c
Historische
singeüoop'
in boekvorm
3
Brill en de risico's van
onderzoek in de woestijn
Leiden
Vandaag viert de N.V. Boekhan
del, uitgeverij en drukkerij
voorheen E.J. Brill zijn 300-ja-
rig bestaan.
De oude eik onder de Leidse be
drijven. En nog een hoogst bij
zonder exemplaar ook.
Voor wie dat nog niet wistviel
het goed op te maken uit het pa
gina-groot artikel dat deze
krant vorige week over Brill
bevatte.
Zelf kan ik er enigszins over mee
praten, omdat ik er vroeger
drie jaar (1959-1961) heb ge
werkt. Mijn taak was het om te
corresponderen met de buiten
landse debiteuren, om hen er
op gezette tijden aan te herin
neren dat ze zoiets banaals
moesten doen als betalen. Met
mijn al jong aangeleerde boter-
bij-de-vis mentaliteit ging ik in
het begin iets te voortvarend te
werk naar de zin van de toen
malige directeur F.C. Wieder
jr. (hij was behalve een fijnbe
snaard heer een tramfanaat,
die af en toe een ingewikkeld
werkje schreef over het pijnlij
ke gemis van de tram in het
toenmalige verkeer). Onder die
debiteuren bevonden zich tal
van wetenschappers die moge
lijk ooit nog prachtige manus
cripten voor Brill zouden ver
vaardigen. Dus voorzichtig,
heel voorzichtig met die lui om
springen. Ze mochten niet ver
toornd w:orden. Met fluwelen
hand en suikerspin-achtige be
woordingen dienden zij in
aanmaningsbrieven tegemoet
te worden getreden.
Ik herinner me nog een discussie
over een Franse hoogleraar, ar
cheoloog, die al jaren in de
woestijn wroette, de duurste
boeken bestelde (post restante
Dakar of zo), maar het op beta
len niet zo had begrepen.
Welnu, zelfs de suikerspin-metho-
de mocht op hem niet worden
toegepast.
"Nee", zei Wieder beschaafd
glimlachend, "want als die
man ooit de woestijn uitkomt
dan heeft hij waarschijnlijk
stof voor een enorm belangrijk
wetenschappelijk werk en dan
moet er geen herrie tussen ons
en hem zijn over een boekenre-
kening".
"Maar misschien komt hij wel
met niks uit de woestijn", zei ik
met heel die achterdocht mijn
generatie eigen. "Zoiets moet
Brill riskeren", zei de heer Wie
der keurig. Brill was Brill en
dat stónd voor iets.
In een tijd dat goede manieren
achteloos de vuilnisbak in wer
den geschoven, lieden met on
beschaafd lawaai en dubieuze
leuzen de markt poogden te be
heersen. bood Brill de clientèle
en de wetenschappers de onbe
rispelijke hoffelijkheid van de
negentiende eeuw. Het duurde
enige tijd alvorens het tot mij
doordrong dat Brill op die ma
nier in wezen uitermate ge
wiekst te werk ging en er zake
lijk heel wèl bij voer. Er was al
tijd wel iets dat die kerels aan
Brill bond.
Drie jaar lang heb ik mijn werk
verricht in een pandje aan de
Oude Rijn, een huiselijk aan
doende kamer-en-suite die ik
de omzet van de winkeliers van
de Stationsweg en Steenstraat,
vroeg Waal zich af of er niet
heel wat anders aan het handje
is. Zijn goed recht. Maar dan
dat voorbeeld van hem:
"De laatste keer dat ik in Wiener-
wald kwam, had ik ook niet
meer zo'n zin om terug te ko
men. Dus het kan ook aan heel
andere dingen liggen".
Ten eerste is het gek dat een wet
houder zich in een openbare
vergadering zo maar even over
een bedrijf uitlaat, verder is
het nog gekker dat hij aan een
enkele ervaring een algemene
betekenis voor het winkelbe
stand in dat gebied lijkt toe te
dichten.
Kom nou. Ceesje, hebben je ou-
Leidse kroniek
door Ruud Paauw
en John Kroon
ker"), maar het probleem blijft
natuurlijk hangen op de uitleg
van het woord "korte termijn".
Hoe lang is dat en wie bepaalt
dat? En wat gebeurt er als
daar gedonder over komt, wat
er natuurlijk gegarandeerd
komt?
Bij het aflopen van de termijn
moet herhuisvesting worden
gegarandeerd, zegt het rapport
eenvoudig. Daar zit 'm nou net
de kneep. Dat is mooi gezegd,
maar in Leiden niet zo gemak
kelijk gedaan. Je komt dan ui
teraard weer in het circuit met
hoge huren enz.
De werkgroep maakt zich wel
zorgen over een gevaar: jonge
ren die tijd hebben om dit soort
woonruimte te zoeken en han
dig genoeg zijn om zo'n plaats
Portret van burgemeester Johan van den Bergh (1664—1755), een
bestuurder die aan het einde van zijn loopbaan met vaardeviiaen
Werd bekogeld. (Foto uit Leidse jaarboekje»
Tien.
In de jaren daarna heb ik mij
hiervan aardig hersteld, maar
de oude, nee, dat ben ik nooit
meer geworden. (R.P.)
Grootmeester
Jat wethouder Cees Waal van
verkeer, paaltjes en en ruimte
lijke ordening ze af en toe
bruin kan bakken, is ruim
schoots bekend. Je zou dus niet
verrast moeten zijn over uit
spraken van hem, maar hij
slaagt er toch steeds weer in op
zien te baren.
Dat verraadt de ware grootmees
ter. Koekoek heeft die magie
ook heel lang gehad.
In de discussie, woensdagavond
ten stadhuize, of er verband be
staat tussen de gewijzigde ver-
keerscirculatie en de kelderen
De schnitzel (of het dienstbetoon)
valt een keer verkeerd en je
ziet maar weer eens waartoe
dat leidt.
Tijdelijk
De werkgroep ruimtelijke ont
wikkeling en volkshuisvesting
van de Leidse universiteit
spreekt in een rapport als oor
deel uit dat via het tijdelijk ge
bruik van leegstaande panden
de woningvoorraad optimaal
kan worden gebruikt. "Zo'n re
geling kan een oplossing bie
den voor de mensen die op kor
te termijn woonruimte nodig
hebben of wier financiële posi
tie het huren van kamers niet
toelaat".
Allemaal mooi en aardig het
woord kraker lijkt dus vervan
gen te gaan worden door de
nette term "tijdelijke qebrui-
bewoonbaar te maken, zullen
bevoorrecht zijn boven de wo
ningzoekenden die niet anders
kunnen dan afwachten. Daar
om moet er "een bouwbureau
met adviserende functie" bij
betrokken worden.
Wat een gedoe. Daar komt na
tuurlijk geen fok van terecht.
De werkgroep poogt iets te rege
len dat nu juist het onregelbare
in zich draagt. Je kunt net zo
goed krakers verzoeken of ze,
alvorens een pand in bezit te
nemen, eerst even in zesvoud
toestemming vragen bij huis
vesting.
Kruisbaan
Het Jaarboekje dat de Vereni
ging Oud-Leiden met passende
regelmaat aan deze stad wijdt,
is voor de liefhebber van ver
handelingen over de historie
van Leiden hetzelfde als de
jaarlijkse viering van het 3-ok-
toberfeest: je mag het niet mis-
Toegegeven, de verhalen zijn wel
eens aan de saaie kant, maar
hebben de kracht dat ze altijd
de werkelijkheid weergeven.
De historicus toont zijn waarde
nu eenmaal meer door de gede
tailleerde weergave van de fei
ten dan door het hanteren van
een zwierige pen.
De nuchterheid waarmee gebeur
tenissen worden beschreven
kan trouwens toch dezelfde uit
werking hebben als de roman
die met het vooropgezette doel
is geschapen de oren rood te
kleuren. Een aardig voorbeeld
hiervan is het verhaal over de
jonge Leidse kleermaker Abra
ham Feijs, die wegens 'sodo
mie' in 1772 werd opgehangen.
i Een aangrijpende geschiede
nis, die in deze krant deze week
te lezen was. Dat was overigens
maar een deel van het hoofd
stuk dat redacteur DJ. Noord-
am in het Jaarboekje besteedt
aan het onderwerp 'Homose-
xualiteit en sodomie in Leiden,
1533-1811'.
Lees het hoofdstuk en kom tot de
conclusie dat het COC, of de
Leidse Werkgroep Homosek
sualiteit, baanbrekend werk
hadden kunnen verrichten in
die jaren, als ze tenminste de
kans hadden gekregen. Opmer
kelijk is te constateren dat de
bevolking zich vele jaren veel
verdraagzamer opstelde dan
de magistratuur, die niet te
rugdeinsde voor verbanning of
brandmerking en in de 'ergste'
gevallen, voor de doodstraf.
Zou dat verschil in tolerantie
er nu nog zijn?
(Even afgezien van het filosofi
sche stelling dat aanvaarding
van homoseksualiteit geen
kwestie van tolerantie is).
Wie in de achttiende eeuw een
vrouw zocht, begaf zich naar
de omgeving, van de Breestraat
en de Haarlemmerstraat. De
'kruisbaan' voor de heren,
schrijft Noor dam, was het veel
nettere Rapenburg. "Langs de
ze gracht kon in 1730 de krui
denier Hendrik Dame openlijk
hand in hand slenteren met
zijn vriend, de zoon van de sui
kerbakker aan de Vismarkt".
Van het heden weten we dat de
landelijke homo-demonstratie
in Leiden dit jaar niet noe
menswaardig werd verstoord.
"Leiden is een tolerante stad",
zei burgemeester Goekoop bij
die gelegenheid.
VRIJDAG 16 SEPTEMBER 1
Paardevijgen
Hij moet maar oppassen, als het
tenminste waar is dat de ge
schiedenis zich herhaalt. Want
neem nu de onheuse benade
ring die een vroegere ketting
drager ten deel viel. De acht-
tiende-eeuwse burgemeester Jo-
han van den Bergh, wiens car
rière in het Jaarboekje door
M.J. Druyvesteyn wordt be
schreven. Van den Bergh
maakte naam als opsteller van
een bezuinigingsrapport
waarin de uitgaven en inkom
sten van de stad aan een uitge
breide analyse werden onder
worpen. De bezuinigingsvoor
stellen werden met succes uit
gevoerd en Van den Bergh
mocht als beloning zitting ne
men in de Raad van State. Hij
bracht een deel van zijn ar
beidzaam bestaan in Brussel
door en bleef als een van de
weinigen op zijn post toen de
Fransen oorlog gingen voeren
met als inzet de Zuidelijke Ne
derlanden.
Dat Van den Bergh op weinig de
mocratische wijze aan zijn
functies kwam, mag worden
toegeschreven aan de geest van
de tijd. Maar het volk mörde
wel in 1748 over het uitblijven
van hervormingen. Dat leidde
tot het zogenaamde pachterso-
proer, "dat behalve tegen de be
lastingpachters ook tegen de
stedelijke regering was gericht
en in het bijzonder tegen de
weliswaar oude, maar krachti
ge Van den Bergh. Toen hij op
14 oktober in zijn koets van het
stadhuis kwam, werd hij door
een woedende menigte aange
vallen en door de jongens met
paardevijgen bekogeld. De
koetsier reed door no.ar het
koetshui5 aan de Bloemmarkt,
waar een dienstbode de deuren
al had geopend, zodat er met
een naar binnen gereden kon
worden, 's Avonds werden aan
de Breestraat een aantal rui
ten van zijn huis ingegooid,
maar de stadsbinnenwacht
kon erger voorkomen". Drie
dagen later trad de stadsrege
ring af en in de nieuwe vroed
schap werd voor Van den
Bergh geen plaats meer inge
ruimd. Hij was inmiddels 84 en
een dikke veertig jaar burge
meester geweest.
Kijk. als de geschiedenis zich her
haalt, wordt burgemeester Goe
koop straks door briesende
huiseigenaren van zijn fiets ge
trokken wegens de invoering
van het lozingsrecht en legt de
mobiele eenheid een cordon om
zijn woning in de Pieterswijk.
LEIDEN - Vier jaar geleden werd
de Leidenaar Herman Kleibrink
tot ereburger van de Sleutelstad
benoemd. Het was een blijk van
waardering van het gemeentebe
stuur voor de onvermoeibare ij
ver van de 'kleine man met de
baret' om veranderingen in het
stadsbeeld haarfijn en met oog
voor het detail op foto en film
vast te leggen.
Zijn betrokkenheid met het wel en
wee van de stad vindt zijn weer
slag in een uniek archief van
beelden dat hij in tientallen jaren
opbouwde. Kleibrink hield dat
waardevolle bezit niet voor zich
alleen. Vele lezingen en exposi
ties kregen meer allure dank zij
zijn fotomateriaal.
Bovendien verschenen in de loop
der jaren diverse boekwerken
waarin honderden foto's van
hem werden opgenomen. Uit het
eind van de jaren zestig, beginja
ren zeventig dateert het drieluik
'Een Hollandse erfenis' dat hij
met schrijver Ruud Spruit sa
menstelde. Die samenwerking is
tot op de dag van vandaag in
stand gebleven.
Sterker nog: het heeft geresulteerd
in een nieuw historisch werk
over Leiden dat vandaag is ver
schenen bij boekhandel De Kier.
De titel luidt: 'Gezicht op Leiden
- De zeven singels'. Een ogen
schijnlijk logische opvolger van
de boekjes 'Leiden binnen de
singels' en 'Leiden buiten de sin
gels die in 1976 en 1977 werden
uitgegeven.
Er zijn echter heel duidelijke ver
schillen. Bijvoorbeeld de om
vang en het formaat. Het boek
telt 224 pagina's en dat is aan
zienlijk meer dan de 'voorgan
gers'. Ook het formaat veel gro
ter (33 bij 25 cm.), zodat de foto's
nog beter tot hun recht komen.
Bovendien is voor het eerst een
deel van de illustraties in kleur
opgenomen. Waarmee de verge
lijking met het boek-in-afleverin-
gen 'Hutspot, haring en witte
brood' zich opdringt.
Het nieuwe boek bevat niet alleen
foto's die Kleibrink zelf maakte,
maar ook veel reprodukties van
tekeningen, kaarten, gravures,
schilderijen en oude foto's die hij
opdiepte uit de archieven van de
Universiteitsbibliotheek en de
gemeente Leiden. Het beeld
wordt gecompleteerd met een se
rie luchtopnamen van Frans
Rombout.
Het thema 'singels' opende voor fo
tograaf en schrijver de mogelijk
heid om aandacht te besteden
aan tal van facetten van het Leid
se stadsleven in vroeger jaren en
nu. De singels als verdedigings
object (poorten en walmuren),
als recreatieobject (plantsoenen,
parken, water), als werkterrein!
o.a. metaal-, brood- en textielfa
brieken), als transportroute
(schepen, bruggen, wegvervoer)
en als woongebied (woonboten,
De Zoeterwoudsesingel gezien vanuit het Plantsoen ter hoogte van de
Rijnstraat. Op de achtergrond de Stadsmolensluisbrug. Op deze foto. da-
luxe buitens).
Dit alles en nog veel meer komt
aan bod in het fraai uitgevoerde
boekwerk. In de tekst is veel aan
dacht besteed aan het historie
van molens en poorten die eens
de stadsgrens markeerden. Met
nauwelijks verholen woede dat
zoveel fraais vaak zo ondoor
dacht gesloopt werd, vermeldt
Ruud Spruit de feiten. Bijzonder
interessant is ook de geschied
schrijving van tal van bedrijven
die aan of in de nabijheid van de
singels gevestigd waren.
In een boek met een zo breed
'werkterrein' ontkom je er waar
schijnlijk niet aan dat er hier en
daar toch een gaatje valt. Zo viel
me op dat in het boek helaas
geen opname staat van het nieu
we universiteitscomplex bij het
Witte Singel-Doelenterrein.
Daairmee is een kans gemist om
een opmerkelijk contrast met het
Zoals ook een foto van het nieuwe
stadsgezicht dat bij het Spoortje
is ontstaan een bijdrage had kun
nen leveren. Hoe interessant het
doortrekken van parallellen met
het heden kan zijn, bewijzen fo
to's van de Zoeterwoudsesingel
van rond de eeuwwisseling en
uit 1981, alsmede de ingrijpende
wijzigingen op het terrein van de
•i de bebouwing langs de singel
gasfabriek en de Huigbrug aan
de Maresingel.
Die detailkritiek laat onverlet de
zorg waarmee de samenstellers
de boeiende historische 'singel
loop' van Hogewoerdspoort tot
aan Plantage hebben begeleid.
De prijs van het boek bedraagt
f 69.50. Abonnees van deze krant
krijgen met een speciale bon -
die elders in de krant staat afge
drukt - een korting van f 5.-.
BRAM VAN LEEUV/EN
Duim gebroken
bij vechtpartij
met politieman
LEIDEN - Een negentienjarige in
woner van Voorschoten moest
gisteravond naar het AZL wor
den vervoerd met een gebroken
duim nadat hij had gevochten
met een politieagent.
Op de Aalmarkt kwam de Voor
schotenaar in gesprek met een
paar vrienden. Hij liet zijn auto
echter op de rijweg staan en dat
zinde een andere automobilist
niet. Er ontstond een woorden
wisseling.
Van deze twist waren twee agenten
in burger getuige. Met één van
hen kreeg de Voorschotenaar het
vervolgens aan de stok. Een ruit
van een portier sneuvelde en de
jeugdige automobilist brak zijn
duim toen hij samen met een
agent op de grond viel.
Kraan open
laten staan
LEIDEN - De brandweer, de poli
tie en het Energiebedrijf Rijn
land moesten gistermiddag om
streeks kwart voor vijf uitrukken
naar de Willem dé Zwijgerlaan in
verband met een overstroming.
Eén van de flatbewoners was
weggegaan nadat hij zijn was in
de gootsteen had gedaan en de
kraan open had laten staan. Re
sultaat: op een bepaald moment
kwam het water bij de beneden
buren door het plafond.
LEIDEN - Een 54-jarige fietser uit
Leiden moest gisteravond om
streeks half vijf met een gebro
ken linkeronderbeen, een gebro
ken wijsvinger en een grote
hoofdwond naar het AZL wor
den vervoerd nadat hij op de
Lammenschansweg was aange
reden door een auto. Het onge
luk ontstond volgens de politie
doordat de man overstak zonder
uit te kijken.
Rommelmarkt
Het 'Woonlastenkommitee' houdt
zaterdag in buurthuis Het
Spoortje aan de Bernhardkade
een rommelmarkt, van tien tot
vier uur. Het comité zal de op
brengst gebruiken ter financie
ring van zijn acties.
Bio-energetica
De Satdhyan Rajneesh School
houdt maandag een informa
tie-avond over een cursus bio-
energetica die 26 september be
gint en zes maandagavonden
zal duren. Bio-energetica bete
kent: lichaamsenergie. De the
rapie gaat ervan uit dat het
geestelijk beleven ook lichame
lijk ervaren wordt. De cursus
en de informatie-avond (aan
vang acht uur) worden gehou
den in de Shanti Nikei (Bhag-
wancentrum), Breestraat 56.
Voor meer telefonische infor
matie: 078-142960.
Psoriasis
De Vereniging Psoriasispatiën-
ten Den Haag en Omstreken
houdt maandag een voorlich
tingsbijeenkomst in Leiden. In
de bibliotheek van het Diaco-
nessenhuis aan de Houtlaan
geeft de dermatologe Herfst
(verbonden aan het Diacones-
senhuis) informatie over de
ontwikkeling van de behande
ling met lichttherapie (P.U-
.V.A.). Psoriasis is een niet be
smettelijke, erfelijk gebonden
huidaandoening die zich ma
nifesteert door dikke rode plek
ken op de huid, met daarop
witte schilfers, vooral op de
knieën, ellebogen en hoofdhuid.
De voorlichtingsbijeenkomst
begint maandagavond om
acht uur.
Hebreeuwse muziek
dische liederen. Herbert Sarfa-
tij (zang) en Arie Peddemors
(piano) treden op, om acht uur
in de Vredeskerk aan de Van
V ollenhovenkade.
Koordirectie
De Leidse volksuniversiteit K&O
geeft twee cursussen koordirec
tie. onder leiding van dirigent
musicus René Verhoeff. De cur
sussen omvatten twintig zater
dagochtenden, te beginnen op
24 september. Voor nadere in
lichtingen: K&O, Oude Vest 45.
tel. 141141.
Besturen
De Stichting Leidse Vrouwen
raad heeft een 'bestuurstechni-
sche training' opgezet, met een
tweeledig doel: huidige vrou
welijke bestuursleden inzicht te
geven in hun bestuurlijke taak
en vertrouwd te maken met
verschillende functies en om de
drempel te verlagen voor vrou
wen die wel een bestuursfunc
tie op zich zouden willen ne
men. De training bestaat uit
vijf bijeenkomsten: op 20 sep
tember, 4 en 18 oktober, 1 en 15
november. Voor inlichtingen:
Leidse Vrouwenraad, Plant
soen 109a, 2311 KM Leiden.
Gespreksgroep
De Leidse Werkgroep Homosek
sualiteit begint eind september
een nieuwe gespreksgroep voor
mannen en vrouwen. De deel
nemers praten met elkaar over
homoseksualiteit in het dage
lijks leven. Opgeven is mogelijk
bij Jeroen Andriesse, tel. 071-
760805 of bij Frank Schuur-
mans, 071-140632. Ook kan
men terecht op de introductie
avond van aanstaande woens
dag in het gebouw van de
LWH, Caeciliastraat 18, aan
vang acht uur.
