Bergers
blijven
zoeken
naar goudschip
'Afrika zelf schuldig aan veel ellende'
'Wij, IJslanders denken in het groot'
WOENSDAG 7 SEPTEMBER 1983
REYKJAVIK - „Ze hebben te vroeg hoera geroepen. Ze hebben zich niet genoeg
laten voorlichten en de rapporten uit het buitenland verkeerd gelezen. Het Zweed
se laboratorium dat het opgegraven scheepshout onderzocht stelde de ouderdom
vast op minder dan 250 jaar voor 1950. De IJslanders dachten toen, okay, dat
betekent 1700 maar zo is het niet".
Een scheepsarcheoloog van het Amsterdamse Scheepvaartmu
seumG.J. van Gortel, heeft gisteren naar de wrakstukken van de
Duitse treiler gedoken. (Foto anp>
Gistermiddag heb ik bij Christie's
in Amsterdam de laatste kijkdag
bezocht van de inboedel die de vol
gende dag geveild zou worden. In
de voertaal van het veilingwezen
staat op de catalogus:
„This sale is held on the instruction
of the 'Ontvanger der directe belas
tingen te 's-Gravenhage'. In accor
dance with Dutch legislation no
Buyer's premium will be charged".
Geen 16 procent opgeld dus voor de
kopers, erg sportief van de Ontvan
ger, die overigens niet de kunstver
zamelaar was die zijn overtollige
spullen kwijt wilde, want de inboe
del behoorde aan de beruchte Rot
terdamse huizenspeculant Fennis,
die het sleutelgeld van de honder
den huurders van zijn krotten om
zette in zilver, schilderijen, meube
len, beeldhouwwerken enzovoorts,
'met een duidelijke voorliefde voor
putti, amors en cherubijnen'zoals
het persbericht van Christie's het
raak omschrijft. Fennis is met een
belastingschuld van vele miljoenen
naar Chili gevlucht, waar hij nu al
enkele jaren op een fraai bewerkt
houtje zit te bijten.
Christie's spreekt van 'een zeer in
drukwekkende veiling', maar mag
je er eigenlijk trots op zijn de kost
baarheden van een zo onguur type
te mogen veilen, die hij met het
bloed, zweet en tranen van zijn
huurders bij elkaar graaide? Blijk
baar gaat het bij veilingen niet om
de man maar om de bal, want in de
gang bij Christie's hangt nog de in
gelijste aankondiging van de vei
ling van de waardevolle juwelen
van wijlen Madame La Comtesse
Dubarry bij Christie's in Londen
op 19 februari 1795, Madame Du
barry was, zoals we ons donders
goed herinneren, toch ook niet meer
dan de maitresse van Lodewijk de
Vijftiende, en toch zijn ze daar bij
Christie's na bijna tweehonderd
jaar nog apetrots op...
V/at was die Fennis voor een man,
zult u vragen? Hij omringde zich
zelf met de grootste antieke) luxe,
maar liet zijn huurders ondertus
sen verrekken in hun verkrottende
woningen. In elk geval had hij niet
dezelfde smaak als ik, zoals ik tot
mijn opluchting kon vaststellen.
Behalve twee portretten van Cas
par Netscher uit 1679 en een half-
naief portret van ene Mengs, was er
niets dat mijn hartje begeerde, -
tenzij het mij in de schoot gewor
pen werd, zodat ik het over zes
maanden bij Christie's kon laten
veilen om van de opbrengst goede
sier te maken.
Een man met weinig smaak dus,
want wie mijn smaak niet deelt,
enfin. Maar hij had ongetwijfeld
wel smaak voor het 'hogere' leven.
Een geur van hoger honing ver
dreef hem uit zijn woning, op zoek
naar het kasteel van zijn dromen,
waar hij dan al die kostbaarheden
in kon rangschikken. Maar zover is
het niet gekomen, de inboedel had
hij al wel, maar het kasteel nog
niet. Maar dat hij op zoek was
naar zo'n kasteel is wel zeker. U
keilt het spreekwoord'Toon mij
uw boekenkast, en ik zal u zeggen
wie gij zijt'. Op de bovenverdie
ping waren de catalogusnummers
325, 326 en 327 bijeengezet. Dozen
met prullaria, met kunsttijdschrif
ten, en Fennis z'n boeken. Ik noem
wat titels:
Huurrecht'Kleine gids voor het
huren van een woning', 'Kennis
making met-het burgerlijk proces
recht', 'Woonruimtewet 1947','Wel
ke deurwaarder?', 'Succesvolle
handelsbrieven', 'Efficiënt zaken
doen', 'Radicaal vereenvoudigen'
'Scheppend denken', 'Geld en wat
doen wij ermee', en 'Fiscale vlucht-
havens'...
Dat was zijn vakliteratuur. Hij
had blijkbaar een zeewaardig
jacht ('Zeilen op zee', 'North Sea Pi
lot'), en een poedel: 'De poedel', 'De
poedel', 'De hond en zijn verzor
ging'. Maar ook hoge bloeddruk:
'Aderverkalking-Hoge bloeddruk'.
Blijkbaar had de titel van de bio
grafie van Johan Kaart hem aan
getrokken: 'Ik moet nog iets beken
nen', en was hij gek op sprookjes:
drie dikke boeken. Maar zijn lieve
lingsschrijver was (en is?) toch
Godfried Bomans, van wie hij op
zijn vlucht naar Chili twintig boe
ken moest achterlaten. Voor de gou
den toekomst had hij het boek
'Twaalf maanden tuinieren' aan
geschaft, en tot de beter gelezen boe
ken behoorden: 'Uitzet op stapel',
'Wij verwachten een kindje' en 'Ge
zonde baby, gelukkige ouders'. Die
boeken klopten met de ronde wieg,
de poppen en het antieke poppen-
wagentje, de opblaasbare zwem
band en het mandje met speelgoed
(lego, een kleiwerkje van de peuter
speelzaal, maar ook een leeg buisje
bruistabletten). Trouwens ook nog
al wat damespruiken, zoals Mada
me La Comtesse Dubarry die ook
had.
En dan waren er nog een heleboel
prachtboeken over 'Kastelen I. II en
III', 'Burchten en hoevekastelen',
zes delen 'Merkwaardige Kastelen
in Nederland', 'Historische Land
huizen', 'Album des Chateaux de
France' en dergelijke. Ik heb de
kast voor me laten openmaken en
de boeken doorgebladerd om te kij
ken of Fennis al een kasteel op het
oog had voor zijn kunstverzame
ling. Ik vond een stukje afgescheur
de krant bij het kasteel in Craon
(Frankrijk); en een kladblaadje
tussen de bladzijden waarop Het
Slot van Zeist en Valkenheining in
Loenersloot stonden afgebeeld.
Die mening geeft Gijs van Gor
tel, de scheeps-archeologische
medewerker van het Scheep
vaartmuseum in Amsterdam.
Het kleine groepje journalisten
dat speciaal voor het droom
schip van de IJslanders is
overgevlogen uit Nederland
staat kleumend aan de rand
van een rechthoekige plas wa
ter. Op acht meter diepte ligt
niet een met goud en diaman
ten beladen scheepswrak uit
de 17e eeuw maar een ordinai
re vissersschuit, de Friedrich
Albert, die hier tachtig jaar ge
leden is vergaan.
De 53-jarige conservator uit Am
sterdam hijst zich zelfs in een
duikerspak en laat zich in het
water zakken. Net voor hij he
lemaal onderduikt schalt zijn
stem langs het strand: „Mijn
vinnen, ik ben mijn zwemvlie
zen vergeten". Een kwartier la
ter wordt hij door het IJsland
se parlementslid Ami Johnsen
voorzichtig ingelijnd. Als sou
venir heeft Van Gortel uit de
diepte een lange strip metaal
meegenomen waarmee hij als
een triomfator wordt opgehe
sen. Bezorgd en eerbiedig vra
gen de IJslanders hoe het daar
beneden was. „Haha, met mijn
conditie was het best, maar die
van het schip is niet zo goed",
zegt hij olijk en dan volgt de
zakelijke mededeling dat het
een ijzeren schip is met een
houten dek. De IJslanders
knikken somber: het was be
kend. Twee dagen geleden zijn
ze gestopt met het zand zuigen
in het zelfgebouwde dok rond
het wrak. Er kwamen vreemde
eigentijdse zaken boven water.
Een ijzeren paneel met
schroefbouten en een onder
deel van een drukketel.
Al eerder
Het is niet de eerste keer dat men
dacht het goudschip van de
VOC in de eindeloze zwarte
vlakte langs de Atlantische
Oceaan te lokaliseren. Maar
nooit eerder had het groepje
amateur-goudzoekers zoveel
geld in hun hobby gestoken.
Met een garantie van de IJs
landse regering hebben ze ten
minste een miljoen gulden be
steed aan materiaal. De 72-jari-
ge autohandelaar B. Lauron-
son die de zoekactie naar het
VOC-schip „Het Waapen van
Amsterdam" in 1961 is begon
nen zegt onbewogen: „Dat
geld betalen we met ons twaal
ven in drie jaar terug. Dat is
niet belangrijk. Ik zal niet stop
pen voor ik het schip heb ge
vonden. Over een half jaar
gaan wé met betere apparatuur
opnieuw beginnen".
Ami Johnsen zegt dat deze zo
mer op een gletsjer in Groen
land is gezocht naar wrakken
van neergestorte vliegtuigen.
Wij willen dat soort gespeciali
seerde apparatuur kopen. Lau-
ronson knikt instemmend. „De
-komende wintermaanden zul
len we zelf een voertuig bou
wen dat zowel kan rijden als
varen en vliegen. Een soort
luchtkussenvoertuig, wacht
maar af, het wordt heel bijzon
der".
Basis
De IJslanders hebben zich nu te
ruggetrokken op een stuk
strand dat bijna 20 kilometer
meer landinwaarts ligt. Het is
Volgens de Afrikaanse angli-
kaanse bisschop dr. Henry Okul-
lu verliezen de Afrikaanse lei
ders bij hun beslissingen vaak de
belangen van miljoenen mensen
uit het oog, al spreken zij nog zo
over vrede. Het sterkste bewijs is
wel het vluchtelingenprobleem.
Okullu sprak in Nairobi (Kenia)
op een meerdaagse conferentie
van de regio Afrika van de
'World Conference on Religion
and Peace'.
Afrika is zelf schuldig aan veel el
lende, zei de bisschop met na
druk. "Afrikaanse landen gaan
rustig door met het tekenen van
verdragen die vrede en gerech
tigheid moeten garanderen,
maar tonen in hun optreden te
genover elkaar het tegenoverge
stelde".
De 150 afgevaardigden - christe
nen, boeddhisten,' hindoes, jo
den, moslims, sikhs en volgelin
gen van Zarathoestra - bleken
het eens te zijn met de stelling
van bisschop Okullu, dat vrede
zonder gerechtigheid een ijdele
droom is, die nooit zal worden
verwerkelijkt.
Afrika, zo meenden de deelnemers
aan de conferentie, laat ongeveer
de basis van de stichting „Het
Goudschip". Het lijkt op een
slordig woonwagenkamp met
keten en caravans en naast de
golfplaatoptrekjes een genera
tor voor de stroomvoorziening.
In de kantine bromt constant
een radio-ontvanger. Af en toe
onderbroken door een paar on
begrijpelijke woorden in een
taal die sinds het jaar 1000 niet
meer is veranderd.
Zandstormen zullen spoedig het
graf van de trawler Friedrich
Albert vullen en in het voorjaar
de bergers de damwand uit het
drijfzand trekken. Was dit de
kostbare generale repetitie
voor het echte goudschip. Ami
Johnsen zegt: „We zijn al eens
eerder zonder geluk gaan bo
ren op een plek waar we een
duidelijk sonarsignaal opvin
gen. Dat was heel spookachtig.
Toen een we een meter of tien
diep zaten verdween het sig
naal. Zoiets zal ons met betere
apparatuur niet meer gebeu-
Hebben de bergers van het fiasco
iets geleerd. „We weten nu dat
de kustlijn sinds 1903 zeker 200
meter naar zee is verschoven",
zegt Arni Johnsen. „Dat geeft
een indruk van de zandafzet-
ting. Volgens oude analen
moet „Het Waapen van Am
sterdam" tijdens de septem-
berstorm van 1667 op een rif
zijn vastgelopen. Een dag later
gleed het schip over die zand-
rug heen, in dieper water. Al
leen de hoge masten staken
nog boven het water uit tot ze
jaren later zouden afbreken.
Doomde rivieren is in de loop
van de volgende eeuwen zo
veel zand aangevoerd dat het
hele schip werd bedekt. We
hebben nu een theorie dat op
grond van de oude beschrijvin
gen en de andere kustlijn „Het
Waapen van Amsterdam" een
paar kilometer westelijker op
deze hoogte moet liggen".
Schok
De schok van het fiasco moet bij
de bergers hard zijn aangeko
men maar de tanige oude man
nen Lauronson en Gudbrands-
son en de jongere romantici als
journalist en kamerlid John
sen geloven nog steeds in hun
doel. Scheepsarcheoloog Gor
tel uit Amsterdam huivert als
hij landinwaarts de nevelwol
ken ziet rond de top van de
grootste gletsjer op IJsland,
Vatna Jokull. „Wat verschrik
kelijk voor al die schipbreuke
lingen. Die hebben dagen door
drijfzand en door rivieren gelo
pen voor ze in de meer be
woonde wereld kwamen".
De kust is hier somber en drei
gend met onafzienbare zwarte
stranden van vulkanisch zand
waar duizenden stroompjes
doorheen kringelen. Iedere
storm verandert de loop van de
rivieren en in de verte staat
dreigend de witte massa van
hety gletsjergebied. Op de IJs
landse televisie hebben des
kundigen deze week verklaard
dat de gletsjer zich nog steeds
uitbreidt. Televisiejournaliste
Sigrun Stefansdottir, die op de
universiteit van Minnesota in
Amerika studeert, vindt die ijs
klomp beanstigend. „De Vatna
Jokull is lelijk en verradelijk",
zegt ze terwijl ze in het vlieg
tuigje klimt dat de pers in an
derhalf uur naar Reykjavik te
rugbrengt. Piloten in dit soort
Kristinn Gudbrandsson, leider
van de IJslandse groep bergers
toont voor de werkput voor de IJs
landse kust, enkele delen van de
Duitse treiler, die daar in 1903 is
vergaan. De IJslandse bergers
dachten hier de wrakstukken van
het in de 17e eeuw gestrande VOC-
schip "Het Wapen van Amster
dam" te vinden.
(Foto ANP)
vliegtuigjes strooien in het
voorjaar vele tonnen aan gras
zaad uit over de met mos be
groeide lavarotsen waaruit IJs
land is opgebouwd. Sigrun
zegt: „Hier en daar krijgen de
sterke grassoorten vat op het
gruis. Maar heel vaak wordt
het door de IJslandse schapen
met wortel en al weggevreten.
Er zijn veel schapen, maar het
is moeilijk om de boeren daar
van te overtuigen. Er wordt nu
ook op het strand gezaaid in de
hoop daarmee de allesbedek-
kende zandstormen in toom te
houden".
Dagtaak
Honorair consul van Nederland,
Ami Kristjansson zegt: „De
nieuwsuitzending van zeven
uur werd zaterdag onderbro
ken over het verkeerde wrak.
Zoiets had ik niet meer beleefd
sinds 1945 toen de bom op Hi
roshima werd bekendge
maakt". De consul, die in 1965
voor het eerst „kippers in blik"
ging verkopen heeft nu een
dagtaak aan het consulaire
werk. Want Holland levert,
zegt hij, vijftien procent van al
le goederen die IJsland invoert
voor een bedrag van maar
liefst 187 miljoen gulden.
Staatssecretaris van Eekelen
van buitenlandse zaken stopte
de afgelopen week op IJsland
voordat hij naar Amerika door
reisde. Op aanraden van de
omvangrijke consul is hij niet
meer bij het scheepswrak gaan
kijken. In plaats daarvan heb
ben beide heren een toeristisch
tochtje gemaakt naar de
dichtstbijzijnde vulkaan waar
Jules Verne zijn fantastische
reis door het hart van de aarde
gen, "want hij kent de bevrijden
de macht van de waarheid".
De Ierse pater Damian Byrne (54)
is op een algemene vergadering
van deze orde in Rome gekozen
tot overste van de Dominikanen,
voor een periode van negen jaar.
Eéh geschikte kandidaat uit de
Derde Wereld gaf er toch de
voorkeur aan, in eigen land te
blijven wonen en werken.
(De Orde van de Dominikanen telt
over de hele wereld 7200 manne
lijke religieuzen, van wie er 280
in Nederland wonen en werken.
De hele dominikaanse familie -
met vrouwelijke religieuzen en
leken - omvat zo'n 123.000 men
sen.
De Evangelisch-Lutherse Kerk
van Finland boekte vorig jaar
een ledenwinst van ruim 18.000.
Rond 91 procent van de bevol
king is daar luthers, dat zijn
4.352.000 leden. Er zit groei in het
aantal volwassenen die kerklid
willen worden.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Stellendam M. A. van den Berg
Aalburg, te Vrouwenparochie
liet beginnen. Ook de waarne
mer van het ministerie van
WVC, de heer Van der Heide,
heeft vlak voor hij naar IJsland
zou gaan, afgebeld. Zijn komst
zou alleen maar als zout op de
open wond hebben gewerkt.
De strijd om het eigendoms
recht van het VOC-schip is
snel onder de tafel gewerkt.
Toch probeert kamerlid John
sen van de Onafhankelijke par
tij het nog even. „Jullie Rijks
museum kan in de toekomst
niet alleen beroemd zijn om
(Fr.) kandidaat mevrouw H. A.
Oosterveld-van Aken Engwie-
rum; bedankt voor Maasdijk J.
M. D. van den Berg Werkendam.
Gereformeerde Kerken: aange
nomen naar Dwingeloo H.
Koetsveld Sliedrecht, naar Bect-
sterzwaag J. van Opstal Opper
does. Gereformeerde Kerken
Vrijgemaakt: beroepen te Gro
ningen J. de Gelder Damwoude.
Overleden. In Amersfoort is de
hervormde predikant dr. H. Bar-
tels (68) overleden. Hij is secreta
ris geweest van de Hervormde
Jeugdraad, van de Centrale voor
Vormingswerk en van de provin
ciale kerkvergadering van
Utrecht en voorzitter van de her
vormde commissie voor kerkor-
delijke aangelegenheden. Nog
steeds was dr. Bartels secretaris
van de visitatoren-generaal
een toezichthoudend college
van de Hervormde Kerk.
Uit Bolsward, Denekamp, Nij
megen, Heerlen en Antwerpen
begint op zondagavond 23 okto
ber een vredesfietstocht die op
29 oktober eindigt bij de landelij-
zijn Rembrandt's maar ook om
•een heel schip van de Verenig
de Oostindische Compagnie.
Wij vinden dat het in Holland
thuishoort. Het is jullie cultu
rele erfgoed. Maar we hebben
ook een ander plan uitgedacht.
Als geen land het schip kan be
talen kopen wij een oude olie
tanker -en bouwen daar „Het
Waapen van Amsterdam" in op
om er als tentoonstelling de he
le wereld mee rond te varen.
Dat noemen wij IJslanders
denken in het groot".
ke demonstratie tegen de kern
wapens in Den Haag. De organi
satie berust bij de 'Franciskaan-
se Samenwerking', de overkoe
peling van orden, congregaties,
groepen en anderen die in het,
voetspoor van Franciscus willen
gaan.
De deelnemers zullen onderweg
bij groepen, kloosters en paro
chies aanleggen om de vredes
groet van Franciscus door te ge
ven en zich te bezinnen op vre
desvraagstukken.
De 'routeleider' voor de fietstocht
uit Heerlen is de Leidse pater
Kees van Vliet (Plantage 16).
Het centrum 'Jongeren op weg'
in Assel (bij Apeldoorn) -
rooms-katholiek maar met oebu-
menische inslag - houdt in sa
menwerking met 'Pax Christi
Nederland' op 7, 8 en 9 oktober
een vredesweekeinde voor jon
geren. De gesprekken gaan over:
'vredesbewegingen, wat doen ze,
waar staan ze voor en wat kan
jouw plaats daarin zijn?'
Voor meer inlichtingen: Pomphui-
weg 106, 7346 AN Hoog Soeren,
telefoon 05769-201.
J\V Anglikaanse bisschop Henry Okullu:
alle bestaande
berooidheid, corruptie, wapenin-
voer en wapenmisbruik, milita
risme, uitputting van natuurlijke
hulpbronnen, ondervoeding en
verkrachting van de mensen
rechten.
Secretaris-generaal dr. Homer
Jack van de conferentie drong er
bij de kerken op aan, hun pogin
gen om oorlog te voorkomen te
verdubbelen. Van de 36 armste
landen in de wereld liggen er 22
in Afrika. Meer dan de helft van
de onbebouwde grond is Afri
kaans. Zes van elke tien Afri
kaanse kinderen gaan elke
avond met honger naar bed. En
dat terwijl Afrika in staat zou
zijn om, niet alleen zichzelf maar
de hele wereld te voeden.
Het doel van deze conferentie is,
zich te bezinnen op de rol die de
religie in het vredesproces van
Afrika kan spelen.
Paus over vrouw
De uitsluiting van de vrouw van
het priesterambt heeft niets te
maken met discriminatie, zei de
paus in Rome tot de Amerikaan
se bisschoppen die op dit ogen
blik hun vijfjaarlijkse bezoek aan
het Vaticaan brengen. Volgens
de paus rust dit kerkelijke stand
punt op de eigen opvatting van
Christus over het priesterschap.
Bisschoppen moeten elke steun
weigeren aan personen en groe
pen die 'in naam van vooruit
gang, gerechtigheid of barmhar
tigheid' de vrouw tot het prieste
rambt willen toelaten. Deze men
sen schaden juist de waardigheid
van de vrouw, meent de paus.
Het kerkhoofd herinnerde zijn
Amerikaanse ambtsbroeders er
aan, dat voorechtelijke sexuele
relaties, voorbehoedmiddelen en
praktizering van homosexuali-
teit in strijd zijn met de geldende
rooms-katholieke moraal. Hij
veroordeelde echtscheiding en
riep op tot bescherming van het
menselijk leven, van de ontvan
genis af aan.
Juist omdat de bisschop medelijden
kent en de menselijke zwakheid
begrijpt, zal hij de in onze tijd
vaak aangevochten waarheden
zonder twijfel of dubbelzinnig
heid moeten verkondigen, zo mo
tiveerde de paus zijn opstelling.
De bisschop mag niet onnodig
kwetsen of zich van zijn toehoor
ders vervreemden, maar hij moet
de waarheid wel duidelijk zeg-
door
Roelie Meijer
PAGINA 17
