'Je moet aan buitenkant kunnen
zien wat binnen wordt gemaakt'
Gemeenten moeten beslissen
over bestaan recreatieschap
-c
Bos Boerhaavehuis gekapt
Stichting ijvert voor behoud oude bedrijfspanden
VRIJDAG 9 SEPTEMBER 1983
Streek
ALPHEN AAN DEN RIJN/
STREEK - Een Alphe-
naar die langs de asfaltfa-
briek rijdt, zal niet snel
denken: Gelukkig, ons
monument staat er nog
steeds. Een inwoner van
Bodegraven zal bij het
zien van de Phoenixfa-
briek van Andrelon ook
maar zelden een warm ge
voel van binnen krijgen.
Hazerswoudenaren zal het
veel moeite kosten de ver
trouwde watertoren langs
de Rijndijk als 'mooi' te
beschouwen.
door
Ariejan Korteweg
Toch is het juist dit soort gebou
wen, dat de onlangs opgerichte
Stichting Bedrijfsmonumenten
Midden-Holland graag voor het
nageslacht wil bewaren. Ze be
schouwen de bovenstaande fa
brieksgebouwen niet direct als
mooi, maar wel als het behouden
waard. Dergelijke gebouwen le
ren ons veel over hoe vroeger
werd gewerkt, vindt de stichting.
Daarom wordt het hoog tijd wat
zorgvuldiger met ons industriële
erfgoed om te springen.
Uit dat standpunt vloeit een heel
andere manier van kijken naar
de leefomgeving voort. We zijn er
inmiddels aan gewend gotische
kerken, statige koopmanswonin
gen, kastelen of raadshuizen
mooi te vinden. Maar zo'n plomp
en doorleefd gebouw als de dak-
pannenfabriek Van Oordt of het
machinefabriekje Otten in de Al-
phense Hooftstraat, is dat nu te
genwoordig ook al het behouden
waard?
De officiële Monumentenzorg
vindt voorlopig van niet. Die
richt zich op het traditionele erf
goed van kerk en kapitaal, aan
gevuld met hier en daar een ge
maal en wat sluizen en bruggen.
Een voordeel daarbij is, dat het
dan om objecten gaat, die nog ge
makkelijk functioneel te maken
zijn. In een gotische kerk kan an
no 1983 nog prima worden ge
preekt, een oud koopmanshuis is
ook in onze tijd nog goed ge
schikt als woon- of kantoor
ruimte. Ook de als monument
aangemerkte sluizen en bruggen
doen meestal nog gewoon dienst.
Molens
Bedrijfsmonumenten zijn veel
moeilijker in stand te houden.
Een bedrijf moet met z'n tijd
meegaan. Oude complexen wor
den als de produktietechnieken
veranderen afgestoten en verwis
seld voor een meer efficiënte be
huizing. Bedrijfsmonumenten
zijn vaak grote gebouwen, waar
voor het moeilijk is een nieuwe
bestemming te vinden. Ze staan
vaak net aan de rand van de oude
kern, en daarom bij nieuwbouw
hopeloos in de weg. Bovendien
gaat het vaak niet om objecten
waar de plaatselijke bevolking
warm voor loopt. Molens zijn
Auteur B.R. Feis voor Ottens machinefabriek
van een Jugendstil-motief'.
daarop vrijwel de enige uitzon
dering.
De belangstelling voor het indus
triële verleden is in ons land pas
zeer recent ontstaan. Sinds een
jaar of vijf wordt in veel gebie-
den gewerkt aan het inventarise
ren van de naar schatting 40.000
waardevolle oude bedrijfspan
den van ons land. B.R. Feis en P.
Nijhof hebben dat gedaan voor
globaal het gebied tussen de vier
grote steden. Ze hebben hun be
vindingen te boek gesteld. 'Be
drijfsmonumenten in het groene
hart van Holland' is in juni van
dit jaar verschenen. Veel oude
bedrijfsgebouwen, waaronder
een aantal in de omgeving van
Alphen, zijn in het boek beschre
ven en afgebeeld.
De foto's zijn gemaakt in 1980 en
'81. Veel van de opnamen heb
ben inmiddels al historische
waarde gekregen. Volgens de au
teurs is sinds het moment van fo
tograferen al een kwart van de
objecten gesloopt.
'Mooi'
Historicus B.R. Feis (35) is in het
dagelijks leven leraar geschiede
nis in Utrecht en wethouder in
Oudewater. Verder is hij bezeten
van oude bedrijfspanden: de af
gelopen zomervakantie besteed
de hij aan een bezoek aan de om
geving van Liverpool, waar vele
kilometers lang industriële ruï
nes in hun oerstaat kunnen wor
den bekenen.
"Het is niet zozeer een kwestie van
'mooi' vinden", zegt hij. "Hoewel
ik moet zeggen dat bijvoorbeeld
de scheepswerven in de Alblas-
serwaard en veel oude polderge
malen voor mij een aantrekkelij
ke vormgeving hebben. Het gaat
ons er wel om de bedrijvigheid te
de Hooftstraat i
bewaren, die voor een gebied ka
rakteristiek is geweest en die on
herroepelijk verloren dreigt te
gaan". Als voorbeeld noemt hij
Alphen, waar in vroeger tijden
vele tientallen kalkbranderijen
het dorp domineerden. Daar is er
nu niet één meer van terug te
vinden.
i herken je nog iets
"Het is belangrijk dat de jeugd een
idee heeft van de produktiewij-
zen van vroeger en van de wissel
werking tussen bedrijvigheid en
landschap. Veel voor ons interes
sante bedrijven vind je langs de
Rijn, omdat dat vroeger de be
langrijkste verbindingsroute
was. Je kunt nog zien hoe in de
omgeving van steenbakkerijen
de uiterwaarden zijn afgegraven.
Touwslagerijen waren altijd om
geven door hennepvelden".
Overigens is het behoud van be
drijfsmonumenten niet het pri
maire doel van de Stichting. Men
wil in de eerste plaats een volle
dige inventarisatie van de objec
ten in het Groene Hart maken en
vervolgens aan de documentatie
daarvan werken. Feis verwacht
dat uiteindelijk slechts een tien
de van de geïnventariseerde pan
den zal kunnen worden behou
den. "We streven ernaar die be
drijven te handhaven, die type
rend zijn voor een bepaald ge
bied",zegt Feis. "Niet alle kaas
pakhuizen van Bodegraven hoe
ven te blijven bestaan. Als in elk
geval maar één markant voor
beeld bewaard blijft". Ook de in
ventaris van bedrijven, zoals ma
chines, wil de stichting zoveel
mogelijk behouden.
Wil men oude bedrijfspanden in
stand houden, dan is het nodig
een andere functie ervoor te vin
den. Feis denkt daarbij aan een
gebruik als centrum voor kleine
bedrijfjes of als woonruimte. Het
oude waterbedrijf in Rotterdam
is een fraai voorbeeld van zinvol
hergebruik. Een deel van de ou
de bedrijfspanden is in gebruik
als theater, een ander deel is tot
woningen verbouwd.
Baksteen
Of een gebouw al dan niet 'mooi' is,
geldt voor de Stichting niet als
criterium om het als bedrijfsmo-
nument aan te merken. "Je moet
aan de buitenkant van een ge
bouw kunnen zien wat er van
binnen wordt gemaakt. Dat is
een voorwaarde. Daarnaast gel
den een traditioneel ambachtelij
ke bouw en het gebruik van oude
materialen als hout en baksteen
als criteria. Een pand moet voor
ons van voor de Tweede Wereld
oorlog stammen", aldus Feis.
De Stichting Bedrijfsmonumenten
Midden—Holland vindt nog niet
overal een even enthousiast ont
haal voor haar doelen. Misschien
liggen de lange werkdagen in
donkere, slecht geventileerde fa
brieken velen daarvoor nog te
vers in het geheugen en moet het
zweet des aanschijns op de be
drijfsvloeren eerst wat verder
zijn opgedroogd. Wel hebben
zich al veel Kamers van Koop
handel in de regio als lid aange
meld.
"Molens worden nu al door ieder
een mooi gevonden", zegt Feis.
"Ik ben ervan overtuigd dat dat
ook met oude fabrieken zal ge
beuren. Over honderd jaar, als al
le leidingen onder de grond lo
pen, zullen actiegroepen zich in
zetten om elektriciveitsmasten
voor het nageslacht te bewaren".
De dakpannenfabriek van Van Oordt in Alphen: "Het gaat
Boottocht
vanuit
Alphe
n
De Stichting Bedrijfsmonu
menten Midden-Holland
houdt morgen een boottocht
vanuit Alphen over de Oude
Rijn. Daarbij staat ook een
stadswandeling door Bode
graven op het programma,
waarbij de oude kaaspakhui
zen worden aangedaan en het
dak van de Phoenixfabriek
wordt beklommen. Voor de
ze tocht zijn nog enkele plaat
sen vrij. Wie mee wil. moet
zich om half elf bij Avifauna
melden.
In het gebouw van Openbare
Werken aan de Castellum-
straat in Alphen staat een
tentoonstelling van de stich
ting opgesteld. Die kan gratis
worden bezichtigd.
De stichting heeft een oude be-
drijven-route uitgestippeld.
De route begint in Gouda en
leidt in tweehonderd kilome
ter langs tientallen bedrijfs
monumenten in de regio. De
route is te verkrijgen op eer-
dervermelde tentoonstelling
en op het secretariaat van de
Stichting, Mariaplaats 51 in
Utrecht.
Het boek 'Bedrijfsmonumen
ten in het groene hart van
Holland', geschreven door
B.R. Feis en P. Nijhof ligt
sinds kort in de boekwinkel.
Het kost 29,50 gulden en be
vat een beschrijving en af
beeldingen van een groot
aantal oude bedrijfspanden
in het gebied tussen Amster
dam, Den Haag, Rotterdam
en Utrecht.
Bestuur komt met compromisvoorstel
STREEK - De Rijnstreekgemeen
ten moeten zich binnenkort uit
spreken over het al of niet laten
voortbestaan van het recreatie
schap Noord-zuidhollands Plas-
sengebied. Het bestuur heeft een
voorstel gelanceerd waarin een
plafond (twee gulden per inwo
ner) wordt gesteld aan de ge
meentelijke bijdragen en hoopt
daarmee de deelnemende ge
meenten over de streep te trek
ken. Wanneer de principe-uit
spraak die van de gemeenten
wordt gevraagd positief is, dan
gaat het recreatieschap nadere
plannen voor het aanleggen van
kleinschalige recreatievoorzie
ningen uitwerken, aldus secreta
ris Keuzenkamp.
Het voortbestaan van het schap is
in het afgelopen jaar steeds twij
felachtiger geworden omdat de
meeste betrokken gemeenten ui
terst huiverig zijn voor de kosten
die het uitvoeren van de plannen
met zich brengen. Amsterdam
verreweg de grootste deelnemer
in het schap - is al uitgetreden
en ook Ter Aar heeft besloten het
schap te verlaten. In enkele an
dere gemeenten, zoals Alkema
de, zit men op de wip en het zag
er naar uit dat het lanceren van
een (sterk afgeslankte) versie van
het oorspronkelijke plan tevens
het einde van het recreatieschap
zou betekenen. Vanwege de fi
nanciële consequenties van een
dergelijke plan.
Het bestuur heeft nu besloten eerst
een principe—uitspraak te vra
gen over het voortbestaan van
het schap, met daaraan gekop
peld de garantie aan de deelne
mende gemeenten dat de bijdra
ge niet meer dan twee gulden per
inwoner wordt waarbij de kosten
van een recreatieproject dan re
gionaal worden verdeeld. Een
project in Noord-Holland wordt
door de Noordhollandse ge
meenten betaald, een Zuidhol
lands project door de in die pro
vincie deelnemende gemeenten.
Andere randvoorwaarden zijn
dat het rijk driekwart van de pro
jectkosten voor zijn rekening
neemt en de betreffende provin
cie vijftien procent.
Heel simpel
Als de gemeenten akkoord gaan
met de nieuwe opzet ('maar ook
dat zal nog wel een gevecht wor
den', verwacht Keuzenkamp) wil
het recreatieschap 'zo simpel
mogelijk verder gaan', zegt de se
cretaris. Dat betekent dat het
schap de verschillende recreatie-
verordeningen in het gebied op
elkaar wil gaan afstemmen en
het beleid coördineren. Ook
maakt het schap een concreet re
creatieplan, maar daarin zitten
beslist geen 'grote dingen'. "We
willen het allemaal heel simpel
en heel klein houden. We moeten
niet verder willen springen dan
onze polsstok lang is", aldus
Keuzenkamp.
Hij legt er ook de nadruk op dat het
'plafondbedrag' van twee gulden
per inwoner zeker de eerste jaren
nog niet wordt bereikt, omdat
met het maken van een plan, uit
werken van projecten en de uit
eindelijk realisering ervan veel
tijd is gemoeid. Hij schat dat -
als het schap tenminste blijft be
staan pas over één twee jaar
iets concreets van de grond kan
komen. Hij denkt daarbij dan
aan voorzieningen als fiets/voet-
padontsluitingen, picknickplaat
sen, vissteigers en voorzieningen
voor zeilboten en surfers.
In twee Rijnstreekgemeenten, Lei-
muiden en Rijnsaterwoude,
heeft men al positief gereageerd
op de nieuwe plannen van het re
creatieschap. Burgemeester en
wethouders van beide gemeen
ten stellen hun gemeenteraden
tenminste voor om op deze basis
met het schap in zee te (blijven)
WOUBRUGGE Van vele kanten
komt bij de gemeente Woubrug-
ge het verzoek binnen om de zo
genaamde verkeerseilandjes
aan de Vierambachtsweg weer
te verwijderen. Deze wegvers
mallingen, die tot doel hebben
het autoverkeer af te remmen,
zouden tot ongelukken van ern
stige aard kunnen leiden. Meer
dere Woubruggers hebben ge
signaleerd dat de obstakels aan
de verkeerde kant worden ge-
Piscussie over
'eilandjes'
laait weer op
passeerd. Ook zou de fietsende
jeugd niet altijd opletten en te
gen de verkeersgeleiders opbot-
Volgens wethouder J. Haasbroek
zouden de maatregelen op de
Vierambachtsweg toch wel heb
ben geleid tot een verminderde
snelheid van de automobilisten.
Een aantal leden van de raads
commissie ruimtelijke orde
ning was het daar gisteravond
beslist niet mee eens. De wet
houder zal de kwestie van de 'ei
landjes', die destijds als proef
zijn aangebracht, nog eens in
het college bespreken.
Achter dit lommerrijke bos ligt het Boerhaavehuis. Om de omgeving terug te brengen in de oorspronkelij
ke stijl wordt het bos rechts gekapt.
(Foto Holvast)
VOORHOUT - Binnenkort zal worden begonnen met het kappen van bomen voor het Boerhaavehuis
in Voorhout. Dit gebeurt in het kader van de uitgebreide restauratieplannen die de stichting Boer-
haave met het huis achter de Hervormde Kerk in het bollendorp heeft.
Een deel van het bos is oorspronkelijk een hakhoutbos. De stichting Boerhaavehuis wil dit weer in de
oorspronkelijke staat terugbrengen. Ook stond er in het bos een aantal iepen, die zijn geveld omdat
ze waren aangetast door de zogenaamde iepziekte.
