c
Uitzendbureaus in een
flexibele arbeidsmarkt
Overheersing van de letter'M'
IMF: de zwaluw
van de economie
Economie
Extra
Geldmarkten
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1983
Extra
In de wereld van de arbeidsbe
middeling iets gaande. Uit
tzendbureaus zijn in de afgelo-
Ipen twee jaar geconfronteerd
'met een drastische daling van
aanvragen voor uitzendkrach
ten. Tot voor kort hielden zij
zich bezig met de werving van
(jonge) werkkrachten. Nu is
die 'snelle' uitstraling over
boord gezet. De wervelende
teksten en kreten blijven ach-
a terwege, een serieuze onder-
toon is daarvoor in de plaats
gekomen. Want uitzendbu-
reaus zijn nu vooral op zoek
I naar werk.
Maar niet allemaal. De Stichting
Uitzendbureau Arbeidsvoor
ziening Start, die nauw samen-
l werkt met de gewestelijke ar-
beidsbureaus, kon vorig jaar
maar liefst twee maal zoveel
mensen plaatsen als het jaar
j daarvoor. Feit blijft wel, dat er
nog steeds een enorme werk-
j loosheid is, maar vooral Start
ondervindt aan den lijve een
groeiende behoefte aan tijdelij-
ke arbeidskrachten vanuit het
bedrijfsleven.
0ok de particuliere uitzendorga-
nisaties horen de roep om tij-
delijke arbeidskrachten. Uit
i het jaarverslag van de Algeme
ne Bond Uitzendbureaus
(ABU) blijken de cijfers aan
I het begin van dit jaar weer te
j stabiliseren. Een groei zoals bij
Start lijkt voorlopig echter nog
een toekomstdroom. Er is dus
sprake van een concurrentie
tussen de particuliere arbeids
bemiddelaars en die van de
overheid.
De uitzendwereld heeft daarom
het roer omgegooid. In het
jaarverslag van de ABU wordt
in ruime mate aandacht be
steed aan "uitzendarbeid als
bijdrage aan meer werkgele-
5 genheid" (wat de oorspronke-
lijke doelstelling van Start is).
De ABU beroept zich daarbij
op het feit, dat werknemers
niet zelden na de uitzendter-
mijn een vaste arbeidsplaats
I vinden.
$tok
Nog maar twee jaar geleden kre-
gen de uitzendbureaus het
over dit onderwerp aan de stok
met de toenmalige minister
van sociale zaken, Albeda. De
maximum uitzendduur werd
beperkt tot drie maanden. Tij-
delijke krachten mochten geen
bedreiging vormen voor vaste,
zo was het argument. De uit-
zendbureaus waren furieus
over deze overheidsbemoeie-
S nis.
De maatregel diende echter ook
als bescherming van de werk-
Onder het motto 'vrijheid-blijheid' schoten de uitzendbureau's
op in de jaren zestig en zeventig. Werk was er zat; steeds meer
jongeren zagen er wat in om eerst wat rond te neuzen in ar-
beidsland alvorens zich in een normale baan vast te leggen.
Maar de rijke tijden zijn voorbij. Het ziekteverzuim daalt, de
bedrijven kampen overproduktie, met een teveel aan perso
neel.
Tal van uitzendbureaus hebben het loodje gelegd. Ze nu niet
meer op zoek naar uitzendkrachten, maar naar werk. En dat
is schaars. Toch is hun rol niet uitgespeeld. Het bedrijfsleven
streeft naar flexibele arbeidsverhoudingen. Zeg maar naar
een personeelsbestand met rek, dat zich steeds aanpast aan
de hoeveelheid werk. Het werkgeverskamp beziet deeltijdba
nen en arbeidstijdverkorting in dat licht.
De particuliere uitzendbureaus, in een nieuwe rol, eisen hun
aandeel. En blikken met afgunst naar de successen van het
rivaliserende bureau Start, opgericht vanuit overheid en
vakbeweging. Een oneerlijke concurrent?
Een uitgezonden
kracht staat immers zwakker,
l dan iemand die in dienst is bij
een bedrijf. De uitzendkracht
kan zich ook niet organiseren
(in bonden) en heeft geen toe
gang tot inspraakorganen (on-
dernemingsraden). Er konden
jj daardoor situaties ontstaan
waarin uitzendkrachten jaren
lang zonder behoorlijk rechts
positie aan het werk waren.
Kortom, uitzendwerk was om
streden. De overheid had ei
genlijk geen boodschap aan
mensen die verdienen aan het
werk van derden.
Nog bozer was men in de uit-
j zendwereld toen diezelfde
overheid vijf jaar geleden be
sloot tot de oprichting van
Start. Weliswaar op een andere
leest geschoeid, doet Start op
dezelfde manier aan arbeidsbe-
l middeling. Start is gehuisvest
in de gebouwen van de ar
beidsbureaus. Het bestuur van
de stichting bestaat uit verte
genwoordigers van het minis
terie van sociale zaken en af-
gevaardigden van werkgevers-
en werknemersorganisaties.
Start is een stichting en mag
g dus geen winst maken. Oor-
spronkelijk opgezet om 'moei-
Jlijk te plaatsen' werkzoeken-
j den de voorkeur te geven,
heeft Start sinds ruim een jaar
de arbeidsbemiddeling ver
ruimd. Alle werkzoekenden,
mits drie maanden als zodanig
ingeschreven, kunnen via
Start worden uitgezonden.
Flexibel
"toch is er ook voor de commer
ciële uitzendbureaus reden tot
optimisme. Mede door het suc-
ces van Start, maar vooral door
de steeds groter wordende
druk van het werkloosheids
probleem vinden werkgevers
(dus ook de uitzendbureaus)
bij de overheid de laatste tijd
steeds meer gehoor in hun
roep om een "flexibele ar
beidsmarkt" (o.m. het inzetten
van tijdelijke krachten). Het
begrip tijdelijk werk, waar al
tijd (van de kant van de over
heid) met een scheef oog naar
is gekeken, heeft een ander ka
rakter gekregen.
Dr. W. van Voorden constateerde
onlangs in het economenblad
ESB, dat er bij werknemers èn
bij de overheid een kentering
is gekomen in het begrip "vas
tigheid". Faillissementen en
massa-ontslagen hebben de ze
kerheid van een vaste baan
sterk gerelativeerd.
Ook de politiek heeft zich anders
opgesteld ten aanzien van het
uitzendwezen. Zo deed de
Commissie Wagner vorig jaar
de aanbeveling "uitzendbu
reaus niet onnodig te belem
meren in hun functioneren"
De Stichting van de Arbeid ad
viseerde begin '81 de voor
waarden voor uitzendduur te
versoepelen en begin dit jaar
besloot het parlement inder
daad voor een verruiming van
de vergunningsvoorschriften.
Succes
Ondanks het feit, dat de uitzend
organisaties de "tijd lijken mee
te krijgen", heeft de economi
sche situatie reeds haar sporen
achtergelaten. Tal van kleinere-
bureaus heeft het loodje moe
ten leggen.
Er worden nu andere en veel ho
gere eisen gesteld aan de uit
zendorganisaties. Hun "nieu
we rol" is die van de gespeciali
seerde dienstverlener, die een
-bescheiden- plaats lijkt de ver
werven in de "alle-hens-aan-
dek" methode van de overheid
in haar strijd tegen de werk
loosheid. Waar komt dan het
door
Anneloes Timmerije
grote verschil in resultaat van
Start en de ABU vandaan?
Ook Start heeft de groei te dan
ken aan de toenemende be
hoefte van tijdelijke arbeids
krachten. Waarom die aanvra
gen juist bij Start binnenko
men en niet-bij de particuliere
bureaus, is volgens een woord
voerster van Start in Leiden
een gevolg van het vertrouwen
dat het bedrijfsleven stelt in
deze organisatie. De werkzoe
kenden worden voor de uitzen
ding uitgebreid geselecteerd.
Start heeft een sterk hulpverle
nend karakter en dat wordt zo
wel door de werkzoekenden
als door de bedrijven als pret
tig ervaren, meent zij. Boven
dien streeft Start naar een vast
dienstverband. De uitzending
is dan in het gunstigste geval
slechts een opstapje voor de
werknemer. Tevens wordt bij
ziekte en tijdens de vakantie
een uitzendkracht van Start, in
tegenstelling tot de particulie
re uitzendorganisaties, doorbe
taald.
Een andere verklaring voor de
sterke groei van Start is de sa
menwerking met de arbeids
bureaus. Start kan immers put
ten uit het banen- en werkzoe
kenden bestand van de ge
westelijke arbeidsbureaus.
Oneerlijk
Op een openbare discussiebij
eenkomst van de ABU in april
van dit jaar wordt de sterke
groei van Start verheugend ge
noemd. Is men dan zo blij met
deze concurrent op de markt
van de arbeidsbemiddeling?
Waarschijnlijk niet. Maar, zo
redeneert ABU, de overheid
bewijst via Start zelf hoezeer
tijdelijk werk kan bijdragen
aan de groei van werkgelegen
heid.
Directeur Garritsen van ABU be
treurt echter dat het bijzondere
karakter van Start (voorkeur
voor moeilijk te plaatsen werk
zoekenden) wat op de achter
grond is geschoven.
Garritsen meent dat Start hier
door een arbeidsbemiddelaar
net als de particuliere organi
saties is geworden. Het grote
voordeel voor de stichting is.
zo meent hij, dat zij kan leunen
op de promotie door de ar
beidsbureaus.
Garritsen wijst er tevens op, dat
bij de overheidsinstellingen de
voorkeur wordt gegeven aan
bemiddeling door Start. Een
vierde van het totaal aantal de
plaatsingen zit dan ook bij de
overheid.
Garritsen is weliswaar verheugd
over de "nuchterdere opstel
ling" van de regering ten aan
zien van tijdelijke werk, maar
vreest tegelijkertijd een onjuis
te concurrentie van Start met
hulp van de overheid.
De ABU kan zich wellicht troos-
ten met de conclusie van dr. W.
van Voorden, opgetekend
ESB. Hij meent namelijk, dat
het tijd wordt voor een her
waardering van uitzendarbeid.
De oude discussie, of uitzend
arbeid wildgroei is op het
gebied van arbeidsbemidde
ling of juist een nuttige aanvul
ling, heeft door de economi
sche ontwikkeling grond ver
loren, zo meent hij. "En te
strenge reglementering van
het uitzenden van tijdelijk per
soneel kan de arbeidsverhou
dingen in gevaar brengen".
Van Voorden doelt hierbij op
het inhuren door bedrijven van
thuiswerkers, vakantiewer
kers, etc. De nieuwe arbeids
marktorde die nu is ontstaan
brengt de gedachte met zich
mee, dat alle werk kostbaar is.
Daarom zouden uitzendbu
reaus weer een rol van beteke
nis kunnen gaan spelen, aldus
Van Voorden.
Gaat het nu alweer wat beter met de economie is een vraag die
menigeen de laatste tijd op de lippen ligt. Nu zijn er vele natio
nale en internationale instellingen die de economische ontwik
keling nauwgezet op hun computers volgen en uit de gegevens
proberen af te leiden hoe de trend zal gaan lopen. Maar net zoals
de computers van het KNMI steeds verkeerde voorspellingen
geven, wanneer het lange tijd achter elkaar uitzonderlijk nat of
droog weer is geweest, omdat ze dan geen mooie rechte lijnen
meer kunnen trekken, zo kunnen ook de economische modellen
weinig beginnen met de tachtiger jaren, die tot nog toe tal van
pieken te zien hebben gegeven.
Deze week kwam het Internationale Monetaire Fonds met haar
voorspellingen en door ervaringen wijs geworden, werden deze
in nogal vage bewoordingen gesteld. In het algemeen toonde het
IMF zich optimistisch en met meer vertrouwen in de wereldeco
nomie dan voorheen. Wanneer het herstel dat nu in de VS is
begonnen maar doozet en naar de rest van de industrielanden
overslaat, zal alles beter worden, aldus het fonds. Behalve voor
de derde wereld landen die het de komende jaren nog moeilijker
zullen hebben dan voorheen.
Positief nieuws dus voor het rijke westen, maar wanneer de vaag
omschreven toekomst v/ordt afgezet tegen de concrete punten
die over het afgelopen jaar zijn te melden dan is het rapport van
het IMF veel somberder. Aan positieve ontwikkelingen meldt
het fonds dan slechts dat inflatie en rentepeil in de rijke landen
zijn teruggebracht, zodat die een economisch herstel niet in de
weg zullen staan. Maar daar tegenover staat dat de werkloosheid
op de hele wereld sinds de tweede wereldoorlog nog nooit zo
hoog is geweest. Een ander triest record is dat voor het eerst
sinds 1975 - toen de gevolgen van de eerste oliecrisis werden
verwerkt - de gezamenlijke produktie van de industrielanden in
het afgelopen jaar is teruggelopen en wat minstens zo erg is: Het
volume van de wereldhandel daalde met 2,5 ook de eerste
daling sinds 1975.
door
Paul Frentrop
Over die wereldhandel zijn ook wat recentere cijfers bekend dan
die van het IMF, die maar tot april lopen. In de eerste helft van
dit jaar stagneerde de wereldhandel en voor heel 1983 wordt een
groei van slechts 1% verwacht. Dat is niet wat de computers
zouden willen zien na een recessie. Toen in 1976 het herstel in
zette na de olierecessie, steeg het volume van de wereldhandel
met 11%. Die groei betekent dan dat de industrielanden weer
nieuwe grondstoffen inkopen om de produkten te maken die
hun hernieuwde economische groei dragen. Maar dit jaar lijkt
die hernieuwde groei er dus nog niet te komen.
Die cijfers over de wereldhandel zijn vooral van belang omdat de
meeste industrielanden in grote lijnen het volgende economi
sche beleid hebben om een crisis te boven te komen: de impor
ten worden beperkt en de exporten worden opgevoerd. Een
stagnerende wereldhandel betekent dat het eerste wel lukt,
maar het tweede niet. Recentelijk werd bekend dat de exportcij
fers van de grootste exporteur ter wereld, de Bondsrepubliek,
dit jaar tegen zullen vallen. Vooral omdat Frankrijk, de grootste
afnemer van Duitse artikelen, zijn importen beperkt. Ook Duits
land, de grootste afnemer van Nederlandse produkten beperkt
echter zijn invoer, zoals vrijwel alle landen behalve de Verenig
de Staten, die dankzij hun harde dollar goedkoop op de wereld-
markt terecht kunnen.
Wereldwijd ontstaat zo echter een neerwaartse spiraal, die de cij
fers over de wereldhandel het eerst laten zien. Iedereen impor
teert minder, de vraag dfaalt dus; er wordt minder geproduceerd,
daarom zijn er minder grondstoffen nodig en de vraag daalt ver
der. Dat is het grote probleem van de huidige recessie in de
wereld. Er is van alles, aanbod genoeg. Er zijn teveel fabrieken
en goederen. Plaatjes zoals de lange rijen voor bijna lege win
kels, zoals die in het Oostblok te zien zijn, passen niet bij de
Westerse crisis. Hier zijn er fabrieken met te grote voorraden die
klanten zoeken. Er bestaat overcapaciteit.
Op nationaal niveau bracht een van Nederlands meest gezagheb
bende economen, professor Kessler, de gevaarlijke symtomen
van overcapaciteit en vraaguitval deze week nog eens in de
schijnwerpers van de publieke belangstelling. Hij wees erop dat
ondernemingen de afgelopen jaren sterk bezuinigd hebben op
hun kostenposten en daarom nu weer redelijk kunnen draaien.
Maar dat heeft er wel toe geleid dat het besteedbaar inkomen
per hoofd van de bevolking sinds 1979 is teruggelopen. Dus er is
minder vraag naar nieuwe produkten. Dat betekent dat het be
drijfsleven verder zal gaan afslanken en niet zal gaan investeren
in nieuwe fabrieken. Dat is een slechte zaak. En waarschuwt
professor Kessler, die trend wordt alleen maar versterkt als de
overheid net als het bedrijfsleven ook haar uitgaven nu sterk
gaat terugbrengen. Dan zakt de vraag nog verder in. De overca
paciteit en daarmee de werkloosheid zullen verder oplopen.
Al te veel reden tot optimisme is er dus nog niet ten aanzien van de
economie. Deze week kwam de Rabobank in haar kwartaalover
zicht met de meest recente prognoses. De bank schrijft dat het
dieptepunt nu wel gepasseerd lijkt, maar dat een echte opleving
zich in ons land nog niet voordoet, zoals er in heel West-Europa
nog nauwelijks sprake is geweest van hernieuwde economische
groei. Ook voor de Rabobank is het verleden somber, maar over
de onzekere toekomst is men vrolijker, zij het vaag, zoals alle
voorspellende instanties. Er zijn volgens de Rabobank steeds
meer tekenen te bespeuren die wijzen op een geleidelijke verbe
tering van het economische klimaat. Het is alsof het KNMI zegt
dat er steeds meer heldere plekken zijn te bespeuren in het wol
kendek. Hoe langer het geregend heeft hoe meer kans die voor
spelling lijkt te hebben om uit te komen, maar zoals de feiten nu
liggen vliegen er hooguit enkele economische zwaluwen die
echter nog lang geen lente maken.
Wall Street heeft een forse reac
tie op de hausse van vorige
week afgedraaid. Na een ver
lies van 22 punten kon
woensdag enig herstel wor
den geboekt bij overigens
slechts geringe omzet. Dit
bleek dan ook van technische
aard te zijn, want donderdag
werd de daling verscherpt
voortgezet. De slechte start
van haar Newyorkse zuster
deed ook Amsterdam snel
rechtsomkeer maken, nadat
de week maandag nog gun
stig was ingezet. Maar dins
dag moest het algemeen ge
middelde de 1-puntstijging
van maandag alweer afstaan:
de internationals verloren
toen circa 2 punten, ha maan
dag nog ruim 1 punt hoger te
zijn begonnen.
Evenals in New York kromp
ook in Amsterdam de handel
sterk in. Opnieuw werd het
deze week duidelijk tot welk
een formidabele machtsposi
tie de Amerikaanse Centrale
Bank voor de wereldecono
mie is uitgegroeid. De letter
'M', het symbool van die
macht, beheerst steeds meer
het financiaal-economische
leven van alledag. Niet alleen
in Amerika zelf, maar ook el
ders. De wekelijkse publika-
ties vrijdags na-beurs in New
York van de letter 'M', de to
tale geldhoeveelheid in om
loop in de Verenigde Staten,
vormt vrijwel het belangrijk
ste gegeven waar Wall Street
die dag naar toe werkt en
waar maandag daarna op
wordt gereageerd.
Zo
afgelopen maandag
grote vreugde op de beurs-
vloer van Wall Street over de
vermindering van de geldom-
loop met 2 miljard dollar in
de laatste week van augustus.
De koersindex, die vorige
week reeds 25 punten was
opgelopen, steeg maandag
tijdelijk nog eens 20 punten,
tot een nieuwe extreem hoge
historische top. Maar tegen
het slot stortte Wall Street
maar liefst 30 punten in, toen
het gerucht begon te circule
ren dat de FED. het bestuur
van de gezamenlijke Ameri
kaanse centrale banken, bij
de laatste berekening van 'M'
een fout zou hebben ge
maakt.
Hoewel de FED onmiddellijk
heftig ontkende, was het
kwaad geschied en bleef de
beurs ook dinsdag ontregeld.
Maar daarbij bleef het niet.
De beurs in Tokio, die opent
zodra Wall Street sluit, nam
prompt de gedrukte stem
ming over en liet eveneens
een flauw beloop zien, ge
volgd op dinsdag door alle
beursen elders in de wereld.
Evenals Wall Street was ook
het Damrak deze week enigs
zins uit zijn evenwicht. De
beurs liet vrij scherpe fluc
tuaties zien en vooral de loka
le marktsectoren waren af
brokkelend. De daling zou
nog harder zijn aangekomen
als de index voor de verzeke
ringswaarden niet het omge
keerde beeld had vertoond.
Daar fungeerde Ennia we
gens de overeengekomen
ruilverhouding met fusiege-
noot Ago, waardoor de winst
per aandeel 25 procent hoger
zal uitkomen, als het beken
de trekpaard naar fors hogere
regionen.
Ennia zelf schoot tijdelijk zelfs
op van f 135 tot bijna f 180,
terwijl de index van de verze
keringsaandelen ongeveer 13
punten opliep. Maar voor de
rest was het een vrij lauwe
bedoeling, met relatief gerin
ge omzetten. De grootste be
langstelling ging nog uit naar
de inschrijving op de nieuwe
staatslening, die dinsdag
plaatshad. De beurs was en
thousiast over het omvangrij
ke bedrag van 4 miljard gul
den dat op een emissiekoers
van 101 procent is binnenge
komen.
Met dit resultaat kan de rege
ring naar alle waarschijnlijk
heid in de Miljoenennota
neerschrijven dat er voor de
rest van 1983 geen beroep
meer op de officiële kapitaal
markt behoeft te worden ge
daan.
Met een aantal onderhandse le
ningen zal het financierings
gat nu wel gedicht kunnen
worden. De obligatiemarkt
liet deze week een goed prijs
houdende stemming zien,
hoewel het nog steeds niet
duidelijk is welke kant de
rente-ontwikkeling in de Ver
enigde Staten uit wil. En
daarop is ook onze rente
stand gebaseerd. Opvallend
was het echter dat de onver
wachte discontoverhoging
vorige week door de obliga
tiemarkt werd genegeerd,
want de koersstijging bleef
aanhouden. Kennelijk heeft
het buitenland goede ver
wachtingen van de verdere
sanering van ons financieel
staatsbestel, zoals dat op
Prinsjesdag volgende week
dinsdag uit de doeken zal
worden gedaan. Daarom
bleef het onze obligaties ko
pen en schreef ruim in op de
nieuwe staatslening.
Nog altijd komt er belangrijk
bedrijfsnieuws binnen dat
overigens verdeeld van in
houd blijft. Verenigde Glas
liep f25 op door de forse
winststijging in de eerste
jaarhelft. En ook IBB Kondor
en Braat Bouwstoffen kon
den f 5 aantrekken op betere
resultaten. Maar Volker-Ste-
vin moest van f39 naar f32
terug wegens ernstige tegen
vallers die over 1983 zijn op
getreden of nog verder wor
den verwacht. Daarentegen
boekte Ahold een koersstij
ging van f 5 op een fraai
winstbericht, evenals de tex-
tielgroep Twénthe.
De onbetwistbare koersrunner
onder de hoofdfondsen was
ditmaal Unilever die door
Amerikaanse vraag rond f8
aantrok. Voor de rest, en
vooral voor de meer lokaal
gerichte sectoren, was de
aandelenmarkt afbrokke
lend. Vrees voor de accijns
verhoging deden Heineken
en Bols nog eens f3 tot f4 in
zakken. Tot f5 lager waren
Wessanen, Nutricia, Océ-Van
der Grinten, Telegraaf en El-
sevier-NDU. Ook Ennia
moest uiteindelijk fors terug
na de topkoers van bijna
f180.
