'Regeringen denken
niet echt vooruit'
Financiën Hervormde Kerk vallen mee
-C
>-
VRIJDAG 23 SEPTEMBER 1983
Varia
De twee dingen die de laatste tijd
de meeste indruk hebben gemaakt
zijn zonder veel twijfel het neer
schieten van het Zuidkoreaanse
passagiersvliegtuig geweest, en de
dood van Wim Kan. Hoeveel Neder
landers zullen daar nu. op de een of
andere manier, over gedroomd
hebben? Ik ken er in elk geval een
tje, die van Wim Kan heeft ge
droomd. Hij heeft die droom voor
mij uitgeschreven, en ik reprodu
ceer hem hier in het kader van de
actie: „Dromen waarin bekende
personen voorkomen". Hij is van
Maarten Kok uit Broek in Water
land:
„Lokatie: ons oude bovenhuis in de
Nicolaas Maesstraat te Amster
dam.
Tijd: circa 22.30 uur.
Decor: onze woonvertrekken, die
bijzonder netjes opgeruimd en ge
zellig verlicht zijn.
Willemien gaat. naar zij meedeelt,
alvast slapen, maar laat nog door
schemeren dat er nog bezoek komt,
waarbij ik, nog vager in perceptie,
de indruk krijg dat het wel eens om
logees zou kunnen gaan.
Ik heb wel zin om, alleen in de ka
mer achtergelaten, een glas wijn of
zo te drinken, maar besluit te
wachten op het bezoek.
Dat bezoek dient zich na enige tijd
ook aan en wie zie ik daar de dub
bele kaarsrechte trap bestijgen?
WIM KAN!
De man komt heel casualbinnen
en neemt plaats in een stoel. Zijn
wederhelft, die kennelijk ook zal
komen, laat vooralsnog verstek
gaan. Mijn drankzucht steekt al
meteen de kop op, maar iets zegt me
dat ik deze bezoeker met goed fat
soen alleen maar koffie kan aan
bieden. Gretig gaat de ministers-
zoonf!) dan ook in op mijn voorstel
om koffie te maken.
Gek is nu, dat hij me naar de keu
ken volgt (in het huis waarover ik
spreek een hele tippel), en het kof
fiezetten als vanzelfsprekend van
me overneemt. Heel precies vult hij
onze Bodumcafé (die we toen nog
niet hadden overigensmet koffie"
en heet water, en heel precies
brengt hij het geheel naar de ka-
Intussen begin ik me gruwelijk aan
Kan te ergeren in verband met zijn
monopoliserende gedrag. Ik vind
dan ook gelegenheid (ik schaam
me, maar moet ik dan liegen?) om
snel naar boven te lopen, Willemien
wakker te maken en haar verwij
ten te maken over dit bezoek en het
feit dat ik er alleen voor opdraai.
Willemien slaapt lekker verder.
Weer beneden gekomen tref ik de
cabaretier - ik vergat nog te zeggen
dat hij een smokingachtig pak
droeg, waaruit ik afleidde dat hij
die avond was opgetreden - alweer
in de keuken aan. Hij is druk bezig
en krijgt kennelijk orders vanuit
de gang, want hij mompelt dingen
als: Ja, ik zal het doen, ik zorg er
voor etcetera. Ik ga er voetstoots
vanuit dat hij tegen Corry spreekt,
temeer daar de directieven betrek
king hebben op een kat die aan het
echtpaar Kan toebehoort. Wim
Kan heeft een enorm 5-literblik kat
tenvoer opengemaakt en geleegd.
Onder in het blik ziet hij tot zijn
woede verfresten, die hij vervol
gens met een nagelborstel van ons)
gaat verwijderen. Ik zeg: Gooi dat
blik toch weg, man. dat krijg je
nooit schoon!, maar Kan stelt dat
zo'n blik altijd goed van pas komt.
EINDE DROOM".
Mevrouw S. Wiüemse-Zonneveld
uit Groningen schrijft haar bijzon
dere dromen, als zij zich die ten
minste nog goed herinneren kan, in
haar dagboek. Dit is er een van:
„De droom ging over koningin Eli
zabeth. Zij zat bij mij thuis aan de
tafel, aan de korte kant. Ik zat te
genover haar en mijn man had de
lange kant voor zich. De koningin
droeg een blauwe mantel:
pastelkleur. Ze had een 'bloemige'
hoed op. Ik vroeg haar: Als u geen
koningin was, zoudt u dan ook zul
ke hoeden dragen?' Toen bedacht ik
me met schrik dat ze geen Neder
lands verstond, en ik zei: 'O, I for
got to speak English', en ik dacht
'Ik spreek het natuurlijk weer ver
keerd uit'.
De koningin keek mij even be
vreemd aan, zette toen een olijk ge
zicht, pakte de rand van haar hoed
met beide handen beet en zong in
het Engels:
„M'n tante heeft 'n hoedje, 'n hoed
je" enzovoort.
En ik dacht: 'Zie je nou wel. ze is
WEL aardig, ze lijkt wel saai en
stug, maar nu probeert ze mij op
mijn gemak te stellen!'.
Maar omdat ik het toch een beetje
'shocking' vond dat'ze daar zo
dwaas alleen zat te zingen, wou ik
mee doen, maar ik kreeg het heel
erg benauwd en werd ontzettend^
verlegen, want ik kon niet op dc
woorden komen!"
En van Aart van Zoest uit Broek in
Waterland kreeg ik deze droom:
„Ik zat binnen, achter glas, naar
een basketbalwedstrijd tussen
Frankrijk en Amerika te kijken.
Voor me ging Mitterand op een
nogal wankel platje zitten. Hij
vroeg aan me, wie Frankrijk nu ei
genlijk was? Ik zei: 'Die in dat gou
den pakje. Maar kijkt u wel uit dat
u niet door dat platje zakt?' Hij zei
iets terug, ook in hel Frans, maar
hij mummelde zó, dat ik er niets
van kon verstaan".
Vandaag houdt de 72-jarige Barbara Tuchman, de veelgelezen en
prijswinnende Amerikaanse historica, in de Groningse Martini
kerk de eerste zogenaamde Van der Leeuw-lezing. De gemiddelde
Nederlander zal zich waarschijnlijk omtrent Van der Leeuw nau
welijks iets herinneren. De lezing van mevrouw Tuchman is het
begin van jaarlijks weerkerend eerbetoon aan de in 1950 overleden
hoogleraar Gerardus van der Leeuw, die van 1945 tot 1946 ook nog
minister was van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.
De rede die Barbara Tuchman komt uitspreken behandelt hetzelfde
thema als haar nieuwste boek. dat op verschijnen staat „The march
of Folly" (De Mars der Dwaasheid). Het gaat over de wijze waarop
regeringen in de loop der historie dikwijls in strijd met hun eigen
belang blijken te handelen. Dit is een actueel gegeven, al zal het de
staatslieden van vandaag waarschijnlijk niet nopen tot een grotere
omzichtigheid dan die waarop zij reeds omstandig prat gaan.
Barbara Tuchman, een joodse grootmoeder op grote wandelschoenen,
wijst tijdens een korte rit door Amsterdam schamper op lelijke
nieuwbouw en kraait opgetogen als het verregende landschap toch
nog een met moeite schilderachtig te noemen gracht onthult. Ze is
een formidabele schrijfster van historische werken. Boeken, die wel
iswaar van lezers het een en ander vergen, maar toch gebruikslite
ratuur ziin. méér dan belerende tractaten.
Zij werkt bij voorkeur, en voornamelijk doorgaans, met wat de Ne
derlandse historicus Jacques Presser betitelde als 'ego-documenten
brieven, memoires, auto-biografieën, dagboeken en andere papie
ren waarin mensen zichzelf in hun eigen tijd hebben vastgelegd.
Barbara Tuchman heeft met Presser óók het verlangen gemeen his
torische onderzoeken te verheffen tot literatuur.
Tuchman gelooft - in tegenstelling tot Van der Leeuw en Huizinga
welhaast onvoorwaardelijk in een blijvende dominante rol
van het Westen, dat vooruitgang van andere volkeren meet aan
de wijze waarop die zich van westelijke voorbeelden meester
maken. 'Het is droevig', schrijft zij nuchter, 'dat zij hun eigen
culturen kwijt zullen raken, maar ik veronderstel dat daaraan
niets valt te doen'. Voor haar is van de door Oswald Spengler
voorspelde teloorgang van het Westen dan ook geen sprake.
De Amerikaanse schrijfster/historica Barbara Tuchman.
De historie, zegt mevrouw Tuch
man, laat zich niet dwingen
door vaste patronen en be
trouwbare golfbewegingen. De
mens is een te onberekenbare
factor om aan geschiedenis
veel voorspellende waarde te
kunnen toekennen.
Troost
Wat moeten mensen, die wèèr bij
een kentering der tijden zijn
aangeland, werkloos, zonder
hoop ooit nog hun oude bezig
heid te kunnen hervatten, met
de fraaie teksten van Tuch
man? Welke troost, en hoop
misschien, heeft Barbara
Tuchman hen te bieden in tij
den van verloedering?
'Ik weet dat historie in zo'n situa
tie geen troost te bieden heeft,
want de arbeidende massa
staat voor een nieuwe omwen
teling, die misschien nog net
kan worden vergeleken met de
industriële revolutie toen
handarbeid door machinerieën
werd vervangen. Wellicht is de
enige troost dat deze nieuwe
tijden ook nieuwe bezigheden
en dus nieuwe kansen op werk
zullen meebrengen. Ik ben er
zeker van dat bijvoorbeeld in
de milieusector, ondanks
weerstand van het zakenleven,
een nieuw scala van werk-
natuurlijk het voor de hand lig
gende voorbeeld. Hij heeft
waarschijnlijk de wereld ver
anderd en kwam uit het niets.
Hij was half gek, maar ga eens
na wat er gebeurd is'.
Grote mannen
- Is dit dan een tijd waarin de
mensen iemand nodig hebben,
die zij erkennen als een grote
inspirerende kracht?
'Iedereen stelt tegenwoordig de
vraag waar de grote mannen
blijven. Waarom zijn die er
niet? Zij ontbreken overal. Er
is niemand in Engeland, nie
mand in Frankrijk, niemand in
de Verenigde Staten...'. Ze zegt
beleefd niet te weten hoe dat in
Nederland is gesteld, maar
hecht zonder meer geloof aan
de verzekering dat het hier al
niet veel beter is.
Tuchman: 'Wat is de verklaring
voor het feit dat sommige tij
den grote mannen voortbren
gen en andere niet? Men zou
graag veronderstellen dat tij
den van nood hen vanzelf naar
voren roepen. In deze dagen is
het zonneklaar dat wij in de
Verenigde Staten een echte lei
der nodig hebben, zoals
Franklin Roosevelt. Want wat
men nu ook van hem moge
denken - hij lijkt in vele op
zichten minder bewonderens
waardig dan destijds - hij gaf
mensen het gevoel dat hij om
hen gaf, dat hij dc juiste dingen
deed. En wij hebben sedert
dien niemand meer gehad. In
die tijd waren er meer: Chur
chill. Ghandi en zelfs De Gaul
le. Wat je ook van De Gaulle
mocht denken: hij vertegen
woordigde iets en de mensen
volgden hem. En er was Hitier,
zelfs al was hij dan Het Kwaad,
maar hij had volgelingen. Te
genwoordig trekt niemand
waarlijk volgelingen'.
Koningin
zaamheden zal voortvloeien uit
de inspanningen om deze klei
ne wereld van de vervuiling te
redden. Maar ik geef toe, dat
dit een moeilijk concept is om
duidelijk te maken aan iemand
die geen werk heeft'.
- Uw toespraak behandelt het
thema van regeringen die een
beleid hebben gevoerd, dat
strijdig bleek met hun eigen
belang. Denkt u dat het
werkelijk mogelijk is voor
mensen die nu leven om te be
palen welk beleid op de lange
termijn in hun belang is?
'Niet precies, maar vast en zeker
is het nodig dat regeringen ra
tioneler en op een langere ter
mijn denken. Ik heb na deze
studie vastgesteld dat i
die aan de macht zijn gekomen
zo intens besloten raken die te
blijven vasthouden, dat ze al
leen nog maar denken aan
morgenochtend. Zij denken
niet echt vooruit en hebben de
neiging hun beleid door alles
behalve de rede te laten bepa
len. Persoonlijke zaken, eer
zucht, ambitie, hebzucht jaloe
zie, naijver al deze factoren
hebben op mensen in regerin
gen meer invloed dan wij bij
voorkeur denken, en meer dan
goed is voor het landsbelang'.
Invloedrijk
- U zou in Amerika een zeer in
vloedrijke stem kunnen heb
ben, die verder reikt dan het
geluid van velen, die zich nu
met politiek inlaten. ('Wie? Ik?
O nee' Waarom hebt u zich,
uitzonderingen daargelaten,
niet veel vaker uitgesproken?
'Ik zie mijzelf niet als een profeet
of een goeroe of iemand met
bijzondere kennis van zaken.
Ik ben in de eerste plaats een
schrijfster, een wat ik noem
verhalend historica. Ik vertel
een verhaal gebaseerd op reali
teit, op feiten. Maar dit bete
kent niet dat ik meer weet dan
iemand anders'.
'Ik heb me uitgesproken over Is
rael. ik sprak vorig jaar in Los
Angeles tijdens de conferentie
over ontwapening, over de vre
desbeweging, over de bewe
ging tegen kernwapens. Maar
wie kent de onomstotelijke
waarheid?
Over het schrijven van historie:
'Ik hou er van mensen te vol
gen in hun eigen verhalen, hun
eigen herinneringen en versla
gen. Want naarmate ik meer
geschiedenis beschrijf, ben ik
er meer van overtuigd geraakt
dat het individu enorme in
vloed heeft op de loop der ge
beurtenissen. Het gaat niet om
de grote cosmische krachten.
i de
Hitler i
Barbara Tuchman loopt zo nu en
dan schaterend warm als het
over ontwapening gaat. 'Ik heb
over Paul Nitze, Reagans on
derhandelaar over kernwapens
voor de middenafstand in Ge
neve, geschreven, dat zijn be
noeming net zoiets was als de
paus aan het hoofd zetten van
een conferentie over abortus.
Ik heb voor de New York Ti
mes eens een alternatief voor
ontwapening opgesteld, omdat
geen van de plannen daartoe
ooit heeft gewerkt. Regeringen
vertrouwen elkaar niet'.
Barbara Tuchman is tweemaal
eerder in Nederland geweest,
ter voorbereiding van een
hoofdstuk in haar boek The
Proud Tower, gewijd aan de
Haagse ontwapeningsconfe
renties rond de eeuwwisseling.
'Dat gebeurde in Huis ten
Bosch (Huustenbosj)'. 'Daar
woont nu de koningin', licht ik
toe. Zij denkt aan een vergis
sing: 'Buiten Den Haag?'. 'Ja,
buiten Den Haag'. 'Woont ze in
dat kleine paleisje?' Barbara
Tuchman schiet in een ver
wonderd, aan licht ongeloof
grenzend lachje: Nederland
blijkt nog kleiner te zijn dan zij
had gedacht.
Noodzaak bezuiniging blijft wel bestaan
De financiële situatie van de
Nederlandse Hervormde Kerk
voor de nabije toekomst is min
der ongunstig dan werd ge
vreesd. Het tempo van de be
zuinigingen kan worden bijge
steld. zodat er meer tijd is voor
zorgvuldig overleg met alle be
trokken instanties binnen de
kerk.
Het 'breed moderamen' (be
stuur) van de hervormde syno
de behandelde deze week een
nota van de Generale Financië
le Raad, waarin het budget van
1983 wordt toegelicht met een
prognose voor 1984.
De noodzaak van bezuiniging
blijft wel bestaan, gezien de
vergrijzing van de kerk, de toe
nemende werkloosheid en de
geringe aanwas van nieuwe le
den. De bezuinigingscommis
sie zal haar werkzaamheden
voortzetten tot april 1984. Het
synodebestuur voert inmid
dels gesprekken met de com
missie en de stuurgroep 'lande
lijke organisatie' over een bij te
stellen opdracht. Die zal wor
den geformuleerd in de vol
gende vergadering van het
breed moderamen (oktober).
Onlangs hebben de provinciale
kerkvergaderingen van de
Hervormde Kerk scherpe kri
tiek geuit op het feit dat zij niet
vertegenwoordigd zijn ge
weest bij de voorbereiding van
de bezuinigingen.
Evenals voorgaande jaren
heeft het hervormde synode-
bestuur de kerkeraden, colle
ges van kerkvoogden en colle
ges van diakenen gevraagd,
twee procent van hun inkom
sten te bestemmen voor ont
wikkelingssamenwerking.
De brief van het moderamen ver
wijst naar de algemene verga
dering van de Wereldraad van
Kerken deze zomer in Vancou
ver, die in het kader van de vra
gen rond vrede en gerechtig
heid opnieuw een beroep deed
op de lid kerken om aan de
tweeprocentsactie deel te ne
men. "De twee procent dient
volgens de Wereldraad een in
strument te zijn voor voort
gaande solidariteit met de ar
men en met bewegingen die
zich inzetten voor gerechtig
heid en menselijke waardig
heid".
Vooral die gemeenten worden
tot meedoen opgeroepen die
tot dusver aan dit verzoek nog
geen gevolg hebben gegeven.
Hervormde Kerk: beroepen te
Harderwijk W. C. Hovius Apel
doorn. Christelijke Gerefor
meerde Kerken: beroepen te
Zeist J. Westerink Urk.
Het breed moderamen (be
stuur) van de Hervormde Kerk
heeft mevrouw drs. G. M.
Speelman (27) benoemd tot
functionaris voor de relatie
tussen moslims en christenen.
Mevrouw Speelman studeerde
theologie aan de Vrije Univer
siteit in Amsterdam met als
hoofdvak godsdienstweten
schap, vooral de islam. Na haar
studie woonde zij een jaar in
Cairo. Zij studeert nu arabisch
aan de VU.
Afscheid. Ds. C. Kolkman
neemt zondagmiddag om half
3 afscheid van de hervormde
gemeente van De Kaag. Hij
gaat naar Uithuizermeeden.
Slechte dienst
Het was te verwachten, dat het
christelijke gereformeerde
blad 'Dc Wekker' vandaag zou
ingaan op de publikaties van
zestien predikanten van de ei
gen kerk tegen plaatsing van
nieuwe raketten.
De Nunspeetse predikant J. H.
Velema trekt fel van leer. Hij is
het volkomen eens met die
mensen die zeggen, dat deze
predikanten zich schuldig ma
ken aan 'politisering van het
evangelie'. "Hun ambt voorop
stellend, bewijzen zij de onder
handelaars uit het Westen een
slechte dienst. Moskou lacht.
Die dominees toch: wat helpen
ze ons om ons been strak te
houden en onze bewapening
op te voeren!".
"Als dominees kernwapens af
wijzen, is dat hun recht. Maar
laten zij dat niet openlijk ver
klaren omdat ze dominee zijn,
daarmee suggererend, dat ze
profetisch spreken. Hebben de
broeders geluisterd naar Gods
Woord9 Maar dan toch wel zeer
eenzijdig. Ze hebben gehoord
wat zc wilden horen. Als ze wa
ren blijven horen, hadden ze
meer gehoord!".
Velema die voorzitter van de
christelijke gereformeerde sy
node is geweest hoopt, dat
veler ogen open zullen gaan
voor deze gevaarlijke weg.
"Profeten gevraagd! Maar dan
profeten die op geestelijke wij
ze het koninkrijk Gods ver
wachten en die verwachting
proclameren. Die weten te on
derscheiden waar het op aan
komt. Die de listen van de
vorst der duisternis doorzien
en zijn methode ontmaskeren.
Die oproepen tot bekering in
Oost en West en doorgloeid
zijn van heilig vuur voor de
naam des Heren".
In de komende demonstratie in
Den Haag heeft ds. Velema
geen enkel vertrouwen. "Ge
zien de organiserende instan
ties is daar geen enkele waar
borg dat er geen goddeloze taal
wordt uitgebracht, zoals dat
twee jaar geleden op het Mu
seumplein in Amsterdam ge
beurde".
Vragen
Professor dr. W. van 't Spijker
reageert veel gematigder. Hij
plaatst bij de brief van de pre
dikanten tegen nieuwe wapens
een aantal 'aantekeningen' in
de vorm van vragen. Een van
zijn vragen is of de predikan
ten wel kunnen ontkomen aan
de schijn van vermenging van
evangelie en politiek.
"Zij spreken zich uit tegen ver
eenzelviging van hun overtui
ging met het Woord van God,
maar menen juist op grond van
hun luisteren naar dit Woord
deze dingen zo te kunnen zeg
gen. Verschilt dit veel van het:
Zo zegt de Here?" Wat blijft er
over van de 'christelijke vrij
heid', als predikanten zich ge
roepen achten, hun mening op
grond van het luisteren naar dc
Overigens neemt professor Van
't Spijker aan, dat het niet de
bedoeling van de predikanten
is, hiervan een 'belijdeniszaak'
te maken, zoals de 'Reformier-
te Bund' in Duitsland wél heeft
gedaan.
Demonstratie
De hervormde 'Raad voor de
verhouding van kerk en Israel'
beveelt dc demonstratie aan
voor Russische joden, die op 1
oktober in Amsterdam wordt
gehouden. "Deze demonstra
tie, georganiseerd door het So-
lidariteitscomité voor joden in
de Sowjet-Unie, is een goede
gelegenheid om een concreet
teken van solidarireit te geven
aan de joodse gemeenschap".
De demonstratie begint 's
avonds om half 8 bij de Dok
werker. Rabbijn Soetendorp
en de voorzitter van de Raad
van Kerken in Nederland, pro
fessor dr. D. C. Mulder, zullen
onder anderen spreken. Waar
schijnlijk komt ook Willy
Brandt, voorzitter van de Duit
se socialistische partij.
De hervormde kerkeraden is ge
vraagd, in de kerkdienst van 2
oktober aandacht te schenken
aan het lot van de joden in de
Sowjet-Unie.
Homofielen. "Rooms-katholie-
ke homofielen die samenwo
nen wordt de toegang tot func
ties binnen de kerk bemoei
lijkt of onmogelijk gemaakt.
Daarbij blijven de argumenten
onduideüjk. Kennelijk wordt
in de kerk een homofiele rela
tie als een beletsel gezien voor
de beleving, verkondiging en
uitlegging van het evangelie".
Het 'Werkverband van katholie
ke homofiele pastoraal
werkenden' kwam tot deze uit
spraak naar aanleiding van een
benoemingskwestie aan de
theologische faculteit van Til
burg. Daar werd dr. P. Farla
niet tot hoogleraar Nieuwe
Testament benoemd. De voor
zitter van het curatorium zou
hem hebben gezegd, dat de be
noeming op onoverkomelijke
bezwaren zou stuiten gezien
zijn homofiele relatie.
Reactie van het werkverband:
"Wij vinden dit een onrecht je
gens de betrokken persoon,
een schade voor de kerk en een
belemmering voor de voort
gang van het evangelie in onze
samenleving".
De Wereldbond van Lutherse
Kerken kreeg van Sowjet-lei-
der Juri Andropov een brief,
waarin staat dat de Sowjet-
Unie voor een constructieve en
flexibele manier van onder
handelen is, maar dat elke
speelruimte haar grenzen
heeft.
De bond had de supermachten
gevraagd, in Genëve inschik
kelijkheid te betonen. Dc Ame
rikaanse houding is, volgens
Andropov, negatief. Hij
spreekt in de brief de hoop uit.
dat alle volken in West en Oost
hun verlangen dat een kernwa
penramp wordt voorkomen
vervuld zullen zien.
