Twist over het verband
tussen kerk en ziekte
Bijbel geen 'leesboek voor particulieren'
KERKDIENSTEN
„Kerken zijn
ondingen...
Rijk moet
restauraties
beoordelen
Dominee Paul contra dokter Van Scheyen
'Groot Nieuwste gemakkelijk
ZATERDAG 24 SEPTEMBER 1983
PAGINA 11
Waarom is de Bouw- en restaura
tiecommissie van de Hervormde
Kerk niet gelukkig met het
nemen om de monumentenzorg
te decentraliseren en naar de ge
meentebesturen over te hevelen?
Van de zeven redenen die de com
missie in haar nota over de zorg
voor de ongeveer 1200 monu
mentale hervormde kerkegebou-
wen noemt valt de laatste mis
schien nog wel het meest op. Ge
meentebestuurders, zegt de nota,
kunnen zich om partijpolitieke
redenen afzetten tegen een ge
loofsgemeenschap. Bij het ma
ken van een keuze kunnen be
langen een rol spelen, die bij ver
kiezingen meer stemmen opleve
ren dan een kerkrestauratie. Ook
kan er rivaliteit optreden tussen
dorpen die tot één plattelandsge
meente behoren.
In een bijlage beschrijft de Bouw
en restauratiecommissie van het
eerste geval een markant voor
beeld.
De gemeenteraad van het Gro
ningse Oosterbroek, waaronder
het dorp Noordbroek ressorteert,
weigerde in 1967 subsidie te ge
ven voor de hoognodige restau
ratie van de romano-gotische
kerk van Noordbroek. Daarbij
klonken geluiden als: "Kerken
zijn ondingen" (PSP) en "We le
ven niet meer in vroeger dagen;
hoe is men in godsnaam geko
men tot het bouwen van zo'n gro
te kerk in tijden van armoede?;
er is toen met geld gesmeten"
(PvdA).
Beide fracties stemden toen in hun
geheel tegen de voorgenomen
restauratie, die door het rijk en
de provincie al was goedge
keurd. Na heel veel werk achter
de schermen besloot de raad la
ter, toch nog met 5 stemmen te
gen en 6 stemmen voor, alsnog
medewerking te verlenen.
(Dit voorval mag dan te denken ge
ven, een sterk voorbeeld is het
niet. Om te beginnen zal het
moeilijk zijn een tweede van die
strekking te vinden, maar er
staan ook andere tegenover. Zo
gaf de gemeenteraad van
Sprang-Capelle onlangs een ren
teloos voorschot van 100.000
voor de restauratie en uitbrei
ding van een kerkorgel, in af
wachting van de subsidie van
Monumentenzorg, die op z'n
vroegst volgend jaar wordt uit
gekeerd. Rente vragen, zo rede
neerde het gemeentebestuur,
heeft geen zin, want dan kan de
kerkvoogdij ook naar de bank.
Zo zijn er meer voorbeelden te ge
ven van plaatsen waar restaura
ties door bijzondere medewer
king de gemeente zijn bespoe
digd. Redactie).
Kennis
Een andere reden om de monu
mentenzorg in één hand te hou
den is, volgens de Bouw- en res
tauratiecommissie, dat vele oude
kerken nationale culturele waar
de hebben. Dat vereist een cen
traal overzicht. Samenwerking
tussen de plaatselijke kerkvoog-
De kerk van Noordbroek.
dijen en de centrale rijksdienst
garandeert een goed resultaat.
Door het werk van de provincia
le monumentenwachten is de ba
sis van de centrale zorg voor res
tauratie en onderhoud nog ver
sterkt.
Bovendien is voor de beoordeling
van een restauratie technische,
kunsthistorische en culturele
kennis vereist, speciaal bij de in
stantie die uiteindelijk over de
subsidie beslist. Of deze deskun
digheid bij alle gemeentebestu
ren aanwezig is, betwijfelt de
commissie sterk. In het alge
meen wel bij gemeenten met
veel monumenten, maar niet bij
kleinere met weinig
Samen met een gemeentelid gaat dominee H. Paul van de
gereformeerde gemeente in Vlissingen een 'weerwoord'
opstellen tegen de Middelburgse zenuwarts J. D. van
Scheyen. Deze dokter laat geen gelegenheid voorbijgaan
om uiting te geven aan zijn vermoeden, dat de voorgan
gers van dit streng-orthodoxe kerkgenootschap ook
wel 'zwartekousenkerk' genoemd hun hoorders in de
geestelijke tang nemen, wat voor de psychische gesteld
heid van deze mensen ernstige gevolgen kan hebben.
i de
het
(archieffoto)
De nota pleit dan ook voor handha
ving van de huidige regeling.
"Dankzij deze ene landelijke in
stantie worden alle restauraties
aan dezelfde criteria getoetst".
Subsidiëring gebeurt op objec
tieve gronden. Dat is nog meer
van belang nu de rijksmiddelen
beperkt zijn en er duidelijk prio
riteiten moeten worden gesteld.
Aanvragen voor subsidie worden
nu al niet meer aan de rijksdienst
maar aan de burgerlijke gemeen
ten gericht. Die zenden ze door
naar Zeist, waar Monumenten
zorg zetelt. Te verwachten is, dat
te zijner tijd de beslissingsbe
voegdheid volledig bij de ge
meenten komt te liggen.
'Zeeuws Tijdschrift' van 1978
meldde dokter Van Scheyen al,
dat op Walcheren patiënten met
ernstige depressies opvallend
veel onder behandeling komen.
Hun ziektebeeld is: lusteloos
heid, moedeloosheid, gevoel van
machteloosheid, ziekelijk zelf
verwijt, faalangst en de ervaring
van het leven als een benauwen
de last.
Zo'n gesteldheid kan gedijen in
een bepaald godsdienstig kli
maat. Van Scheyen denkt dan
vooral aan het calvinisme en het
piëtisme.
Wat het calvinisme betreft is het
vooral de 'uitverkiezingsleer' die
een beangstigende last op men
sen zou leggen. Van Scheyen:
'Teders lot is voor de eeuwigheid
beslist, zonder dat rekening
wordt gehouden met persoonlij
ke verdiensten of de vrije wil van
de mens. Slechts een klein getal
wordt uitverkoren".
Het piëtisme, dat aan de persoon
lijke beleving van het geloofsbe-
zit een centrale plaats toekende,
vond in Zeeland een goede voe
dingsbodem. Deze geloofshou
ding wordt ook wel met het be
grip 'Nadere Reformatie' aange-
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
duid. Het 'bevindelijke christen
dom' leidde bij mensen die daar
vatbaar voor zijn tot 'tobberige
zwaartillendheid'.
Uit een beperkt onderzoek op de
psychiatrische afdeling van het
Middelburgse Gasthuis bleek,
dat 15 procent van de patiënten
met zulke depressies behoorde
tot het kerkgenootschap van de
gereformeerde gemeenten. En
dat is belangrijk hoger dan het
landelijke gemiddelde.
In een volgend verhaal in het
'Zeeuws Tijdschrift' en het 'Tijd
schrift voor Psychiatrie' deelde
de Middelburgse zenuwarts mee,
dat van de patiënten met vormen
van ernstige geestelijke verwar
ring 40 procent bij de 'zware'
kerk bleek te zijn aangesloten.
Vooral bij deze patiënten ging
het besef van 'eeuwig verloren
zijn' gepaard met hevige angst.
Tenslotte werpt dokter Van
Scheyen in de laatstverschenen
uitgave van 'Zeeuws Tijdschrift'
de vraag op, of er soms iets
schort aan de geestelijke gezond
heid in Zeeland. Er worden daar
vijf keer zoveel depressieve en
psychotische patiënten opgeno
men als elders in het land. Op
nieuw suggereert de arts hier een
verband tussen godsdienst en
ziektebeeld. De eenvoudige gelo
vige kan in zo'n geestelijk kli
maat uiteindelijk tóch in een
soort 'geestelijke tang' worden
genomen.
Drs. Paul
geestelijke chaos
Trappen
Vanuit de Gereformeerde Gemeen
ten was tot nu toe op de artikelen
van dokter Van Scheyen niet ge-
reageeerd. Maar nu deze de leer
van dit kerkgenootschap blijft
aanvallen, komt langzamerhand
de behoefte op om zijn geschrijf te
weerspreken.
Ds. Paul, die bij zijn universitaire
opleiding ook psychiatrie stu
deerde, is daar nu mee bezig. Hij
zal dat weerwoord sturen naar de
redactie van het 'Zeeuws Tijd
schrift', zo liet hij weten in een
gesprek met het Reformatorisch
Dagblad, de krant die in 'gerefor
meerd-orthodoxe' kringen veel
wordt gelezen. De predikant
heeft niet alleen ernstige kritiek
op het al te gemakkelijke ver
band dat de dokter legt tussen
De doopsgezinde predikant G. G.
Hoekema (Sneek) vindt het be
zwaar van de joodse gemeen
schap tegen de titel 'Groot
Nieuws Bijbel' voor de hele bijbel
in de omgangstaal, inclusief dus
het Oude Testament, terecht.
"Hiermee is ook het boek van de
joden voorgoed tot christelijk
boek gemaakt", schrijft hij in het
Algemeen Doopsgezind Week
blad. "Hans Jansen moet maar
weer opnieuw een boek schrijven
over de christelijke wortels van
de jodenvervolging", voegt hij er
schamper aan toe.
Hoekema heeft nogal wat negatie
ve reacties gekregen op een eer
ste artikel van zijn hand met kri
tiek op de populaire bijbel (waar
van de eerste oplage, veel eerder
dan verwacht, al is uitverkocht).
In dat artikel vond hij het jam
mer, dat acht jaren van ingespan
nen werken met succes waren
bekroond.
Volgens ds. Hoekema maakt deze
vertaling het de mensen 'te ge
makkelijk'. "Er is te veel geke
ken naar de consument en te
weinig naar het artikel. De bijbel
moet niet 'verkocht' worden
maar gehoord, "opdat mensen, al
horende, verslaan en durven le
ven". Het is een 'gemeenteboek',
geen 'leesboek voor particulie-
Getuigenissen
Hoekema ziet de bijbel als een lan
ge reeks getuigenissen van men
sen "die hebben willen leven met
dezelfde God met wie ik wil le
ven, of beter: die met mij wil le
ven". Zijn grote bezwaar tegen
de nieuwe bijbel is, dat de verta
ling die oude getuigenissen naar
hun 'bedoeling' zozeer heeft her
schreven, dat er niet meer in
doorklinkt, om wat voor getuige
nissen het gaat.
De bedoeling van de tekst heeft
een te sterke nadruk gekregen,
terwijl die bedoeling nu juist aar
zelend duidelijk kan worden in
het samen spreken en studeren
over de bijbel. "Een vertaling die
de bedoeling van de tekst wil
weergeven gaat op de stoel zitten
van de levende, rond de bijbel
verenigde gemeente. Het ge
sprek wordt gesmoord, omdat de
vertaling de uitslag al geeft". Op
deze manier blokkeert de verta
ling de mogelijkheid dat er een
andere bedoeling in de tekst ligt.
Een tweede bezwaar van ds. Hoe
kema is, dat door het gebruik
van de 'omgangstaal' - op zich
zelf voortreffelijk Nederlands -
de eenheid van vorm en inlioud
van de tekst is losgelaten. "Juist
omdat de teksten niet in om
gangstaal zijn geschreven, moe
ten vertalers enorm oppassen om
de vorm van de gebruikte taal
om te zetten in een heel andere
Bij de Groot Nieuws Bijbel zal de
kennis van de theoloog meer no
dig zijn dan bij een andere verta
ling, meent de predikant van
Sneek. "Er moet nu voortdurend
worden gezegd: er staat eigenlijk
iets anders".
het 'bevindelijke christendom'
en de geestelijke gezondheid,
maar ook op de cijfermatige on
derbouwing van zijn stellingen.
"Als 15 procent van zijn depressie
ve patiënten is aangesloten bij de
gereformeerde gemeenten, dan
moet hij niet vergeten, dat op
Walcheren 8 tot 10 procent van
de bevolking tot dit kerkgenoot
schap behoort". Bovendien spe
len vergrijzing en het feit van be
trekkelijk gesloten gemeen
schappen hier een rol. "Als deze
ziektebeelden meer bij oudere
mensen en in gesloten gemeen
schappen voorkomen, dan wer
pen de cijfers een heel ander
licht op dit verschijnsel". Paul
vindt ook, dat de zenuwarts een
verkeerd beeld ophangt van Cal-
vijn en diens leer. Zijn bronnen
zijn omstreden. Kortom, "als we
tenschapper schiet dokter Van
Scheyen schromelijk tekort".
Volgens de dominee wekt de arts
sterk de indruk, elke gelegen
heid aan te grijpen om tegen dit
kerkgenootschap aan te trappen.
Funest
Dominee Paul liet de man van zijn
dagblad noteren, dat de bood
schap die in zijn kerkgenoot
schap wordt uitgedragen geen
ruimte laat voor defaitisme.
"In de Dordtse Leerregels staat
toch heel duidelijk, dat God goe-
dertierenlijk verkondigers zendt
van de zeer blijde boodschap, dat
Hij zijn Zoon in deze wereld heeft
gezonden, opdat een ieder die in
Hem gelooft niet verderve maar
het eeuwige leven hebbe".
"Natuurlijk tekent Gods Woord de
mens in zijn diepe val. In het le
ven kan het geweldig stormen.
Maar dan mogen wij een ieder
vóórhouden: roep tot Mij in de
dag der benauwdheid en Ik zal u
eruit helpen. Het levende geloof,
door Gods Geest gewekt, is de
beste therapie tegen depressies
en psychoses".
Het is - in de visie van ds. Paul -
juist de vrijzinnigheid die slacht
offers maakt. "De ongebreidelde
vrijheid die daaruit voortvloeit is
zonder meer funest. Er is een ge
weldige geestelijke chaos".
Subsidie
Het Zeeuwse statenlid R. van Om
meren (SGP) heeft in de staten
vergadering van vorige week kri
tiek geuit op de publikaties van
dokter Van Scheyen. Aanleiding
was het voorstel om de subsidie
voor het 'Zeeuws Tijdschrift'
met f 10.000 te verhogen.
De negatieve afschildering van de
nog vrij talrijke groep met
'streng orthodoxe geloofshou
ding', zoals dokter Van Scheyen
deze mensen aanduidt, kwalifi
ceerde het statenlid als 'weinig
verheffend en niet altijd objec
tief.
Van Ommeren kreeg het advies,
zich tot de redactie van het blad
te wenden. De SGP-fractie in het
provinciebestuur van Zeeland
gaat dat nu ook doen. Overigens
weerhielden zijn bedenkingen
de heer Van Ommeren niet om
toch in te stemmen met de subsi
dieverhoging voor het tijdschrift.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 oecum. dienst;
Marekerk 10 dr. Meijers, ha, 5 ds. De
Jong;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kra-,
mer, 5 ds. Koolstra;
Regenboog (Merenwijk) 9.30 pastoor v.
Well en ds. v. Leeuwen, 11.15 pastoor
v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. De Jong;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 9 ds.
Rietveld, 10.30 ds. Jansen, 5 dr. v.d.
Zwaan;
Vredeskerk (Burggravenl.) 10 ds. De
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs;
jeugdkapel Middelweg 28: 11.30;
jeugdkapel Bevrijdingskerk 10.30.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg.
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. 't Hof, zat.
1 okt. 10.30 H. Delemarre.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 10 hr. Brouwer, Katwijk;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Baas,
S.heim;
Oude Vest 10 ds. Koolstra;
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Bak
ker, Amstelveen.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.): 10 en 5 ds.
Houtman.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 9.30 en 5
ds. Peppink, Kampen.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 lees-
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 ds. C. Pel.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (in koor
Pieterskerk): 10 ds. Koek (met jubile
rend kerkkoor).
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 gastprédi-
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3):
10 br. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 nam. hr. v. Duuren,
Driebergen.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
hr. Zijlstra, di. 8 rev. Schaal (Canada).
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 hr. Elker-
Leger des Heils (Hooigr.): 10 heiligings-
samenk., 7.30 verlossingssamen
komst.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8.
Zevendedagadventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten): elke zat. 9.45 bij
belstudie, 10.45 predikdienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10 30.
Soefi-stichting (Steenschuur 6): 11 mr.
C. A. Baron Bentinck over 'Goddelij
ke genade'.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.): 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
sma, 6.30 ds. 't Hooft, Lisse.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 hr.
Stam, Nieuwkoop, 6.30 zie geref.
Geref. Kerk: 10 kand. Weys, Veere, 6.30
ds. v. Driel.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 6.30 ds.
Hofman, Ouderkerk aan de Amstel.
Rk Kerk. zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem,
9.30 ds. Bogers, ha, 6.30 ds. De Jonge,
ha; Kruiskerk 9.30 ds. De Jonge, ha;
Opst.kerk 9.30 kand. v. Es, 6.30 ds. De
Leeuw, Maarn; Nabij 9.30 jeugdkapel;
G. Herderkerk 10 kand. Taselaar, 6.30
hr. v.d. Land, Wassenaar, zangdienst;
De Bron 9.30 ds. Verheul, 6.30 kand.
Taselaar; Ashram (Marsdiep) 10 ds.
v.d. Broeck, Bodegraven; Driehoorne
7 nam. ds. Hanemaaijer; Albanianae
(Diamantstr.) 10.15 gemeentezondag,
ds. Moll en ds. Nieuwenhuis; Oudsh-
.kerk 10 ds. Oosthoek; Sionskerk
(Planetensingel) 9.30 ds. Posthouwer.
Eemnes, 6.30 ds. Ouwendijk.
Geref. Kerk: Mar.kerk 9.30 ds. Breder-
veld, Soest, 6.30 ds. v. Harmeien. Hil
versum; Salv.kerk 9.30 ds. v. Harme
ien, 6.30 kand. Weys, Veere. Zie ook
herv. gem
Geref. K. Vrijg.(Rijnstroom): 9.30 ds.
Spijker, 5 ds. Sliggers
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.):
9.30 ds. Janse, 4.30 ds. De Jong.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 ds. Vlietstra, 4.30
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
4 leesd., wo. 28 sept. 7.15 ds. Kamp.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 ds. Mal-
go, met koor, 3.30 ds. Koekkoek,
mmv Gert en Hermien, 6.30 ds. Ver
baan, mmv Gert en Hermien.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 ds. A. v.d. Berg, 6.30 drs. Van
Barneveld.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54): 10 hr. v. Putten.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): 10 ds. Laforet.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7. zo. 9.30 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Hoek, Alblasserdam, 6 kand. Baas.
Geref. Gem. 9.30 en 6 leesdienst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 kand. Zorge, Ouderkerk a.d.
IJssel, 6.30 ds. Poot, Zoetermeer;
Salv.kerk 9.30 ds. Richter, 6.30 ds. v.d.
Hoef;
Bethl.kerk 9.30 ds. mr. De Man, Sprang,
6.30 ds. Westland, Putten.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Elderman, 6.30 ds.
Dronkert, Gouda.
Geref. K. Vrijg.: 9.30 en 4.30 ds. Mouis-
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
dr. Haitsma, 6.30 ds. Oosthoek, Al-
De Stek 9.30 ds. Ouwendijk, Alphen
Geref. Kerk: 9.30 hr. Smouter, Rhoon, 5
ds. v.d. Bos, Gouda.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Ribbers.
Geref. Gem.: 9.30 leesd., 3.30 ds. v.d.
Heiden.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. De Graaf.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Assies, Z.meer, 5
ds. Welbedacht.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7. zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv Gem. 10 ds. Kris
pijn, 7 opendeurdienst, ds. Rothfusz.
Geref. Kerk: 10 ds. v.d Wal
Chr. Geref. Kerk: 10 ds. Biesma, 7 zie
herv. gem.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds.
Knorth, Leiderdorp, bevestiging en
intrede ds. H. L. Boonstra.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 2.30 ds. Kolk
man, afscheid.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Schuurman, 6
kand. v. Rijsbergen, Woudenberg;
Ontm.kerk 10 ds. Gebraad, 6.30 kand.
Spaans.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P Groen-college): zie Katwijk
Geref. Kerk: 9.30 ds. v.d. Horst, 5 ds.
Verdoorn, Wadd.veen
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE Herv. Gem. N
Kerk 10 ds. Driebergen, 6 ds. Vroegm-
dewey;
O. Kerk 10 ds. v. Sliedregt, 6 ds. Ge-
Ichthusk. 10 ds. De Jong, 5 ds. Schuur-
Pniëlk. 9.30 ds. Aarents, 6 ds. v. Slie
dregt;
aula Bestevaer-mavo (Rynsoever) 10 ds.
Visser;
Overduin 2.15 ds. Baas; De Hoeksteen
10 dovendienst, hr. v.d. Bos.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P. Groen-college): 10 ds. v.d.
Lee, Noordwijk.
Geref. Kerk: Vr.kerk 9.30 prof. dr. Ver-
kuyl, A.dam, 5 ds. v.d. Horst;
Tnumfatork. 9.30 prof. mr. Reugebrink,
Leiderdorp, 5 ds. Heemskerk, Oegst-
GerefSK. Vrijg.: 10.15 en 3.30 ds. Heida.
Ned. Geref. Kerk: 8.45 en 7 ds. Janse.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5.
Volle-evang.gem. ('Tripodia'): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 dr. Bade, 4.45 zang, 5 ds. Kla-
mer, Hilversum, opendeurdienst,
mmv kerkkoor.
Geref. Kerk 10 ds. Lapré, 5 zie herv.
gem.
LEIDERDORP Herv. Gem. en Geref
Kerk Dorpsk. 10 ds. Stegeman, ha,
6.30 mevr. ds. Westera,
Hoofdstr. 10 ds. v. Loenen, ha;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v.d. Born.
Elis.ziekenhuis 9.30 hoogmis, 10.45 ds.
Brommet.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.): 10 hr. De
Vries.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Lubberts, Amstelveen.
Geref. Kerk; 9.30 ds. Jaspers Focks, 7
ds. Los.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft;
Pauluskerk 10 en 7 ds. De Gelder
Geref. Kerk: 10 ds. Brouwer, Den Haag,
7 ds. Verschoor. Aalsmeer.
Geref. K. Vrijg.; 10.30 ds. De Putter, 4.30
leesdienst.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori): 7 ds. De
Jong, Alphen.
Chr. Geref. Kerk 10 en 7 ds v. Dijken.
Geref. Gem 10 en 4 ds. Hakkenberg.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9, 10.30 en 5.45.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Bronsgeest.
Geref. Kerk: 9.30 ds. De Zeeuw, V.scho-
ten, 6.30 interk. vredesvesper.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds.
Roos, Utrecht.
Remonstr. Gem.: 10 mevr. ds. Bosman.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Boo. Uitwijk, 6.30 ds. Schalk.
Geref. Kerk: 9.30 hr. De Voogt, H. Ra
ding, 7 ds. Broer.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 hr
v.d. Bos, Ede, 7 ds. Bergsma.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Rang, 4.30 ds. De
Jong, Aalsmeer.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Visser.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Hulsman, 7 ds. v. Vliet, Giessendam.
Geref. Kerk (W. Verlaat): 9.30 hr. Wolff,
Alphen, 7 hr. Vermeer.
NOORDWIJK: Herv Gem. Voorstr-
.(Binnen) 10 dr. Henkei, Den Haag, 5
hr. Burger. 7 ds. Keuning;
Hoofdstr (Zee) 10 ds. Keuning; Buurt
kerk 5 ds. Korenhoff; Sole Mio 9 ds.
Keuning;
De Rank (Golfbaan) 10 hr. Visser
Geref. Kerk: Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Kui
per, 5 ds. Korenhoff;
Vinkenl. (Binnen) 9.30 ds. Elgersma,
Stichtingskerk 11 ds. Bach, A.dam.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30
kand. Smit, Leiden.
Rk Kerk: Zee zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Binnen zat. 7, zo. 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 hr.
Bakker, Katwijk.
Rk Kerk: Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 8.30 en 10.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 11 ds. P. Sierat;
Pauluskerk 9.30 ds. Sierat;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Sterringa. 7 ds. Friederich.
Geref. Kerk: 10 ds. Vegter.
Geref. Kerk Vrijg.: 8.45 ds. Heida, 5 ds.
De Putter.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum): 8.45
ds. De Lange, 4 ds. Biewenga. Z.meer
Van Wijckerslooth: 4 ds. Damsma,
Rijnsburg
Endegeest: 9.30 ds. Friederich.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum): 4.
Rk Kerk: Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte, ha.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds.
Jaspers Focks (in 'De Spreng').
Remonstr. Gem.: 10 ds. Bloemendaal,
Delft.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Vlasblom, Boskoop, 7 ds. Stelwa
gen, Den Haag.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. v. Niel, 5 ds. v.d. Akker,
Hardinxveld;
Bethelkerk 9.30 ds. Romein.
Geref. Kerk: Petrak. 9.30 ds. Damsma, 5
ds. Cziria;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Cziria, 5 ds.
Veenstra, Leiden;
Mar.kerk 9.30 ds. Hoornstra, Nieuw-
Vennep, 5 ds. Damsma.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 ds. Grut-
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 ds.
v. Reyn, Venlo, 7.30 br. Wolthaus, zen
dingsavond.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.30
RIJPWETERING: Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30
SASSENHEIM Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. v. Achterberg. 7 hr. J. Koeleman,
interk. jeugddienst.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Ferwerda.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Zuur, As-
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Klein Kranenburg.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Broer, 6.45 ds.
Rang.
Rk Kerk: Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv Gem 10 ds Ze
venbergen, Den Haag. 6.30 dr. Haits
ma, Boskoop, jeugddienst
Geref Kerk 9.30 ds v.d Werff, Voor
hout, 6 30 ds. De Zwart, V.schoten.
Geref. K. Vrijg 9.30 leesd., 5 ds. Heida
VOORHOUT Herv. Gem. 10 ds. Roth
fusz, Hillegom.
Rk Kerk: zat 7, zo. 9,10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Flesseman-van Leer, 7 ds.
Blanken, vredesdienst.
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds
v.d. Schoot;
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Ver-
Herv. Evangelisatie op Geref. Grond
slag (aula Lucas-college, Beethoven-
laan 10): 9.30 ds. B. v.d. Kamp, Bleis-
wyk, 4.30 ds. C. van der Plas, Delft.
Geref. Kerk: 9.30 ds. De Zwart.
Geref. K. Vrijg.: 9.30 ds. Smelik, Capelle
a.d. IJssel, 5 ds. Keizer. Groningen.
Aulagemeenschap Noordhofland: 10.30
open dienst.
Rk Kerk: Laur.kerk zat. 7. zo. 11.30;
M. Godskerk zat. 7, zo. 10.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 hr. Burger. 5 ds. H. Visser;
Hoeksteen 9.30 ds. Roetman, 6.30 ds.
Goossen;
Bethelk. 9.30 ds. Goossen, 5 ds. Roet-
Imm kerk 9.30 en 7 ds. Hulst.
Geref. Kerk: Kruisk. 10 ds. Verdoorn, 5
ds. Schoep;
Ontm.kerk 10 ds. v.d. Berg.
Remonstr. Gem. 10 ds. A. de Jonge.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30
WASSENAAR Herv. Gem. Dorpsk 10
hr. Taal, 4 30 ds. Wolters, 7 muziek
dienst;
Kievietk 10 dr. v. Bruggen.
Messiask. 10 ds. v.d. Steen, R.dam,
Dorpscentrum 9.30 ds. Dekker. R.dam.
Geref Kerk Zijllaan 10 en 7 ds. v.d
Meulen, ha;
Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds..v.d.
Kamp
Ned Prot Bond (Kerkdam): 10.30 prof
dr. Leertouwer, Leiden.
WOUBRUGGE: Herv. Gem 9.30 ds.
Koelewijn, 6.30 zie geref. kerk
Geref. Kerk 9 30 ds. Attema-Roosjen,
6.30 ds. Aalders, gez. jeugddienst.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Koppenol, Huizen, 7 zie geref. kerk.
Geref. Kerk: 9.30 hr. Koenes, A.dam, 7
hr. Veltrop, Vianen.
ZOETERWOUDE Herv. Gem. 10 prof.
dr v. Gennep, Leiden
Rk Kerk St. Jan zo. 9 30 en 11,
Chr Dienaark. zat 7, zo 10;
H Rijndijk zat. 7. zo 9.30 en 11.
ZWAMMERDAM Herv Gem 10 ds.
Heijmans, 6.30 ds. Bogers. beiden Al
phen
Geref Kerk 10 en 6.30 hr. v. Duin,
Noord wyk.
Remonstr. Gem 10 dr. Meijering,
O.geest
