Operatie nieuwe stijl:
niet meer buiten westen
~y~
m
Jan Nagel: vat vol tegenstrijdigheden
Anesthesisten praten in Leiden IntGfVlöW
over pijnbestrijding
DONDERDAG 1 SEPTEMBER 1983
PAGINA 19
I TRIJFEL
DOOR
sf NICO
IMk SCHEEPMAKER
In Spanje zaten we tijdens onze
vakantie in Cadaquès, een stadje
met zo'n 12.000 inwoners (Frane-
ker). Of eigenlijk zaten we niet in
Cadaquès, maar een kleine drie ki
lometer daarbuiten, op een heuvel
met wat villaatjes daartegen: bij
elkaar misschien 200 inwoners tel
lend. Elke ochtend kwam daar de
vuilniswagen langs, bemand met
drie mannen. En als ik zeg: elke
ochtend, dan bedoel ik ook elke och'
tend, dus ook zaterdag en zondag.
Nu moet dat natuurlijk ook wel in
zulke warme landen (in Athene
komt de vuilnisman ook elke och
tend langs), vanwege de volksge
zondheid, maar het was deze zomer
in Broek in Waterland toch niet
veel koeler dan in Cadaquès, en
toch kwam ook toen de vuilniswa
gen maar één keer per week langs.
Ook met drie man. Want vaker
schijnt niet meer te betalen te zijn.
Alle huizen in Cadaquès (de meesie
zijn witgeschilderd, en staan aan
oude, tegen de berg op slingerende,
smalle straatjes) hebben een schar
nierende haak aan hun voorgevel,
die op reikhoogte is aangebracht.
Daaraan hangen de bewoners hun
plastic zak met huisvuil, of plastic
emmer of lege verfbus, die dan, na
leeggekieperd te zijn in de vuilnis
wagen, weer aan de haak wordt te
ruggehangen door de vuilnisman.
Een mooi systeem. De straatjes zijn
smal, dus staan de zakken niet in
de weg voor de wandelaars, auto
mobilisten en Vespa-berijders. De
honden en katten kunnen er niet
bij, om ze open te scheuren. En de
vuilnismannen hoeven niet elke
keer te bukken. Misschien is de
laatste reden wel de doorslagge
vende, zoals je tegenwoordig bij de
tandarts niet langer rechtop zit
maar moet gaan liggen. Dat is niet
omdat het boren, peuteren en vul
len daardoor gemakkelijker en
pijnlozer gaat, maar omdat de
tandartsen op die manier minder
gauw last krijgen van hun rug.
Amsterdam, die schone stad, die is
gebouwd op palen... U kent dat ver
sje wel. Inmiddels mogen we rustig
stellen dat Amsterdam geen schone
stad meer is, en dat ze inmiddels op
Amsterdammertjes is gebouwd. U
weet wel, die bruine, penisvormige
paaltjes die je tegenwoordig a
ƒ1.75 ook als chocolaadje kunt ko
pen. Zijn de Amsterdammers van
die slordevossen? Ik denk het niet.
Al in de vroege middaguren kun je
in de binnenstad uitpuilende prul-
lebakken zien staan, waar je je
frietzakje dan in godsnaam maar
naast gooit. Met andere woorden:
die bakken worden niet vaak ge
noeg geleegd, de stadsreiniging
schiet tekort, om welke plausibele
reden dan ook. Het Koepelkwar
tier, de wijk begrensd door de Sin
gel, het Kattengat, de Spuistraat,
de Prins Hendrikkade en de Nieu-
wendijk, gaat daar nu in samen
werking met de stadsreiniging iets
aan doen. Het personeel van de
Koepelkwartier krijgt onbeperkt
schoonmaakmateriaal ter beschik
king en mag gratis op de vuilboot
storten. Gistermiddag werd hier
voor (en voor allerlei andere be
moedigende activiteiten, maar ik
heb alleen maar verstand van huis-
vuil), het startschot gegeven door
burgemeester Van Thijn, die met
ambtsketen om een hoopje zorvul-
dig bijeengeveegd.vuil ter grootte
van een molshoop met een nieuwe
stadsreinigingsschep in een milieu
vriendelijk groen geschilderde
vuïlnisdriewieler overhevelde. Hij
kreeg daarvoor een applausje van\
de omstanders, die minder ver
baasd waren dat hij de taak van
burgemeester kon vervullen, dan
dat hij in staat bleek dat hoopje
vuil op te scheppen. Een twaalftal
fotografen legde deze gebeurtenis
voor de geschiedenis vast.
Toch durf ik er wat om te verwed
den dat menige krant vandaag
niet deze kardinale actie in beeld,
heeft gebracht, maar een foto van
het gesprek dat de burgemeester
een tiental minuten met een viertal
bewoners van het Wijers kraak
pand had. Ik word altijd gefasci
neerd door de „uniformen" die je
bij zo'n gelegenheid ziet. De burge
meester met zijn ambtsketen is er
eentje. Een stuk of vier agenten in
zomeruniform onderscheiden zich
duidelijk van de rest, maar niet
minder duidelijk zijn de punkige
krakers van de overige aanwezi
gen te onderscheiden. Die op hun
beurt zijn weer gemakkelijk in drie
groepen onder te brengen: de offi
ciële genodigden (das, net pak, net
voorkomen), de fotografen en
schrijvende pers (netjes, maar
meestal zonder das). Uitzonderin
gen daargelaten. De krakers, hoe
wel buurtbewoners in het Wijers
Gebouw, bleken niet te zijn uitge
nodigd (maar ze kregen wel ge
woon de hapjes aangeboden).
Waarom niet? Omdat ze net buiten
het Koepelkwartier zitten, zei orga
nisator Jules B. Farber. Alweer een
schandaaltje de mist in geboord.
Een van de krakers vertelde dat het
Koepelkwartier geadverteerd had
voor een Nederlands sprekende
vuilnisman. Aha, discriminatie?'.
Nee, zei de manager, we wilden ie
mand die met de mensen kon pra
ten over dag en tijd waarop zij hun
huisvuil buiten zetten, het mag ook
een Nederlands sprekende gastar
beider zijn. Alweer dus geen schan
daal! „Jullie houden jullie erg rus
tig", zei ik tegen de krakers. „Zo
zijn we", antwoordde een van hen,
„maar onze tijd komt nog wel".
LEIDEN - Regionale anesthesie - een uitgebreide vorm
van plaatselijke verdoving - wordt in het Academisch
Ziekenhuis Leiden steeds meer toegepast. Praktisch elke
operatie, met uitzondering van de hoofd- en hersenopera
ties, zou kunnen worden uitgevoerd met behulp van deze
vorm van verdoving.
Deze ontwikkeling op het gebied van de anesthesie
maakt het mogelijk dat patiënten na operaties sneller
herstellen. Ook is de kans om het slachtoffer te worden
van een narcosefout veel geringer geworden.
Tenminste, dat is de stellige overtuiging van dr. J.W. van Kleef, die
als anesthesist is verbonden aan het Leids Academisch Zieken
huis. Komende vrijdag en zaterdag wordt er in de Stadsgehoorzaal
in Leiden een congres gewijd aan deze veelbelovende ontwikke
ling; een congres waaraan driehonderd deskundigen uit binnen-
en buitenland deelnemen. Ook zal aandacht worden besteed aan
de toepassingen in de verloskunde ("pijnloos bevallen") en aan de
pijnbestrijding na de operaties.
Vooruitlopend op zijn lezing vertelt anesthesist Van Kleef vast
wat over zijn bevindingen met de regionale anesthesie.
"Bij regionale anesthesie kan men bepaalde delen vanNhet lichaam
tijdelijk uitschakelen door de patiënt te injecteren op ë^n centrale
plaats. Met dit verdovende middel dat qua samenstelling niet veel
verschilt van dat wat de tandarts gebruikt, kan dus heel gericht
een deel van het zenuwstelsel buiten werking worden gezet", legt
dr. J.W. Van Kleef uit.
"Een voordeel voor de patiënt is, dat hij bij zijn volle bewustzijn
blijft. Ook wordt hij niet met hinderlijke bijverschijnselen zoals
sufheid en misselijkheid geconfronteerd.
Dat deze techniek tot nu toe slechts in een klein aantal ziekenhui
zen wordt toegepast wijt Van Kleef nog aan de onbekendheid.
"Pas de laatste twee jaar wordt over deze toepassing veelvuldig
gepubliceerd in onze vakbladen. Daarvoor stonden de meeste
anesthesisten er zeer huiverig tegenover. De verhalen uit Ameri
ka, waar men al langer deze techiek gebruikt, werden steeds met
de nodige scepsis ontvangen.
Nu nog vindt men onder de anesthesisten uitgesproken voor- en
tegenstanders", vertelt Van Kleef. "Wel merk je dat de tegenstan
ders er steeds genuanceerder over gaan denken. Voor bepaalde
patiënten is het namelijk écht een uitkomst. Denk aan longpatiën
ten die op deze manier niet hoeven te worden beademd of aan
oudere mensen die zo'n operatie veel gemakkelijker zullen kun
nen doorstaan".
En dan hebben we het nog niet over de bezuinigingen. Van ver
schillende kanten is er grote belangstelling voor een snellere be
handeling van patiënten. In Nederland behoort de gemiddelde
verpleegduur tot de langste ter wereld. Omdat te veranderen zul
len er steeds meer ingrepen, zoals kleine operaties en onderzoe
ken, waarvoor men nu enige dagen in het ziekenhuis wordt opge
nomen, poliklinisch of in 'eendagsbehandeling' worden gedaan.
De regionale anesthesie sluit daar goed op aan. De patiënt is blij
dat hij zo snel al naar naar huis mag en er worden soms duizenden
guldens per geval bespaard.
Eigenlijk begrijpt Van Kleef de huiver onder enkele van zijn vak
genoten niet helemaal. Resumerend constateert hij dat de voorde
len ervan toch bijzonder groot zijn.
Anesthesist Van Kleef: "Ik zou me op een gegeven moment de situatie kunnen voorstellen dat mensen
gaan zeggen: 'ik zou door die en die anesthesist willen worden geholpen, zoek daar maar een chirurg bij'.
Nu gaat dat altijd omgekeerd".
Op de vraag of de patiënt in het
AZL zelf kan- kiezen voor re
gionale of algehele anesthesie
zegt hij: "In eerste instantie
niet. Wij leggen de patiënt voor
wat we gaan doen. Blijkt de pa
tiënt echter grote bezwaren te
hebben tegen de regionale
anesthesie, dan zullen we onze
beslissing niet doorzetten.
Maar vaak is het de angst voor
het onbekende. Zij denken dat
ze nog van alles zullen zien en
voelen. Na gesprekken met pa
tiënten die al een operatie heb
ben ondergaan, horen ze pre
cies dat dat niet het geval is. De
reacties achteraf zijn bijna al
tijd gunstig".
De ogen van Van Kleef gaan glin
steren bij de volgende medede
ling: "Ik zou me op een gege
ven moment wel de situatie
kunnen voorstellen dat men
sen gaan zeggen: 'ik zou door
die en die anesthesist willen
worden geholpen, zoek daar
maar een chirurg bij. Nu gaat
dat altijd nog omgekeerd".
het eigenlijk helemaal geen
nieuwe techniek is. Om dat te
verklaren moet je teruggaan
naar het begin van deze eeuw.
Omstreeks 1900 kwamen de lo
kale en regionale anesthesie
tot een grote bloei; alleen zorg
den de chirurgen toen zélf voor
de toediening ervan. In die tijd
zijn al die technieken zelfs
zorgvuldig beschreven".
Narcotiseur
De algehele narcose raakte pas in
zwang op het moment dat de
chirurg voor de verdoving de
hulp van een persoon inriep,
die men korte tijd later 'narco
tiseur' zou gaan noemen. Deze
narcotiseur beschikte niet over
zo'n gedegen kennis van de
anatomie als de chirurg. Ge
volg: na enkele fouten werd al
gauw de voorkeur gegeven aan
de algehele narcose boven de
lokale en regionale verdoving.
Nu men zich pas narcotiseur of
liever anesthesist kan noemen
na voltooiing van een gedegen
studie - vier tot vijf jaar specia
lisatie na het artsenexamen - is
men de regionale anesthesie
gaan herontdekken.
Van Kleef: "De farmaceutische
industrie heeft daar ook een
hand in gehad. De locale ver
dovende middelen die we nu
gebruiken zijn in de loop van
de tijd natuurlijk ook steeds
beter geworden". Van Kleef
stipt nog even aan waarom hij
anesthesist wil worden ge-
door
Saskia Stoelinga
het spierstelsel en andere re
gelsystemen in het lichaam on
gemoeid worden gelaten. Het
herstel verloopt daarna ook
sneller.
Hetzelfde geldt voor kankerpa
tiënten. Vaak worden deze
mensen compleet platgespo-
ten. Met de pijnbestrijdings-
technieken waarover we nu be
schikken kunnen we op een
veel effectievere en aangena
mere manier de pijn verlich
ten. Een ander voorbeeld is de
patiënt met een zware ribfrac-
tuur. Met een regionale verdo
vingsprik kan hij pijnloos blij
ven doorademen. Voor gordel
roos blijkt het ook heel effec
tief te zijn. Het verdwijnt snel
ler en de vervelende na-pijn
treedt in de meeste gevallen
niet meer op".
Bevallingen
noemd: "Narcotiseur is veel te
beperkt. Ons werkterrein ligt
niet alleen in de operatieka
mer, maar ook daarbuiten".
Automatisch komen we op het
punt van de pijnbestrijding na
bij voorbeeld een zware open
hartoperatie. "Door regelmati
ge toediening van een verdo
vend middel via een catheter
die is ingebracht bij het rugge-
merg kunnen we de patiënt
zonder problemen door de
pijncrisis heenhelpen, terwijl
"En deze techniek kan ook wor
den toegepast bij bevallingen",
zegt hij gretig. De anesthesist
gaat er vanuit dat vrouwen het
een ideale situatie vinden om
pijnloos te bevallen. "Tja, ik
weet dat er ook op dit front de
nodige tegenstanders zijn te
vinden. Veel Nederlandse gy-
nacologen beweren dat vrou
wen er niet veel behoefte aan
hebben om pijnloos te beval
len. Zij vinden dat de vrouw op
eigen kracht de bevalling moet
kunnen doorstaan.
Een moeilijke zaak. Het is nog
zo'n traditie hier. Ik weet niet
of vrouwen die pijn zo prettig
vinden. Nu de mogelijkheden
er zijn om pijnloos te bevallen
moet elk echtpaar zelf kunnen
uitmaken wat ze wilt. Het is
een keuze. Bij vrouwen die een
keizersnede moeten onder
gaan wordt deze techniek wel
weer toegepast: de geboorte
van je kind bewust meemaken
is toch het mooiste wat er is?".
Ondanks deze vooruitgang is er
toch nog heel veel wetenschap
pelijk onderzoek nodig om de
pijnbestrijdingstechnieken te
vervolmaken. Het zoeken naar
een veilige dosering staat nog
steeds bovenaan het lijstje.
"En er wordt nog steeds naar
stoffen gezocht die met zo min
mogelijk schadelijke effecten
toch een hele gunstige werking
hebben. Alles is op dit moment
nog voor verbetering vatbaar.
Op het congres hopen we al dit
soort zaken te bespreken", ver
telt Van Kleef.
Fouten
Tot slot wat kan er fout gaan bij
regionale anesthesie? "Te
veel", zegt hij rustig. "De prik-
techniek kan niet goed zijn.
Het verdoofde gebied kan op
een bepaald moment te groot
zijn of opeens kan blijken dat
de patiënt de stof niet meer
kan verdragen. In het alge
meen durf ik te stellen dat onze
handvaardigheid beter moet
zijn én wij nog meer op de
hoogte moeten zijn van dingen
die voor, tijdens of na een ope
ratie kunnen gebeuren.
Toch denk ik dat de complicaties
waarover professor Smalhout(
bekend anesthesist uit
Utrecht) het vaak heeft gehad,
bij de regionale anesthesie veel
minder zijn. Ik weet dat haast
zeker".
DEN HAAG (GPD) - In 1974 be
schrijft Joris van den Berg
hem in de VARA-gids als een
„bescheiden, rustige figuur",
die graag op de achtergrond
blijft. Drie jaar geleden noemt
oud-VARA-voorzitter André
Kloos hem in een interview
met Bibeb in Vrij Nederland
„iemand voor wie ik in geen
enkel opzicht waardering
heb". De man om wie het hier
gaat heet Jan Nagel (44), om
wiens tijdelijke benoeming tot
eindredacteur van VARA's ac
tualiteitenrubriek Achter het
Nieuws een conflict is losge
barsten, dat zo hoog is opgelo
pen dat de leiding van de VA
RA woensdag heeft besloten
het programma voorlopig op te
doeken.
Wie is Jan Nagel, voor wie de
grote meerderheid van de
ploeg van Achter het nieuws
allergisch heet te zijn? Een
duik in de archieven maakt
snel duidelijk dat hij zijn leven
lang - zacht gezegd - een om
streden figuur is geweest.
Vrienden noemen hem be
trouwbaar, aardig, intelligent,
een man met een geheugen als
een olifant, soms een beetje
een rotzak maar geen stieke
me. Zijn vijanden kennen geen
genade: Nagel is een stoker,
een aartsintrigant die geen
middel ongebruikt laat om zijn
doel te bereiken.
Marcel van Dam zei ooit over
hem: hij heeft maar één ideolo
gie, en dat is Jan Nagel. Een
door
Peter Huysman
medewerker van het succesrij
ke VARA-radioprogramma „In
de Rooie Haan", waarvan Na
gel eindredacteur was, gaf eens
de volgende kwalificatie: hij
heeft het vermogen om andere
mensen in hun waarde te laten
en ze toch te laten doen wat hij
wil. Een uitstekende eigen
schap, maar een onvriendelijk
woord daarvoor is manipula
tie.
De carrière van Nagel heeft zich
afgespeeld binnen de politiek
(hij is bij de verkiezingen van
deze week net uit de boot ge
vallen als lid van de Eerste Ka
mer) en de omroep. Als Nieuw-
Linkser van het eerste uur
werd hij al op zeer jeugdige
leeftijd benoemd in het dage
lijks bestuur van de Partij van
de Arbeid. Hij zorgde er toen al
voor dat die periode niet onop
gemerkt aan het publiek en
vooral aan de eigen Rode Fa
milie voorbijging.
Hij had het aan de stok met
hooggeplaatste partijgenoten
als Anne Vondeling over „on
gewenste" publikaties in Na
gels Pvd A-jongerenblad De
Kapitalist. Hij liet de toenmali
ge burgemeester van Amster
dam, Samkalden, in een tele
gram weten dat deze beter kon
opstappen omdat hij de pro
vo's zo onheus liet behandelen.
Andere PvdA-„bonzen" als
Van Hall, Den Üyl, Tans, Pa-
tijn en Nederhorst kregen er
van Nagel evenzeer van langs.
Ook met Thomassen, toen eer
ste burger van Rotterdam, lag
hij overhoop over de partijlijn.
Eén keer viel vrijwel de gehele
socialistische gemeenschap
over hem heen. Dat was toen
hij het waagde om in het open
baar mee te delen dat de PvdA
de aanluiting met de jeugd vol
ledig had verloren.
Maar niet alleen zijn eigen partij
was voor Nagel voorwerp van
ongezouten kritiek. In zijn
streven naar een belangrijke
poltieke positie, die hij overi
gens nooit werkelijk bereikte
(hij had Tweede-Kamerlid wil
len worden), botste hij met tal
van andere personen en instan
ties. Zo haalde hij zich de haat
van een clubje Veronica-mede-
werkers op de hals, nadat hij
het gerucht had verspreid dat
deze mensen een baantje bij de
NOS ambieerden.
Hij ontkwam met moeite aan een
strafvervolging nadat hij voor
de radio het optreden van de
hoofdstedelijke politie bij rel
len in 1967 als „schofterig" had
betiteld. Voor de microfoon
van de (toen nog) Nederlandse
Radio Unie verklaarde hij dat
men maar het beste zijn abon
nement op het dagblad De Te
legraaf kon opzeggen.
Zijn loopbaan bij de omroep (de
VARA) heeft zich al evenmin
geruisloos voltrokken. Welis
waar bracht hij opvallende
successen op zijn naam door
van radioprogramma's als Mul
tiplex, Uitlaat, Dit is het begin
en vooral „In de Kooie Haan"
enthousiast beluisterde rubrie
ken te maken, maar steeds
weer dook zijn naam op in de
sfeer van intriges en hoog oplo
pende meningsverschillen.
Ook bij de VARA had hij de top
willen bereiken (omroepsecre-
taris), maar opnieuw slaagde
hij daar niet in door de omstre
denheid van zijn persoon. Een
hoogtepunt was het conflict
rond de toenmalige VARA-
voorzitter en oud-vakbondsbe
stuurder André Kloos. Nog
steeds wordt Nagel in kringen
van de rode omroep verweten
dat hij ervoor gezorgd heeft dat
Kloos van het omroeppodium
verdween.
Als voorzitter van de onderne
mingsraad (pikant is dat die
zelfde ondernemingsraad nu
stelling heeft genomen tegen
de benoeming van Nagel tot
eindredacteur-ad interim van
Achter het Nieuws) plaatste hij
zich nog meermalen in de
schijnwerper van de publici
teit. Het tv-personeel nam hem
vier jaar geleden bijvoorbeeld
hoogst kwalijk dat hij zonder
inspraak de benoeming van tv-
Jan Nagel: (Foto anp»
directeur Maurice Koopman
(een „persoonlijke vriend")
had goedgekeurd.
De 'pragmaticus' Jan Nagel, Am
sterdammer van geboorte, ge
trouwd en twee kinderen, is
voor mensen uit zijn directe
omgeving een vat vol tegen
strijdigheden. „Spijkerhard"
aan de ene kant, maar tegelij
kertijd „aardig, lief zelfs" (zo
als zijn vriend Joop van Zijl
hem eens noemde). Altijd in
gevecht met autoriteiten, om
dat hy daar een bloedhekel aan
heeft, maar aan de andere kant
zelf ook een echte 'baas'. Een
jongen die destijds geen kans
zag zijn hbs-B-diploma te be
halen, maar niettemin met gro
te nauwkeurigheid en snelheid
problemen weet te analyseren
en op te lossen.
