'We moeten van het
evenwichtsdenken af'
Doof zijn:
werddvan
verschil
Mr. Ina Brouwer, het nieuwe gezicht van de CPN
Extra
Er was een tijd waarin iedereen wist wat de Communistische Partij Nederland wilde, waar ze stond en
wie er de dienst uitmaakte. Maar anno 1983 is de CPN in een tweestromenland verzeild geraakt.
Vernieuwing contra behoudzucht. Modernisten tegenover zogenoemde Horizontalen. Een geprek met
mr. Ina Brouwer, fractieleider in de Tweede Kamer, opvolgster van Marcus Bakker en het nieuwe
gezicht van de CPN. Want er ligt een wereld tussen het nogal norse, monumentale en compromisloze
handelen van de oude garde en de zachter ogende aanpak van de vrouw die thans een toppositie binnen
de partij bekleedt.
door Gerard Dielessen en Reinier van de Loo
Ina Brouwer: "Het feminisme mag niet verplichten tot een levensvorm".
ZATERDAG 22 OKTOBER 1983
Hartje Jordaan. Pittoresk
pandje met sloopbestem-
ming. Op de deur een plastic
naamstrookje: Ina Brouwer.
Binnen ligt een sjieker ogen
de naamplaat met gulden let
ters op zwarte ondergrond:
Mr. Ina Brouwer. „Als ik dat
op de deur zet, denken ze
hier misschien: kijk haar
nou, en dat hoef ik niet zo".
Ze woont er pas een paar weken,
sinds haar vertrek uit Gronin
gen. Van het land van Fré Meys,
het strokarton en haar advoca
tenpraktijk („nee hoor, niet eens
een collectief, een heel gewoon
burgerlijk kantoor") naar het
Amsterdamse CPN-bolwerk en
een stuk dichterbij het Binnen
hof. Uit de lucht komen vallen
als partijtopper, want vóór ze de
leidersstoel in de Tweede Kamer
van Marcus Bakker overnam,
kende Nederland deze scherp
formulerende en goedlachse 33-
jarige feministe amper.
En dat was tot voor kort nog steeds
zo. Want waar stond Ina in de
kolkende crisis die in haar partij
uitbrak? Hoe speelde ze het klaar
om vernieuwer te zijn en toch de
Horizontalen te sussen? Waarom
bleef zij overeind, terwijl promi
nente modernisten als Waarheid-
hoofdredacteur Bart Schmidt,
zijn adjunct Elsbeth Etty en Ka
merlid Gijs Schreuders opzien
barend maar vrij geruisloos van
het toneel verdwenen?
Schreuders verweet haar met haar
Moskou-reis de indruk te wek
ken dat ze toch de orthodoxen
omarmde en de vernieuwing in
een kwaad licht zette. En terwijl
iedereen dacht dat het met de
nieuwlichters gedaan was („De
overval is mislukt", zei een Hori
zontaal na het congres van no
vember 1982) presenteerde de
partij op 29 september een con
cept-partijprogram dat als twee
druppels water op de vernieu-
wingsgolf van vorig jaar lijkt.
Dat begrijpt niemand meer.
Ferm
Ina: „Ik sta nog steeds achter de
vernieuwing. Met een meerder
heid zoals die er in november
was en zoals die er volgens mij
nu nog is. Vernieuwing is na
tuurlijk maar een term. Iedereen
kan wel roepen dat hij ervoor ts,
maar kijk dan wel eerst even
naar wat het inhoudt. Ons pro
gram rekent af met de oude, or
thodoxe CPN. Met het stalinis
me. Wij willen zelfstandigheid
ten opzichte van andere commu
nistische partij en vooral die in
Oost-Europa. Wij zoeken een ei
gen Nederlandse positie, waarin
banden mogelijk zijn met klein
links (PSP en PPR) en met de
PvdA. Wij willen socialisme en
democratie, het één zonder het
ander kan niet. De CPN neemt
initiatieven voor de arbei
dersklasse, maar wil niet de eni
ge vertegenwoordiger van die
klasse heten. Je hebt coalities
nodig. Met linkse partijen, maar
ook met christelijke mensen,
zelfs met liberalen".
„We willen democratische me-
nings- en besluitvorming binnen
de partij, af van het oude demo
cratisch centralisme. We staan
vierkant achter de vrouwenbe
weging. En op internationaal ge
bied is de Sowjet-Unie niet onze
natuurlijke bondgenoot, maar
een land dat op zijn daden moet
worden beoordeeld. Tegen de
landen in Oost-Europa hebben
we het bezwaar dat ze nog steeds
van het éénpartijstelsel uitgaan
en men niet met mensenrechten
omgaat zoals wij dat doen. Daar
worden mensen gewoon onder
drukt".
- Dat wilden jullie vorig jaar en nu
dus weer. Waarom zijn Etty,
Schmidt en Schreuders dan ver
dwenen?
„Zij gingen te ver. De 'linkse door
braak' van een Onno Bosma
staat op de lijn dat een CPN geen
bestaansrecht meer heeft. Die
willen de CPN opheffen en in
een fusie met PPR-PSP laten op
gaan. Nou, dat is dus niet mijn
lijn. Dat is opheffen in plaats van
vernieuwen".
„Ik behoor tot de groep vernieu
wers die de waardevolle tradities
van onze partij wil bewaren en
die zoveel mogelijk groepen in
dat vernieuwingsproces wil mee
nemen. Ik denk dat vernieuwing
die grote groepen afstoot geen
vernieuwing is. In feite betekent
dat een breuk. En ik wil geen
breuk".
- Wat zijn die goede tradities?
„Antifascistische strijd. Een partij
die strijdt en niet alleen maar
praat. Bescherming van de de
mocratie...". Ja, dat mag gek
klinken voor buitenstaanders,
maar ik vind dat de CPN voor de
bescherming van het parlement
staat - kijk maar naar Marcus
Bakker".
Vrijheidstraditie
- Daar denkt de Sowjet-Unie wel
anders over.
„Ja nou!". En bijna gretig: „Neder
land heeft een vrijheidstraditie.
De CPN ook, alleen hebben we
pas nu de echte kritiek op de so
cialistische landen geformu
leerd. Weet je dat wij lang niet
zulke sterke contacten met de
Sowjet-Unie hebben als bijvoor
beeld een PvdA?"
- Er is verzet binnen jullie eigen
partij tegen dat standpunt. Bij
de ouderen vooral.
„Nee, het orthodoxe dogmatisme
loopt door alle geledingen heen.
In het Horizontaal overleg zitten
mensen van mijn leeftijd en ook
jonge communisten kunnen heel
rechtlijnig denken volgens de
boekjes van Marx, Engels en Le
nin".
- Wat zit de Horizontalen zo dwars?
„Ze missen de strijdbaarheid in de
partij. Anderen zijn simpelweg
tegen vernieuwing. Ik vind zelf
ook dat de partij wordt opgeslokt
door discussies, terwijl er wel an
dere dingen zijn te doen. Met zul
ke kritiek kan ik wat doen. Maar
die acties tegen de vernieuwing
hebben wel heel wat spanningen
opgeroepen. Ze gaven hun 'Ma
nifest' uit, met scheldkanonna
des. Tegen De Waarheid, tegen
de fusiegedachte. Ook tegen Elly
(Izeboud, de partijvoorzitter,
red.).
„Maar wat zeggen nu de opheffers:
wat moet je met die Horizonta
len? Er is geen plaats meer voor
ze. Nou, dat klopt niet vind ik.
Dat zijn nou net de oude metho
des. Je lost geen discussies op
door je tegenstanders er zomaar
uit te wippen".
- Dreigt die splitsing niet toch nog?
„Ik ben er niet echt bang voor.
Want een orthodoxe CPN heeft
in Nederland geen bestaans
recht.... Er zijn best mensen bij
de Horizontalen die wat in die
vernieuwing zien, alleen, die zijn
hun oriëntatiepunt kwijt".
- Zoals veel oudere roomskatholie-
ken.
„Ja!". Duidelijk blij met deze ver
gelijking zegt ze: „Als die men
sen vinden dat we geen vecht
partij meer zijn, dan zit daar een
stuk waarheid in. Ik ken mensen
die in actie staan bij de bouw of
in Oost-Groningen, die zich af
vragen wat de partij nog voor ze
is. Die vinden dat ze hun rugdek
king, hun steunpunt kwijt zijn.
Het is mij te simpel om zulke
mensen dan maar meteen ortho
doxe communisten te noemen.
Echte orthodoxen zijn er maar
heel weinig".
Theoretisch
- Maar er zitten prominenten bij,
die een eigen partij willen.
„Vast wel. Ik denk dat we daarte
gen moeten strijden, dat we moe
ten zorgen dat het partijcongres
het program aanneemt. Dat we
de arbeiders erbij houden, want
dat is een belangrijke poot onder
de partij. Dat is mijn kritiek op
de opheffers: die zijn alleen theo
retisch bezig zonder te kijken
wat er aan de basis gebeurt".
- Maar waar sta je zelf nou?
„Op m'n eigen benen". Schater
lach.
- Een compromisfiguur.
„Iets nieuws heeft pas bestaans
recht als het zich verbindt met de
goede dingen van het verleden.
Als dat een compromis is, ben ik
een compromisfiguur, ja. Ik voel
meer voor het woord synthese
trouwens".
- Zit daar de reden voor je bezoek
aan Moskou, waarna Schreuders
opstapte? Die trip begrijpt nie
mand eigenlijk.
„Toch gek. Iedereen reist naar
Moskou. PvdA, CDA en WD
wilden er ook heen. Vinden ons
kennelijk te klein om met de gro
ten der aarde te praten. We wil
den na ons vorige partijcongres
internationale contacten. Over
de rakettenkwestie vooral. In
mei maakten we daarvoor in het
bestuur een plan. We besloten tot
contacten met de Roemenen, de
Joegoslaven, de Bulgaren en de
Russen. Niet met de Tsjechen en
de Polen. We wilden praten om
de kernwapens in eerste instan
tie hier weg te kunnen houden
en vervolgens om te zien wat ze
in Oost-Europa konden doen om
de bewapening terug te drin
gen".
„We wilden zien of Moskou een rol
kan spelen die de vredesbewe
ging hier ook kan ondersteunen.
We vonden dat er iemand van de
fractie mee moest omdat de
kernwapens in de Kamer een be
langrijk onderwerp worden.
Daar heb ik over gepraat. Ook
met Gijs Schreuders...".
- En die zegt dat hij van niets wist.
„Dat is dan een meningsverschil
tussen hem en mij. Ik hem hem
gezegd dat ik zou gaan, ook al
had ik eerst enige aarzeling. Hij
zag het niet zitten. Zou de indruk
wekken dat de fractieleider even
nieuwe richtlijnen ging halen in
het Kremlin. Ik vind dat je je als
partij niet kunt laten lamleggen
door discussies hier. En dus ging
ik. We spraken met Arbatow, Bij-
kow, Zagladin en de aartsbis
schop van Zagorsk".
Niet op matje
- Daarom stap je toch niet uit de
Kamer.
„Moet je Gijs zelf vragen. Toen ik
weg was ging hij problemen ma
ken bij het bestuur. Dat gaf hem
ongelijk. Toen vond hij dat hij
geen basis meer had om in de
Kamer te blijven".
- Niet op het Russische matje geroe
pen dus?
„Flauwekul. Elsbeth Etty maakt
nu van die ouderwetse komplot-
theorieën".
- Wat zeiden die Russen overigens
over de kernraketten?
„We hebben daar kritiek geuit op
het ontbreken van een autonome
vredesbeweging. Ze hebben er
alleen een officiële, de autono
men worden soms gearresteerd.
De Russen zeiden dat als er in
het Westen nieuwe wapens wor
den geplaatst, zij tegenmaatrege
len zouden nemen. En dat is nou
precies wat de CPN niet wil".
- Wat dan wel?
„Zij moeten geen antwoord in mili
taire zin geven".
- Dan zegt de NAVO: zie je wel, we
hebben altijd gelijk gehad, wij
plaatsen wel en zij vervolgens
niet - dat betekent dus dat ze al
genoeg hadden!.
„Wij moeten zorgen dat ze hier niet
komen".
- En als ze blijven?
„We moeten af van het evenwichts
denken".
- Dus geen Russisch antwoord?
Ze moeten in Moskou niet den
ken dat wij hier staan te juichen
als zij nieuwe raketten plaatsen".
- Hoe voorkom je dat ze wel in
Woensdrecht komen?
„Zorgen dat 29 oktober (de vredes
demonstratie in Den Haag - red.)
een succes wordt. Zorgen dat we
de positie van CDA-jongeren en
CDA-vrouwen versterken. Bin
ding krijgen met de raket-tegen-
standers in die partij, want als je
dat verzet onbetekenend blijft
vinden, versterk je alleen maar
de positie van de WD".
„In Moskou zeggen ze overigens
hetzelfde als wat hier minister
Van den Broek zegt: "Warschau
pact moet net als de NAVO als
een eenheid optreden"...
- Wordt de invloed van de militai
ren er sterker?
„Denk wel dat er daar een machts
strijd bestaat. Het neerschieten
van dat vliegtuig was een militair
besluit. Als die het voor het zeg
gen krijgen is dat een ramp. Net
zoals dat hier slecht zou zijn".
Coalities
- Je had het over contact zoeken met
vrouwen in het CDA Coalities
sluiten lijkt een nieuw mode
woord bij de CPN.
„Niet alleen met PSP en PPR, ook
met de PvdA, en in de vrouwen
beweging zelfs met rechtse par
tijen. Ik vind dat de consequen
tie van de vrouwenstrijd. Op
sommige fronten kan de positie
van de vrouw worden versterkt
door links-rechts-samenwer-
king. In de Kamer bestaat dat
ook wel. Zo van: laat die kerels
maar eens een eindje opschui
ven".
- Gebeurde met jou letterlijk. Je zat
eerst heel kwetsbaar tussen Bak
ker en Wolff in de Kamerbanken.
Klein vrouwtje tussen grote man
nen. Is jouw hoge vlucht er een op
de vleugels van het feminisme?
„Ik kwam in de Kamer door enkele
samenvallende factoren. Op onze
partijlijst voor de verkiezingen
moest na de eerste twee Amster
damse kandidaten een Gro
ningse komen. En liefst iemand
uit de sociaal-economische hoek,
(foto Jaap de Boer)
mijn specialiteit tijdens de advo
catuur. En het moest een vrouw
zijn".
- En driemaal één was dus Ina
Brouwer?
„Ja, maar ik denk dat het feminis
me er een erg belangrijke rol bij
heeft gespeeld".
- Je wordt door de oude garde nog
al gehekeld: dat „zachte gedoe"
en de verweking van de CPN. zo
als ze het noemen.
„Niet speciaal door ouderen. Veel
oudere mannen zijn juist vrese
lijk aardig tegen vrouwen. Je
hebt jongere mannen die pro-fe
ministisch zeggen te zijn, maar
die in hun gedrag allerminst zo
handelen. Die ouderen zien dat
gepraat over de heteroseksuele
norm, waar we vanaf willen, en
die bekritiseerde traditionele ge
zinsideologie niet zo zitten. Maar
ze geven je juist vaak meer ruim
te dan jongeren".
„En ze hebben wel een beetje ge
lijk, want je kunt niet alleen
maar blijven roepen 'We zijn fe
ministisch', je moet het zo lang
zamerhand ook eens gaan uit
werken. Gebeurt nog veel te wei
nig. We zijn te veel verstikt ge
raakt in theoretische discussies,
te veel in het eigen gelijk blijven
steken, we hebben te weinig aan
sluiting gezocht".
„De politieke factor, die de vrou
wenbeweging bij de abortus-
strijd was, is er nu niet. We zijn te
veel naar binnen gericht. Er
moet actie komen voor zwanger
schapsverlof, ouderschapsverlof,
educatief verlof, strijd tegen sek
sueel geweld, tegen vrouwenon
derdrukking. Daar is politiek op
treden voor nodig".
„Er bestaat bij ons in de partij in
derdaad verzet. Tegen feminis
tisch dogmatisme, sektarisme. Ik
begrijp dat. Met alleen maar roe
pen dat het traditionele gezin
niet goed is, voer je geen politiek
Daarmee vind je geen aanslui
ting bij vrouwen die zich in een
gezin toevallig wel happy voelen
Het feminisme mag niet ver
plichten tot een levensvorm. Het
gaat er juist om datje als man en
vrouw vrij kunt zijn. Als het fe
minisme geen praktisch pro
gram tegen onderdrukking ont
wikkelt, blijft het in de discus
sies steken en bestaat het gevaar
dat het aan kracht verliest".
Laten bijkomen
- Je vraagt om allerlei voorzienin
gen voor werkendenzoals ouder
schapsverlof. De CPN treedt zel
den op de voorgrond als het over
miljoenennota's gaat, econo
misch lijken jullie nogal zwijg
zaam. Wie zou zoiets bijvoorbeeld
moeten betalen?
Zoek het in de sfeer van de sociale
zekerheid. Net zoals voorzienin
gen voor werkloosheid, ziekte en
wao moetje iets hebben voor bij
voorbeeld educatief verlof. Het is
toch belachelijk dat jij en ik ons
kapotwerken en over een paar
jaar misschien afknappen, ter
wijl er andere mensen zijn die af
knappen omdat ze werkloos zijn.
Geef zo'n verlof, al was het alleen
al om mensen tegen de vijftig
eens wat te laten bijkomen".
„Werkgevers en overheid kunnen
een flinke duit in dat zakje doen,
maar er zal altijd wel strijd blij
ven over de vraag wie het betalen
moet. Op technisch en defensie
gebied kan altijd alles, maar
maatschappelijk lijkt de wereld
stil te staan".
- Het CPN-stokpaardje van de de
fensie. Daar werken óók mensen.
„Je hoeft niet net als Nijpels op hu
welijksreis naar Taiwan om daar
over duikboten te praten. Het
zou voor Nederland met zijn be
perkte produktiepakket heel
goed zijn als we containersche
pen of locomotieven gingen bou
wen in plaats van mijnenvegers".
- Nou doe je net of dat rechts is. De
Russen en Tsjechen stoppen heel
Afrika vol met hun wapens.
„Heb je gelijk in. Is inderdaad geen
probleem van rechts, maar wel
hier binnen de Nederlandse poli
tieke verhoudingen".
- Waarom roert de CPN zich econo
misch zo weinig?
„Als Joop den Uyl iets roept haalt-
ie alle kranten, terwijl hij niets
gedetailleerder zegt dan wij. De
overheid stopt nu twee miljard in
grote ondernemingen waar ze
juist werk afstoten door automa
tisering. Laat ze het midden- en
kleinbedrijf steunen, daar vallen
de faillissementen bij bosjes".
„Als je de werkloosheid wilt be
strijden moet je de bestedingen,
de koopkracht op peil houden,
de subsidiestromen herzien, een
gestuurd werkgelegenheidsplan
maken. De defensiebegroting
verkleinen en niet de uitkerin
gen".
Verdeeldheid
- Is Nederland actie-moe na alle
economische tegenslagen?
„Marcel van Dam riep dat als de
mensen echt massaal tegen de
bezuinigingen gaan optreden, er
een oorlog uitbreekt. Onzin, zo
zet je uitkeringsgerechtigden en
werkenden tegen elkaar op. Je
moet die oorlog juist voorkomen.
En een Nijpels, die zegt dat
werkenden er tenminste voor
werken. Dat is levensgevaarlijke
stemmingmakerij. Ze zijn uit op
scheiding van werkenden en
niet-werkenden. Dat zaait ver
deeldheid. Dan kan de woede
van de mensen de verkeerde
kant opgaan. Dan zoeken ze zon
debokken".
- Zoals de Centrum Partij dat doet?
„Inderdaad".
Maar geloof je nou echt dat je fas
cisme en racisme de wereld uit
schopt door het te verbieden, zo
als je onlangs beweerde?
„Verbieden is niet genoeg. Je moet
ingaan op de problemen van de
mensen die daarin hun toevlucht
zoeken. Maar als zo'n partij le
gaal kan optreden, raakt ze inge
kapseld in de maatschappij. Als
ze niet legaal zou zijn, kon ze ook
geen stemmers naar zich toe
trekken".
- Bestrijd ze met argumenten.
„Wij discussiëren niet met Jan
maat".
- Je moet met het publiek discussié-
,Daar ben ik het wel mee eens. Met
verbieden ben je er niet, je moet
het ook op een andere manier be
strijden".
PAGINA 19
„De smaak van stokbrood is nu
anders, omdat ik het knappen
van het brood niet meer hoor".
De ervaring van een man, die
op zijn vijftigste jaar in één
klap doof werd, geeft goed
weer hoe anders de
ervaringswereld van doven is.
Alles om ons heen is geluid, is taal.
Over de wereld waarin de naar
schatting 30.000 dove mensen in
Nederland leven, hield de
Nationale Dovenraad de afgelopen
dagen een congres in Emmen
onder het motto „Doof zijn, een
wereld van verschil".
Een belangrijk thema op het
congres was het onderwerp taal.
Taal is het contact met de
buitenwereld. Wie een boek wil
lezen, een krant wil begrijpen of de
dienstregeling van de bus wil
ontcijferen, zal eerst de taal
moeten kennen om de woorden te
kunnen lezen. En een taal leren,
dat is voor doven een groot
probleem.
Veel dove kinderen hebben geen
enkele communicatie met hun
omgeving totdat ze op een
doveninstituut terecht kunnen. En
dat is als ze zo'n jaar of drie zijn. Op
die leeftijd hebben andere
kinderen meestal al een aardige
woordenschat bij elkaar vergaard.
Voor dove kinderen begint dan pas
een hele moeizame tocht.
Over de manier waarop die tocht
moet verlopen, zijn de laatste jaren
de ideeën sterk veranderd. Tot een
paar jaar geleden werd er van uit
gegaan dat dove mensen in de
eerste plaats de taal van de
horenden moesten leren, dat ze
dus moesten leren spreken. Op de
vijf doveninstituten in ons land
was het verboden om gebaren te
gebruiken. Over de juistheid van
die methode is twijfel gerezen.
Op het congres deed de heer
Blackwell van het doveninstituut
op Rhodes Island in de Verenigde
Staten, verslag van de ervaringen
met een totaal ander systeem van
taal aanleren. Op zijn instituut
leren kinderen eerst gebarentaal.
Er wordt van uitgegaan dat
gebarentaal voor doven het meest
geschikt is, de „moedertaal"
Engels wordt ze als tweede taal
geleerd.
Volgens Johan Wesemann,
voorzitter van de Dovenraad, is dat
eigenlijk ook een betere weg: „In
de opvoeding van de meeste doven
wordt geprobeerd ze mooi te laten
praten. De meesten lukt dat niet,
en voor horenden is de manier van
praten van doven toch altijd
vreemd. Daardoor komen ze in een
schrikbarend isolement".
Voor doven is het contact met
horenden meestal vermoeiend. De
manier om mensen te verstaan is
liplezen. Maar zelfs een goede
liplezer begrijpt maar een deel van
wat er gezegd wordt. In een groep
van horenden begrijpt een dove
niets meer en meestal wordt hij
ook buitengesloten. Daarom
voelen doven zich onder elkaar
meer op hun gemak. En dan is
gebarentaal de manier om te
praten.
De moeite die doven hebben met
het leren van de gesproken taal,
belet hun hele verdere
ontwikkeling. Dove kinderen van
twaalf jaar hebben een kleine
woordenschat, maar dat wil
natuurlijk niet zeggen, dat ze het
leuk vinden om boekjes voor
kinderen van zes te lezen. Daarom
lezen ze vaak niet.
Wesemann schat dat vijftig
procent van de doven met in staat
is om de bestaande literatuur te
lezen. Ook het volgen van een
opleiding is heel moeilijk.
Wesemann, die zelf vanaf zijn
geboorte doof is, heeft een
HBO-opleiding achter de rug. Maar
hij zegt over zijn jeugd: „Het was
een hele moeilijke tijd, een tijd die
ik nooit meer zou willen
overdoen".
Door hun kleine woordenschat en
de manier waarop ze spreken,
lopen doven bovendien altijd
tegen hetzelfde probleem aan: dat
hun omgeving op zijn minst denkt
dat ze dom zijn, en op zyn ergst dat
ze zwakzinnig z(jn. Veel mensen
hebben de ervaring dat in de loop
van een gesprek horende
begeleiders vaak de neiging
hebben het woord van de dove
over te nemen, aan een derde te
vertellen wat de dove zou bedoelen
zonder dat die daar zelf in gekend
wordt.
Ook bij doven zelf bestaat het idee
dat ze minder zijn. Wesemann
ondervond van dove mensen
weerstand toen hy gekozen werd
als voorzitter van de Dovenraad.
Dat kon een dove toch niet?
De Dovenraad streeft ernaar de
wereld voor doven iets
toegankelijker te maken. Zo wil
men dat er een officiële opleiding
van doventolken komt. Overal in
het land zijn al cursussen waar
horenden kunnen leren hoe ze met
doven kunnen communiceren. Er
is een methode ontwikkeld voor
horende ouders om met hun dove
kind te praten. (GPD)
