Wéér een nieuw
koopkrachtplaatje
ZATERDAG 26 NOVEMBER 1983
PAGINA 21
Tenzij de Eerste Kamer alsnog roet in het eten gooit, klinkt op 1 januari de jachthoorn. Vanaf dat
moment is het afgelopen met de belastingvoordelen voor de meeste tweeverdieners. De dubbele
inkomens gaan dan voor de fiscale bijl. Het gaat ditmaal om meer dan wéér een nieuwe methode om de
burger geld uit de zak te kloppen. Volgend jaar verdwijnt ook een verschil in behandeling tussen
getrouwde en andere samenwonenden en, in theorie, het verschil in behandeling tussen mannen en
vrouwen.
Dat is mooi. Maar in de praktijk zijn er - natuurlijk - haken en ogen. Op het terrein van de
persoonlijke vrijheid, want bepaal maar eens wie een toevallige vrijer en wie een vaste vriend(in)
heeft. En op het terrein van de emancipatie, want ondanks de theoretische gelijke behandeling zal het
blijven gebeuren dat huisvrouwen om fiscale redenen afzien van het verder misschien zo gewenste
bijbaantje.
Eén ding staat vast: de nieuwe belastingwetten moeten de schatkist 500 miljoen extra opleveren. Wie
graag koopkrachtplaatjes tekent, kan de correctiepen voor de zoveelste maal tevoorschijn halen.
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
Het is gemakkelijk zoeken
naar platvloerse beweegrede
nen achter de plannen om
dubbelverdieners extra aan
te pakken. Enerzijds is daar
de naar geld graaiende over
heid, die steeds meer moet
plukken van steeds minder
werkenden en dan al gauw
op de dubbele inkomens
stuit. De 500 miljoen gulden
aan extra inkomsten staan al
voor komend jaar genoteerd.
Anderzijds zijn er de werklo
ze gezinshoofden, die blik
ken van afgunst werpen op
de werkende paren onder
hun buren. Recht op werk
voor iedereen is mooi als
principe, maar één baan en
één inkomen per gezin is een
aantrekkelijker gedachte als
je het zelf met een uitkering
moet doen.
Staatstekort en werkloosheid lij
ken Nederland zo in een poel van
conservatisme te dompelen. Het
is nog maar tien jaar geleden dat,
onder druk van de emancipatie
en de wens tot verzelfstandiging,
een begin werd gemaakt met de
ontkoppeling van inkomens bin
nen het huwelijk. Tot 1973 werd
het inkomen van de vrouw sim
pelweg bij dat van de man opge
teld. Is nu, nog voordat volledige
ontkoppeling is bereikt, de stap
terug alweer gezet met het extra
belasten van tweeverdieners?
In zekere zin wel. Nederland is te
ruggekeerd van het streven naar
een volledig onafhankelijke be
nadering van individuele Lnko
mens. Volledige verzelfstandi
ging is immeis alleen bereikbaar
als iedere volwassene ook voor
zijn eigen inkomen kan zorgen.
Óf man en vrouw moeten dan
beiden een baan kiezen en sa
men het huishouden doen. Óf
'huisvrouw' danwel 'huisman'
wordt een normaal en dus be
taald beroep. Het laatste is nim
mer serieus aan de orde geweest;
het eerste is niet langer bereik
baar. Er is al een schrijnend te
kort aan banen zonder dat alle
huisvrouwen zich melden op de
arbeidsmarkt.
Stap vooruit
Toch is het onjuist te concluderen
dat er een einde is gekomen aan
de emancipatie van vrouwen en
dat de weg terug naar het gezin-
oude-stijl is ingeslagen. Hoogge
stemde idealen zijn niet bereik
baar gebleken, maar gegeven de
werkelijkheid betekent de twee-
verdienerswet wel degelijk een
stap vooruit.
Wat de nieuwe plannen naast extra
rijksinkomsten beogen, is in be
ginsel niet meer dan een
rechtvaardige belastingheffing.
Uitgaande van gelijke inkomens
is een gezin nu eenmaal voordeli
ger uit dan een alleenstaande, als
tenminste man en vrouw verdie
nen. Zij hebben misschien een
wat groter huis nodig dan de al
leenstaande, maar kunnen tal
van vaste lasten delen. Datzelfde
gezin is daarentegen slechter af
dan een alleenstaande als alleen
de man of de vrouw verdient.
De nieuwe wet is bedoeld om die
verschillen in vaste lasten weg te
werken, ook bij andere samen
woners dan echtparen. Dat zal
niet helemaal lukken, want in
een gezin met kinderen en twee
werkende ouders moeten ook
nog kosten worden gemaakt
voor bijvoorbeeld kinderopvang.
Daarmee houdt de nieuwe wet
nog geen rekening. Maar de be
langrijkste onrechtvaardigheid
wordt weggewerkt, doordat het
verschil in benadering tussen ge.
huwden en ongehuwden ver
dwijnt.
Dat is één stap vooruit. De oude
wet komt immers, geheel in de
pas met de meest traditionele op
vattingen, niet verder dan een
extra belastingvoordeel voor de
gehuwde man. Maar het huwe
lijk is al lang geen maatstaf meer
voor wat tegenwoordig een eco
nomische eenheid heet. Steeds
meer mensen verdienen zelfstan
dig hun boterham, steeds vaker
kiezen ze voor andere samenle
vingsvormen dan het officiële
huwelijk. Dat gebeurt niet altijd
vrijwillig. Homofielen hebben
wat dat betreft geen keus.
Gelijkstelling
De tweede stap vooruit is een lo
gisch uitvloeisel van de eerste
stap: de gelijkstelling van de
vrouw binnen het huwelijk. Niet
alleen erkent de fiscus tot op he
den alleen het gezin als e
door Wim Fortuyn
sche eenheid, ook beschouwt zij
nog steeds de man als trekpaard.
Tot 1973 werden zelfs alle inkom
sten van de vrouw bij die van de
man opgeteld en dus, aan de top
van manliefs inkomen, oneven
redig zwaar belast. Dat was geen
aanmoediging voor de vrouw om
er wat bij te verdienen.
Inmiddels worden inkomsten uit
arbeid van de vrouw apart belast,
maar verder is de ongelijke be
handeling gebleven. Nog steeds
wordt ander inkomen van de
vrouw dan dat uit arbeid - lijf
rente, pensioen, aandelenwinst
- bij dat van de man opgeteld.
Nog steeds mag de vrouw reis
kosten of hypotheekrente niet
van haar inkomen aftrekken, ook
als zij meer verdient. Nog steeds
is het bedrag dat de getrouwde
vrouw belastingvrij mag verdie
nen (2549 gulden per jaar) vele
malen lager dan dan van haar
man (12.716 gulden). Die hogere
belastingvrije voet is in feite een
financiële waardering van de ge
trouwde huisvrouw, die eigenlijk
niet wordt geacht iets anders te
doen dan het huishouden. Dat
gaat per 1 januari eveneens ver
anderen. De belastingvrije voet,
dus de niet-belastbare top van
het inkomen, is dan om te begin
nen voor iedereen hetzelfde:
7381 gulden. Huwelijk of geen
huwelijk, vrouw of man, het
maakt dan niet meer uit. Volledi
ge rolwisseling is mogelijk. Voor
de belasting bestaan er volgend
jaar alleen nog maar alleenstaan
den, samenwonenden, éénver
dieners, tweeverdieners (met
daar tussenin bijna-éénverdie-
ners, want de praktijk is vaak dat
de man in hoofdzaak de kost ver
dient terwijl de vrouw een grijp-
stuiver erbij verdient) en alleen
staande ouders met kind(eren).
Het verschil in waardering komt
dan tot uitdrukking door middel
van toeslagen op die eerste vrije
voet.
de vergelijking zuiver te houden
is steeds het prijsniveau van 1983
aangehouden. De werkelijke be
dragen, zoals ze in 1984 gelden,
zijn hoger. De belangrijkste fi
nanciële gevolgen dus:
De alleenstaande. Hij of zij gaat
er op vooruit noch achteruit. Is
hij ouder dan 34 of gescheiden,
dan wordt zijn belastingvrije
voet verhoogd tot het huidige ni
veau van 9921 gulden. Jongere
alleenstaanden, die niet ge
trouwd zijn geweest en geen
recht hebben op kinderbijslag
zien evenmin iets veranderen.
Zij krijgen geen toeslag op de be
lastingvrije voet van 7381 gul
den: precies het bedrag dat ze nu
ook voor de belasting van hun in
komen mogen aftrekken.
De alleenstaande met kind(eren)
tot 27 jaar (voor wie hij of zij geen
kinderbijslag ontvangt). Ook
voor belastingplichtigen in deze
De gevolgen
Wat betekent dat allemaal finan
cieel? Voordat er meer cijfers
over de tafel rollen eerst dit: om
Senator Zoutendijk: inbreuk op
privacy niet aanvaardbaar.
(Archieffoto)
groep is er een vrije voet van
9921 gulden. In veel gevallen zal
dat geen verandering betekenen,
omdat ze nu in de groep oudere
of gescheiden alleenstaanden
vallen. Een vooruitgang is er al
leen voor jongere vaders of moe
ders (tot 35 jaar) die niet ge
trouwd zijn geweest. Zij hebben
nu de vrije voet van 7381 gulden.
De alleenverdiener. Gaat er niet
op achteruit. Hij of zij krijgt een
fiscaal voordeel dat zijn vrije
voet weer tilt naar het oude ni
veau van 12.716 gulden. De echt-
geno(o)t(e) mag dan maximaal
4841 gulden aan eigen inkomsten
hebben.
Het verschil met de huidige situa
tie is, dat voortaan ook ongehuw
de mannen én vrouwen in dezelf
de éénverdienerssituatie recht
hebben op die toeslag. Zij gaan
er dus op vooruit. Gehuwde
vrouwelijke alleenverdieners
hoeven bovendien niet langer
rolwisseling aan te vragen.
De bjjna-alleenverdiener. Hier
van is sprake als de inkomsten
van de levenspartner wel de 4841
gulden ontstijgen, maar niet de
belastingvrije voet van 7381 gul
den. In dit geval kan er sprake
zijn van achteruitgang, omdat in
geval van een huwelijk de echt
genoot dan naar de lagere vrije
voet van 9921 gulden valt. Als de
'bijverdiener' net één gulden
meer verdient dan 4841 pakt het
voor gehuwden al gauw nadelig
uit. De extra aanpak van twee
verdieners krijgt al enig perspec
tief. Maar er steekt wel een be
langrijk praktisch bezwaar de
kop op, dat volgens de Emanci-
patieraad zelfs een struikelblok
zou moeten zijn: de financiële
achteruitgang kan een belemme
ring zyn voor (huis)vrouwen om
de arbeidsmarkt te betreden,
hoezeer zy dat ook wensen.
Tweeverdieners
De tweeverdieners. Hier gaat de
gehuwde man stevig inleveren,
omdat hij geen recht heeft op
toeslagen. Zijn vrije voet daalt
daardoor van 12.716 dit jaar naar
7381 gulden volgend jaar. Zijn
belastbare inkomen komt daar
door ruim 5000 gulden hoger te
liggen en juist over die vijfdui
zend gulden aan de top van het
inkomen moet fors belasting
worden betaald. Al gauw zo'n
vijftig procent. Hij levert dan
2500 gulden netto in.
Daar staat tegenover dat zijn
vrouw minder belasting gaat be
talen. Haar vrije voet van 2549
gulden maakt volgend jaar ook
plaats voor de 'standaard' vrije
voet van 7381 gulden. Dezelfde
behandeling dus als manlief.
Omdat de vrouw in de praktijk
vaak minder verdient, zal zij ech
ter in het algemeen minder win
nen dan de echtgenoot verliest.
Haar belastbare inkomen daalt
weliswaar met iets minder dan
dezelfde 5000 gulden, maar bij
een lager salaris dan levert dat
minder op dan de 2500 gulden
die de beter betaalde echtgenoot
moet dokken. Volgens dezelfde
redenering wordt het natuurlijk
wel voordeliger als de vrouw
meer verdient dan de man. Om
dat dat minder vaak voorkomt,
springt de fiscus er in elk geval
gunstig uit. Hier ligt een belang
rijk deel van de 500 miljoen gul
den, die het rijk volgend jaar ex
tra denkt op te strijken.
Het andere belangrijke deel ligt bij
de ongehuwde tweeverdieners,
die nu nog als twee onafhankelij
ke alleenstaanden worden be
schouwd. Het zijn de oudere en
gescheiden samenwonende
tweeverdieners die fors gaan in
leveren. Ook voor hen is er geen
toeslag op de vrije voet van 7381
gulden, terwijl ze nu nog een
vrije voet van 9921 gulden heb
ben. Voor jongere ongehuwde
tweeverdieners verandert er
weer niets, omdat zij toch al niet
meer van het inkomen mochten
aftrekken dan die 7381 gulden.
ren, kosten 36 mihoen gulden)
maar dat versterkt slechts de in
druk dat nieuwe problemen zich
aandienen. Misbruik van de
nieuwe wet, geroer in privézaken
om het tegen te gaan. De vergelij
king met de bijstand dringt zich
op.
Wie op kosten van de gemeen
schap leeft en samenwoont, kent
de trucs van de sociale dienst,
die speurneuzen op pad stuurt
om tandenborstels te tellen. De
bijstand heeft zich, in tegenstel
ling tot de fiscus, al lang aan de
praktyk aangepast en voegt alle
inkomens in één huis onder één
noemer. Zonder scrupules, zon
der aanzien des persoons.
Als het om uitkeringen gaat, heeft
de overheid weinig moeite met
het etaleren van een dergelijke
bemoeizucht. Maar hoe ligt dat
als het gaat om zelf verdiend
geld? Moeten belastingbetalers
een inval in de slaapkamer door
de belastinginspecteur tolereren,
omdat de fiscus de ingevulde pa
pieren niet vertrouwt?
Praktij k
Dat ziet er in theorie nog zo slecht
niet uit. Maar dan de praktijk.
Hoe te bepalen of twee niet ge
trouwde mensen met beiden een
eigen inkomen samen of alleen
door het leven gaan? Zijn twee
alleenstaanden die voor een half
jaar gaan samenwonen plotse
ling tweeverdieners, zodat ze
geen recht meer hebben op de al
leenstaanden-toeslag? De term
'duurzaam' die de fiscus gaat
hanteren is tenslotte ook maar
arbitrair. Op aandrang van de
Tweede Kamer is er inmiddels
wel een omschrijving van wat
niet en wat wel duurzaam sa
menwonen is, maar het blijft
vaag.
Trouwens, twee aparte adressen
zijn gauw gevonden. Een knappe
belastinginspecteur die het alle
maal in de gaten heeft. In de
plannen is weliswaar rekening
gehouden met extra werk voor
de belastinginspectie (550 mai\ja
Inbreuk"""""""""»»
WD-senator Zoutendijk vindt van
niet. Dit Eerste Kamerlid is van
meet af aan fel tegenstander ge
weest van de plannen om de
dubbele inkomens aan te pak
ken, juist vanwege de dreigende
inbreuk op de persoonlijke vrij
heid.
Zoutendijk streeft met alles wat in
zijn vermogen ligt ten minste
naar uitstel. Hij krijgt, met de
Eerste Kamer, volgende maand
daarvoor de kans. Sterk is zijn
positie evenwel niet meer, nu
zijn partijgenoten in de Tweede
Kamer samen met CDA en PvdA
de plannen van staatssecretaris
Henk Koning (financiën) hebben
aanvaard. Met moeite, dat wel.
En na lang wikken en wegen.
Maar wat zijn de alternatieven?
Afzien van de gelijke benadering
van gehuwden en ongehuwden
is één mogelijkheid. Maar dan
blyft de fiscus ontkennen dat er
ook niet-huwelijkse gezinnen
met één kostwinner bestaan.
Ook het belastingvoordeel voor
alleenstaanden, al dan niet met
kind, zou dan moeten verdwij
nen. Het is immers zonder die
persoonlijke vrijheid aan te tas
ten niet mogelijk te controleren
of een alleenstaande ook
werkelijk alleen zijn kostje
kookt Anders gezegd: wie niet is
getrouwd zal altijd worden be
schouwd als de helft van een
paar tweeverdieners. De echte al
leenstaanden en de niet-gehuw-
de kostwinners zijn uiteraard
wel de dupe van een dergelijke
benadering.
De andere mogelijke oplossing
dan: compleet gelyke behande
ling van iedere belastingplichti
ge. Favoriet bij de Emancipatie-
raad, want er kunnen dan ook
geen fiscale voordelen wegvallen
als de huisvrouw wat bijver
dient. Het is ook een simpel en
fraudevrij systeem, want de fis
cus hoeft nimmer te controleren
of er één of meer inkomens
schuilgaan onder één dak. De on
rechtvaardigheid is uiteraard dat
de fiscus er geen rekening mee
houdt of de vaste lasten in iden
tieke gezinnen op één of op twee
inkomens drukken. Niet de
tweeverdieners worden dan ex
tra belast, maar juist alle andere
belastingbetalers.
Eerste stappen
En dat is nu ook weer niet de be
doeling. Want het begon tenslot
te allemaal met de plannen om
alleen de dubbelverdieners fis
caal aan te pakken. En dat doel
houdt het kabinet, met in zijn
voetspoor een politieke meerder
heid in de Tweede Kamer,
scherp voor ogen. In 1984 wor
den nog maar de eerste stappen
gezet. Over een jaar, zo is de be
doeling, volgt de laatste stap.
Dan zullen de inkomens van
tweeverdieners ook nog fiscaal
bij elkaar worden opgeteld. Dat
levert vanwege het progressieve
schyvensysteem (hoe hoger het
inkomen, hoe zwaarder de belas
tingdruk) een smak meer op.
De vraag is wel of dat niet teveel
van het goede is. De protesten
zijn nu al hoorbaar: een werkend
echtpaar dat samen evenveel
verdient als één rijke alleenver
diener, gaat dan ook evenveel be
lasting betalen. Maar ze moeten
er wel twee keer voor werken. En
dan is de vaat thuis nog niet ge
daan. De neiging om de belasting
dan te 'ontwijken' zal met spron
gen toenemen.
Koning: de echte klap voor twee
verdieners komt pas in 1985.
(Foto ANP)
