Wie is
er nu
eigenlijk
De haken en ogen aan de nieuwe krankzinnigenwet
ZATERDAG 5 NOVEMBER 1983
PAGINA 17
Na twaalf jaar praten,
overleggen, schrijven
en herschrijven zal het
er volgende week dan
eindelijk van komen:
de Tweede Kamer zal
naar verwachting
de bijna 100 jaar oude
Krankzinnigenwet -
daterend uit 1884 -
terzijde schuiven en
vervangen door de
wet Bijzondere
Opnemingen in
Psychiatrische
Ziekenhuizen (BOPZ).
De lange
behandelingsduur van
het wetsontwerp
duidt er al op dat hier
sprake is van een
moeizame geboorte.
Eigenlijk is niemand
er echt gelukkig mee.
Psychiaters niet,
juristen niet en zeker
ook de groeperingen
die de
patiëntenbelangen
behartigen niet.
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
Een gemiste kans. Zo typeert
Hans van der Wilk, oud-voor
zitter van de Cliëntenbond
(een vereniging voor psychia
trische patiënten en ex-pa
tiënten) de aanstaande ver
vanging van de Krankzinni
genwet door de nieuwe wet
Bijzondere Opnemingen in
Psychiatrische Ziekenhuizen
(BOPZ). Van der Wilk, die
zich de afgelopen jaren inten
sief met de BOPZ heeft be
ziggehouden, is teleurgesteld
in de Tweede Kamerleden.
"Met alle respect voor de Neder
landse politici moet ik zeggen
dat ze geen durf hebben getoond.
Men heeft met welwillendheid
naar onze verhalen geluisterd,
maar er was geen bereidheid om
nieuwe ideëen tot ingrijpende
wijzigingen te laten leiden. Ei
genlijk is er niet veel veranderd".
"Volgens de oude krankzinni
genwet konden mensen gedwon
gen worden opgenomen als ze
gevaren voor zichzelf, voor ande
ren of voor de openbare orde op
leverden. Het ging erom mensen
met een stoornis van de geestver
mogens uit de samenleving te
verwijderen. In de nieuwe wet
blijft dit precies zo. Er zijn hoog
uit wat verschillen in formulerin
gen en procedures".
"Veranderd is bijvoorbeeld de pro
cedure rond de burgerrechten.
In de wet van 1884 was het zo dat
iemand bij opname dergelijke
rechten meteen kwijt was. Nu
gaat men er niet meer van uit dat
iemand die, misschien tijdelijk,
de kluts kwijt is nooit meer zijn
eigen financiën zo\i kunnen be
heren. De BOPZ stelt opgenome-
nen ook via klachtrecht in staat
wat meer verweer te leveren.
Maar nogmaals, in essentie is er
weinig veranderd. Mensen met
wie de samenleving geen raad
weet, die raar doen, worden uit
die samenleving verwijderd".
Medische bril
Van der Wilk, tegenwoordig werk
zaam als coördinator van het
Landelijk Patiënten Consumen
ten Platform (een vereniging
voor de versterking van de posi
tie van patiënten in de gezond
heidszorg) vindt dat er vanuit
een verkeerde optiek naar de
psychiatrische patiënt wordt ge
keken. "Men zet een medische
bril op: de mensen zijn ziek en
moeten worden genezen. Die
medische optiek dateert nog van
150 jaar geleden. Destijds gingen
artsen zich uit humanitaire over-
door Bert Paauw
wegingen met 'gekken' be
moeien. Dat was toen een prima
zaak, want dergelijke mensen
werden vóór die tijd in gevange
nissen opgesloten en dienden als
volksvermaak, werden tentoon
gesteld in zogenaamde dolhui
zen".
"Het hele terrein van het afwijken
de gedrag is echter to.t ziekte ver
klaard waar volgens de wet al
leen medische specialisten, psy
chiaters, over mogen oordelen.
Maar die psychiaters zijn er ech
ter niet in geslaagd een echte op
lossing te vinden".
"En dan te bedenken dat er in de
afgelopen honderd jaar gigan
tisch veel dingen zijn veranderd.
De kennis en inzichten op tal van
gebieden zijn enorm vergroot,
ook op het terrein van de gezond
heidszorg. Maar wat er gebeurt
bij mensen die in de war raken,
daar weet men nog altijd weinig
Medicijnen
"In de jaren vijftig raakten medicij
nen in zwang. Dat veroorzaakte
min of meer een revolutie in de
psychiatrie. Agressie, verdriet,
waandenkbeelden konden via
medicijnen kunstmatig worden
beïnvloed, maar niet worden ge
nezen. Er trad een schijnveran-
dering bij de patiënten op".
"De medicijnen zijn er wel de oor
zaak van geweest dat de inrich
tingen meer open zijn geworden.
Psychiatrische instellingen wa
ren vroeger afgesloten van de
buitenwereld, de samenleving
wilde er het liefst niets van mer
ken. Met de medicijnen werd het
rumoer in de inrichtingen ge
dempt, waardoor men meer naar
buiten kon treden. Maar echt ge
nezen van de patiënt, dat was en
is er nog altijd niet bij".
"Er is bovendien, in vergelijking
met de oude Krankzinnigenwet,
nog een heel vervelend ding bij
gekomen: de dwangbehande
ling. In de oude wet is niets over
de behandeling geregeld. Je kon
wel gedwongen worden opgeno
men, maar niet gedwongen wor
den behandeld. Nu is gedwon
gen opname al heel ingrijpend,
een nare ervaring, soms onte-
rend, een soort gevangenne
ming. Maar een gedwongen be
handeling is ronduit gevaarlijk.
Je identiteit kan erdoor worden
beïnvloed".
"In de Russische psychiatrie wor
den gedwongen behandelingen
misbruikt als politiek middel,
mensen moeten zich aanpassen,
men probeert de identiteit kapot
te maken. Die intentie heeft men
weliswaar niet in ons land, maar
of een gedwongen behandeling
in het belang is van de patiënt, is
"De psychiatrische patiënt ver
keert echter in een andere situa
tie. Als hij niet akkoord gaat met
het behandelingsplan kan hij
niet weg want hij is gedwongen
opgenomen. Een effectief behan
delingsplan is pas mogelijk in
een situatie van vrijwilligheid.
Men kan niet verwachten dat ie
mand meewerkt aan een plan dat
hij niet ziet zitten, dat is zoiets als
het steken van je hoofd door een
strop".
Spoedopname
Een ander voornaam punt van kri
tiek op de BOPZ - niet alleen van
de kant van de patiëntenbewe
ging maar ook geuit door de ad
vocatuur - is de procedure rond
de spoedopname. Een spoedop
name kan bijvoorbeeld gebeuren
op verzoek van familieleden. De
burgemeester moet zijn handte
kening zetten na een psychiater
digen. Als samenleving heeft
men het recht om calamiteiten te
voorkomen. Als ik weet dat er in
de gasleiding een lek zit blijf ik
niet wachten tot er een ontplof
fing komt. Maar zo'n lek is con
creet vast te stellen. Op het ter
rein van de geestelijke volksge
zondheid kun je niet zo concreet
te werk gaan. Dan krijg je het ri
sico van willekeur. Iemand be
weert dat een ander gevaarlijk is
en zo iemand wordt vervolgens
opgenomen".
"En dat terwijl het waarnemen van
gestoord gedrag verschrikkelijk
moeilijk is. Iedereen ziet wel
eens gedrag van een ander dat hij
niet begrijpt, eenvoudig omdat
men geen informatie heeft over
hoe dat gedrag tot stand is geko
men. Om een voorbeeld te geven.
van. Waarom gaat iemand lijden
aan waandenkbeelden? Waarom
is iemand zo ongelukkig dat hij
dood wil? Op het punt van gees
tesziekten valt er nauwelijks een
wetenschappelijke ontwikkeling
te bespeuren. Daarom heeft de
Hans van
gens mij zeg
"Ik ben zeven keer opgenomen geweest, r
meer over de psychiatrie dan over mij".
"Langzaam maar zeker begint nu
de idee post te vatten dat het ver
keerd is om gekte, krankzinnig
heid, uitsluitend vanuit een me
dische invalshoek te bezien. Het
inzicht begint te ontstaan dat
mensen sterk afwijkend gedrag
kunnen ontwikkelen door om
standigheden in de samenleving,
door opvoeding, door relatiepro
blemen. De oorzaken daarvan
hoeven niet per se het gevolg te
zijn van een ziekteproces".
"De onlangs overleden professor
Querido, die onder meer op En
degeest werkzaam is geweest,
had dat al eerder door. Zijn op
vatting: mensen zijn niet gek,
maar in de war door een concreet
probleem, bijvoorbeeld geen
huisvesting, geen werk, een ver
broken relatie. Opname helpt
niets want het verandert niets
aan het concrete probleem".
Dwangbehandeling»^
"Dat idee is nog steeds geen deel
geworden van de medische we
tenschap. Psychiaters hebben er
altijd naar gestreefd vast te hou
den aan het uitgangspunt dat de
problemen via hun medisch spe
cialisme moeten worden behan
deld. Maar psychiaters kunnen
alleen iets doen wanneer de c
leiding voor het afwijkende
drag te herleiden is tot lichame
lijke, biochemische of biologi
sche factoren. Bijvoorbeeld bij
een tumor in de hersenen, waar
door hersencellen in het gedrang
komen. Maar bij het gros van de
psychiatrische patiënten speelt
dat niet, gaat het om externe fac
toren. In de BOPZ vind je dat
laatste idee niet terug. Patiënten
worden nog altijd uitsluitend be
naderd vanuit de medische hoek.
De rechter gaat af op het gezag
van de medische specialist".
zeer de vraag. Het lijkt meer in
het belang van de maatschappij
die geen toestanden wil".
B ezwa|,Q"
"De patiëntenbeweging heeft grote
bezwaren tegen dit onderdeel in
de BOPZ. Kijk, als je een exa
men moet afleggen en je wilt rus
tig zijn, dan kun je een pilletje
nemen. Daar kun je voor kiezen.
Maar bij een gedwongen behan
deling valt er niks te kiezen. Zo'n
behandeling kan variëren van
medicijnen tot een electro-
shock".
"Een psychiatrische patiënt zou
zich met zijn problemen ergens
veilig moeten voelen. Een ge
dwongen behandeling is anti-
veilig, vertrouwen wordt be
schaamd, het is anti-therapeu
tisch. Er kan geen sprake zijn
van hulp wanneer iemand wordt
vastgebonden en een paar pillen
in z'n mond krijgt gestopt. Mis
schien wordt op zo'n manier een
noodsituatie opgelost, maar het
heeft niets te maken met hulp of
behandeling".
"Nu worden er wel een paar voor
waarden aan zo'n behandeling
gesteld. Het behandelingsplan is
geboren uit goede bedoelingen -
in eerste instantie moet worden
overlegd met de patiënten - maar,
de wetgever is doorgeschoten.
Men heeft het gegoten in de
vorm van een soort contract tus
sen behandelaar enerzijds en pa
tiënt anderzijds. Zoiets als de re
latie tussen huisarts en patiënt.
Met de huisarts bestaat als het
ware een overeenkomst, men be
taalt verzekeringsgeld en ver
wacht van de arts een goed ad
vies over de gezondheidstoe
stand. Men is in wezen vrij dat
advies al dan niet op te volgen".
te hebben geraadpleegd. Later
moet een rechter de opname be
vestigen. Beroep tegen de rech
terlijke uitspraak is niet moge
lijk.
Van der Wilk:"Een spoedopname
biedt de patiënt weinig waarbor
gen. Iemand gooit de tv van het
balkon, de familie is in alle sta
ten, de psychiater en burgemees
ter worden erbij gehaald, de per
soon in kwestie wordt afgevoerd.
De rechter velt een paar weken
later een oordeel en dat is dan
onherroepelijk. En het trieste is
dat de beroepsmogelijkheid is
weggelaten vanwege de financië
le consequenties voor de staat".
"Dat er een mogelijkheid tot
spoedopname bestaat is te verde-
"Het is een kwestie van evenwicht vinden, een harmoniemodel zoeken
tussen de tegenstellingen". Dat zegt mr. G.V.C. Dekker van de
Hoofdinspectie voor de Geestelijke Volksgezondheid, één van de
architecten van de nieuwe krankzinnigenwet op het ministerie van
WVC.
De diverse bezwaren zijn hem bekend. "De advocaten vinden dat er te
weinig beroepsmogelijkheden zijn, de psychiaters vinden dat er te veel
wordt geregeld wat een doeltreffende hulpverlening in de weg zou
staan en de patiëntenverenigingen zijn tegen onvrijwillige opneming
en dwangbehandelingen".
"Het uitgangspunt van de wet is echter om patiënten meer
rechtsbescherming te geven en de medici in hun bevoegdheden te
beknotten. In de oude wet hadden de medici erg veel ruimte, officieren
van justitie functioneerden als postbus, de rechters deden er niks aan".
"De gedwongen opneming is als preventieve maatregel bedoeld, niet
als strafrecht. Achteraf moet blijken of de maatregel terecht is
geweest. Er is altijd een element van onzekerheid of het verwachte
onheil zich zal voltrekken. Maar er moeten in elk geval sterke
aanwijzingen zijn voor een verhoogde kans op een ernstig delict".
"En wat betreft het behandelplan: in eerste instantie zullen meestal
medicijnen worden toegediend. De opvatting van de regering is dat er
een moment komt waarop men met de patiënt over het behandelplan
kan praten. Hij moet eerst met dwang door de crisis heen om dan later
tot vrijwillige medewerking te komen".
"Kritiek bij een dergelijk onderwerp is onvermijdelijk en begrijpelijk,
maar ik denk dat de BOPZ een verbetering betekent ten opzichte van
de oude situatie".
dat had ontdekt dat hij ook door
zijn benen kon kijken. Als hij
dan vóór mij liep bukte hij zich
en zwaaide door zijn benen naar
mij. Hij wilde dat ik dat ook
deed. Ik speelde voor de grap
mee. Op dat moment stond ik
juist voor een kantoorraam,
zwaaide door m'n benen per on
geluk naar een aantal verbaasde,
bijna verstijvende dames. Die
hadden dat neefje niet gezien en
begrepen dus niet waarom ik
mij zo gedroeg".
Gebrandmerkt
"Kortom, voorzichtigheid met oor
delen is geboden en zeker met
opnemingen, te meer daar een
opname zware gevolgen voor het
verdere leven heeft. Een toekom
stige baan of carrière, bijvoor
beeld bij de overheid, is vrijwel
onmogelijk. Bij elke sollicitatie
waar zo'n gegeven op tafel moet
komen speelt het meestal een ne
gatieve rol. Je bent gebrand
merkt".
Van der Wilk heeft de afgelopen ja
ren tevergeefs uitgedragen hoe
het anders zou kunnen. "Mijn
opvatting is: ga kijken wat er met
mensen gebeurt en stem wat no
dig is daar op af. Wat we nodig
hebben zijn goed geoutilleerde
crisiscentra van waaruit men kan
ingrijpen of waar mensen tijde
lijk kunnen worden opgevangen
als de situatie niet ter plaatse kan
worden opgelost. Dat moeten dy
namische clubs zijn, geen bu
reaucratische toestanden met
ziekenfondsregeltjes en dergelij
ke. Ingaan op de crisis, hulp bie
den op dèt moment in diè situa
tie. Niet pas behandelen na twee
weken of na opname".
"Want zo gaat het nu. Eerst opna
me, dan een test, dan een obser
vatieperiode en na ongeveer
twee weken iets wat een behan
deling moet voorstellen. Zo'n
werkwijze is niet zinvol, de crisis
wordt dan bedekt, er treden al
lerlei afweermechanismen in
werking, mensen gaan hun pro
blemen verstoppen, kunnen en
willen er niet meer over praten.
Dat heb ik zelf meegemaakt. Op
het moment dat ik wilde praten
kreeg ik een rustgevende spuit,
vervolgens werd ik een tijdje
geobserveerd. Dat gaf een volko
men verkeerd effect. Naderhand
was ik niet meer in staat om het
probleem aan de orde te stellen.
Ik ben zeven keer opgenomen
geweest, maar volgens mij zegt
dat meer over de psychiatrie dan
over mij".
Geen durf
De politici hebben wel willen luis
teren naar, maar niet willen han
delen volgens de ideëen van Van
der Wilk en de patiëntenvereni
gingen. Van der Wilk: "Ze
werken onder de spanning van
de dag. De oude wet wilden ze
kwijt, de nieuwe vinden ze een
verbetering. In Italië hebben de
politici een paar jaar geleden wel
het lef gehad ingrijpende wijzi
gingen door te voeren, daar be
staan geen spoedopnames
meer".
"Jammer dat men in Nederland
die durf niet heeft gehad. En al
ligt er dan een toezegging dat de
BOPZ om de drie a vijf jaar zal
worden geëvalueerd, waarschijn
lijk zitten we weer voor vele ja
ren vast aan de nieuwe wet. Want
gezien alle tijd, energie en aan
dacht die er aan de BOPZ zijn
besteed zit het er niet in dat er op
korte termijn weer wordt nage
dacht over de vraag of we wel op
de goede weg zijn met de hulp
verlening bij gestoord gedrag".
