Muidens liefde voor
'dodende' kruitfabriek
Surinaamse universiteit op zoek naar hoogleraren
Nu bij Shell: an
voor slechts f6,50
Andropov zou op laatste
voorstel zijn teruggekomen
Shell helptook met lage prijzen
VRIJDAG 16 SEPTEMBER 1983
U kent natuurlijk Shakespear
opvatting inzake namen: ..Wat is
een naamHet ding, dat roos nu
heetgeurde, als 't een andre naam
had, even lieflijk".
Van die gedachte moet Gjoezèl
Amalrik ook zijn uitgegaan toen
zij, als klein meisje verhuisd naar
Moskou, haar Tataarse voornaam
veranderde in Roza. Ze vertelt
daarover in haar boek 'Herinne
ringen aan mijn kinderjaren
„Op de binnenplaats was ik omge
doopt in 'Roza'. hoewel mijn Ta
taarse naam Gjoezel luidt, wat in
het Turks 'schoonheid' betekent
Als haar toekomstige tekenleraar
hoort dat zij Roza heet zegt hij:
„Wat een vulgaire naam, hoe heet
je in het Tataars?' Verlegen en be
schaamd noemde ik mijn 'naam,
maar hij riep aangenaam verrast
'Wat een mooie, poëtische naam,
wat ben jij voor een idioot om jezelf
zo'n afschuwelijke naam te geven!"
Sindsdien hoemde zij zichzelf weer
Gjoezèl, een naam die de oudge
dienden onder de lezers van deze
column vertrouwd in de oren moet
klinken, want ik heb hem (de
naam) en haar (Gjoezel) menig
maal genoemd als ik over Andrej
en Gjoezel Amalrik schreef, in de
jaren voordat zij (in juli 1976) uit
de Sowjet-Unie naar West-Europa
emigreerden, en in de daaropvol
gende jaren voordat Andrej, in
1980, bij een auto-ongeluk in Span
je omkwam.
Gjoezèl... Ze was weer even in Ne
derland. voor de opening van een
tentoonstelling van aquarellen van
haarzelf en haar vriendin Lya-Lui-
se Wolkowiski, en van beelden van
Ernest Joachim in Oost zaan,
Zuideinde 140. Dat ze schilderde
wisten we natuurlijk. Sterker nog:
dat wist de hele wereld, toen zij eiT
Andrej, met de hen kenmerkende
zelfbewustheid en koppigheid, op
het laatste nippertje hun vertrek
uit Moskou naar Amsterdam voor
onbepaalde tijd uitstelden, omdat
ze hun schilderijen (die van Gjoezèl
en van bevriende schilders) niet
volgens afspraak met de KGB be
lastingvrij mochten uitvoeren. In
zijn definitief laatste boek, dat on
langs in de vertaling van Pieter de
Smit bij uitgever Veen verscheen
('Dagboek van een provocateur'),
vertelt Andrej Amalrik:
„De schilderijen werden getaxeerd
op 100 tot 1000 roebel, alleen 'Por
tret van een joodse jongen' van
Gjoezèl op 50. Eigenlijk waren ze
veel meer waard maar het waren
schilderijen van schilders die voor
de staat helemaal geen schilders
waren, nog heel onlangs waren hun
schilderijen door bulldozers ver
trapt terwijl zij zelf op de bek wa
ren geslagen door de 'vrienden van
de kunst'. Je zou denken dat de au
toriteiten maar blij moesten zijn
dat ik die 'ideologisch schadelijke
rotzooi' uitvoerde en daarom geen
vergoeding van mij moesten eisen
die gelijk stond aan vijf jaar loon
van een gemiddeld 'Sowjetmens'.
Maar dat was niet eens het belang
rijkste, ik vond dat ze de afspraak
met de KGB moesten nakomen".
De bloemen die we op de 17e mei
1976, de dag van hun geplande
aankomst, hadden gekocht waren
op de 15e juli, toen zij, mèt hun be
lastingvrij ingevoerde schilderijen
tenslotte arriveerden, wel verlept,
maar twee van de toen meegeno
men schilderijen hangen er nu, in
Oostzaan, nog fris bij (tot 5 novem
ber, bel voor openingstijden 02984-
3039). Ik kreeg de indruk dat het,
na een paar jaar van depressies na
Andrejs dood, nu uitstekend met
haar gaat. Ze is nog net zo mooi als
op de omslag van haar boek dat in
1977 bij Van Oorschot uitkwam),
waarbij me nu voor het eerst opviel
hoezeer zij uiterlijk van Pieter van
Vollenhoven verschilt: haar oren
zitten zo plat tegen haar hoofd dat
zij wel ingebouwd lijken! Gjoezèl
herinnerde ons eraan hoe we in
1970 voor het eerst bij hen thuis in
Moskou op bezoek kwamen, en zij
toen zo ziek, met zo hoge koorts in
bed lag, dat zij zich niet aan ons
wilde vertonen en aan Andrej
vroeg ons liever een foto van haar
te laten zien. We hadden toen nog
aspirine bij haar achtergelaten,
die ze toen nergens konden krijgen
(de dokter was in vier dagen tijd
ook nog steeds niet komen opda
gen), en na een tweede bezoek, en
kele dagen later, een opmerkelijk
groot, door Anne in Londen ge
kocht horloge dat 'Gjoezèl mooi
vond, en dat we tussen 1970 en 1976
via Moskou-gangers regelmatig te
rugzagen om gerepareerd te wor
den. Ze vertelde dat Andrej een
maand voor zijn ongeluk gevraagd
had wat ze ging doen als hij dood
was. 'In een klooster gaan!' had ze
geantwoord, maar hij had gezegd
dat dat onzin was, ze moest gewoon
doorgaan met schilderen. Dat heeft
ze, gesteund door allerlei mystieke
ervaringen waarover ze nu bezig is
een boek te schrijven, uiteindelijk
gedaan en het resultaat is in Oost
zaan te zien. Die hang naar 'het ho
gere' had ze, blijkens haar 'Herin
neringen', overigens ook vroeger al,
want ze schrijft daarin dat ze in
voorbestemming gelooft, en in een
'voor ons verborgen Verheven Logi-
MUIDEN - „Zolang er paarden bestaan, zal ik er hoe
fijzers onder slaan". Zo luidt een voor Muiden type
rende tekst aan de muur van een eeuwenoude hoefs
mederij. Vervang de paarden door wapentuig en hoe
fijzers door kruit en je hebt de lijfspreuk van vele
kruitmakersfamilies in Muiden. Het verhaal van de
kruitfabriek, die sinds 1702 is geworteld in de Mui-
dense gemeenschap. De explosies van de afgelopen
honderd jaar. De doden, de treurnissen, maar ook een
flinke portie Muidense nuchterheid, die zegt dat kruit
nu eenmaal gemaakt moet worden en dat er thuis
brood op de plank moet komen. Een onberedeneerde
liefde voor een dodende fabriek?
Ruim een week geleden viel de veertigste dode in de geschiedenis
van 'De Krijgsman'. En wederom richt de vaderlandse aandacht
zich op het gebeuren. Talloze belangengroeperingen weten ter
stond wat er moet gebeuren. Was de wens tien jaar geleden: ver
plaatsing van de fabriek, of sluiting, nu moeten de veiligheidsmaat
regelen strakker aangetrokken worden. Gebleken is dat buiten het
fabrieksterrein geen schade meer kan worden aangericht. Daarbin
nen werken 250 mensen, verdeeld over grofweg 100 produktiege-
bouwtjes. Kunnen de interne veiligheidseisen nog wel strenger
worden gesteld?
De Krijgsman staat nu 281 jaar in Muiden. Vóór die tijd waren er over
het hele land verspreid enkele kruitmolens, waaronder een heel
grote op de Overtoom, buiten de wallen van Amsterdam. Langza
merhand kwam de uitdijende stad er op af en werd besloten ergens
op een achterafje te gaan zitten. Mooi vlak bij het IJsselmeer, met
goede aan- en afvoermogelijkheden. Maar ook Muiden werd ietsje
groter.
De opgetekende rampengeschiedenis vangt aan in 1883, toen bij een
zware explosie dertien doden vielen. Muiden trilde voor het eerst
op zijn grondvesten, de ravage was enorm. Dertien jaar later veron
gelukten twee mensen en werd een deel van de fabriek verwoest.
Deze eeuw vielen doden in de jaren '25, '47, '48, '49, '72 en 1983.
den getroffen op basis vai
moderner veihgheidsrapport,
de zogenaamde risico-analyse.
Op zo'n manier zou onderzocht
moeten worden hoe groot de
kans is op een calamiteit bij el
ke mogelijke stap in het pro-
duktieproces. Natuur en Mi
lieu kreeg echter tot tweemaal
toe nul op het request van de
minister.
Geen merkwaardige handelwijze
van de bewindsman, moet
technisch-directeur
Vries van Muiden Chemie heb
ben gedacht. ..Die risico-analy
se hoeven wij niet toe te pas
sen. want die hebben we al he
lemaal uitgevoerd", zei hij vlak
na de persconferentie eind vo
rige week. Lucas Reijnders
van Natuur en Milieu betwij
felt dat echter. Overigens
een gedeelte van de aan c
kruitfabriek verleende hinder
wetvergunning geheim. Dit
om boycot-acties te voorko
men, zegt burgemeester Fer-
man van Muidem
Affectie
x-fy-
de Muidense kruitfabriek. De ravage zie foto -
(foto ANP)
Mr. J. U. R. A. de Graaff, alge
meen directeur van de Konink
lijke Nederlandse Springstof
fen NV en Muiden-Chemie BV,
stelt dat met name na de klap
van 1972 veel mensen vonden
dat het bedrijf gesloten moest
worden. „Er is toen gesproken
over een verhuizingsoperatie,
maar die was veel te duur". De
Zuidelijke Flevopolders en
West-Duitsland werden toen
als mogelijke lokaties ge
noemd.
Het kabinet-Den Uyl zag op te
gen de hoge kosten en droeg
bovendien de werkgelegen
heid hoog in het vaandel. Er
kwam een veiligheidsplan, dat
gebaseerd was op de gedachte:
Muiden mag geen schade meer
oplopen door explosies bij De
Krijgsman. Gevaarlijke gebou
wen werden verplaatst naar de
IJmeer-kant van het lommer
rijke fabrieksterrein en werden
zodanig herbouwd dat explo
sies in de lucht of richting zee
zouden vliegen. Rondom de
'kruitkamers' werden gevaren-
cirkels getrokken, waarbinnen
zich geen andere explosieve
stoffen mochten bevinden.
Hiermee konden eventuele
kettingreacties worden voor
komen.
Toen in mei. van dit jaar drie
mensen omkwamen in een
mengafdeling, was dat cijfer
matig gezien de grootst denk
bare ramp en kon de directie
vertellen dat het veiligheids
systeem ondanks alles toch
had gewerkt. Dit veiligheids
plan van het kabinet Den Uyl
kostte de overheid ongeveer
tien miljoen, Muiden-Chemie
bracht tussen de twee en drie
miljoen in. Binnen twee jaar
was het gehele plan uitge
voerd. Toen bleef het tien jaar
lang betrekkelijk rustig in Mui
den. De glazenmaker had zijn
werk volbracht, ontzette hui
zen na de klap in 1972 werden
rechtop gezet en tranen wer
den weggepinkt.
!n mei 1983 was het echter v/eer
raak. Drie jonge mensen van
Surinaamse afkomst werden
gedood. Werd er toen van alle
kanten om een uitgebreid on
derzoek 'gevraagd'; nu, na de
klap van 9 september, stonden
bijvoorbeeld het CNV en de
FNV voorop om spoedige rap
portage over de oorzaak te 'ei
sen'. De maat lijkt vol. Ook het
gemeentebestuur van Muiden
klom in de pen en eiste van de
staatssecretaris opschorting
van de kruitproduktie totdat
het rapport van 30 mei binnen
is en aanvullende veiligheids
maatregelen zijn genomen.
"Wel vielig?'
Wethouder Siem Rozendaal van
Muiden was vroeger werkne
mer van de kruitfabriek en, zo
als hij zelf zegt, ook pleitbezor
ger van de fabriek. ..Muiden-
Chemie is niets gevaarlijker
dan een heleboel andere be
drijven. En toch heb ik de
moed een beetje opgegeven. Je
gaat je afvragen: is dit wel vei
lig te maken?"
Niettemin staat hij vierkant ach
ter de brief aan de regering met
het verzoek snel met de rap
porten voor de dag te komen.
..Dat is goed voor de mensen
die in de kruitfabriek werken".
De brief is ongeveer alles wat
het gemeentebestuur kan uit
richten. Opleggen is er niet bij,
want als de regering niet aan
de hinderwetvergunning van
Muiden-Chemie gaat sleutelen,
dan is er niemand die kan
voorkomen dat de fabriek de
produktie hervat.
Directeur De Graaff: ..Een dag
stilliggen kost handenvol geld.
De vakbonden zijn wel heel
optimistisch als ze zeggen dat
de onderzoeken van TNO bin
nen een paar weken zijn afge
rond. Daar gaan maanden van
proeven nemen mee heen".
Zijns inziens zou een produk-
tiestaking voor zo'n periode fi
nancieel gezien de pest voor
het bedrijf worden. Begin deze
week verwachtte De Graaff dat
de produktie alweer langzaam
op gang zou zijn gebracht. Het
research- en kantoorpersoneel
is al aan de slag en de 'kruitma-
kers' spreken dezer dagen met
onder meer technisch direc
teur W. de Vries over'de werk
hervatting. Volgens De Graaff
krijgen zij ook ruimschoots de
mogelijkheid hun hart te luch
ten naar aanleiding van het
jongste ongeval.
De Graaff: „Werkgelegenheid is
een belangrijk ding voor ons
allemaal. Het is ook niet ge
makkelijk te vervangen". Het
risico dat zijn arbeidskrachten
lopen, is zijns inziens 'aan
vaardbaar'. ..Op zijn terrein is
Muiden-Chemie een van de
modernste en best beveiligde
fabrieken ter wereld", aldus de
bedrijfsleider van de fabriek,
die zich inmiddels heeft gespe
cialiseerd in het vervaardigen
van kruit voor midden-kaliber-
wapens, zoals lichte kanonnen.
Vanwaar al die aandacht voor al
die ongelukken bij de kruitfa
briek? Overal heb je toch be
drijfsongevallen? Wethouder
Rozendaal: „Bij een kruitfa
briek zijn ongelukken niet te
voorkomen".
In de loop der jaren vervallen bij
na alle argumepten voor de
stelling: de veiligheidsmaatre
gelen van Muiden-Chemie
deugen niet. Na 1972 werd
door wethouder Rozendaal ge
opperd. dat communicatie
stoornissen tussen directie en
buitenlandse werknemers oor
zaak zouden kunnen zijn van
het ongeluk destijds. Zijn toen
malige fractiegenoot De Gaay-
Fortman wees die suggestie
echter van de hand. Nu is van
communicatie-problemen
geen sprake meer, vindt Ro
zendaal.
Momenteel is het de Utrechtse
stichting Natuur en Milieu, die
van mening is dat veiligheid
bij Muiden-Chemie ver te zoe
ken is. Volgens de stichting
moeten de maatregelen wor-
Terug naar Muiden
sisch laborant bij de kruitfa
briek wethouder Rozendaal.
Hij kent het kruit, maar ook de
gevoelens die in Muiden leve
„Er is een affectie tussen Mui
den en de kruitfabriek. Dat i
onberedenaarbaar. Maar i
voel het wel" In het algemeen
reageerden de inwoners van
het vestingstadje aan de mon
ding van de Vecht eerst ge
schokt en bezorgd. Die stem
ming slaat dan snel om in gela
tenheid, meent Rozendaal.
De ontploffingen worden zijns
inziens door Muiden ma.
ook door de kruitfabriek a
'incidenten' opgevat. „Het
een soort haat-liefdeverhou
ding".
Siem Rozendaal stamt af v
degen kruitmakers. Rozen-
daals vader werkte er veertig
jaar en was in 1947 de enige
ooggetuige van de munitie
ontploffing, waarbij zestien do
den vielen. „Na een maand
ging hij gewoon weer aan het
werk. Hij was niet overspan
nen van het ongeluk op zich,
maar van de hele tragedie
omheen".
Twee broers van de huidige wet
houder hebben ook voor Mui
den Chemie gewerkt. Los daar
van, vindt Rozendaal, heeft de
kruitfabriek door het optreden
van met name de directeur De
Vries en zijn voorganger Fre-
richs veel goodwill gekweekt
bij de bevolking. „Het is vooral
de openheid die ze steeds weer
tentoon spreidden en hun op
komen voor hun werknemers,
waardoor ze geweldig veel kre
diet hebben gekregen".
En: „Ze omzeilen geen enkele
vraag". Intussen wacht ieder
een op de nieuwe 'aanvullende
maatregelen' voor de kruitfa
briek. De oorzaak van de ramp
in mei jl. wordt voorlopig ge
houden op een geëscaleerde
brand. Toen betrof het ont-
steekkruit, dat hoog op de ge-
varenlijst staat. Een klein
beetje statische elektriciteit
de buurt kan al fataal zijn. De
aanleiding tot de doffe plof v
9 september is volgens de heer
De Vries 'spontane brand'.
Hier ging het om grover kruit,
dat veel minder snel detoneert.
DEN HAAG (GPD) - Ruim 100 Ne
derlanders en een gelijk aantal
Belgen hebben gereageerd op
een advertentie van de Suri
naamse ambassade in Neder
land, waarin docenten voor de
Universiteit van Suriname wer
den gevraagd. Onder de Neder
landse sollicitanten zijn er een
twintigtal van Surinaamse af
komst. Er zijn voor de universi
teit 24 hoogleraren nodig. Dit zei
gisteren drs. Ernie Brunings,
voorzitter van de Stuurgroep die
legerleider Bouterse begin dit
jaar instelde om de vernieuwing
van de Surinaamse universiteit
inhoud te geveh.
Volgens Brunings is een groot aan
tal van de sollicitanten op dit mo
ment werkloos of dreigt dat te
worden. Hij zegt ook te hebben
geconstateerd, dat de situatie in
Suriname voor hen geen belem
mering vormt om daar werk
zaam te zijn. Een aantal van hen
had zelfs gezegd weinig vertrou
wen te hebben in de wijze waar
op de Nederlandse media de toe
stand in Suriname weergeven.
Brunings maakte bekend dat de
Universiteit van Suriname op 17
oktober door bevelhebber Bou
terse plechtig zal worden hero
pend. Op 8 december van het vo
rig jaar werd de Surinaamse uni
versiteit door de legerautoritei-
door
Ruud de Wit
ten gesloten, na een bijna tweeja
rig conflict tussen een Vernieu
wingsbeweging en een grote
groep behoudende docenten.
Het conflict ging met name om
de plaats van de universiteit in
de Surinaamse samenleving. De
Vernieuwingsbeweging wenste
een nieuwe, meer democratische
structuur voor de universiteit en
aanpassing van de onderwijs- en
onderzoekprogramma's aan de
economische behoeften van het
het land.
Na de vakbondsacties van Cyriel
Daal, die het bewind Bouterse
deden wankelen en waarbij de
universiteit een belangrijke rol
speelde, sloot Bouterse de unver-
siteit. Enige uren na deze sluiting
vonden 15 Surinamers de dood,
onder nog altijd onduidelijke
omstandigheden. Tot de slacht
offers behoorde o.m. de decaan
van de sociaal-economische fa
culteit, drs. Leckie.
De Stuurgroep onder leiding van
Brunings heeft het afgelopen
half jaar gewerkt aan het ontwer
pen van een nieuwe universitaire
structuur en het opstellen van
nieuwe onderwijs- en onderzoek
programma's. De universiteit zal
nog maar drie faculteiten bevat
ten: een medische, een technolo
gische en maatschappij-georiën
teerde. Met uitzondering van de
medische zal de opleiding vier
jaar duren en opleiden tot het
baccalaureaat. Specialistische
opleidingen zullen in het buiten
land moeten worden gevolgd.
Brunings sprak als zijn mening uit
dat de rond 200 Surinaamse stu
denten die naar Nederland zijn
gevlucht na de decembermoor
den, niets te vrezen hebben en
naar Suriname kunnen terugke
ren om hun studie daar af te ma-
WASHINGTON (AFP) De Sowjet-Unie is in de onderhandelingen in
Genève teruggekomen van het laatste voorstel van Joeri Andropov om
een aantal SS-20-raketten te "vernietigen" indien de Amerikanen af
zien van de stationering van nieuwe raketten in west-Europa. Dat
schreef de Washington Post gisteren.
Volgens deze Amerikaans krant, die zich beroept op anonieme Ameri
kaanse regeringsfunctionarissen, hebben de Sowjet-afgevaardigden in
de Genecfse onderhandelingen over de Euroraketten (INF) te kennen
gegeven dat Andropovs aanbod van eind augustus slechts de vernieti
ging van de lancecrinrichtingen betrof en niet de SS-20-raketten zelf.
Doordat de lanceerinstallatics voor de SS-20 herladen kunnen worden na
een eerste raket te hebben afgeschoten, betekent het vernietigen van
een aantal van die installaties niet zoveel zolang SS-20-raketten be
schikbaar blijven. "Dit zou aan de Sowjets een belangrijk voordeel
laten", zo verklaarden "Amerikaanse specialisten" tegenover de Post.
Het bericht in de Washington Post is in tegenspraak met de uitlatingen
van Sowjet-maarschalk Sergei Achromejev. Hij zei woensdag op een
persenferentie in Moskou dat de vernietiging betrekking zal hebben op
de "lanceerinstallatics, de raketten en onderdelen".
Toen Andropov eind augustus aanbood een aantal SS-20's te vernietigen,
kwam Washington met de reactie dat dit een "positief teken" kon zijn
mits het aanbod werd bevestigd aan de onderhandeingstafel in Genève
Volgens de door de Washington Post geciteerde bronnen is dat dus niet
het geval.
ADVERTENTIE
Bij Shell bent u niet alleen aan het goede adres voor
uitstekende benzine, maar ook voor allerlei andere arti
kelen tegen lage prijzen.
Tijdelijk kunt u er een anti-roestset kopen, voor
slechts f 6,50 (vergelijkbare winkelwaarde f 13,-).
De deelnemende stations herkent u aan het
reklamemateriaal.
Haast u want de voorraad is beperkt.
