t
De 'blauwe bloem' van het geluk
KERKDIENSTEN
Dr. Oppenheimer (Leiden) in hoek: minachting huwehjk hoogst gevaarlijk9
2.ATERDAG 19 NOVEMBER 1983
Geestelijk leven
LEIDEN - "Al is het huwelijk geen
heilsinstituut en heeft het zijn ei
gen, soms zeer grote problemen, de
minachting ervan is hoogst gevaar
lijk. Het is mode, negatief over het
huwelijk te doen. Ik doe dat niet.
Minachting betekent het einde van
het vertrouwen tussen mensen, van
het vertrouwen in het 'verbond', de
wederzijdse geborgenheid".
De Leidse oud-studenten- en -acade
miepredikant dr. K. E. H. Oppenhei
mer (78) gaat in zijn boek over liefde
en huwelijk, dat deze week bij Boe
kencentrum in Den Haag is uitgeko
men, zeker niet voorbij aan de pro
blemen binnen het huwelijk, maar
hij legt welbewust de nadruk op het
positieve. "Het is een uitgesproken
apologie (verdediging) van het hu
welijk, zonder de pijn en moeite er
van te ontkennen". "Wij willen ge
lukkig zijn. Daar is het ons om be
gonnen".
"Er zijn - het spreekt helaas vanzelf
- ongelukkige, verziekte huwelij
ken, en dat zijn er niet weinige. Al
tijd en overal is er een spanning tus
sen ideaal en werkelijkheid. Ver
mindering van die spanning vraagt
wijsheid, toegeeflijkheid en geduld.
Veel mensen hebben die eigen
schappen niet, kennen niet de nood
zakelijke 'arbeid aan zichzelf en
zetten dus ook niet alles op alles om
hun huwelijk een goed huwelijk te
doen zijn. Zij moeten niet het huwe
lijk aanklagen, maar zich afvragen,
wie zijzelf zijn. Je moet moeite doen
om het gewilde en gezochte te reali
seren, in het eigen leven waar te
maken. Dat geldt ook voor het hu
welijk".
Net als zijn vorige ('In de tijd der cata
strofen', 1980) en 'De kerk bij de tijd,
buiten de tijd, tegen de tijd', 1981) is
ook dit boek van dr. Oppenheimer
een 'gesprek met tijdgenoten'. Hij
wil weten, hoe zij over liefde en hu
welijk hebben gedacht, wat hun
verwachtingen en ervaringen wa
ren, hun teleurstellingen, angsten
en zorgen, maar vooral hun geluk.
Oppenheimer schrijft geen memoires.
Hij doorspekt zijn tekst wel met ei
gen ervaringen. In sommige hoofd
stukken is hij zeer openhartig. Ie
mand karakteriseerde zijn boeken
eens als 'verhuld biografisch'. Een
'aardige typering', vindt hij zelf.
Maar die gaat nu niet meer op. De
verhulling is weggenomen.
Bij het schrijven van dit derde boek
keek zijn jongere vrouw, medisch
hoogleraar in Leiden, aandachtig
over zijn schouder mee als hij pro
beerde, zich in het wezen en de ei
genschappen van de vrouw te ver
diepen. "In onze mannelijke supe
rioriteitswaan zijn wij al te lang
voorbijgegaan aan de legitieme
sen van de vrouwenbeweging. Wij
hebben veel goed te maken en recht
te zetten".
De 'wederzijdse geborgenheid' ziet
Oppenheimer als het essentiële
van het huwelijk. "Wij vertrou
wen elkaar absoluut en staan
voor elkaar in. Een ongekende er
varing van nabijheid. Die erva
ring kan niet het karakter van
het tijdelijke hebben. Werkelijke
liefde wil continuïteit".
Men moet overigens wel weten,
wat men doet. "Die ene, die men
lief heeft, werkelijk en in waar
heid liefheeft, kiest men voor al
tijd. Niet de duur - wij leven nu
eenmaal langer - is de vijand
van het huwelijk, maar juist het
gebrek aan tijd en aandacht voor
elkaar, aan bezinning. Dan loopt
een huwelijk stuk op de ik-ge-
richtheid van de betrokkenen.
Het huwelijk eist iets van ons.
Zelfs zeer veel. Aandacht, toege
keerdheid, toegenegenheid, ver
bondenheid, liefde".
Dilemma
Een probleem is, hoe mensen een
absolute en onvoorwaardelijke
belofte kunnen doen, die hen
voor de toekomst bindt. Tröuw
aan zichzelf (zo begrijpelijk) en
trouw aan de ander (zo nodig),
het is een naar het schijnt onop
losbaar dilemma.
Met de Franse filosoof Gabriel Mar
cel - een van de vele 'tijdgenoten'
die de schrijver in dit boek laat
opkomen - gelooft Oppenheimer
stellig, dat een mens juist trouw
kan zijn aan zichzelf door trouw
te blijven aan de ander. Al kun
nen de omstandigheden precair
en riskant zijn, trouw is geen
stemming maar een gezindheid.
En ook de bereidheid om te verge
ven en opnieuw te beginnen.
Op de vraag hoeveel een huwelijk
kan doorstaan, antwoordt Op
penheimer: "veel, zelfs zeer
veel". Alles hangt af van de kwa
liteit van de liefde, haar diepte en
waarachtigheid, haar groei. "Ze
zijn de voorwaarden van het ge
luk. Het wordt je niet zo ge
schonken. Het blijft niet onaan
gevochten. Je moet het verdedi
gen, wijs en bezonnen".
De schrijver erkent, dat er grenzen
zijn. "Dan gaat het gewoon niet
verder". Maar de ander is geen
wegwerpartikel. "Voor deze mo
de van ons industriële tijdperk
moeten wij oppassen. De ander
is medestrijder in het gevecht.
En juist dat veronderstelt trouw.
Het tegenovergestelde is ver
raad. Verlating, hoe dan ook,
blijft altijd een vorm van ver
raad".
Volwassen
Een van de oorzaken van het in dis
krediet raken en van de kwets
baarheid van het huwelijk zijn,
volgens Oppenheimer, de te
hoog gespannen verwachtingen.
"Niemand kan voldoen aan een
onbegrensd verlangen". Toch
lijkt het de schrijver onjuist, de
natuurlijke verwachting van
twee fnensen, die in vrijheid be
slissen om samen te leven, bij
voorbaat als een 'volstrekte illu
sie' te beschouwen.
"Er zijn ook gelukkige huwelij-
door
S. J. de Groot
ken". Oppenheimer gelooft niet,
dat de bloem van de werkelijke
liefde zo zeldzaam is. Daarvoor
ziet hij te veel jonge gezinnen
waarin die 'prachtige blauwe
bloem' van het geluk 'florissant'
opbloeit. "De grandeur van de
liefde en haar continuering in het
huwelijk".
Het is vooral de persoonlijke 'zelf
verwerkelijking' die het huwe
lijk problematisch maakt.
Men trouwt of leeft samen op zeer
jonge leeftijd, weet nauwelijks
nog iets van zichzelf, van de ei
gen ontwikkeling en de toekom
stige mogelijkheden van zelfont
plooiing. "Alles is nog mogelijk.
Het verlangen naar het andere is
onbegrensd". Oppenheimer
denkt, dat dit een van de voor
naamste oorzaken is van echt
scheiding op jonge leeftijd.
Hij legt ook verband tussen het ho
ge echtscheidingspercentage en
de 'vertraagde volwassenwor
ding' van de tegenwoordige
•jeugd. "De jonge mens biolo
gisch eerder rijp doet er langer
over voordat hij enigszins het ni
veau van het volwassen-zijn
heeft bereikt".
Maar ook op oudere leeftijd, als de
kinderen uit huis gaan, is echt-
- scheiding geen uitzondering.
"Het is zeer wel mogelijk, dat de
echtgenoten in hun eigen werk
opgaand en in een andere wereld
levend, met andere interessen en
andere collega's door hun zelf
ontplooiing ongewild van elkaar
vervreemden. Als men zich niet
bewust daartegen verzet, kan de
trouw aan zichzelf op gespannen
voet komen met de trouw aan het
gesloten huwelijk. Alleen een in
tense communicatie, overleg,
aandacht en openheid voor el
kaar, gemeenschappelijke activi
teiten kunnen dat voorkomen".
Sexistisch
Oppenheimer laat zich niet nega
tief uit over de emancipatiedrang
van de vrouw. Die is legitiem als
bevrijding uit achterstelling.
"Helaas veroorzaakt de oplos
sing van het ene probleem weer
andere, onvoorziene proble
men". Wel vindt de schrijver de
feministische beweging te ver
gaan in haar protest tegen 'on
derdrukking', "al is dat begrije-
lijk als reactie op de superiori
teitswaan van de man". "Het op
ruimen van eeuwenlange mis
verstanden en conflicten lukt
niet met agressie".
Ook tegenover de 'feministische
theologie' heeft Oppenheimer
zijn reserves. "Ik begrijp de er
gernis over sommige bijbeltek
sten, die de maatschappelijke
achterstelling van de vrouw ten
onrechte hebben gelegitimeerd.
Maar niet de taal is hét probleem.
Wel de positie van de vrouw in
kerk en maatschappij en in ver
band daarmee het misbruik van
teksten".
"Men moet het evangelie niet sexis
tisch lezen. Dat is de fout van de
feministische theologie. Het evan
gelie is emancipatorisch. Daar is
geen twijfel aan. De waarheid
stuit echter in de praktijk op gro
te obstakels".
In echtscheiding ziet dr. Oppenhei
mer niet de enige uitweg voor
het vastgelopen huwelijk. Ver
vreemding kan op den duur lei
den tot scheiding, "tenzij beiden
de lange weg terug vinden, het
begin, de oorspronkelijke vreug
de". Je herinneren, hoe het toen
en toen was. "Teruggaan ook tot
het punt waar het mis ging"
"Eigen inzicht, het morele niveau
van de betrokkenen, de graad
van de wederzijdse vervreem
ding, ze zijn beslissend voor
scheiding of voortzetting van het
huwelijk. Herbezinning, de be
wustwording van saamhorigheid
en verbondenheid is althans in
sommige gevallen beter dan
scheiding".
Verrotting
De theoloog Oppenheimer schuift
de lichamelijke kant van liefde
en huwelijk niet door naar ethici
of psychologen. Dat kan ook
niet, "omdat de liefde haar bij
zondere uitdrukking vindt in het
lichamelijke en dit aspect juist zo
intens wordt ervaren". De schrij
ver ziet niet de minste reden om
het sexuele negatief te beoorde
len. Wel vindt hij de gedachte dat
sex en erotiek de oplossing zijn
voor problemen in de liefdes- en
huwelijkservaring naief.
De liefde wordt door het cultuur
patroon vaak misvormd. De
overschatting van het sexuele is
een reëel gevaar, "een duidelijk
symptoom van cultuurverval,
vergelijkbaar met dat van de
Grieks-Romeinse beschaving".
"Met alléén genieten begint het
proces van verrotting".
"Maar zo hoeft het niet te zijn. Het
lichamelijke kan de niet ver
wrongen expressie zijn van een
intense saamhorigheid en toege
keerdheid".
Rijpe vrucht
Oppenheimer, die een apart hoofd
stuk wijdt aan de ongehuwden/
alleenstaanden hun gemis is
geen tekort of bitter lot! - be
sluit zijn boek, na een theologi
sche oriëntatie over huwelijk en
echtscheiding, met een aangrij
pend persoonlijk getuigenis over
het einde van het huwelijk door
de dood. (Zijn eerste vrouw over
leed na een ongeneeslijke ziek
te).
"Schrikwekkende, beangstigende
gedachte: een van ons beiden zal
er niet meer zijn". "Tot de dood
ons scheidt", zegt het oude ker
kelijke huwelijksformulier. De
schrijver - zelf enkele jaren gele
den door een hartinfarct getrof
fen zou het eigenlijk anders
willen hebben.
"Als mijn vrouw zou sterven - zij
is jonger dan ik -, dan zou ik met
haar willen sterven. Een oeroud
verlangen, samen het onherroe
pelijke, het onvermijdelijke te
ondergaan. Maar als ik eerder
dan mijn vrouw zou sterven -
zeer waarschijnlijk, gezien mijn
levensfase -, dan zou ik wel wil
len, dat zij nog verder leeft, nog
lang leeft en het goed heeft, en
dat mijn geest nog in haar herin
nering voortleeft".
"Ik hoop, dat ik in mijn verlaten
heid niet verlaten zal zijn door
mijn vrouw. Dat zij aanwezig is,
dat ik haar zie. De onafscheide
lijke metgezel. Ik zal God danken
voor het kostbare huwelijk met
haar, zo vele jaren. En ik zal
mijn geest in Gods handen beve
len. Geest, dat ismijn zélf, mijn
leven in Gods barmhartigheid.
Vragend en biddend sterven,
misschien met 'bevende zeker
heid'. Zo zou ik wensen, dat als
het zover is, mijn einde zou zijn
de rijpe vrucht van mijn leven".
'Bemoediging'
De drijfveer om dit boek te schrij
ven was voor dr. Oppenheimer
zijn 'wil tot bemoediging' Het is
een stuk 'gemakkelijker' te lezen
dan zijn vorige boeken. "Dat
moet ook wel. want liefde is ons
aller ervaring". De schrijver is
hier ook met zijn lezers in ge
sprek.
In dat gesprek had het 'lichamelij
ke' als oorzaak van spanningen
en verwijdering binnen het hu-
welijk wellicht meer aandacht
verdiend. Je hoeft Eros niet te
vergoddelijken om te erkennen,
dat sexuele disharmonie een ver
bintenis kan ontwrichten.
In het hoofdstuk over de ongehuw
den had de auteur ook de homo
fiele medemens kunnen betrek
ken, juist nu in de kerk de eman
cipatie van dit verschijnsel zo in
discussie is. Deze mensen blij
ven nu geheel buiten beschou
wing, en dat hoeft toch niet in
een boek over liefde en huwelijk.
Huwelijk en liefdesbeleving - be
dreigd en aangetast -, ze blijven
'kostbaar', 'onvervangbaar' en
'uniek'. "Het geluk blijft bij wie
het zorgvuldig vasthoudt".
Kan dat nog in een tijd waarin alles
lijkt te verschuiven?
Oppenheimer is geen doemdenker.
Luisterend naar tijdgenoten en
'grote figuren uit onze geestesge
schiedenis' komt hij als theoloog
én als deelgenoot in de liefde tot
een helder en positief antwoord.
Het is mogelijk, de 'blauwe bloem'
van het geluk - symbool uit de
Romantiek - te bewaren. Ook
bij de continuering van de liefde
in het huwelijk. Niet eenvoudig.
Maar noodzakelijk.
(Het boek is getiteld: 'Liefde en hu
welijk grandeur, moeite en
pijn'. Het telt 264 bladzijden, is
uitgegeven bij het Boekencen
trum in Den Haag en kost
f23.90).
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk (ivm
kou mogelijk in Hoogl. Huis) 10 ds.
Bouhuys;
Pieterskerk 11 oeeum. dienst;
Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. Blenk,
Amsterdam;
Maranathak. (L. Mors'weg) 10 ds. Kra-
Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds. v.
Leeuwen, 11.15 ds. v. Leeuwen en
pastoor v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. Panne-
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 9 ds.
Rietveld, 10.30 ds. Jansen, 5 ds. Ster-
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. De Mey,
ha;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bakker.
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. 't Hof, zat.
26 nov. 10.30 rk. dienst, H. Delemarre.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk. Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 10 dr. v.d. Zwaan;
Petrak. (Sunnamestr.) 10 dr. Vlijm;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.)
herv. gem.,
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Bak
ker, Amstelveen.
Geref. K. Vrijg. (aula De Vlietschans,
Apollolaan): 10 ds. Houtman, 5 ds.
Kamphuis.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 10 en 5 ds.
Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds.
Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr
10.15 mevr. ds. Groot-Korstanje, Alk-
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr): 10.30 ds. Koek, ha.
Baptistengem. (O. Rijn 3): l'O en 6.30 ds.
Bosveld.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3):
10 br. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 nam. hr. Roos.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2). zo. 10
hr. Zijlstra, di. 8 E. Holder, vr. 8jeugd-
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 evang.
Riekerk.
Leger des Heils (Hooigr): 10 heiligings-
samenk., 7.30 verlossingssamen
komst.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8.
Zevendedagadventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten) elke zat. 9.45 bij
belstudie. 10.45 predikdienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K (Zoeterw.singel): 10.
Church of England: 5 nam. (in oud-kath.
kerk Zoeterw.singel).
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7. zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
Geref. Kerk: 10 ds. De Lange, A.dam,
6.30 ds. De Boer, Hoofddorp.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.30 ds.
Roos, Utrecht.
Rk Kerk; zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 prof. dr. Berkhof,
Leiden; Kruiskerk 10 kand. v. Es; Op-
st.kerk 10 ds. De Jonge, 6.30 ds. v.d.
Heiden, cantatedienst; Mar.kerk (ge
ref.) 6.30 ds. Romein, Rijnsburg,
opendeurdienst; Nabij 10 jeugdkapel,
hr. v.d. Zee; G. Herderkerk 10 ds.
Mulder, 6.30 ds. Moll; De Bron 9.30
ds. v.d. Broeck, Bodegraven, 10.15 ds.
Moll, 6.30 ds. Mulder; Ashram (Mars
diep) 10 mevr. ds. v. Everdingen, Lei
den; Driehoorne 7 nam.; Oudshoorn-
se kerk 10 pastor Haket en drs. Roos,
Lokhorst, Sliedrecht.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. Modde
raar, 6.30 ds. Romein, Rijnsburg,
opendeurdienst, Salv.kerk 10 ds.
Middelkoop, Alkmaar, 6.30 ds. Snel,
Rijnsburg. Zie ook herv. gem.
Geref. K. Vrijg.(Rijnstroom); 9.30 en 5
ds. Zemel.
Ned Geref. Kerk (school Willemstr.):
9.30 ds. Waagmeester, Lisse, 4.30 ds.
De Vries, Culemborg.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. H. v.
Leeuwen.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
4 leesd., wo. 23 nov. 3 en 7.15 ds. v.d.
Meer, dankdag.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 ds.
10 ds. W. Veenstra, 6.30 hr. Jb.
Klein Haneveld.
Volle-evang.gem. ('De Ark'. Pr. Hen-
drikstr. 54): 10 hr. H. de Jong.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10
en 7.30 (nam. evang.dienst). -
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): 10 ds. Siccama.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9 30 en 6
ds. Exalto.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Vogelaar.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 en 6.30 ds. Richter;
Salv.kerk 10 en 6.30 ds. v.d. Hoef;
Bethl.kerk 10 en 6.30 ds. Wieman.
Avondmaal.
Geref. Kerk: 10 ds. v.d. Berg, 6.30 ds.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom, 6.30 dienst;
De Stek 9.30 ds. v.d. Heiden, Alphen.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Nieuwenhuis, Al
phen, 5 dr. De Moor, Wadd.veen,
jeugddienst.
Chr. Geref. Kerk' 9.30 en 5 ds. Ribbers.
Geref. Gem.: 9.30 leesd., 7 ds. De Gier.
HAZERSWOUDE Herv Gem. 9.30 ds.
Christ, Eek en Wiel, 6.30 ds. Ouwe-
neel, Alphen.
Geref. Kerk: 10 ds. Czina, 5 ds. Welbe
dacht.
Rk Kerk: dorp zat. 7. zo. 9.30 en 11.30;
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris
pijn.
Geref. Kerk 10 ds. v.d. Wal, 5 ds. Roth-
Parkwijk: 7 nam. ds. Krispijn.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boon-
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. 't Hooft,
Rk Kerk. zat. 7, zo. 8 en 10.
Gebraad,
Ontm.kerk 10 ds. Gebraad, 6.30 ds. Aar-
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P. Groen-college): zie Katwijk
aan Zee.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. v. Breevoort,
ha.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
O. Kerk 10 ds. v, Sliedregt, 6 ds. v. Roon;
Ichthusk. 10 ds. Vroegindewey. 5 ds
Pniëlk. 9.30 ds. Schuurman, 6 ds. v. Slie
dregt;
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds
/ijkgebouw De Hoeksteen 10
Geref. Gem.: 10 en 4 ds. Hakkenberg.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 ei
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Geref. Kerk: 10 ds. Vegter, zie ook herv.
gem.
Geref Kerk Vrijg.: 8.45 ds. Houtman,
4.30 dienst.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum): 8.45
en 4 ds. Goossens, Doorn
Van Wijckerslooth: 4 ds. P. Sierat.
Endegeest: zie Groene of Will.kerk.
Volle-evangeliegem. (Gem.c
Rk Kerk:
i. 9. 10.30 en 11.45
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P. Groen-college): 10 ds. Maas
dorp, R.dam.
Geref. Kerk: Vr.kerk 10 en 5 ds. v.d
Horst, ha;
Triumfatork. 10 en 5 ds. Koster, ha.
Geref. K. Vrijg.. 10.15 en 3.30 leesdienst.
Ned. Geref. Kerk: 8.45 br. J C. van Dam,
7 ds. Mul.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5.
Volle-evang.gem. ('Tnpodia'): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN Herv.
Gem. 10 ds. Hoogendijk, Alphen, 5 zie
geref. kerk.
Geref. Kerk: 10 dr. Bade, 5 ds. Moll, Al
phen, opendeurdienst.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref
Kerk Dorpsk. 10 ds. v.d. Born, 6.30 ds.
Hoofdstr. 10 ds. v. Loenen,
Scheppmgsk. 9 en 10.30 ds. Knorth.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schalk.
Geref. Kerk: 9.30 en 7 ds Wijngaarden,
Nieuw-Vennep, ha
Rk Kerk: zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE Herv Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Vree, Leimuiden;
Pauluskerk 10 ds. De Gelder, 5 ds. 't
Hooft.
Geref. Kerk: 10 en 7 ds. Boswijk
Geref. K Vrijg.: 10.30 leesdienst. 3 ds
Kamphuis.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 9.30 br
Baartman, 2.45 ds. Koers, Wormer.
Rk Kerk: Will.kerk z
1 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 hr, Hof-
fenaar. Voorhout, 6.30 dr. Haitsma,
Boskoop.
Geref. Kerk. 9.30 en 6.30 ds. Noote-
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Den
Hartog, Veenendaal.
NIEUW VEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Mo
lenaar, 6.30 kand. Van de Lagemaat,
Den Haag, jeugddienst.
Geref. Kerk: 9.30 hr. De Bruin, 7 ds.
Dronkert, Gouda.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
v.d. Kamp, Rijnsaterwoude, 7 ds.
Bronsgeest, Leiden, jeugddienst.
Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Rang
4.30 ds. Visser.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Geuze,
Sint Annaland, 7 ds. Vlok, Gouderak.
Geref Kerk (W. Verlaat): 10 ds. v. Wijn
gaarden, Barneveld, 7 hr. Karstens,
Leiden.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr-
.(Binnen) 10 ds. v.d. Lee, ha, 5 ds. mr
J. P. de Man, Sprang-Capelle, 7 hr. v
Duin;
Hoofdstr (Zee) 10 ds. Franken. Zeist,
met doven en slechthorenden; geref.
Buurtkerk 5 ds. Keuning; Sole Mio 9
ds. v.d. Lee;
De Rank (Golfbaan) 10 ds. v. Eijk, Gou
da.
Geref. Kerk Hoofdstr. (Zee) 10 ds. War-
nink, Nijverdal, 5 ds. Keuning;
Vinkenl. (Binnen) 9.30 ds. Kuiper;
Stichtingskerk 11 ds. Kuiper.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 dr.
Siemonsma, Voorburg.
Rk Kerk. Zee zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Binnen zat. 7, zo. 8, 10 en 11,30.
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk. 10
kand. J. de Pagter, Oudewater.
Rk Kerk Victork zat 7. zo 9.30 en 11;
Jozefk. zat 7, zo. 8.30 en 10.
OEGSTGEEST: Herv Gem. Groene of
Will kerk 10.30dS Fnedeneh en pater
Boshouwers, oecum dienst,
Pauluskerk 9.30 ds. Kooman,
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Spelberg, Utrecht, 7 ds. Kooman.
dienst
Geref. Kerk: 9.30 ds. Jaspers Focks, 5
Remonstr. Gem.: 10 dr. Meijenng.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9,30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11.
Petrus-B. zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Goverts, Nieuw-Vennep, 7 ds. v.d.
Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 2.15 ds.
Bouw
Bethelkerk 9.30 ds. Smaling
Geref. Kerk Petrak 9.30 ds. Baayen. 5
ds. Damsma;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Damsma, 5 ds.
Czina.
Mar kerk 9.30 ds. Welbedacht, H.woude.
5 ds Baayen
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grut-
Chr Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 ds.
Visser.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
Geref Kerk 10 ds Ferwerda. 5 ds. v.d.
Wal. H.gom
Chr. Geref. Kerk 10 en 5ds. Ruiter, Fra-
Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17): 10.30
mevr. Brostrom.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11
TER AAR: Herv Gem. 9.30 hr Stam.
Nieuwkoop, 6.30 ds. Klein Kranen
burg.
Geref Kerk 9.30 ds. Broer, 6.30 ds Bui-
V ALKENBURG Herv Gem 10 ds
Vermeulen. 6 30 prof. dr v.d. Beek
Geref. Kerk 9.30 ds. Oegema, 6.30 dr
v d. Kamp, Wassenaar, jeugddienst
VOORSCHOTEN: Herv Gem. Dorps
kerk 10 ds. Lentz, 7 zie geref. kerk;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
v.d. Schoot, ha,
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 dr. Ver-
Geref. Kerk: 9 en 10.30 ds. De Zwart, ha,
7 ds. De Zwart.
Geref. K. Vrijg 10 en 5 ds. Blokland
Herv. Evang. op Geref. Grondslag (aula
Lucas-college, Beeth.laan 10) 9.30 ds.
v Kooten. Delft, 5 ds. C van der Plas.
Aulagemeenschap Noordhofland: 10.30
open dienst.
Rk Kerk: Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk zat. 7, zo 10.
WADDINXVEEN Herv. Gem. Brugk.
9.30 en 5 ds. Maasland, ha.
Hoeksteen 9.30 en 6.30 ds Roetman, ha;
Bethelk 9 30 en 5 ds Goossen, ha,
Imm.kerk 10 en 5 ds. Hulst.
Geref. Kerk: Kruisk. 10 ds. v. Dalen,
Den Haag, 5 ds. Fernhout, Alphen;
Ontm.kerk 10 ds. De Moor.
Rk Kerk zat 7. zo. 8.30, 10 en 11.30
aan Zee. 7 muziekdienst,
Kievietk. 10 dr. v. Bruggen;
Messiask. 10 ds. v, Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Wolters.
Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. Gesink,
Noordwijk, ha, 5 ds. Helderman, Bad
hoevedorp, ha;
Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds. v.d.
Kamp.
Ned. Prot. Bond (Kerkdam): 10.30 ds.
WOUBRUGGE Herv. Gem. 9.30 ds.
Koelewijn. 6 30 ds. De Jonge. Alphen.
Geref Kerk: 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds.
Jaspers Focks.
ZOETERWOUDE Herv Gem. 10 ds.
Wolthaus, 12 gez. dienst in St. Jan
Rk Kerk St. Jan zo. 9.30 en 12 (gez.
