Gereformeerden in geld en aantal achteruit
Handige anti-vries tester voor maar f3,-
Shell helpt,ook met lage prijzen
VRIJDAG 25 NOVEMBER 1983
PAGINA 17
door
Chriet Titulaer
Kommaneuken is een ordinair
woord voor muggeziften. De laatste
keer dat ik het woord muggeziften
hier gebruikte, wees een komma-
neukende lezer me erop dat mugge
ziften muggenziften had moeten
zijn, omdat één mug niet kan wor
den gezift.
Vandaag ga ik zelf een potje kom
maneuken, bijna in letterlijke zin.
Ik weet dat we leven onder de drei
ging van de atoomparaplu. Dat is
geen reden om niet te kommaneu
ken. Integendeel. Juist in moeilijke
tijden moeten we de aandacht voor
het detail niet verliezen. Het is een
kwestie van overleven.
Een neerlandicus wees me laatst op
een fout. Ik plaatste na een dialoog-
regel het aanhalingsteken vóór de
komma in plaats van daarachter,
zoals voorgeschreven.
Bijvoorbeeld: 'Ik geloof je niet', zei
ik. Volgens de Neerlandicus hoorde
de komma vóór het aanhalingste
ken te staan.
Overtuigd van zijn ongelijk pakte
ik een boek van de plank, geschre
ven door iemand die het weten kon.
Ik zocht de eerste vergelijkbare zin
op in 'Een ellendige nietsnut' van
Remco Camvert.
'Onzin,' zeggen ze. Mijn zelfver
trouwen was aangetast. 'De rim
pels van Esther Ornstein' door
Vestdijk dan maar genomen.
'We hadden beter boven kunnen
blijven,' maar... etc. Weer mis.
Een buitenlander moest uitkomst
brengen. Evelyn Waugh met 'A
handful of Dust'
'No one, I am thankful to say,' said
mrs. Beaver.
Verslagen staarde ik voor me uit.
Zou ik het al die jaren fout hebben
gedaan?
Dat punt, uitroepteken of vraagte
ken binnen het sluitende aanha
lingsteken vielen, was logisch. Zij
voegen aan de dialoogregel iets toe,
bepalen er de toon van en zijn er
dus direct bij betrokken. Maar de
komma in: 'Ik ga weg', zei hij, heeft
een heel andere functie. Hij schept
een pauze tussen twee zinnen, heeft
met de toon van de dialoogregel die
wordt uitgesproken alsof er een
punt stond, niets te maken en heeft
dus evenmin iets te zoeken binnen
het aanhalingsteken.
Zo luidde mijn redenering. Ik
greep de laatste strohalm: 'Schrijf
wijzer', door J. Renkema, het
'Handboek voor duidelijk Taalge
bruik', uitgegeven door de Staats
uitgeverij.
Hoofdstuk 5.8.1 'Letterlijke weer
gaven van gesproken of geschreven
woord', bevatte de volgende voor
beeldzin, de enige dit onderwerp
betreffende.
'Het kamerlid', zei de minister,
'heeft mijn vraag niet beantwoord.'
Goddank. Renkema gaf me gelijk.
En zette een dikke rode streep on
der de foute interpunctie van zeer
vele, zo niet alle, Nederlandse
schrijvers en hun uitgevers. Om
van het buitenland maar te zwij
gen.
Ik geef toe: één fout kommaatje is
een detail. Zijn het er miljoenen en
miljoenen, dan kan worden gespro
ken van een Brandende Kwestie.
Die hierbij is opgelost.
Het bovenstaande ié een column
van Henk Spaan, een van de twee
ëntachtig die in de bundel 'Kermis
op de Dam' uitgever Veen) zijn op
genomen. Sterke bundel, mooie
stukjes, zoals uit het bovenstaande
genoegzaam blijkt (mijn ideaal om
ooit eens een volledige column van
een collega te citeren is hiermee
vervuld). Op verzoek van de uitge
ver schreef ik een halfjaar geleden
de volgende achterflaptekst:
"Karei van het Reve, aan wiens
oordeel ik mij niet graag zou ont
trekken, is van mening dat er ner
gens ter wereld zoveel goede colum
nisten zijn als in Nederland. Henk
Spaan is een van hen. Dat zegt op
zichzelf al genoeg. Daarnaast is hij
de meest 'Amerikaanse' van de Ne
derlandse columnisten, altijd be
reid zijn meestal tegendraadse vi
sie in korte (te korte?) zinnetjes en
kleine alinea's in een compacte 'sto
ry' onder te brengen. Wat wij, in
Oegstgeest, dus 'kort Amerikaans'
Als alles volgens wens verloopt begint op maandag 28
november (hoewel er op het laatste moment nog ver
traging kan optreden) de eerste vlucht van het Euro
pese ruimtelaboratorium Spacelab. Aan boord be
vinden zich drie experimenten van Nederlandse on
derzoekers. Er is een Europees bemanningslid a
boord: de Duitser Ulf Merbold. Het is de eerste keer
dat een niet-Amerikaan aan boord van de Space
Shuttle als passagier meevliegt. Het is ook de eerste
keer dat er zes mannen gelijktijdig de aarde verlaten.
De Nederlandse astronaut Wubbo Ockels onder
houdt vanuit het vluchtleidingscentrum in Houston
contact met zijn collega's in Spacelab.
Het Spacelab-project dateert al en dus kan de Spacelab-vlucht
uit 1973. In dat jaar kwamen
NASA en ESA overeen dit sa
menwerkingsproject op te zet
ten. De bedoeling was de eer
ste vlucht uit te voeren in de
cember 1980, de vertraging in
het project is dus bijna drie
jaar. Deze vertraging komt vrij
wel volledig voor rekening van
de Space Shuttle. De ontwik
keling hiervan heeft NASA
voor meer problemen gesteld
dan was voorzien.
Kunstmanen
Voor het ruimtelaboratorium
Spacelab wordt een geheel
nieuw communicatiesysteem
in gebruik genomen. Er is voor
de instrumenten geen recht
streeks contact tussen de com
puters aan boord en het vlucht
leidingscentrum ip Houston.
Het contact verloopt via een
nieuw type kunstmaan: de
TDRS. Het lag in de bedoeling
voor de eerste Spacelabvluch-
ten twee van deze kunstmanen
beschikbaar te hebben. De lan
cering van de eerste TDRS op
4 april j.l. is echter problema
tisch verlopen. De Space
Shuttle leverde de kunstmaan
zonder problemen in een lage
baan om de aarde af. Vanuit
die baan moest de satelliet met
een extra rakettrap worden op
gekrikt en dat deel ging fout.
De TDRS kwam in een veel te
lage baan, doch technici zijn er
met 58 dagen voorzichtig ma
noeuvreren alsnog in geslaagd
deze kostbare satelliet in de
juiste positie te krijgen.
Op het nippertje, sedert 23 sep
tember, hangt de kunstmaan
in de geostationaire baan op
36.000 km boven de evenaar,
net ten oosten van Brazilië. De
satelliet doet het volgens plan
doorgaan. Het was overigens
de bedoeling dat er twee van
deze satellieten voor de eerste
Spacelab-vlucht beschikbaar
zouden zijn. De lancering van
de tweede satelliet is in ver
band met de gesignaleerde
problemen uitgesteld tot mid
den volgend jaar. De vlucht
van Spacelab wordt wel een
beetje gehinderd door het feit
dat er slechts één TDRS be
schikbaar is, maar dit onge
mak wordt voor lief genomen,
omdat men zeker geen nieuw
uitstel wil accepteren.
Bemanning
In 1977 verscheen in een aantal
Nederlandse bladen een adver
tentie waarin bemanningsle
den voor het ruimtelaborato
rium Spacelab werden ge
vraagd. Soortgelijke adverten
ties verschenen in heel Euro
pa, en meer dan 2000 kandida
ten dienden zich aan. Analogie
aan het Songfestival werden
nationale voorselecties gehou
den. In de Europese selectie
zaten vijf van de 192 Nederlan
ders die solliciteerden. Uitein
delijk zijn er drie Europeanen
overgebleven, die inmiddels
een opleiding tot bemannings
lid van dat ruimtelaboratorium
hebben gevolgd: de Duitser
Ulf Merbold, de Zwitser Clau
de Nicollier en onze landge
noot Wubbo Ockels.
Voor de eerste vlucht is de Duit
ser aangewezen als beman
ningslid. Dit was overigens re
delijk voorspelbaar, want
Duitsland heeft een meerder
heidsaandeel van 54,9 procent
in het Spacelab-project. Het
lijkt best redelijk dat de Duit
ser wordt gekozen als er geen
redenen zijn om hem niet te
kiezen. Wubbo Ockels speelt
overigens wel een belangrijke
rol tijdens deze vlucht. Hij
praat vanuit „Mission Control"
in Houston met de astronauten
in de ruimte.
Ulf Merbold is bemanningslid
van Spacelab, dat is iets anders
dan een gewoon astronaut.
Zijn opleiding is gericht op de
bediening van de vele experi
menten die in het ruimtelabo
ratorium moeten worden uit
gevoerd. In gewicht gemeten is
de helft van deze instrumenten
geleverd door Europa en de
helft door Amerika. Er zijn dan
ook twee bemanningsleden
voor Spacelab, Ulf Merbold en
de Amerikaan Byron Lichten
berg.
De vlucht van Spacelab begint
op Cape Canaveral en eindigt
op de luchtmachtbasis Ed
wards in Californië. Geduren
de negen dagen, zal het
ruimtelaboratorium op 250 ki
lometer hoogte om de aarde
cirkelen. Het is voorlopig de
laatste vlucht die met Space
Shuttle Columbia wordt ge
maakt. Na deze vlucht gaat de
shuttle grondig in de revisie.
Twee miljard
De ontwikkeling en de bouw van
het eerste Spacelab hebben
twee miljard gulden gekost.
Nederland heeft van deze kos
ten 2,2 procent voor haar reke
ning genomen. In ruil voor de
ze bijdrage mocht Fokker de
luchtsluis bouwen. De lucht-
sluis is een cilindervormig ap
paraat dat gebruikt wordt om
instrumenten vanuit de kunst
matige atmosfeer van het
ruimtelaboratorium van en
naar de luchtledige ruimte te
brengen. Het Spacelab bestaat
uit een gesloten deel (dat een
middellijn van 4,2 meter heeft)
en uit open pallets. Deze pal
lets werden op vroegere vluch
ten van de Shuttle al beproefd.
Het ruimtelaboratorium is er
op berekend vele malen ge
bruikt te worden. Officieel
moet een laboratorium tien
jaar meegaan en in die tijd 50
vluchten kunnen maken.
Voorlopig zijn er echter niet
zoveel vluchten gepland. NA
SA wil in de jaren 1984,1985 en
1986 voor zichzelf één vlucht
per jaar maken.
In 1985 heeft Duitsland één com
plete Spacelab-vlucht bespro
ken. Voor die vlucht is overi
gens Wubbo Ockels aangewe
zen als bemanningslid. NASA
hoopt dat vanaf 1987 tenminste
twee vluchten per jaar ge
maakt kunnen worden. Voor
een deel zal dat moeten gebeu
ren door vluchten te verkopen
aan derden. Met Duitsland, Ja
pan en de Europese ruimteor
ganisatie worden hierover al
onderhandelingen gevoerd.
Het probleem is ook in dit ge
val de prijs. Een complete
vlucht van de Space Shuttle
met Spacelab inclusief trai
ning van bemanningsleden
kost zo'n 600 miljoen gulden.
Experimenten
Zoals gezegd bevinden zich aan
boord van Spacelab ook vele
Europese experimenten. Drie
hiervan zijn voorgesteld door
Nederlandse instellingen: het
Nationaal Lucht- en Ruimte
vaartlaboratorium NLR, de
Technische Hogeschool in
Delft en de Katholieke Univer
siteit in Nijmegen. Met het ex
periment van het NLR wordt
het gedrag van vloeistoffen in
gewichtloosheid bekeken.
Vloeistoffen kunnen in de
ruimtevaart de stabilisatie en
daarmee de standregeling van
een ruimtevaartuig beinvloe-
den. Het NLR heeft vier ge
deeltelijk met vloeistof gevul
de vaatjes geleverd, die op een
voorgeschreven manier gaan
bewegen.
De TH in Delft (vakgroep Toege
paste Metaalkunde) bekijkt de
stolling van gietijzer bij ge
wichtloosheid. Er wordt geke
ken naar de invloed op de
kristalstructuur van verontrei
nigingen van zwavel en fosfor.
De Universiteit in Nijmegen ten
slotte kijkt naar de invloed van
harde röntgenstraling op pig
ment in het oog. Tijdens be
mande ruimtevluchten hebben
astronauten lichtflitsen waar
genomen, die mogelijk het ge
volg zijn van kosmische stra
ling. Het experiment uit Nij
megen moet hier duidelijkheid
in brengen.
Andere Nederlandse instellin
gen, zoals KLM Aerocarto,
doen mee aan een proef waar
bij de aarde vanuit Spacelab
wordt gefotografeerd.
Als u de vlucht goed wilt volgen
bent u aangewezen op de Duit
se televisie. Die zullen onge
twijfeld iedere dag uitgebreide
reportages hebben en onder
meer beelden laten zien van de
persconferentie die recht
streeks vanuit de ruimte wordt
gegeven.
VUT-regeling voor predikanten
WA IJl m
Henk Spaan vond dat nog niet
vleiend en wervend genoeg, en
schreef zelf een betere flaptekst: "In
een stijl die men onmiddellijk her
kent als de zijne, met een bijna on
Nederlands gevoel voor ironie - bij
hem nooit doel maar altijd middel -
schrijft hij over alles en'iedereen.
Tegendraads en briljant beknopt
pakt hij in zijn papieren guerrilla
dat aan wat in Nederland niet
deugt." Enzovoort. Zelfkennis is
ook een deugd, zeg ik altijd maar.
Henks argumentatie voor zijn
'aanhalingstekens-aanpak' (eerst
het aanhalingsteken, dan de kom
ma) vind ik intussen overtuigend,
al heb ik het altijd anders geleerd,
en ook gedaan. Ik was daarin de
enige niet. In zijn column in Het
Parool somde Henk Spaan onlangs
zij n lijstje van 10 beste Neder
landse romans na 1945 op. Van al
die tien schrijvers (Reve, Hermans,
Vestdijk, Wolkers, Campert, Mu-
lisch, Cremer, Blaman, Ruyslinck
en Hella S. Haasse) bezit ik boeken
waarin zij de aanhalingstekens,
volgens de Spaan-doctrine, óók
fout hebben gezet!
De plaatselijke gereformeerde
kerken zullen in toenemende ma
te met financiële moeilijkheden
te maken krijgen. De voorzitter
van het landelijke verband van
commissies van beheer van deze
kerken, de heer C. L. Dekker, die
de gereformeerde synode in Lun-
teren gisteren hierover inlichtte,
deelde mee, dat nu al vele plaat
selijke kerken een daling van in
komsten te zien geven. Bij 'Kerk
balans 1983' gingen 61 kerken in
toezeggingen achteruit. Dat aan
tal zal de komende jaren toene
men, vreest Dekker.
Bovendien gaat het ledental
achteruit. Tot 1990 zal dat met
gemiddeld 1,5 procent dalen.
Dan zullen de gereformeerde
kerken, die nu nog op 850.000
staan, 700.000 leden hebben.
Er wordt rekening mee gehouden,
dat de afdrachten van de plaatse
lijke kerken voor het landelijke
werk van 1985 af met 2 a 3 pro
cent per jaar zullen worden ver
laagd. De heer Dekker deed een
dringend beroep op de synode,
zich de komende jaren te bezin
nen op de omvang van het lande
lijke werk en de kosten die dat
met zich brengt.
Bezuinigingen
De financiële adviseurs van de sy
node lieten weten, dat er voor
volgend jaar geen reden is voor
paniek. Maar de grens van wat de
plaatselijke kerken voor de lan
delijke taak moeten opbrengen
is wel bereikt. Omdat het leden
tal terugloopt, moet het landelij
ke werk worden beperkt.
Dat gebeurt door 'beleidsombui
gingen', vooral in het werk voor
de gereformeerden in het buiten
land, en door vacatures niet meer
vanzelfsprekend te vervullen.
Nieuwe voornemens komen niet
meer ter tafel als er ook niet een
'prijskaartje' bij gegeven is. Toch
zag de synode nog wel ruimte om
voor een jaar drie schoolverlaters
in te schakelen op de landelijke
kantoren.
De begroting voor 1984 van dit
kerkverband sluit met een be
drag van f 67 miljoen. Pensioen
lasten voor de 1200 predikanten
en het zendingswerk zijn de
grootste posten, elk f 15 miljoen.
Aan het Werelddiakonaat den-
ken deze kerken bijna f 14 mil
joen te besteden.
Predikanten kunnen per 1 januari
1984 gebruik maken van een
VUT-regeling. Dat besloot de sy
node gisteren. De regeling geldt
voor dienstdoende predikanten.
die de leeftijd van 63 jaar hebben
bereikt en ten minste de vooraf
gaande tien aaneengesloten ja
ren deelnemer zijn geweest aan
de emeritaatsregeling voor pre
dikanten.
(Vorige maand besloot het her
vormde synodebestuur tot een
overeenkomstige regeling. De
classes (regio's) van deze kerk
moeten daarover nog oordelen).
Nieuwe voorzitter
Professor dr. ir. J. H. van Bem-
mel, hoogleraar in de medische
informatica aan de Vrije Univer
siteit van Amsterdam, heeft het
voorzitterschap van de Evange
lische Alliantie overgedragen
aan professor dr. J. P. Versteeg.
Deze is sinds 1968 hoogleraar
'Nieuwe Testament en missiolo-
gie' aan de theologische hoge
school van de Christelijke Gere
formeerde Kerken in Apeldoorn.
Van Bemmel is voorzitter ge
weest van de oprichting van de
alliantie afin augustus 1979.
(De Evangelische Alliantie is een
organisatie van evangelische en
reformatorische christenen, die
ten doel heeft om door het orga
niseren van bijeenkomsten el
kaar beter te leren kennen. Ze
doet ook mee aan activiteiten op
het gebied van evangelisatie).
Beroepen. Hervormde Kerk: be
roepen te Zoetermeer A. de Reu
ver Capelle aan de IJssel.
Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt: beroepen te Groningen
(voor zendingsarbeid op Irian
Jaya, Indonesië) en te Alphen
aan den Rijn kandidaat A. J. Pol
Zwolle, te Hattem M. Blok En
schede, te Anna Paulowna-Enk-
huizen G. E. Geerds Drachten, te
Emmeloord H. van den Berg
Hoek (Z.), te Haulerwijk J. van
de Wetering Harkstede (Gr.), te
Schildwolde (Gr.) H. Strating
Drogeham (Fr.); aangenomen
naar Drachten Tj. Boersma Apel
doorn.
Het bestuur van de Stichting tot
bevordering van het weten
schappelijk onderwijs in de Ju-
daistiek heeft dr. Albert van der
Heide (41) benoemd tot bijzon
der hoogleraar in de judaistiek
aan de Vrije Universiteit in Am
sterdam, dit met ingang van 1 ja
nuari aanstaande en voor de tijd
van vijf jaar. Van der Heide
wordt de opvolger van professor
dr. C. J. den Heijer, wiens ter
mijn van drie jaar nu afloopt.
Den Heijer kon deze leerstoel
niet langer combineren met zijn
werk als wetenschappelijk
hoofdmedewerker aan de theolo
gische hogeschool van de Gere
formeerde Kerken in Kampen.
Dr. Van der Heide werkt aan de
Leidse universiteit als weten
schappelijk hoofdmedewerker
bij de vakgroep hebreeuws en
aramees. Zijn benoeming werd
mogelijk door een belangrijke fi
nanciële bijdrage van de 'Vereni
ging voor wetenschappelijk on
derwijs op gereformeerde grond-
Lezing. Vanavond houdt dr. W. J.
Ouweneel uit De Bilt de laatste
lezing in de serie 'Levensver
nieuwing', om 8 uur in de Lok-
horstkerk aan de Pieterskerk
straat in Leiden. Deze lezing gaat
over 'levensvernieuwing bij Luk-
as, een dokter'.
Morgenavond werkt het jonge
renkoor 'The Lord's Folks' mee
aan een viering in de rooms-ka-
tholieke kerk aan de Herensingel
in Leiden, die om 7 uur begint.
Jubileum. Zondag viert Wim
Landsman zijn veertigjarig jubi
leum als organist van de Dorps
kerk in Wassenaar. Na de mor
gendienst (10 uur) biedt de ker-
keraad van de hervormde wijk-
gemeente Dorp hem in het
Dorpscentrum, Schoolstraat 6,
een receptie aan, van kwart over
11 tot half 1.
Geen hulpbisschop
De dekensvergadering van het
rooms-katholieke bisdom Gro
ningen wil geen hulpbisschop
naast bisschop Möller. Twee bis
schoppen zouden in geen ver
houding staan tot het aantal
rooms-katholieken in dit bis
dom, zo menen de dekens. Bo
vendien kan het bisdom zich fi
nancieel geen hulpbisschop ver
oorloven.
De dekens vinden ook het klimaat
in katholiek tyederland te slecht
om nu een hulpbisschop aan te
vragen. Zij hebben de indruk,
dat 'Rome' alleen luistert naar
een bepaalde groep katholieken
en geen echt overleg pleegt met
de direct betrokkenen.
Bisschop Möller zelf denkt er an
ders over. Hij zei in de pastorale
raad van het bisdom, dat Neder
land meer bisschoppen nodig
heeft. Vanuit nationale en inter
nationale instanties wordt veel
van de bisschoppen gevergd. Zij
moeten daarbij worden onder
steund. Hij vroeg zich af, hoe
lang hij zelf nog op zijn post kan
blijven zónder deze hulp.
Toch vond de pastorale raad in
Groningen een hulpbisschop
evenmin nodig. Aan de ene kant
blijven parochies om financiële
redenen onbemand, maar aan de
andere kant zou de top van het
bisdom wél worden versterkt. Er
zijn, volgens de raad, geen te
kortkomingen die de benoeming
van een hulpbisschop noodzake
lijk maken. "De kerk wordt door
de kaders van de parochies en de
kenaten en van het bisdom goed
gedragen".
Bisschop Möller zei, de argumen
ten van de dekens en de raad
'nuttig en van belang' te vinden.
Bisschop in Genève?
De rooms-katholieke bisschop
penconferentie van Zwitserland
is van plan, de stad van de kerk
hervormer Calvijn, Genève, na
bijna vier en een halve eeuw
weer tot bisschopsstad te maken.
De protestanten van Genève, aan
wie om advies was gevraagd,
hebben dit voornemen bijna
i afgewezen.
Bisschop Pierre Mamie van Lau
sanne is daar 'verbaasd' en 'diep
bedroefd' over. "De protetantse
verklaring toont de diepte en
omvang van de kerkelijke ver
deeldheid. De manier waarop in
deze verklaring het bisschop
sambt wordt omschreven is on
aanvaardbaar. Het is in strijd met
de werkelijkheid en met de theo
logische en pastorale grondlij
nen van het Tweede Vaticaans
Concilie".
De bisschoppen houden aan hun
plan vast, "met geduld en volhar
ding en zonder de vrede tussen
de kerken in gevaar te brengen".
Nee. De Britse Raad van Kerken
heeft in zijn herfstvergadering
een radikaal nee laten horen te
gen de voortgaande kernbewa
pening en de vervanging van ver
ouderde Polaris-raketten door
Trident-raketten op Britse on
derzeeërs. Een resolutie noemt
de aanmaak en het bezit van
kernwapens een 'zonde tegen
over God en zijn schepping'.
ADVERTENTIE
Bij Shell bent u aan het goede adres voor benzine
tegen konkurrerende prijzen en allerlei handige artikelen.
Zo hebben we tijdelijk een slimme anti-vries tester voor een
zeer zacht prijsje.
Alle deelnemende stations, die u herkent aan het
reldamemateriaal, hebben ze, zolang de voorraad strekt
