"Te weinig uitleg, daarmee
zijn we de mist in gegaan"
"Dit is natuurlijk een zware tegenvaller"
Neelie Smit-Kroes over de ambtenarenacties
Het voorzieningenniveau van
het openbaar vervoer zal
achteruit moeten als de vraag
ernaar sterk afneemt door de
acties van ambtenaren en
trendvolgers. „Ik sluit niet uit
dat die vraag straks onder
ogen gezien moet worden. Ik
hoop het uiteraard niet. Het
zou mij een lief ding waard
zijn als het allemaal loopt
zoals we het hadden
ingeschat. Maar dit is
natuurlijk wel een zware
tegenvaller", zegt minister
Smit-Kroes in een gesprek
over de Spoorwegen.
Wat had de minister
ingeschat? Begin december
vorig jaar, de Tarievennota
was toen wel aangekondigd
maar nog niet bij de Tweede
Kamer ingediend, zei zij te
verwachten dat het vervoer er
niet minder om zou worden
door de aangekondigde
tariefsverhogingen. „Hooguit
zal de bestaande groei in het
openbaar vervoer iets
afnemen". Begin mei
herhaalde zij dit standpunt
voor het stads- en
streekvervoer. Voor de trein
hield zij inmiddels rekening
met „een gering verlies".
Achteruit
Medio november blijkt er,
meer in overeenstemming met
de verwachtingen van NS,
inderdaad vervoersverlies te
zijn opgetreden, maar dat
verlies is in de afgelopen
weken aanzienlijk versterkt
door de onbetrouwbaarheid
van trein-, bus- en tramdienst.
Wat te denken van de
buschauffeur die twee weken
geleden tussen Warmond en
Oegstgeest 's morgens vroeg
zijn hele vracht
schoolkinderen op straat zette
omdat zijn stakingstijdstip
was aangebroken?
Minister Smit-Kroes: „Als het
zo doorgaat is het inderdaad
een reële mogelijkheid dat de
voorzieningen achteruit
moeten. Want aan de ene kant
heb ik met de minister van
financiën een
meerjarenafspraak weten te
bereiken over het budget voor
het openbaar vervoer voor de
komende drie jaar. Ik had
duidelijk de garantie
gekregen dat, als er verder
bezuinigd moest worden, dit
stuk van het openbaar vervoer
daarvan vrijgesteld was. Op
mij rustte dan de plicht de
Tarievennota uit te voeren".
„Maar je kunt absoluut niet
verwachten dat iemand die nu
weer in de auto is gekropen,
zonder slag of stoot naar het
openbaar vervoer teruggaat
op de dag dat alles weer
normaal verloopt. Dat is een
veronderstelling die niet op
realiteit stoelt. Als er
aanzienlijke verschuivingen
in de vervoersstromen zouden
komen, dan kom ik met dat
financiële plaatje niet meer
uit.
Met spijt: „Ik wil wel dit
zeggen: het zou mij ontzettend
aan het hart gaan als we
moesten snijden. Want wat
was nu juist de achtergrond
van deze hele operatie? Om te
proberen het
voorzieningenniveau zoveel
mogelijk heel te houden en om
de gebruiker een garantie te
geven voor de continuiteit van
het openbaar vervoer.
Openbaar vervoer is een heilig
moeten. Een goed openbaar
vervoer zoals we het gewend
zijn vind ik eigenlijk ook een
heilig moeten. Dat was mijn
zorg en daarom heb ik
getracht tot die
meerjarenafspraak te komen".
Willemstunnel
Een wat moeilijke situatie
dreigt te ontstaan met
betrekking tot de
Willemstunnel. In de Tweede
Kamer heeft de minister
gezegd dat er voor 600 miljoen
kan worden gebouwd, maar
dan moet er wel volgend jaar
worden begonnen. Het
gemeentebestuur van
Rotterdam heeft zich
behoudens instemming van de
gemeenteraad bereid
verklaard tot een
constructieve opstelling,
maar in het eerste gesprek
werden Rotterdam en de
minister het al niet eens over
de kosten die Rotterdam zelf
moet betalen. Hoe lang kan
dat duren?
Mevrouw Smit-Kroes: "Nee,
het is anders. Er kan voor 600
miljoen worden gebouwd. Ik
ben bereid, heb ik tegen
Rotterdam gezegd, om voor
jullie genoegdoening zo vroeg
mogelijk te laten beginnen. Je
komt dus niet achteraan in de
rij van wachtenden op
infrastructurele werken in het
spoorwegnet."
Het kan toch niet te lang
duren. „Nee, ik vind van niet,
want ten aanzien van de
constructie van de huidige
brug kan niemand zeggen hoe
lang hij het nog houdt. Mij is
ook verteld dat hij niet zo
versterkt kan worden dat hij
nog een paar jaar langer mee
kan. Dus zeg ik, er moet op
korte termijn een beslissing
worden genomen en begonnen
worden".
Maar vanwaar dan het besluit
in dit voorjaar dat er geen
tunnel, maar een goedkopere
brug moest komen?. Dat
werkt toch vertragend, de
voorkeur van de Kamer was
bekend en uiteindelijk komt
er toch een tunnel.
„Allerleerst spraken we toen
over andere bedragen. Het is
bij mij nooit een kwestie
geweest dat ik zo graag een
brug wilde, dat is louter uit
financiële nood geboren". We
hebben geen 900 miljoen in
kas".
Zakelijkheid
Vraag: Is dat dan een vorm
van berekenendheiu? Bij de
Oosterschelde is die indruk
ook al eens ontstaan, nu met
de Willemstunnel voor de
tweede keer: als je nu maar
heel lang roept 'ik ben ertegen
want het is me te duur',
terwijl je er in je hart voor
bent, dan verplaats je toch de
financieringsverplichtingen
naar anderen. Je krijgt hem er
op zo'n manier door en als hij
af is kun je hem feestelijk gaan
openen.
De minister, die de opmerking
met zichtbaar genoegen
aanhoort: „Ik denk dat het
gewoon zakelijkheid is
waarmee ik opereer. Je kunt
niet meer uitgeven dan je
hebt. De meerjarencijfers zijn
bekend. Dus je kunt prachtige
cijfers ophangen, maar die
discussies hebben geen zin,
want we hébben geen 900
miljoen. Er is ook in de
komende jaren geen 900
miljoen te verwachten. Dus
een discussie op basis van dat
bedrag heeft voor mij geen
„Vervolgens zeggen we: er
moet wel iets gedaan worden,
want we hebben vastgesteld
dat die brug aan het eind van
zijn dagen is. Dan maar een
second-best oplossing, dus
zodoende is er een brug op
tafel gekomen. Nu kan de
Kamer natuurlijk steeds
zeggen: ja maar, wij willen
toch een tunnel. Dan kun je
vervolgens zeggen: het zou zo
leuk zijn als nog ietsje dit en
ietsje dat erbij kwam. Maar je
hebt natuurlijk altijd met
mensen te maken. Alles wat je
doet heeft uiteindelijk met
mensen te maken".
ZATERDAG 19 NOVEMBER 1983
Van woede wil ze niet
spreken, maar wel van
ergernis. "We hebben
jarenlang steeds meer
taken naar de
overheid
overgeheveld. In tien
jaar kwamen er
400.000 banen bij,
terwijl er in het
bedrijfsleven 500.000
verloren gingen".
Neelie Smit-Kroes,
minister van verkeer
en waterstaat, bijt van
zich af. "Mijn handen
jeuken als ik zie dat
actievoerders
rijkseigendommen
gebruiken".
„Wij zijn bezig voor onze kin
deren een erfenis achter te la
ten waarvoor je je in een per
soonlijke situatie zou dood
schamen. We spelen va ban-
que in Nederland en de ge
volgen komen bij de volgen
de generatie op tafel. Door
dat we zelf zoveel speelruim
te willen hebben, plezierig
willen kunnen leven, zetten
we die ruimte voor onze kin
deren op nul".
Drs. Neelie Smit-Kroes, minister
van verkeer en waterstaat, moe
der ook van een volgende gene
ratie-telg, steekt haar ergernis
over de acties van de ambtena
ren niet onder stoelen of banken.
Ook niet onder het meubilair op
haar werkkamer schuin tegen
over Madurodam. Toch is ze be
hoedzaam: „Ergeren, nou nee,
misschien klinkt dat wat
sterk...".
„Ik maak me het meest kwaad -
nou, kwaad; misschien is erge
ren toch het goede woord - over
het feit dat je nu door de acties
ziet dat er bedrijven in betalings
moeilijkheden komen, postor
derbedrijven, tijdschriftuitge
vers, waar door de onverwachte
tegenslagen arbeidsplaatsen
naar de bliksem gaan. Terwijl de
regering nou uitgerekend met
die bezuinigingsmaatregelen
heeft bedoeld die afschuwelijke
werkloosheid wat terug te drin
gen".
„We zijn bezig het huis uit te wo
nen. Als we nu niets doen aan de
werkgelegenheid en maar door
gaan met het laten oplopen van
schulden en rentelasten, dan heb
je maar een heel klein briefje no
dig om uit te rekenen dat er
straks nog meer mensen uitke
ringen nodig hebben en dat dan
het moment komt waarop je
moet zeggen: sorry, u heeft er
wel altijd premies voor betaald,
maar het geld is op. Dat is. toch
onaanvaardbaar".
- Uw partijgenoot Geertsema sprak
in dat verband eens van de
„vruchten des velds", waarvan je
dan maar moest gaan leven.
„Misschien heeft hij in zijn omge
ving nog veel velden, maar ik
vrees dat dan schraalhans keu
kenmeester wordt, of erger, dan
krijgen we de geeuwhonger".
- Werkgelegenheid. Je krijgt een vi
cieuze cirkel: de overheid bezui
nigt op zijn personeelsuitgaven
(deel van de collectieve lasten),
het personeel wordt boos, voert
actie, bedrijven gaan zelf voor
postbode spelen en de treinpende-
laars klimmen hun auto weer in.
Die krijg je niet gauw meer terug
in de trein. Dan komt het moment
dat u moet zeggen dat de treinen
onrendabel worden, dat het voor
zieningenniveau in het openbaar
vervoer naar beneden moet en
dat er ten slotte ontslagen vallen.
„Bij alle acties wordt graag onder
de tafel geschoven dat er nog
geen enkele ambtenaar is ontsla
gen. Ze moeten wel eerlijk blij
ven. Maar ik ben het met u eens
dat dat punt wel ooit komt. In
1984 nog niet, maar daarna, ik
weet het niet. Als je uit die cirkel
wilt komen, kun je niet alle ar
beidsplaatsen bij de overheid la
ten bestaan en dan toch de col
lectieve druk verminderen. Ons
overheidsapparaat is te groot ge
worden. Onze collectieve lasten
zijn hoger dan bijvoorbeeld in
Duitsland. We moeten een stap
terug. We hebben jarenlang - en
alle politieke partijen deden er
aan mee - steeds meer taken naar
de overheid overgeheveld. In 10
jaar 400.000 banen erbij. Terwijl
er in het bedrijfsleven 500.000
verloren gingen. Een van de ver
klaringen voor het feit dat we nu
in de puree zitten, is dat de over
heid steeds meer taken wilde
gaan vervullen. Daardoor werd
het overheidsbeslag op het natio
nale inkomen steeds groter en de
mogelijkheid van de bedrijven
om te investeren, te concurreren,
steeds kleiner. Het is een duide
lijke keus van dit kabinet het be
drijfsleven nu weer wat ruimte
terug te geven".
- Privatiseren?
„Ja".
veilig naar school kunnen. Hoe
doe je dat als je elders te veel uit
geeft?"
- Hoeveel toneel speelt u dan?
„Kan ik beter aan u vragen, u kunt
objectiever waarnemen. Maar
nee, ik speel geen toneel. Kan ik
helemaal niet. Als kind op school
al niet. Ik probeer wel om duide
lijk te zijn en te zeggen waarom
ik iets doe of niet doe. Ik heb een
broertje dood aan dingen die ik
moet doen waarvan ik niet weet
waarom. Ja, ik praat met m'n
handen. Dat is dan misschien to
neel".
- U hebt anders een uitgesproken
gevoel voor show. D'r hoeft maar
een camera in de buurt te zijn en
Neelie maakt het plaatje.
„U provoceert me", zegt ze schater
lachend.
- Maar het werkt wel, dat is zicht
baar.
„Ik hoor dat vaak. Maar verdikke
me. wie komt er nou hierheen? U
toch. Ik heb u toch niet ge
vraagd? Ik heb nog nooit een ca
meraman opgebeld, maar als de
media mij vragen mijn zaken uit
te leggen dan ben ik er".
- U praat handig, oogt goed, u bent
een uitzondering, want de meeste
kabinetscollega's halen nog niet
een kwart van uw publiciteit.
„Zit zo in het beestje. Als kind al
had ik er de pest in als ik iets
moest doen en niet wist waarom.
Als ik steeds maar aanneem dat
iedereen begrijpt wat ik doe, ben
ik hooghartig bezig. Als je men
sen iets wil laten accepteren, dan
moet je het uitleggen. Daar zijn
we eigenlijk voor een stuk de
mist mee ingegaan bij die 3.5
procents operatie. Te weinig uit
leg. Het is niet onredelijk, maar
dat moet je wel begrijpelijk ma
ken. En in een taal dat mensen
zeggen: „Hé, eindelijk iemand
die verstaanbaar is". Hoe je dat
doet? Via de media. En ik accep
teer, als ik even kan, zoveel mo
gelijk uitnodigingen, om daar
weer dingen uit te leggen. En wat
zeggen ze dan: kijk haar, ze zoekt
de publiciteit weer".
- Bent u eigenlijk wel die raspohti-
ca waarvoor velen u houden? U
lijkt meer een rasmanager, die
straks als einddoel bijvoorbeeld
de stoel van KLM-president Or-
landini ambieert. De hoge plaats
op de WD-verkiezingslijst die u
innam, correspondeert, zo te zien,
niet met de reële invloed die u op
het partijgebeuren heeft.
„Ik pieker er niet over wat ik na
deze baan ga doen. Ik vind dit de
interessantste baan en ik zou
voor geen goud willen ruilen met
Nijpels of een andere kabinets
collega. U treft hier een gelukkig
mens. Maar wel één met veel zor
gen. Maar achteruitkijken? Nee.
Dagdromen? Nee. Een beetje
Rotterdams met beide benen op
de grond staan. Een functie als
die van Haya van Someren am
bieer ik niet. Ik hoef geen partij
voorzitter te worden".
- Geen Hollandse Thatcher?
"Mensen maken dingen voor je uit.
Plakken je etiketten op".
Meer een doener dan een politiek
dier?
"Ik stond niet in de box al te den
ken dat ik zo nodig de politiek in
moest. Maar ik was en ben altijd
gefascineerd geweest door ver
keer en vervoer en zag dat. als je
daar werkelijk iets in wilde be
reiken, je de politiek in moest.
Want daar vallen de beslissin
gen".
Het enige dier in Neelies werkka
mer is een opgezette muskusrat.
Een erkende dij ken verwoester.
Tastbaar bewijs dat deze doe-mi-
nister er ook wat aan doet. En dat
wil weten. Kritiek mag, maar ze
wil dan wel even wegen wie de
kritiek spuit, en hoe.
„Dat is het rollenspel in de poli
tiek. Veel kritiek is voor de Büh
ne. Van sommigen weet je dat ze
ondanks hun kritiek beter we
ten. Ik houd van recht-voor-zijn-
raap-mensen. PTT'ers, binnen
schippers wegvervoerders. Die
spreken mij het meest aan. Of
Leeman (PTT), die bij het begin
van de acties tegen me zegt: „Als
ik in Japan had geleefd, had ik
nu harakiri moeten plegen, maar
de hoogste bazen gaan daarin al
tijd voor, dus mevrouw..."
door Hans de Bruijn en Reinier van de Loo
- Dan helpen de acties aardig mee,
want straks zijn er minder trei
nen en postbodes nodig. Maar
uitgerekend van een doe-depar-
tement als het uwe zou je juist sti
mulerende maatregelen voor de
werkgelegenheid mogen ver
wachten. U sputtert echter amper
tegen als minister Ruding de fi
nanciële knoet hanteert.
„De 2 procents-afslanking, die
voor alle departementen geldt,
heeft in mijn winkel ook al de no
dige zorg veroorzaakt. Maar we
doen het allemaal, en het bepaalt
de teamgeest in dit kabinet, dat
geen enkele minister probeert de
kaantjes eruit te braden en de zu
re hap naar een collega door te
schuiven. Maar er heerst op mijn
ministerie nog extra onzeker
heid. Als bijvoorbeeld de Ooster-
schelde-pijlerdam klaar is, dan
zitten we hier op personeelsge
bied (overtollige werknemers)
nog op een schip met zure appe
len te wachten. Nou denk ik dat
bij alle departementen geldt dat
er, zeker in het eerste afslan
kingsjaar, nog wel wat laagjes
spek zitten die eraf kunnen. Al
thans op het gebied van arbeids
plaatsen. Maar iets anders is het
snijden in de investeringsmoge
lijkheden. Dat is in vorige kabi
netsperioden al dapper gebeurd,
maar we moeten wel oppassen.
Die lijn is fout. Want de investe
ringen van de overheid zwenge
len juist gelijktijdig de activiteit
van de bedrijven aan. Neem de
grond-, weg- en waterbouw. Het
bedrijfsleven is daar voor meer
dan 90 procent afhankelijk van
overheidsoprachten. Dus snij
den bij ons wordt ook daar direct
zichtbaar. Een particulier gaat
immers geen stuk weg aanleg
gen. Het is niet toevallig dat er in
die bedrijfstak 30 procent werk
loosheid zit. We moeten uitkij
ken met het badwater niet het
kind weg te gooien. Afslanken,
prima, maar niet op investerings
niveau. En juist daarvoor is die
hele 3 procents-operatie die
Koos Rietkerk moet uitvoeren
bedoeld. Als we die miljarden
nog bij de departementen had
den kunnen vinden, zouden we
niet goed bij het hoofd zijn ge
weest als we ze dan toch bij de
ambtenaren hadden willen ha
len".
- En toch moet u bij een teruglopen
de vervoersvraag straks gaan
snijden in de voorzieningen, dus
minder investe'ren.
„We moeten die mogelijkheid reëel
onder ogen zien. Maar ik zit wel
met twee gebonden handen. Ik
heb een meerjarenafspraak met
Ruding over het budget voor het
openbaar vervoer met de garan
tie dat, bij eventuele eerdere be
zuinigingen, dat bedrag er voor
driejaar vrij van blijft. Als het nu
allemaal aanzienlijk gaat tegen
zitten door forse verschuivingen
in de vervoersstromen, dan kom
je met je financiële plaatje niet
meer uit".
- Wat dan?
„Of naar Ruding, maar daar staan
er méér voor het loket te dringen,
vervoer is een heilig moeten., Ik
wil de continuiteit ervan garan
deren. Vandaar die driejaren-af
spraak. Maar als het nu door
nieuwe omstandigheden mis
gaat. kan ik geen ijzer met han
den breken".
U heeft 'n nogal uitgesproken me
ning over de acties. Reagan ont
sloeg zomaar alle Amerikaanse
luchtverkeersleiders toen die in
staking gingen. Jeuken uw han
den niet af en toe een beetje?
„Het gaat hier niet zoals in de VS:
nietje taak doen, dan, hallekidee
d'r uit. Ontslag is hier pas moge
lijk als iemand weigert een
dienstbevel uit te voeren. Afslui
ten van vaarwegen of blokkeren
van vitale verkeersknooppunten
is niet toelaatbaar. Sommige ac
ties bij de telecommunicatie of in
de sfeer van de volksgezondheid
evenmin. Mijn handen jeuken als
ik zie dat actievoerders rijksei
gendom gebruiken. Ambulan
ces, PTT-auto's, schuimblussers.
Actie, prima - ik zal niet zeggen:
prachtig - maar niet met eigen
dommen van de samenleving.
Reken er trouwens op dat de on-
kostennota's bij de betrokkenen
zullen worden gedeponeerd
Op dat moment rinkelt de telefoon.
Even later komt de „bewindsfi
guur", zoals de minister zichzelf
en haar collega's bij herhaling
noemt, terug in het gesprek met
een opgewonden nieuwtje:
„Leuk om in jullie krantekop te
zetten: actievoerders worden
niet uitbetaald!"
,Nou, er blijkt nu een gerucht te
bestaan dat stakende PTT'ers
worden doorbetaald. Vergeet het
maar. Over mijn... nee, zet dat
maar niet in die kop".
óf bezien watje nog kunt bakken
van de verminderde inkomsten
uit het openbaar vervoer. Het
zou me erg aan het hart gaan te
moeten snoeien in de voorzienin
gen".
En uitgerekend nu maakt u het
voor de automobilist weer wat
aantrekkelijker door de wegen
op grote schaal te herstellen.
„Ja, dat is me ook al weer verwe
ten. Doe je eindelijk iets aan het
rijkswegenonderhoud, dan pie
pen ze snotverdikkeme weer
over files".
- U hebt toch een olifantshuid?
„Zonder dat kun je beter weg
gaan".
Maar we bedoelden eigenlijk dat
die pendelaar nu zeker niet
gauw meer uit zijn auto is weg te
halen en dus op den duur de kwa
liteit van het openbaar vervoer
kan aantasten. En daarna de
werkgelegen heid.
,De oppositie bagatelliseert dat.
Komt door mijn politiek, zeggen
ze. Ho, ho. Feiten. Het openbaar
,Op andere momenten ook. Ik
denk dat dat pure zakelijkheid is.
Altijd geleerd dat je niet meer
moet uitgeven dan je hebt. Dag-
dromerij is zonde van je tijd. Ik
vind zo'n vierbaans Willems-
spoor natuurlijk prachtig, maar
je moet ook prioriteiten stellen.
Ik heb net een fietstunneltje in
Etten-Leur geopend. Ouders van
2500 kinderen blij omdat die zo
Het lijkt bijna tevoren gepland.
Hoe berekenend gaat drs. Neelie
Smit-Kroes te werk? Ze roept ja
renlang dat ze tegen de pijler-
dam in de Oosterschelde is, krijgt
de Kamer over zich heen, vraagt
dan fijntjes of die Kamer haar
dan de financiële middelen wil
verschaffen en krijgt ten slotte
toch die dam, om dan ook nog als
stralend middelpunt de feeste
lijkheden bij het eerste pijleraf-
zinken kleur te geven. De Rotter
damse spoortunnel wil ze als ex-
Rotterdamse natuurlijk ook,
maar vanwege de 900 miljoen die
ze niet heeft, verklaart de minis
ter zich tegen. Dat ding kómt er.
En Neelie zit straks in de eerste
trein die onder de Nieuwe Maas
doordendert. Op zulke momenten
moet ze echt lol in haar vak heb
ben.
Neelie Smit-Kroes: "We moeten uitkijken met het badwater niet het kind weg te gooien".
i
Steun de collecte.
(van 14 t/m 20 nov.'83)
Giro Den Haag.
Tel. Q7Ö - 656652
