Steenkool:
een stoffig
verleden,
een gouden
toekomst?
Sociale onrust remt handel
Economie
Extra
Beursweek
i&SÉi
ZATERDAG 22 OKTOBER 1983
PAGINA L'.'i
Zeventien jaar geleden besloot J.M. den Uyl, toen minister van economische zaken, de Limburg
se mijnen te sluiten. Politiek Nederland, met uitzondering van CPN en PSP die 17.000 banen
zagen verdwijnen, stapte over op aardgas. Een een hoofdstuk leek afgesloten.
Nu, tien jaar na de oliecrisis, geeft de Nederlander de voorkeur aan steenkool boven kernenergie
en worden er weer proefboringen verricht in Zuid-Limburg. Steeds meer elektriciteitscentra
les schakelen over van olie naar kolen. Buitenlandse kolen wel te verstaan. Poolse, Australi
sche, Zuidafrikaanse, Amerikaanse kolen.
De conclusie ligt voor de hand: de sluiting van Juliana, Oranje-Nassau, Emma en Hendrik kwam
te vroeg. Maar dat is teveel gezegd. De ouderwetse kolenwinning en de mijnwerker met sto-
flongen zal niet terugkeren.
Nieuwe technieken dienen zich aan. Maar ook nieuwe problemen. Zure regen; de bossen als
stoflongen van Europa. Of heeft de techniek ook daarop een antwoord?
door
Wim Fortuyn
Even is er verbazing. Maar al snel
dringt de werkelijke betekenis
door van het feit dat Shell, olie
maatschappij bij uitstek, in
Rotterdam haar eigen energie
haalt uit kolen. Eenzijdige af
hankelijkheid van olie maakt
ook Shell kwetsbaar. En het
gebruik van steenkool neemt
snel toe. Een twee jaar oude
schatting van Shell spreekt
zelfs van een verdubbeling van
de vraag tegen het jaar 2000,
terwijl steenkool nu al voorziet
in dertig procent van de we
reldvraag naar energie.
Dat zal het aandeel van olie en de
prijsbepalende, welhaast mo
nopolistische macht van de
oliemaatschappijen terugdrin
gen. Tenzij ze de zaken bijtijds
kunnen controleren door zelf
een aandeel in de steenkool-
handel naar zich toe te trek
ken. Spreidt de risico's, zo is
het parool van Shell, maar ook
van de beleidsmakers in de Ne
derlandse regering.
Olie, aardgas en kolen. Het zwar
te goud dingt weer mee om $e
eerste plaats in het rijtje van
belangrijke energiedragers.
Dankzij de gestegen olieprij
zen, dankzij het besef dat de
gasbel in Slochteren ooit raakt
uitgeput, dankzij de toegeno
men aarzeling over kerncentra
les, die in hun korte historie
een bedenkelijke reputatie
hebben opgebouwd. Zozeer
zelfs, dat de Nederlandse be
volking blijkens een medede
ling van minister Winsemius
(milieu) deze week nu in meer
derheid tegen meer atoom
energie is. Borssele en Dode-
waard gaan nog net niet dicht,
maar daar lijkt voorlopig ook
alles mee gezegd over kern
energie in Nederland.
Zon en wind
Zonne- en windenergie lijken de
aantrekkelijke alternatieven.
Maar ze leggen te weinig ge
wicht in de schaal. Volgens de
officiële prognoses zullen zon
necollectoren en vooral wind
molens maar twee procent van
de Nederlandse energiebe
hoefte in het jaar 2000 kunnen
dekken. Er zijn ook hoger ge
spannen verwachtingen, maar
het op grote schaal winnen van
energie uit zon, wind en getij
den lijkt in elk geval een zaak
van lange adem.
Daarop kan Nederland, waar het
bedrijfsleven klaagt over hoge
stookkosten ten opzichte van
het buitenland, niet wachten.
Steenkool lijkt dan de uitweg.
De geologische voorraden in
vooral China, de Sowjet-Unie,
Europa en Noord-Amerika zijn
nog enorm. De vraag is wel in
hoeverre deze bodemschat ook
bereikbare rijkdom is en dat
hangt nauw samen met de
technische en economische
mogelijkheden.
De schattingen van winbare
voorraden in Nederland lopen
uiteen van twintig tot vierhon
derd miljard ton. De mogelijk
heden voor het winnen van
steenkool in Nederlandse bo
dem zijn op dit moment nog in
onderzoek. Een eerste succes
is er wel. Nadat minister Van
Aardenne in 1981 dertig mil
joen gulden beschikbaar stelde
100
90
80
70
60
40
30
20
10
voor een eerste speurtocht
naar de kolenvoorraad tot een
diepte van maximaal 1600 me
ter, bereikte de boortoren
Kemperkoul 1 nabij Sittard
twee maaden geleden het car-
boon op nog geen 500 meter
diepte. Dat er kolen zaten was
natuurlijk wel bekend. Maar
niet precies hoeveel, van welke
kwaliteit. Niet zozeer de tech
nische alswel de economische
mogelijkheden staan ter dis-
Op technisch gebied is veel voor
uitgang geboekt. De antieke
mijnbouw is defenitief verle
den tijd in Nederland. De be
langrijkste lagen in de oude
Limburgse mijnen zijn trou
wens ontgonnen. Alleen voor
de Beatrixmijn, oostelijk van
Roermond, geldt dat niet. Maar
de mijnwerker met stoflongen,
die zijn riskante leven door
brengt in donkere gangen, zal
ook daar niet terugkeren, al
leen al vanwege de kosten. De
gedachten en mogelijkheden
gaan in de richting van onder
grondse vergruizing met be
hulp van robots en onder
grondse vergassing.
Kolennota
Dan de economie. De verwach
tingen in de drie jaar geleden
door minister Van Aardenne
gepresenteerde Kolennota zijn
wat dat betreft tamelijk hoog
gespannen Nog los van de
vraag of Nederland zelf weer
naar de houweel grijpt, zou het
aandeel van steenkool tegen
het het jaar 2000 weer moeten
zijn toegenomen van zeven tot
dertig procent. Dertig miljoen
ton steenkool per jaar; dat zou
66 procent meer zijn dan in het
topjaar 1956, toen in dit land
achttien miljoen ton kolen
werd opgestookt.
En dat zou nog twintig miljoen
ton méér kunnen worden in de
verdere toekomst, als er geen
kerncentrales bijkomen. Nog
steeds staat de helft van de ou
de, oliegestookte electriciteits-
centrales genoteerd voor kern
enenergie. Het beleefde wach
ten is hier op jonkheer De
Brauw en zijn Brede Maat
schappelijke Discussie, die Ne
derland de richting op energie
gebied moet wijzen.
Maar inmiddels zijn de verwach
tingen wel stevig terugge
schroefd (naar zestien miljoen
ton tegen het eind van deze
eeuw) doordat het allemaal
wat langzamer op gang komt
dan gedacht. Zo is de bouw
van een kolengestookte centra
le in Dordrecht afgeketst op
milieubezwaren. En nog deze
week adviseerde de Algemene
Energieraad negatief over de
bouw van een kolenvergasser
in Eemshaven, die uit energie-
politieke en economische rede
nen niet langer interessant zou
zijn. Lagere olieprijzen, een da
lend aardgasgebruik en vooral
milieuproblemen hebben zich
aangediend.
Stank voor dank
Voor niets gaat de zon op en van
de wind alleen kunnen we niet
leven. Dus spit, boort, peurt de
mens in Moeder Aarde in zijn
onstuitbare honger naar meer
energie. Maar zij krijgt stank
voor dank. De voortdurende
uitstoot van zwaveldioxide en
stikstofoxide mist zijn uitwer
king niet. De aarde is inmid
dels gehuld in een gaswolk, die
ook 's nachts de zonnewarmte
vasthoudt gelijk een wollende
ken. De Verenigde Naties
waarschuwde deze week nog
voor het het broeikaseffect, dat
de temperatuur over zestig jaar
gemiddeld twee graden zal
doen stijgen.
Het kón leiden tot smelting van
poolijs en overstromingen, al
zijn er ook deskundigen die ge
loven dat daar meer neerslag
op de polen tegenover zal
staan. Het kan ook leiden tot
enorme klimatologische veran
deringen die de landbouw ver
storen, zij het dat ook op dit
punt de meningen sterk uit
eenlopen.
Zeker is wel een ander zorgwek
kend effect van de dampkring-
vervuiling en dat is de verzu
ring van bodem en bossen. De
met steeds meer zwavel en
stikstof geladen regen heeft
vooral in de laatste drie jaar
huisgehouden. De cijfers, on
langs weergegeven op een
driedaagse Europese conferen-'
tie in Karlsruhe, laten geen
ruimte voor twijfel: een milieu
ramp lijkt bijna onafwendbaar,
hele wouden liggen op sterven.
Zagen de dennen in West-Duits-
land er driejaar geleden nog al
lemaal gezond uit, nu zijn dat
er volgens de biologen nog
maar zes op de honderd. Van
de sparren is nog maar één op
de honderd bomen onaange
tast. Om de nu nog in goede
staat verkerende bossen te red
den, moet volgens de weten
schappers in alle energiecen
trales onmiddellijk de knop
worden omgedraaid en dient
het merendeel van de auto's te
verdwijnen.
Drie cent
Het zal duidelijk zijn dat dat niet
gebeurt. Het blijft voorlopig bij
verscherping van de milieu-ei-
sen voor kolengestookte elek
triciteitscentrales. Want terwijl
de industrie terughoudend
blijft vanwege de hoge investe
ringskosten en het voorlopig
houdt op olie en gas, gaat juist
op het terrein van de groot
schalige elektriciteitsvoorzie
ning de omschakeling naar de
zwavelrijke kolen wel door. Nu
al is volgens drs. G..H.B. Ver
berg, chef-energieaangelegen-
heden bij Economische Zaken
een voordeel van drie cent per
kilowattuur bereikbaar ten op
zichte van zware stookolie en
gas.
Hij gaat daarbij uit van blijvend
hoog olieverbruik en stabiele
olieprijzen in de komende ja
ren, zolang de voorraad ruim
is. En als rond 1990 vraag en
aanbod op de oliemarkt weer
in overeenstemming met zijn
en de olieprijzen stijgen, zal
steenkool alleen maar meer
economische voordelen bie
den, zo verwacht hij.
Let wel. ook Verberg is over
tuigd van de noodzaak de ko-
lenstook aan strenge voor
schriften te binden, ook valt
het prijsvoordeel daardoor al
thans voorlopig grotendeels
weg. De uitstoot van stof zal
door middel van filters voor
bijna honderd procent wegge
nomen moeten worden; alle
gassen moeten tenminste voor
negentig procent ontzwaveld
worden. De uitstoot van stik
stofoxide dient drastisch be
perkt.
Wervelbed
Zeer in de belangstelling, zeker
met het oog op het milieu, staat
de wervelbed methode, waar
mee ook Shell driftig experi
menteert met de warmte
krachtinstallatie in het Rijn
mondgebied. Daarbij worden
kleine, gloeiende stukjes
steenkool in de ketel met be
hulp van de verbrandingslucht
tot werveling gebracht en sa
mengevoegd met kalk. Dat
haalt niet alleen de zwavel uit
de verbrandingsresten, maar
levert naast een hoog rende
ment ook gips op. En dat kan
weer dienen voor gebruik in,
bijvoorbeeld, de woningbouw
TNO in Delft heeft, geheel vol
gens de nieuwe taakomschrij
ving die het onderzoeksinsti
tuut meer bindt aan het be
drijfsleven, eveneens een wer
velbedketel ontwikkeld voor
relatief kleine installaties. Dat
heeft er toe geleid dat Stork-
Hengelo nu een ontwerp pre
senteert voor een ketel met een
stroomproduktie van 100 ton
per uur. Want ook dat zit er
achter: Nederland wil voorop
lopen in het ontdekken van
nieuwe technieken. Vooral de
noodlijdende ketelbouw kan
wel een steuntje in de rug ge
bruiken.
Daarom staat ook kolenvergas-
sing nog steeds in de volle aan
dacht, ondanks het mislukken
van het project in de Eemsha
ven, waarin ook de Gasunie
aanvankelijk een winst zag zit
ten. Duidelijk is inmiddels dat
het hier gaat om toekomstmu
ziek, maar Economische Za
ken (Verberg) vindt wel dat de
technologische ontwikkeling
moet voortgaan. Het zal, zo is
nu de verwachting, in de vol
gende eeuw wel commerciële
vruchten afwerpen.
Brede Discussie
Intussen is het vermogen om
elektriciteit uit steenkool op te
wekken in de afgelopen jaren
al gestegen van praktisch nul
naar 2200 miljoen watt. In Lim
burg, Noord-Brabant en Gel
derland werken nu centrales
op kolen; samen wekken ze
een kwart van alle stroom op.
In 1987 zullen centrales in
Borssele (niet de atoomcentra
le), op de Maasvlakte en in
Buggenum voor steenkool zijn
omgebouwd. Het aandeel van
kolen in de totale elektriciteits-
produktie moet dan op onge
veer 40 procent liggen, het ver
mogen van de kolencentrales
zal zo'n 3800 miljoen watt zijn.
Zure regen of niet, de wederop-
komst van steenkool lijkt niet
te stuiten. En de kernenergie?
Jonkheer de Brauw komt vol
gende maand met zijn eindver
slag van de Brede Maatschap
pelijke Discussie. Maar er zal
steeds meer stof zijn om over
te praten.
Volgende week, aan de voor
avond van de publicatie van
het eindverslag van de bre
de maatschappelijke discus
sie, een overzicht van de
stand van zaken rond kern
energie in het buitenland.
Welk deel neemt het in de to
tale energievoorziening, zijn
de prognoses gehaald. Wat
ging er mis, wat zijn de kos
ten en wat is de toekomst.
c* De verschuivingen in de energiemarkt in de komende jaren, vol
gens een prognose van de Algemene Energieraad. Vooral kolen,
en misschien kernenergie, dringen het aandeel van olie en gas
door
C. Wagenaar
De Amsterdamse effectenbeurs
draaide ditmaal een minder
gunstige week af. De stem
ming was mat. Middenin de
week hadden de meeste beurs-
groepen op hun index ruim
twee punten ingeleverd. De
banken zelfs vijf. De belang
stelling bleef gering en de han
del bood grotendeels een on
geanimeerd beloop.
Aan dit beeld waren belangrijke
redenen debet. Allereerst de
toenemende bezorgdheid over
de stijgende sociale onrust en
de vrees dat de situatie uit de
hand kan lopen. Verder was
het herfstvakantie waardoor
de animo om beurszaken te
doen meestal taamt. Terwijl
tenslotte Wall Street oVer-
wacht scherp inzakte.
De hiertegenover staande forse
koersstijgingen op de beurs
van Frankfurt hadden in Am
sterdam geen direct zichtbare
gevolgen. De dalingen in Wall
Street waren een voortzetting
van de vorige week begonnen
trend. Toen gingen er 20 pun
ten op de Dow Jones-index
verloren. Hoewel deze week
maandag enig herstel intrad
ging het dinsdag weer hele
maal overstag en werd in twee
dagen nog eens 23 punten in
geleverd.
Een paar ernstige tegenvallers
waren grotendeels de oorzaak
van de hernieuwde koersval
En merkwaardigerwijs op een
terrein dat al geruime tijd als
het meest spectaculaire ont
wikkelingsgebied van de na
bije toekomst geldt, namelijk
het computerwezen. Maar juist
daar is de onderlinge concur
rentie moordend.
Twee reuzen, de een bekend als
Digital en na de IBM de twee
de grootste wereldzaak in com
puters en de andere 's werelds
grootste communicatiebedrijf
ATT maakte bekend aanmer
kelijk slechtere winstcijfers te
verwachten resp. te hebben ge
boekt dan Wall Street de laat
ste jaren gewend was. Bij Digi
tal was de lijn de laatste tijd al
omlaag gericht, maar dat zal nu
op scherpere wijze geschieden.
Vooral dit aandeel verloor
enorm terrein en sleepte vele
computerfondsen mee.
De obligatiemarkten lager eerder
onder druk en verschillende
rentetarieven begonnen te stij
gen. Direct in verband hiermee
bood de dollar krachtige weer
stand tegen enige verkoop
druk die maandag ontstond
toen bekend werd dat de
geldaanwas in de VS was ge
daald in plaats van zoals ver
wacht gestegen. In Amsterdam
bleef de prijs dan ook boven de
f 2,90 en begon later in de week
aan te trekken.
Dit laatste hield verband met de
druk op de gulden die duide
lijk het gevolg was van enige
beduchtheid in het buitenland
voor de toenemende sociale
onrust in ons land. Maandag
herstelde de obligatiemarkt
zich van de vorige week opge
lopen dalingen als gevolg van
de grote storting van 4 miljard
gulden die op de laatste staats
lening moest plaatshebben.
Maar middenin de week trad de
reactie in nu kennelijk de be
leggers in binnen- en buiten
land een afwachtende houding
aannemen. De op het spel
staande salansinlcvering van
3,9 procent door de ambtena
ren is goed voor een forse be
sparing op de overheidsuitga
ven zodat dit belangrijk kan
worden voor de positie van de
gulden. Bovendien wordt in fi
nanciële kring betwijfeld of
het begrotingstekort van ruim
42 miljard gulden in het ko
mende jaar wel via de kapitaal
markt kan worden gedekt
Daarbij kwam dat per vrijdag op
de optiebeurs de oktobercon-
tracten afliepen hetgeen
meestal met enige koersdruk
gepaard gaat. Met name Ko
ninklijke Petroleum en Philips
hadden daarvan last. Maar la
ter in de week trad er enig her
stel in. Bij Unilever moest er
meer van de koers af welk aan
deel tot f 4,- terugliep. Maar de
harde klappen kwamen toch
voor bij een aantal meer lokaal
georiënteerde aandelen als
IBB Kondor, Nijverdal ten Ca-
te, Borsunuj Wehry en Schui-
tema die allen rond f 10,- kwij
traakten.
VNU moest f5,- en Océ van der
Grinten f 10,- terug door een
uitgeschreven obligatielening
resp. met Warrants en Conver
sierecht voor aandelen. Daar
entegen konden Telegraaf en
Elsevier-NDU ruim f5,- oplo
pen. Vast in de markt la
auto-aandelen die positief re.i
geerden op de ook in ons land
zeer gunstige verkoopcijfers
van nieuwe auto's.
