politiek heeft Papandreou de
patstelling in de onderhandelin
gen veroorzaakt die leidde tot de
stichting van de Turks-Cyprioti
sche Republiek", aldus Denk
tash tegen een menigte van onge
veer 10.000 mensen in het Turkse
deel van de hoofdstad Nicosia.
Denktash arriveerde gisteren van
uit New York waar hij een spoed
zitting van de Veiligheidsraad
over de kwestie-Cyprus had toe
gesproken. Van het vliegveld be
gaf hij zich direct naar het Ata--
türkplein om een toespraak te
houden.
In zijn toespraak zei Denktash
niets over de resolutie van de
Veiligheidsraad waarin de onaf
hankelijkheidsverklaring "wet
telijk ongeldig" werd verklaard
en waarin werd opgeroepen de
verklaring in te trekken. Denk
tash zei in zijn rede dat het "niet
meer mogelijk is ons besluit te
rug te draaien".
Pater Kolvenbach (foto ap>
pline deelt, herhaalde ook de
pauselijke kritiek op religieuze
ordes in het algemeen. "Er zijn
bepaalde verwereldlijkende
praktijken en houdingen, het ge
bed wordt opgeofferd voor acti
viteiten die alleen maar humani
tair van aard zijn en er worden
sociaal-politieke standpunten in
genomen die niet altijd in over
eenstemming zijn met de geest
van het evangelie", aldus Kol
venbach.
Kolvenbach volgt de 76-jarige
Spanjaard Pedro Arrupe op, die
met zijn gezondheid sukkelt. De
Nederlander is de 29ste leider
van de jezuieten sinds de orde
449 jaar geleden door Sint Igna
tius Loyola werd gesticht.
Zijn benoeming maakte een einde
aan een twee jaar durende bui
tengewone interventie van de
paus, die zijn persoonlijke af
gevaardigden benoemde om de
orde te leiden nadat Arrupe ziek
was geworden. Kolvenbach zei
dat de lijn die door zijn voorgan
ger is uitgestippeld de juiste is
voor de orde.
BEIROET (AFP/Reuter) Syrië
en Saoedi-Arabiè hebben vrijdag
in Damascus een akkoord be
kendgemaakt dat een einde moet
maken aan de broederstrijd tus
sen voor- en tegenstanders van
PLO-leider Jasser Arafat. Enkele
uren na de bekendmaking in Da
mascus kwam het akkoord ech
ter al op losse schroeven te staan
toen de radiozender van de Pale
stijnse rebellen aankondigde dat
van vertrek van de dissidente
strijders uit Tripoli en omgeving,
een van de voorwaarden in het
akkoord, geen sprake kan zijn.
De plaatsvervangend militaire be
velhebber van de rebellen, Abu
Khaled, zei dat zijn mannen zich
niet zullen terugtrekken uit de
vluchtelingenkampen bij Tripo
li, die zij in de afgelopen weken
op de aanhangers van Arafat
hebben veroverd. „Wij gaan met
de overeenkomst akkoord met
uitzondering van het vertrek van
de strijders", aldus Khaled.
Toen eerder op de dag de Syrische
en Saoedi-Arabische ministers
van buitenlandse zaken op een
persconferentie in Damascus het
akkoord bekendmaakten, ver
klaarden zij dat alle partijen in
het geschil ermee hadden inge
stemd Tripoli en omgeving bin
nen twee weken te verlaten. In
het akkoord wordt niet gespro
ken over de kampen, waarvan er
één aan de rand van de stad ligt.
Het Syrisch-Saoedische akkoord is
volgens de beide ministers opge
steld in samenwerking met de
verschillende Palestijnse groepe
ringen en de Libanese oud-pre
mier Rasjid Karame, die nu af
gevaardigde van Tripoli is. Het
voorziet, behalve in een defini
tief staken van de gevechten en
het vertrek van alle Palestijnse
strijders uit Tripoli en omgeving
binnen een termijn van twee we
ken, in een regeling langs politie
ke weg van de onderlinge Pale
stijnse geschillen. Het toezicht
op de naleving van de voorwaar
den is toevertrouwd aan een co
mité onder leiding van Rasjid
Karame. Het is niet duidelijk of
op grond van het akkoord ook
PLO-leider Arafat Tripoli, waar
hij zijn toevlucht heeft gezocht,
zal moeten verlaten.
De leiding van El Fatah, de groot
ste organisatie in de PLO, heeft
het akkoord aanvaard. Een lid
van het centrale comité zei dat El
Fatah het zal nakomen „als alle
ander partijen dit ook doen".
Het radicale Volksfront voor de be
vrijding van Palestina heeft het
akkoord in zijn geheel verwor
pen omdat het niet in de opstel
ling betrokken is geweest. Deze
door George Habbash geleide
PLO-organisatie heeft al eens ge
probeerd een einde aan de inter
ne strijd te maken.
WASHINGTON - Secretaris-gene
raal van de NAVO mr. Joseph
Luns, voorheen Nederlands mi
nister van buitenlandse zaken,
heeft te lang vastgehouden aan
zijn huidige betrekking en zou
hebben bijgedragen tot een ver
lies aan moraal en gevoel voor
richting in het NAVO hoofd
kwartier te Brussel. Dit ontleen-
door
Henk Kolb
de het Amerikaanse dagblad
'Washington Post' vrijdag aan de
mening van diplomaten bij vele
delegaties van lidstaten.
Luns, nimmer geroemd vanwege
tact of bescheidenheid, wordt
voorts op grond van het oordeel
van een aantal ministers van bui
tenlandse zaken en vooraan
staande leden van de NAVO-staf,
beschreven als arrogant. Hij zou
ooit de Britse minister van bui
tenlandse zaken Francis Pym
hebben onderbroken met de me
dedeling dat deze sprak 'als Win
nie de Poe'.
Pyms voorganger Lord Carrington
zal tijdens de aanstaande verga
dering van de NAVO-ministers
van buitenlandse zaken op 8 en 9
december, worden benoemd tot
opvolger van Luns. De Washing
ton Post signaleert echter ont
hutsing over het feit dat Carring
ton pas in april te Brussel zal
aantreden omdat Luns eerst nog
'op zijn gemak' afscheid wil gaan
nemen in de hoofdsteden van de
NAVO-lidstaten.
De consternatie zou vooral berus
ten op het feit dat juist de ko
mende maanden van doorslagge
vend belang zouden kunnen zijn
vanwege de Oost-Westverhou
dingen, de opstelling van nieuwe
Amerikaanse kernwapens voor
de midden-afstand in Europa en
de vervlogen hoop op spoedige
overeenkomsten omtrent wa
penvermindering. Volgens de
Amerikaanse krant wordt Car-
ringtons aankomst te Brussel
met gretigheid afgewacht in de
veronderstelling dat hij energie
en nieuwe status zal verschaffen
aan het bondgenootschap.
Op de Spargaarden na, die met de
Britten vanwege Gibraltar altijd
een appeltje hebben te schillen,
hebben alle lidstaten zich vóór
de benoeming van Carrington
uitgesproken, die een overtuigd
voorstander heet te zijn van de
noodzaak om détente te doen
herleven in de betrekkingen tus
sen Oost en West.
MÜNCHEN (DPA) - Het Beierse hooggerechtshof in München heeft
gisteren de oprichter van de rechtsradicale "Volkssocialistische Bewe
ging van Duitsland/Partij van de Arbeid", de 54-jarige Friedhelm Bus-
se, op beschuldiging van medeplichtigheid, heling en obstructie van de
wet veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie jaar en negen maan
den. Zijn geestverwanten Peter Fabel (22) en Pascal Coletta (20) kregen
jeugdstraffen van vier en drie jaar wegens het beramen van zware af
persing en wapen- en springstofdelicten. De zwaarste straffen van ze
ven en zes jaar werden uitgesproken tegen het echtpaar Klaus-Dieter
en Christina Hewicker, die zich inmiddels van de neonazistische bewe
ging hebben gedistantieerd en tot het extreem-linkse kamp zijn toege
treden.
Fabel en Coletta werden gearresteerd tijdens een grootscheepse politie
actie waarbij op 20 oktober 1981 in München de rechts-radicale Niko-
laus Uhl en Kurt Wolfgram in een kogelregen van de politie omkwa
men. De mannen waren volgens het vonnis zwaar bewapend op weg
naar een bank om een overval te plegen.
De plannen van het Warschau
pact om Sowjet-raketten te sta
tioneren in Tsjechoslowakije
hebben tot toenemende be-
zorgheid geleid onder de Tsje-
choslowaakse bevolking. Maar
daar waar in het westen de af
gelopen jaren honderdduizen
den mensen de straat opgingen
om te protesteren tegen nieu
we Navo-raketten, zijn hun
Tsjechoslowaakse geestver
wanten door de politie gewaar
schuwd in het openbaar geen
verklaring af te leggen waarin
de Sowjet-raketten worden
veroordeeld. Als zij dit verbod
negeren, riskeren zij 15 jaar ge
vangenisstraf.
De regering organiseert propa
gandacampagnes en massade
monstraties om publieke steun
te werven voor de nieuwe ra
ketten die nodig zouden zijn
„ter verdediging van de vre
de". Veel Tsjechoslowaken
reageren daarop met zorg en
gemopper. Dat gebeurt vooral
in besloten kring, want open
lijk verzet lijkt onwaarschijn
lijk in de streng gecontroleerde
en betrekkelijk apathische
Tsjechoslowaakse samenle
ving, aldus niet-officiële bron
nen.
In de cafés en in de rijen voor de
winkels is de onvrede over de
raketten een veelgehoord on
derwerp van gesprek gewor
den. Ook circuleren er protest
brieven onder de bevolking.
„Veel mensen die zich nooit
eerder hebben gemanifesteerd,
beginnen zich nu te weren", zo
zegt een sympathisant van
Charta '77, de beweging voor
de mensenrechten en de be
langrijkste dissidenten groepe
ring in Tsjechoslowakije.
Terugslag
De bronnen benadrukken dat tot
dusverre geen onafhankelijke
vredesbeweging van de grond
is gekomen. „Het is niet geor
ganiseerd, het is slechts gemor.
Zij fluisteren alleen maar tegen
elkaar", zo zegt een Tsjechi
sche vrouw. Niettemin hebben
de voorbereidingen op de sta
tionering van de Sowjet-raket
ten de mening veranderd van
veel mensen die tot dan toe ge
loof hechtten aan de regerings-
propaganda.
De onvrede heeft ook te maken
met de recente scherpe prijs
stijgingen en de geruchten dat
er komend jaar nog meer ver
hogingen zullen volgen. Veel
mensen geloven dat deze maat
regelen bedoeld zijn om de
aanleg van de raketinstallaties
te bekostigen.
In deze omstandigheden krijgt,
de regeringspropaganda een
contra-produktieve uitwer
king. Al geruime tijd slaan de
officiële media bol van waar
schuwingen voor een kern
ramp en aanvallen op de Navo-
plannen om nieuwe Pershings-
II en kruisvluchtwapens in
West-Europa te stationeren.
Voorts bood Praag afgelopen
zomer gastvrijheid aan een
groots opgezette internationale
vredesconferentie.
Dit hameren op de oorlogsdrei
ging slaat nu terug op de auto
riteiten. De mogelijkheid van
nieuwe raketten op Tsjecho-
slowaaks grondgebied heeft
veel mensen er namelijk van
doordrongen dat zij gemakke
lijk slachtoffer kunnen worden
van een nucleair conflict.
Ernstig
Vorige maand maakte Moskou
bekend dat voorbereidingen
waren begonnen voor de sta
tionering in Tsjechoslowakije
en de DDR van „raketsyste
men van operationeel-tacti-
sche aard". Dit als reactie op
de Navo-plannen. Sindsdien
zijn in heel Tsjechoslowakije
massabijeenkomsten gehou
den waarop deze stap werd
toegejuicht. Maar niet-officiële
zegslieden merken op dat de
deelneming verplicht was voor
personen die via hun werk
kring werden aangewezen.
..De natie verwelkomde dit (de
raketten) niet met gejuich, om
dat het een zeer ernstige aange
legenheid is", zo erkent rege
ringswoordvoerder Frantisek
Kouril. Maar de autoriteiten
hebben steeds gehoopt dat een
Geneefs akkoord de nieuwe ra
ketten overbodig zou maken.
„In dit opzicht aanvaardt onze
bevolking deze maatregel als
een noodzakelijk feit, maar zij
gelooft vast dat het ergste niet
zal gebeuren", zo meent hij.
Kouril zegt geen massale protes
ten te verwachten tegen de
plannen. In ieder geval zal de
politie daar dan hard tegen op
treden. Eerder deze maand
plakte zij 20 vooraanstaande
Charta-leden op en waar
schuwde hen dat op publiek
verzet een gevangenisstraf van
ten minste 15 jaar staat. Charta
heeft daarna een brief ge
stuurd aan de Westeuropese
vredesbeweging, waarin zij
haar standpunt herhaalde dat
de strijd voor de vrede en de
mensenrechten één zaak zijn.
Brieven
Opmerkelijk was dat het blad
van de communisten partij,
Rude Pravo, drie weken gele
den schreef dat sommige le
zers brieven hadden ingezon
den waarin zij hun ongenoegen
uitten over de Sowjet-raketten.
In één zo'n brief, die ook werd
gezonden aan president Gus-
tav Husak, worden de massa
demonstraties ten gunste van
de raketten veroordeeld en
wordt gepleit voor een referen
dum over deze kwestie.
Stationeren van raketten in Tsje
choslowakije kan in geval van
oorlog uitmonden in de vernie
tiging van het hele land. „Dit
zou dan een buitengewone
blijk van broederlijke hulp van
de kant van de Sowjet-Unie
zijn. Het zou ons allen doen be
landen op het dichtsbijzijnde
kerkhof', aldus de brief.
Waarom Rude Pravo melding
maakte van dergelijke brieven,
is met duidelijk. Wellicht om
Moskou via een omweg duide
lijk te maken dat ook de Tsje
choslowaakse autoriteiten niet
staan te springen om nieuwe
raketten op hun grondgebied.
Iets dergelijks is ook te zien in de
DDR, waar eveneens nieuwe
Sowjet-raketten zullen kómen.
Ook daar gaf het partijblad
Neues Deutschland publiciteit
aan een brief waarin geprotes
teerd werd tegen deze ontwik
keling. En gisteren verklaarde
president Erich Honecker dat
de plaatsing van Sowjet-raket
ten in de DDR „geen jubel op
roept", ook al heeft die op zich
zijn volledige instemming.
(Reuter)
