'Je kunt andere
vrouwen heel veel
ellende besparen'
Milieu-organisaties
houden manifestatie
Cytologisch laboratorium doet twaalf
jaar onderzoek baarmoederhalskanker
DE NATUUR ALS BUUR
"AGINA4BÜJ5IC Leiden
LEIDEN - Als één van de eersten in Nederland is zij in
Leiden begonnen met het opzetten van een laboratorium
voor onderzoek naar baarmoederhalskanker. Zij nam
personeel in dienst - alleen vrouwen - leidde ze op en
zorgde ervoor dat hun kinderen in een crèche konden
worden ondergebracht. Na twaalf jaar heeft de opricht
ster en directeur van het Leids Cytologisch Laborato
rium, dr. Mathilde Boon, onlangs haar werkzaamheden
overgedragen aan Josefien Alons-van Kordelaar.
Tijdens haar studie in Amerika aan de universiteit van Ann Arbor in
Michigan, een wereldbekend centrum op het gebied van kankeronder
zoek, maakte ze kennis met de verschillende vormen van baarmoeder-
kanker. Toen Mathilde Boon in 1969 terug kwam schrok ze ervan dat
hierover in Nederland nog zo weinig bekend was. Uitstrijkjes van de
baarmoederhals werden nauwelijks gemaakt. Getrainde analistes die
in die uitstrijkjes kankercellen konden ontdekken, moesten met een
loep worden gezocht. En van een bevolkingsonderzoek was nog hele
maal geen sprake. Dertien jaar later is er heel wat veranderd. De 42-
jarige patholoog-anatoom heeft daarin een belangrijk aandeel gehad.
In 1969 begon ze in samenwerking met de laboratoriumschool 'Rijnland'
een opleiding tot cytologisch (celleer) analiste. In die jaren was het
aanbod van mensen met de juiste vooropleiding te gering om de
groeiende vraag naar cytologisch analiste te beantwoorden.
Na een artikel in een Haagse krant stond de telefoon niet stil. Allerlei
vrouwen met verschillende vooropleidingen, maar met een behoorlijke
kennis van de Engelse taal en belangstelling voor de medische vakken
konden zich aanmelden. Na een selectie werd een twintigtal dames
onderwezen in het beoordelen van preparaten.
"Het is boeiend werk voor vrouwen die veel gevoel voor kleuren en vor
men hebben", vertelt An Metzelaar. Zij was de eerste die zich aanmeld
de voor de opleiding en werkt zoals vele vrouwen van het eerste uur
nog steeds op het 'lab'. "Bovendien", vult ze haar verhaal aan, "geeft dit
vak je ongelofelijk \^el voldoening als je bedenkt hoeveel ellende je
andere vrouwen kunt besparen". In later jaren, toen het aanbod van
analisten in spe voldoende was, kwam er een eind aan de mogelijkheid
niet-analisten op te leiden.
door
Saskia Stoelinga
Het onderzoek naar baarmoeder
halskanker is alom bekend: het
doel is vroegtijdig kanker aan de
baarmoedermond te ontdekken;
als het snel genoeg wordt gesig
naleerd is genezing praktisch al
tijd mogelijk. Bij het maken van
een uitstrijkje wordt er met een
houten spatel wat slijm van de
baarmoedermond afgenomen en
op een microscoopglaasje uitge
streken. Deze handeling is abso
luut pijnloos en duurt hooguit
vier vijf minuten.
Op het Cytologisch Laboratorium,
gehuisvest in drie gerestaureer
de wevershuisjes aan de Groe-
nesteeg, zijn inmiddels 650.000
uitstrijkjes van vrouwen onder
zocht. Het is het op één na groot
ste cytologisch laboratorium van
Nederland, telt 25 parttime me
dewerksters en op gezette tijden
een, soms mannelijke, stagiaire.
"Om dat baantje wordt gevoch
ten, want analisten die in het
Leids Cytologisch Laboratorium
hebben gewerkt zijn zeer gewild
op de arbeidsmarkt".
Niet alleen de kwaliteit van het
werk werd door Mathilde Boon
in de gaten gehouden, maar ook
heeft ze steeds gedacht aan de
carrière van de vrouwen die er
werken. Om het mogelijk te ma
ken dat haar medewerksters na
een vruchtbare zwangerschap
weer op hun stek konden terug
keren, richtte ze de kindercrèche
't Konijn op. Vele kinderen wer
den daar opgevangen. En nog is
"t Konijn', ondergebracht in de
voormalige Barbaraschool aan
het Levendaal, een goedlopende
creche, hoewel de dames van het
cytologische laboratorium daar
nauwelijks meer gebruik van
hoeven te maken. De kinderen
die eertijds in het"t Konijn' ver
bleven, zitten nu op de middel
bare school.
Langzamerhand is het laborato
rium, sinds 1974 ondergebracht
in een bv, uitgegroeid van een
buurtwinkel tot een supermarkt.
Boon: "Dit is heel geleidelijk ge
gaan. De mogelijkheid om een
uitstrijkje te laten maken werd
met het jaar bekender. Niet al
leen wij gingen op pad om de uit
strijkjes te maken, maar ook de
midden, geflankeerd door hun medewerksters, de komende en gaande directeur van het Leids Cytolo-
boratorium. Links: Josefien Alons Van Kordelaar en rechts: Mathilde Boon.
wijde, omgeving op hun vrije za
terdag voor de deur van het cyto
logisch laboratorium te trappe
len. Ze waren uitgenodigd om
eens te kijken wat hier nu alle
maal tot stand komt. Volgens
Metzelaar is dat weer een typi
sche "Boon-actie". "Juist dok
tersassistenten moeten weten"
zegt Boon, "wat er in zo'n labora
torium gebeurt, omdat zij feite
lijk een sleutelpositie in de
huisartsenpraktijken hebben".
De patholoog-anatoom die nog niet
precies weet waar ze zich de ko
mende tijd op gaat toeleggen,
vond dat haar opvolger beslist
een vrouw moest zijn. "In zo'n
pure vrouwengemeenschap kun
je alleen een vrouw als baas heb
ben. Daarom ben ik verrukt over
het feit dat het mij is gelukt haar
te vinden. Dat was beslist geen
eenvoudige opgave omdat er in
Nederland maar circa vijf vrou
wen zijn die de juiste papieren
hebben voor deze functie".
Voor ieder van de medewerksters
geldt dat het werken in het labo
ratorium een onmiskenbare
stempel op haar leven heeft ge
drukt. In het boek dat zij voor
het tienjarig bestaan van het la
boratorium voor de directeur
maakten leest men bij voor
beeld: "Mijn leven zonder het lab
zou misschien wel minder in
spannend zijn, maar ook beslist
saaier".
LEIDEN - Onder het motto 'Uw
stad, Uw milieu', houdt de Ver
eniging Milieudefensie, afdeling
Leiden, met ingang van donder
dag een manifestatie in het
Waaggebouw aan de Aalmarkt.
Tijdens de manifestatie zal een
groot aantal Leidse milieu-orga
nisaties met een standje aanwe
zig zijn. Van de Waddenvereni
ging tot 'Lekker Dier' en van Re-
pelsteel tot het energiecomité
Rijnland. Ook een drietal ge
meentelijke directies en weten
schappelijke instellingen op mi
lieugebied zullen zich presente-
De manifestatie begont donder
dagavond om acht uur, waarna
wethouder Waal omstreeks acht
uur de officiële opening verricht.
Hem zal dan de vernieuwde 'Her-
gebruikfolder' worden aangebo
den. Vrijdag zal de manifestatie
in De Waag vervolgens van tien
uur 's morgens tot tien uur 's
avonds geopend zijn, zaterdag
van tien tot zes uur.
Bedoeling van de manifestatie is
de Leidenaars bekend te maken
met alle groeperingen die hier
met het milieu bezig zijn. Daar
toe zijn overigens niet alleen
standjes aanwezig. Ook zijn er
tentoonstellingen van - onder
meer de Stichting Energie An
ders, wandplaten, dia-series en
zelfs films. In de film 'Mensen
werk' van de provincie wordt bij
voorbeeld getoond wat deze
overheid aan het milieu doet.
Vrijdag is de manifestatie speciaal
geopend voor jongeren. Er is dan
kinderopvang, een tekenwed
strijd en scholen kunnen een
rondleiding krijgen langs de ma-
nifestie. Bovendien zal er een
poppenspel over het milieu wor
den opgevoerd. Scholen die een
rondleiding willen, kunnen daar
over inlichtingen krijgen via de
telefoonnummers 146335, 133480
en 125657.
Overigens kreeg de vereniging
voor de manifestatie geen subsi
die van de gemeente: deson
danks zal de toegang tot het
Waaggebouw gratis zijn.
ken, maar een behulpzame en
kundige directeur, die je liet zien
hoe boeiend het vak is".
Sinds 1973 werden bevolkingson
derzoeken uitgevoerd door het
laboratorium. In 1977 kreeg het
Leids Cytologisch Laboratorium
te maken met net grote gesubsi
dieerde landelijke bevolkingson
derzoek naar baarmoederhals
kanker. Dit betekende dat in drie
jaar alle vrouwen tussen de 35 en
65 jaar moesten worden 'uitge
streken'. Het opkomstpercenta
ge is hoog; ruim negentig pro
cent van de vrouwen in de regio
Leiden wordt gecontroleerd.
Mathilde Boon schrijft dit toe aan
de goede 'infrastructuur' in de
regio. Met enige zelfspot komt
voor de tweede maal dit "dure"
woord uit haar mond. "Door de
goede contacten en voorlichting
waren er maar weinig vrouwen
die angsten hadden of de nood
zaak er niet van inzagen. We
stonden zonder problemen in de
meest bizarre lokalen uit te strij
ken. Doordat leden van de lokale
vrouwenverenigingen meehiel
pen, en doordat altijd dezelfde
dames van het laboratorium de
uitstrijkjes maakten, heeft het
bevolkingsonderzoek voor de
deelnemers iets heel eigens en
vertrouwds gekregen".
Epidemie
Hoe belangrijk is zo'n onderzoek
nu? "Heel belangrijk. In" 98 pro
cent van de gevallen is er hele
maal niets aan de hand. Baar
moederhalskanker is, mits in een
vroegtijdig stadium opgespoord,
de enige vorm van kanker die
door een kleine ingreep kan wor
den verholpen. De vrouwenkli
nieken van de drie ziekenhuizen
in de Leidse regio hebben zich er
de laatste jaren op toegelegd de
ingreep zo weinig mogelijk be
lastend te maken voor de vrouw.
Dit dank zij de vele nieuwe tech
nieken".
"Natuurlijk, een bevolkingsonder
zoek geeft geen garantie voor de
individuele vrouw dat zij de ziek
te nooit zal krijgen of dat je de
ziekte kunt uitroeien, maar dat
het nuttig is staat voor mij vast.
Het onderzoek wordt zelfs hoe
langer hoe belangrijker, omdat
naar onze ervaring en uit verha
len van de medische pers blijkt
dat bij vrouwen die nog niet zijn
onderzocht de ziekte de laatste
jaren sterk toeneemt. In het lei
dinggevende tijdschrift de 'Bri
tish Medical Journal' wordt zelfs
gesproken over een epidemie".
Van begin af aan heeft Mathilde
Boon ernaar gestreefd alles op
het gebied van het onderzoek
naar baarmoederhalskanker te
registeren. "Wij hebben nu van
de afgelopen twaalf jaar een
schitterend overzicht, mede door
de goede samenwerking met an
dere laboratoria". Niet zonder
trots vertelt ze dat deze docu
mentatie voor allerlei weten
schappelijke doeleinden wordt
gebruikt. Niet alleen door bui
tenstaanders, maar ook door de
mensen van het laboratorium.
Over de hele wereld houden me
dewerksters van het Leids Cyto
logisch Laborartorium lezingen
over de onderzoekingen van het
laboratorium. Ook publicaties in
internationale tijdschriften zijn
geen uitzonderingen. Metzelaar:
"Er gebeurt hier veel, heel veel"
Stempel
Onlangs nog stonden bijna hon
derd doktersassistenten uit de
huisartsen stuurden hun uit
strijkjes op om ze door ons te la
ten onderzoeken".
Wekker
"De infrastructuur van zo'n bedrijf
moet goed zijn", zegt ze gedeci
deerd. "Dit betekent dat je effi
ciënt en goedkoop moet werken.
Van begin af aan hebben wij sa
mengewerkt met vrouwenver
enigingen. Dat zijn je belangen
groepen; het contact daarmee
moet optimaal zijn". An Metze
laar moet bekennen dat haar
'meéster' daaraan steeds heel
streng de hand heeft gehouden.
"We leerden op snelheid werken
met een wekker naast ons. Dat
ging subliem. Er stond geen dik
ke professor op je vingers te kij-
De opening destijds van kindercrèche 't Konijn'. Directeur Boon zorgde
ervoor dat de vrouwen die dat wilden, konden blijven werken. De kinde
ren konden naar deze door haar opgerichte crèche.
(Foto Frans Rombout)
Scouting
Enige opmerkingen bij een bericht
uit het LD van 8-11 jl., over het al
dan niet subsidiëren van Scou
ting door de gemeente Leiden.
Het gaat om een subsidie van 10
per lid. Dit geld zou uit een potje
moetén komen dat 'kinderop
vang in Leiden' heet. Is het niet
heel erg vreemd dat dit geld van
de ene kinderopvang (Scouting)
naar de andere kinderopvang
(speelzalen) overgeheveld gaat
worden? (Als de plannen van de
linkse partijen doorgaan). En bij
die speelzalen betreft het dan
óók nog een experiment.
Scouting draait al helemaal op vrij
willigers en ik geloof dat het
werken in een speelzaal en het
leidingslid zijn bij een scouting
groep allebéi, of allebei niet, re
creatief genoemd mogen wor
den.
Scouting is voor heel veel kinderen
in de leeftijd van zes tot twintig
jaar een opvangende, opvoeden
de en, inderdaad, recreatieve
vrijetijdsbesteding. Gelukkig
maar; ik ben ervan overtuigd dat
dit mèt of zonder het tientje zo
blijven zal.
Het is alleen erg jammer dat de
PvdA, CPN, PSP en PPR het be
lang van een betaalde baan gro
ter achten dan het steunen van
kinderopvang, waarvoor deze
pot toch in eerste instantie wel
bedoeld is.
Mijn indruk van de raadscommis
sievergadering is dat er van de
zijde van de bovengenoemde
partijen weinig kennis van en
weinig waardering voor het rei
len en zeilen van Scouting is. Ze
zijn bij deze uitgenodigd; op een
zeildag of een troepsmiddag. Of
als we de Kaag schoonmaken, of
assisteren met de 3-oktoberfesti-
viteiten.
Namens de zeeverkenners
Helen Suijker
Witte Singel 94
Leiden
Aarding
Ik zou graag willen reageren op de
reactie van mevrouw Van der
Pouw Kraan, directrice van het
Leidse Aardingsbedrijf, in de
krant van 3 november (rubriek
STEEDS), artikel 'Ontaard').
Die reactie slaat nergens op. Ik heb
NIET geprotesteerd tegen de
lengte van de aarddraad en de re
kening van 361 gulden. Wél was
er toegezegd en goedgevonden
dat er EÉN aarding op twee wo
ningen zou komen in onze straat.
Toen het personeel kwam, werd de
vrouwen verteld dat er een grote
breekpartij zou plaats vinden, als
ze dat zo wilden hebben. Ze gin
gen daarop overstag. Nu kan ie
dereen op nummer 76-78 gaan
zien dat er helemaal niet is ge
broken, integendeel. Op num
mer 76 is een paar jaar geleden al
een aarddingspen geslagen en
deze voorziet, door het boren van
een gaatje, de buren van een aar-
dingsdraadje.
Om terug te komen op de reactie
van mevrouw Van der Pouw
Kraan, dat de mensen vinden dat
ze opgelicht worden: dat vinden
wij zeker. Want de feiten zijn hier
overduidelijk en niet alleen op
de nummers 68, 70, 72 en 74. Ik
weet nog meer straten waar in el
ke woning apart is geaard.
Mensen in Leiden en omstreken,
let op uw portemonnee, want die
is tegenwoordig toch al zo gauw
leeg.
C.J. Kleyweg
Evertsenstraat 74
Leiden
C en A (4)
Moet C en A nu uit Leiden?
Is dat nu echt niet te vermijden?
60 jaar August en Claus
die hebben het toch bewezen
dat Leiden niet zonder C en A kan
leven.
Huilen laten jullie het publiek.
Leiden is toch al zo ziek.
Mevr. Smit
Boshof 17
Leiden
Ambtenaren
"Publiek koelde woede op politie"
stond er vorige week in de krant
bij het verslag over de blokkades
van wegen en bruggen door
Leidse ambtenaren.
Terecht deed het publiek dat, om
dat het onder meer de taak van
de politie is om verstoring van de
openbare orde te voorkomen. De
politie deed dit niet, nee, zij
maakte deze actie mogelijk. Het
is dus niet juist dat de politie1
ongelijkt doet over de door haar
ondervonden agressie. Het is
agressie die ze uitgelokt hebben.
Deze ambtenaren lijden duide
lijk aan zelfoverschatting, ze
hebben niet de goodwill die ze
dachten te hebben.
Bovendien vind ik dat deze krant
veel positiever had moeten
schrijven over de actie van de
winkeliers dan over de ambtena-
renactie. Zij stonden veel meer
in hun recht.
A.L. Hagedoorn
Hoefstraat 50
Leiden
Grenada
Wat jammer voor onze sportmen
sen dat zij nu weer niet naar de
Olympische Spelen kunnen. Ik
neem tenminste aan dat de ko
mende zomerspelen in Amerika
zullen worden geboycot, want
anders zou men met twee maten
meten en dat zou onze geloof-
wardigheid in de derde wereld
niet ten goede komen, lijkt mij.
Toen de Sovjet-Unie in 1956 een
haar niet welgevallig bewind aan
haar grenzen omverwierp gingen
wij niet naar Melbourne, toen de
Sovjet-Unie ingreep in Afghanis
tan boycotten wij de Spelen in
Moskou, nu Amerika een haar
niet welgevallig regime op een
eiland, ruim duizend km. van
haar grenzen, omverwerpt kan
men toch niet anders doen dan
dezelfde maatregel treffen? Het
zou toch ook óns rechtvaardig-
heidgevoel te kort doen als wij
dit nalieten?
Bovendien zou een dergelijke
maatregel het Amerikaanse volk,
dat volgens een opiniepeiling in
grote meerderheid achter deze
invasie staat, tonen dat een groot
deel van de wereld er anders
over denkt en geschokt is door
'deze agressie.
Het zou ontstellend zijn als men
van een bondgenoot daden tole
reerde die men van de andere
partij heftig afkeurt.
Zou een Olympisch deskundige
hier eens op willen reageren?
I. van Voort
Appelstraat 8
Leiden
'De natuur als buur', luidt de naam van de nieuwe rubriek die één
keer per week op deze plek verschijnt. De Leidse biologen J.P.H.M.
Adema en H.A.J. in den Bosch stuiten tijdens wandelingen door de
stad geregeld op allerlei interessante natuurverschijnselen, waar de
'gewone' Leidenaar dagelijks voorbijrijdt of wandelt zonder het te
beseffen. Natuurverschijnselen die zij aantreffen van pakweg Tuin-
stadwijk tot Groenoord.
Vandaag deel vijf: over smakelijke reuzenpaddestoelen, die soms
echter de vervelende gewoonte hebben nogal wat gif op te slokken.
De reuzenbovist, Langermannia
gigantea is een paddestoel die
zijn naam zeker eer aandoet.
De doorsnee van een flink, vol
wassen exemplaar kan maar
liefst 80 cm bedragen. Als je ze
in het weiland ziet, zou je den
ken dat iemand één of meer
grote, witte voetballen heeft la
ten liggen. Door de grootte
worden ze niet snel over het
hoofd gezien en ieder najaar
verschijnen er in alle kranten
foto's van dergelijke reusachti
ge exemplaren. Uiteraard kan
uw Leidsch Dagblad hierbij
niet achterblijven.
door J.P.H.M. Adema
en H.A.J. in den Bosch
ken. Zoals zoveel paddestoelen
nemen reuzenbovisten giftige
stoffen uit de bodem op, zoals
zware metalen. Sommige zwa
re metalen, bijvoorbeeld kwik,
worden zelfs selectief opgeno-
Enkele weken terug stond er op
de hoek van de Engelendaal en
de Willem de Zwijgerlaan in
Leiderdorp een heksenkring
van maar liefst zestien exem
plaren. Nu is het een soort die
graag in grazige wegbermen
staat, maar een grote heksen
kring bij een dergelijk druk
verkeersplein is toch wel uit
zonderlijk.
De paddestoelen zijn hier al die
tijd blijven staan. Dit is ver
moedelijk te danken aan het
feit dat er alleen gemotoriseerd
verkeer langskomt, de rijweg
is ter plekke verboden voor
fietsers en voetgangers.
De reuzenbovist is goed eetbaar,
zolang de vruchtlichamen nog
vers en van binnen geheel wit
zijn. Bij ouder worden, worden
ze bruin en smaken ze niet
meer lekker.
Het is alleen niet verstandig om
ze voor de consumptie te ver
zamelen langs drukke autowe
gen of bij chemische fabrie-
Een reuzenbovist kan tot 20 mg
kwik per kg. bevatten en dat is
50-60 keer zoveel als een kg.
grond waarin de paddestoel
groeit!. Het zal iedereen duide
lijk zijn dat het inderdaad niet
zo verstandig is om langs grote
wegen ed. reuzenbovisten te
verzamelen. Misschien kunnen
we ze nog gebruiken om gifbel
ten op te sporen....
In sommige jaren is de reuzenbo
vist algemener dan in andere
jaren. In goede bovistenjaren
worden ze regelmatig bij de
groenteboer of op de markt te
koop aangeboden. Alleen niet
onder de naam reuzenbovist,
maar onder de naam reuzen-
champignon of reuzenweide-
champignon, anders worden
zé niet verkocht. Wij Nederlan
ders zijn immers niet zulke
grote paddenstoeleneters
Een paddestoel verspreidt zich
door middel van sporen. Deze
worden bij bovisten inwendig,
binnen in de bol, gevormd. Bij
rijpheid scheurt de bol open en
kunnen de sporen ontsnappen.
Het aantal sporen per paddes
toel is gigantisch groot, een
volwassenen reuzenbovist kan
enkele miljarden sporen bevat
ten. Ze worden verspreid door
de wind. Daar de paddestoel
vrij strenge eisen aan zijn
groeiplaats stelt, is het noodza
kelijk om veel sporen te vor
men en ze goed te verspreiden.
Voor de verspreiding heeft de
reuzenbovist een effectieve
methode. Als de sporen rijp
zijn, laat de gehele paddestoel
los van de grond. Bij een flinke
wind wordt de hele bol wegge
blazen, net zoals u dat kent van
het tumbleweed uit de wes
tern-series op de televisie.
Als de sporen op een geschikte
groeiplaats belanden, groeit er
nieuw schimmelweefsel uit en
worden er in het najaar nieuwe
reuzenbovisten gevormd.
Blijkbaar is het kruispunt En-
gelendaal-Willem de Zwijger-
laan zo een goede groeiplaats.
Misschien staan ze er nu nog
wel. Kijkt u er eens naar als u
er met de auto langskomt, nu
-of anders volgend jaar.
Reuzenbovisten bij de hoek
Engelendaal.
de Willem de Zwijgerlaan en het
(Foto In den Bosch)
