'Griffelboek
is niet altijd mooi'
C
DE KLER
DE KLER
Toeval speelt een te grote rol
KINDER
BOEKEN
WEEK
CAZEMIER
VOOR HET GOEDE
KINDERBOEK
WOENSDAG 5 OKTOBER 1983
Varia
Miep Diekmann
'Mensen moeten niet klak
keloos een griffelboek
kopen. Ze moeten niet
denken: een griffelboek
is altijd mooi. Een ande
re jury had wellicht an
dere boeken gekozen'.
Dat is duidelijke taal van
Nellie Battjes, voorzitter
van de griffeljury. 'Lite
ratuur is een persoonlij
ke zaak, waarbij smaken
kunnen verschillen'.
De griffels die aan kinderboeken
worden toegekend hebben een
betrekkelijke waarde, aldus
mevrouw Battjes. Ze zijn be
doeld om bekendheid te geven
aan de 'betere' kinderboeken.
Waarbij het verkeerd is te den
ken dat er behalve de griffel
boeken geen èndere goede kin
derboeken zouden zijn.'Kijk,
de makkelijke boeken hebben
geen propaganda nodig. Het
bord patat mèt lusten ze toch
wel. Maar wat onbekend is, eet
(leest) een kind niet'.
Commercieel
De Kinderboekenweek met zijn
griffels is een uitvinding van
de Collectieve Propaganda
voor het Nederlandse Boek
(CPNB). Zij organiseerde in
1955 de eerste Kinderboeken
week met als idealistische ge
dachte 'het boek met literaire
kwaliteiten te propageren'.
Toen was er slechts één prijs,
'het beste kinderboek van het
jaar'. In 1971 werden - hoe
schoolmeesterachtig - de gou
den en zilveren 'griffels' inge
voerd. Gevolgd door de gou
den en zilveren 'penselen', de
'boekensleutel', en de 'vlag en
wimpellijst'.
De formule Dleek aan te slaan bij
het publiek en doet dat nog
steeds. Boeken bekroond met
een griffel zijn goed voor een
vertienvoudiging(l) van de ver-
Het wereldje der kinderboeken is klein, heel klein. Jeugdboeken zijn in de literatuur een rand
verschijnsel. Zelden wordt er aandacht aan besteed. De schade moet flink worden ingehaald
tijdens de jaarlijkse Kinderboekenweek: zeven dagen waarin samengebald een lawine van
activiteiten en een regen van speciale prijzen voor kinderboeken, uitgereikt door een aparte
jury. Bekendste prijs is de 'griffel'.
Zo klein als het wereldje der kinderliteratuur is, zo groot is elk jaar de kritiek op de bekronin
gen. 'Gekozen boeken te moeilijk' bibliotheken'juryrapporten schimmig' (werkgroepen),
'jury heeft geen oog voor kwaliteit' (auteurs in 1977), 'waarom wel Flopje bekroond en niet
Topje' (iedereen).
Kortom: de jaarlijkse toekenning van met name de griffels vormt een bron van ongenoegen.
Een zaak waarbij het toeval een te?) grote rol speelt, blijkt uit een korte rondvraag onder
enige juryleden en andere betrokkenen. Een van de leden van de griffeljury: 'bij een jury van
7 andere mensen krijg je 10 andere boeken'.
koopcijfers, want griffelboe
ken worden massaal aange
schaft. Het nobele motief van
weleer - de propaganda van het
literaire kinderboek - wordt
steeds meer overschaduwd
door de grote commerciële be
langen voor de uitgevers. En
auteurs zien in de toekenning
van een griffel een erkenning
van hun werk. Er zijn immers
vrijwel geen andere prijzen
voor" auteurs van jeugdboe
ken?
Griffeljury
De beslissing 'griffel of niet' is
een zaak van een jury, bestaan
de uit 7 mensen. In de jury: een
jeugdboekenauteur, mensen
uit het bibliotheekwezen ,en
het onderwijs, een criticus en
een algemeen deskundige. Zij
maken hun keuze uit een lijst
met zo'n 160 titels, samenge
steld door een speciale com
missie van de CPNB. Geregeld
wordt er vergaderd over de
boeken die de jury heeft beke
ken.
'Niet altijd zijn alle juryleden het
met elkaar eens', vertelt de au
teur Dolf Verroen, een van de
juryleden. 'Over sommige boe
ken wordt heel wat gediscus
sieerd. Daarbij valt op dat iets
wat boven de middelmaat uit
steekt vaak tot meningsver
schillen leidt met felle voor- en
tegenstanders. Over een ge
woon, middelmatig boek is ie
dereen het eens'.
Uit de overgebleven boeken
maakt ieder jurylid een lijstje
met zijn of haar griffels. Meest
al zijn er wel meer stemmen
voor één boek. Verroen: 'het
komt ook voor dat je als enig
jurylid een boek tipt'. Dan valt,
hoe spijtig ook, zo'n boek af.
Ook Verroen onderstreept de be
trekkelijkheid van de keuze
van de griffeljury: 'er wordt te
veel belang gehecht aan de
griffels. Bij een jury van 7 an
dere mensen krijg je 10 andere
boeken'.
Gevaarlijk
Dolf Verroen constateert een ge
vaarlijk effect van de griffels:
'iemand die één keer een prijs
heeft gehad, krijgt er dikwijls
meer. Iedereen wordt er door
beïnvloed, ook wellicht juryle
den. Als auteurs die altijd mid
delmatig hebben gepresteerd
opeens iets goeds produceren,
wordt het veel minder als zoda
nig erkend. Wat dat betreft kan
ik me de opmerking van de
schrijfster Corrie Hafkamp wel
voorstellen: 'Astrid Lindgren
zal wel weer een griffel krij
gen'. (is ook gebeurd-red.) Ik
vraag me af in hoeverre de
naam Lindgren bij de bekro
ning een rol heeft gespeeld'.
Verroen was beslist geen voor
stander van een bekroning van
Lindgrens 'Ronja de rovers
dochter'.
Literair
De keuze van de boeken voor de
griffels is een persoonlijke
zaak van ieder jurylid. Wel
wordt uitgegaan van een aantal
criteria die dienen als leidraad
bij de beoordeling, waarbij de
literaire kwaliteit van een boek
•voorop staat. Maar ook de in
houd en de opvoedkundige
waarde ('de boodschap') spe
len een rol. Veel volwassenen
zien boeken als een middel om
kinderen op te voeden en vin
den de inhoud van een boek
dan ook erg belangrijk. Litera
tuur voor volwassenen wordt
doorgaans beoordeeld op lou
ter literaire kwaliteiten.
Onder invloed van de werkgroe
pen voor jeugdliteratuur in ons
land is aandacht voor de bood
schap van een kinderboek
door
Margot Klompmaker
steeds belangrijker geworden.
Zo belangrijk dat alleen het
voorkomen van maatschappe
lijke kommer en kwel - de kin
deren moeten geconfronteerd
worden met de realiteit, niet
waar - voldoende was. Over
enig literair vakmanschap
werd niet gerept. Ook de grif
feljury heeft de afgelopen jaren
onder invloed gestaan van de
ze visie. Nu komt men daar
langzamerhand van terug.
Volgens Battjes en Verroen be
kijkt de huidige jury in de eer
ste plaats of een boek goed ge
schreven is. Er wordt gelet op
de opbouw van een verhaal, de
uitwerking van het thema en
de stijl. De boodschap is min
der belangrijk. Dat laatste
wordt door critici tegengespro
ken. Auteur Wim Hofman (ooit
bekroond met een zilveren
griffel): 'als je kijkt naar de
keuze legt de jury niet alleen
literaire maatstaven aan. Er
wordt sterk gelet op de bood
schap van een verhaal, het op
voedkundige element. Het
jeugdboek heeft nu eenmaal
die traditie: 'het gaat om het
verhaal'. Voor originaliteit is
weinig ruimte. De jury kijkt
niet naar iets buitennissigs,
iets bijzonders, maar bekroont
het geijkte'. Jurylid Verroen
bevestigt dit laatste.
Dat sommige - wellicht bijzonde
re en goede - boeken uit de
boot vallen, komt door het
keuzesysteem: of een boek een
griffel krijgt is een kwestie van
'meeste stemmen gelden'. Ver
roen: 'de keuze van de griffels
is zo persoonlijk. Boeken die ik
prachtig vind, worden door an
dere juryleden waardeloos ge
noemd. En dan kan ik ze niet
overtuigen. Wat mij betreft
mag alles in een boek, als het
maar niet over de hoofden van
de kinderen heen is geschre
ven. Te moeilijk is geen crite
rium voor het afwijzen van een
boek'. Dat is ook Verroens
weerwoord op de kritiek uit de
hoek van de bibliotheken, die
sommige griffelboeken 'zo
moeilijk' vinden. Oud-jurylid
1 en schrijfster Miep Diekmann
valt Verroen bij: 'moetje kin
deren altijd alleen geven wat ze
snappen?. Ze kunnen toch ook
wel iets vragen of opzoeken?'.
Juryvoorzitter Nellie Battjes is
wat genuanceerder. Een boek-
moet goed zijn geschreven, na
tuurlijk, maar 'bij kinderen
moet je ook rekening houden
met de boodschap'. 'Misschien
ben je dan wel bevoogdend,
maar vooruit'. Ieder jurylid
legt zijn accenten blijkt, 'al
staan de literaire maatstaven
voorop'.
Kinderjury
Duidelijk is dat aan de bekroon
de boeken door het publiek
overdreven gewicht wordt toe
gekend. Andere goede boeken
staan in de schaduw. Boven
dien valt lang niet elk be
kroond boek bij alle kinderen
in de smaak. Dat leidde tot het
ontstaan van kinderjury's, op
gezet onder leiding van biblio
theken. In die jury's beoorde
len kinderen een aantal boe
ken, die van te voren door vol
wassenen zijn uitgezocht.
Daarmee zijn meteen de be
zwaren van een kinderjury
aangegeven. Het aantal beoor
deelde boeken is maar klein
(ongeveer 8), en het zijn weer
volwassenen die bepalen wat
de kinderen lezen. Toch zijn er
frappante verschillen tussen
de keuze van kinderjury's en
die van de griffeljury, voorna
melijk omdat kinderen op heel
andere dingen letten dan vol
wassenen. 'Voor kinderen is
het allerbelangrijkste crite
rium: is het spannend, wordt
het verhaal goed verteld?', zegt
Marleen Wijma, oprichtster
van de kinderjury uit Schaden.
'Daarop wordt door de jury
van volwassenen te weinig ge
let. Zij bekronen vaak een
boek om de boodschap'.
De auteurs Verroen en Diek
mann vinden dat je wel reke-
nirig moet houden met de me
ning van kinderjury's, maar
dat hun keuze niet moet wor
den overtrokken. 'Denk je dat
een kind wèl in staat is een
boek te kiezen dat door alle an
dere kinderen even leuk wordt
gevonden?', voegt Diekmann
er aan toe. Voor haar is het ver
schijnsel kinderjury's weer een
bewijs dat men denkt dat een
boek pas 'goed' is, als het door
zo veel mogelijk kinderen
wordt gelezen. Ook griffeljury-
voorzitter Nellie Battjes is niet
erg enthousiast. 'Kinderjury's
zijn een heel leuk middel om
kinderen met boeken te leren
omgaan, maar niet te vergelij
ken met het werk van een ge
schoolde griffeljury. Ik hecht
er geen enkele waarde aan'.
Gezeur
Ondanks alle bezwaren blijven
de griffels en de griffeljury ge
woon bestaan. Soms worden
kleine wijzigingen aange
bracht. Een prijs erbij bijvoor
beeld of volgend jaar de uitrei
king van twee gouden griffels
in plaats van één. Het belang
van de griffels is veel te groot,
om ze zo maar te kunnen af
schaffen, gesteld dat men dat
zou willen. Miep Diekmann:
'Wat hier gebeurt is een unieke
manifestatie en een geweldige
promotie van de betere boe
ken'. En Nellie Battjes: 'De
griffels zijn zo bekend. Dat kun
je niet afbreken. Bovendien
zijn er verder niet veel prijzen
op gebied van jeugdliteratuur'.
Niemand, de critici niet uitge
zonderd, weet op dit moment
een beter prijzensysteem dan
dat van de griffels. Maar de be
trekkelijkheid van de griffels
mag wèl beter worden bena
drukt, vindt men.
Zonder twijfel zullen ook dan de
critici niet verstommen. 'Be
kroningen van kinderboeken?
Altijd gezeur', zegt Dolf Ver
roen. Hij heeft een beetje ge
noeg van het voortdurende ge
hamer van volwassenen op de
waarden van een kinderboek.
'Het is typerend dat vaak al
leen bij jeugdboeken de literai
re en opvoedkundige waarde
zo wordt benadrukt. Kinderen
mogen geen flutboeken lezen.
Alleen het beste is goed ge
noeg. De kinderboekenwereld
wordt bepaald door moralis
me: wat mag en wat niet mag.
Zelf was ik ook zo, maar ik wil
er van af. Laat ieder kind maar
lezen wat ie zelf wil. Kame
leon-boeken desnoods. Ik vind
't prima'.
NIEUWE
UITGAVEN A.'i-v-.M.J;
Of
Boek en Jeugd
'83/'84
Hét antwoord op uw vraag:
hoe kom ik aan goede kinder
boeken. Een handzame Gids
waarin, praktisch ingedeeld,
een selectie van ca. 1500
titels met een korte omschrij
ving van inhoud en gebruiks
mogelijkheden.
Zeer toegankelijk door de in
deling naar leeftijdsgroepen
en interessegebieden.
VAN
5 t/m 15
OKTOBER
1983
Boekhandel
Kopermolen 10 2317 PB Leiden
Telefoon (071)-220022
naar
in elke zaak een
kinderboekenhoek
met een ruime sortering
BOEKHANDEL
De complete boekhandel in:
LEIDEN LEIDERDORP
0EGSTGEEST KATWIJK
Kempenaerstraat/Passage Winkelcentrum
Taatedam
P.S. NU OOK IN VOORSCHOTEN
Voorstraat/hoek Molenlaan
Tel. 01717-5784
'Proza van de Transsiberische
Spoorlijn en van de kleine Jean
ne van Frankrijk' door Blaise
Cendrars, Kwadraat, prijs
19,90.
'Zijden kettingen', gedichten van
Hans Faverey, De Bezige Bij,
prijs 25,-.
'Drie in de put', jeugdboek (vanaf
8 jaar), door Thea Dubelaar,
Ploegsma, prijs 16,90.
'De jongen met de gele jongen',
jeugdboek (vanaf 9 jaar), door
Margaret Mahy, Ploegsma, prijs
17,90.
'Een rare zaak' door An Rutgers
van der Loeff, 'Eerlijk is eerlijk'
door Rita Törnqvist en 'Wat zou
dat fyn zijn' door Elfie Donnely,
drie streepjesboeken voor moei
lijk* lezende kinderen vanaf 10
jaar, Ploegsma, prijs ƒ9,90 per
stuk.
'Pak me dan' door Virginia Allen
Jensen, tweede voelboek voor
blinde en slechtziende kinderen,
Ploegsma, prijs 17,90.
'Bij ons schijnt de zon', roman
van Marijke Höweler, De Arbei
derspers, prijs f 24,50.
'Otto's oorlog', roman van Koos
van Zomeren, De Arbeiderspers,
prijs 24,50.
'Tanja', kinderboek, door Bode
Schulenburg, De Vries-Brou-
wers, prijs 7,90.
'Tommie', kinderboek, door Nicki
Weiss, De Vries-Brouwers, prijs
16,90.
'Haasje Klaasje', kleuterboek,
door Han G. Hoekstra en Lilo
Fromm (tekeningen), De Vries-
Brouwers, prijs 19,90.
'Tuinwerk' en 'Planten onder
glas', gidsen in Groenboekerij's
Stap-voor-stap-reeks, Zomer en
Keuning, prijs 22,95 per deel.
'Natuurtuinieren', voor wilde-
plantentuin, door Wiert Nieu-
man, Zomer en Keuning, prijs
26,90.
'Vleesgerechten in de internatio
nale keuken', samengesteld door
René Kramer, Zomer en Keu
ning, prijs 142,50.
'De schemering der steppegoden',
roman uit Albanië door Ismaël
Kadaré, Agathon, prijs 26,50.
'Het weer te kijk', door de weer
kundige medewerker Hans de
Jong, Boekencentrum.
'Langs deze mij onsympathieke
weg...', door Hans Ferrée, Fon
tein, prijs 17,50.
'Willem van Orapje', door Ans
Herenius-Kamstra, Zomer en
Keuning, prijs 14,90.
'Margriet medisch gezinsboek',
samengesteld door Ulf Nicolaus-
son, Zomer en Keuning, prijs
29,90.
'Atlas van de mensheid', boek
voor wereldburgers, Zomer en
Keuning, prijs 62,50.
'Hannes en Kaatje, wat is dat voor
praatje', voorleesverhaaltjes voor
kleuters, door Miep Diekmann,
Querido, prijs 19,50.
'Pizza en Oskar op zoek naar Afri
ka', kinderpocket, door Achim
Bröger, Querido, prijs 9,90.
'Dan ben je nergens meer', jeugd
pocket 14 jaar en ouder, door
Miep Diekmann, Querido, prijs
9,90.
- 'Ach, mijn lieve hazeboekje', kin
derpocket 4 jaar en ouder, door
Janosch, Querido, prijs 7,70.
'Twee bolle bozen', kinderpocket
5 jaar en ouder, door Irina Kor-
schunow, Querido, prijs 9,90.
'Jonathan, wat zag je die zomer
nacht?', jeugdpocket 14 jaar en
ouder, door K.M. Peyton, Queri
do, prijs 9,90.
'Het beertje Pippeloentje', kinder
pocket 4 jaar en ouder, door An
nie M.G. Schmidt, Querido, prijs
7,70.
'Het grote boek van Madelief,
verzamelboek van vijf verhalen
van Guus Kuijer met tekeningen
van Mance Post, Querido, prijs
39,-.
'Dokter De Soto', prentenboek
van William Steig, Querido, prijs
18,50.
Net Ida' en 'Wat denkt Ida?',
twee kinderboeken van Maud
Reutersward, Leopold, prijs
19,90 per stuk.
'Sjaak en Oom George, deel 3' en
'De stamgasten hinken verder',
stripboeken, door resp. Jan van
Haasteren - Patty Klein en Toon
van Driel, De Vrijbuiter, prijs
5,95 per stuk.
'Namen en gezichten', verhalen,
door Frans Kellendonk, Meulen-
hoff, prijs 24,50.
'Bericht uit Kebayoran' en andere
verhalen van Pramudya Ananta
Tut, vertaald door de Pramudya-
werkgroep, Van N(jgh en Vanb
Ditmar, prijs 23,-.
'Het einde van eeuwigheid', scien
ce fiction, door Isaac Asimov,
Meulenhoff, prijs 14,50.
'Een sfeer van duisternis', science
fiction, door R.W. Mackelworth,
Meulenhoff, prijs 14,50.
