din monddood
Meeste
Gdansk zijn
S'
Geen hetze,wel grondig verzet tegen Zuid-Afrika
Oud-Afrika-secretaris hervormde zending:
Een
opgetogen
Lech Walesa
onder-handeli
ngen met de
Poolse
autoriteiten.
WOENSDAG 31 AUGUSTUS 1983
De voorpagina is de voorgevel van
de krant. De deftigste voorgevel die
ooit vertoond werd, was van The Ti
mes, die tot voor een jaar of twintig
de hele voorpagina vulde met klei
ne annonces. Deftig maar mallotig.
Minder deftige kranten plegen de
voorpagina vol te proppen met zo
veel mogelijk berichten, of eigenlijk
eerste alinea's van berichten, die
binnenin de krant worden voortge
zet. Ikzelf heb een zwak voor kran
ten die hun voorpagina niet alleen
met het belangrijkste binnen- en
buitenlandse nieuws vullen, maar
ook wat ruimte vrijhouden voor se
rieus v of minder serieus commen
taar. De Volkskrant had heel vroe
ger een flink uit de kluiten gewas
sen stuk van Godfried Bomans op
de voorpagina van de zaterdag
krant, en dat vond ik heel juist, ook
al had de inhoud geen betrekking
op het actuele nieuws. Op die ma
nier bracht De Volkskrant niet het
belangrijkste nieuws van de we
reld op de voorpagina, maar het
belangrijkste stuk van de krant, -
want daar keek je naar uit, naar
Bomans.
Zo'n column-achtig stuk op de
voorpagina zie je niet meer, noch
in Nederlandse noch in buitenland
se kranten. Dat wil zeggen... Maar
daar kom ik straks nog op terug.
Toen Simon Carmiggélt in Het Pa
rool zijn ritme van zes Kronkels per
week verlegde naar één Kronkel op
zaterdag, heb ik hoofdredacteur
Wouter Gortzak, met wie ik nog op
school heb gezeten, aangeraden de
Bomans-truc toe te passen: Car
miggélt in de zaterdagkrant op de-
voorpagina'. Je eerbiedwaardigste
medewerker op de eerbiedwaar
digste plaats! Maar een goede raad
van buitenstaanders wordt nooit
ter harte genomen, dat weet Een
van de mooie dingen van de Leeu-'
warder Courant is de dagelijkse
rechterkolom op de voorpagina
waarin een der hoofdredacteuren
een commentaar schrijft met es
sayistische inslag. Er zijn meer
kranten die een hoofdredactioneel
commentaar op de voorpagina
plaatsen (en daarbij zijn, tot mijn
vreugde, ook veel GPD-kranten),
maar één bepaalde, typisch Franse
versiering van de voorpagina ont
brak tot nu toe in de Nederlandse
kranten: het „entrefilet". Een kort
stukje, van zo'n 80 tot 100 woorden,
waarin op literair-humoristisch-
kritisch-wijsgerige wijze commen
taar wordt gegeven op iets actu
eels. In Le Monde schreef de mij on
bekende Bruno Frappat gisteren
een slap entrefiletje, dat ik niet zal
citeren, op de voorpagina van
France-Soir stond, ongetekend, dit:
„Omdat onze vliegtuigen nu ge
kaapt worden, omdat onze consu
laten worden opgeblazen, omdat ze
aanslagen plegen op onze luchtha
vens, terwijl de twee supermachten
die de planeet besturen helemaal
geen agressie te verduren hebben,
moeten we een keus maken: of
Frankrijk maakt iedereen bang, of
niemand is meer bang voor Frank
rijk. Natuurlijk dragen wij ertoe
bij om de tweede hypothese geloof
waardig te maken door te hopen
dat ze onze bommetjes als „quanti-
té négligeable" zullen beschouwen,
en door onze dappere parachutis
ten in vreedzame instructeurs te
transformeren. Zouden we zwak
genoeg zijn geworden, dat ze het
ons niet meer vergeven dat we over
al onze neus in steken? Betreurens
waardige situatie, én zonder uit
zicht, én zonder beloning. Er is ven-
daagdedag voor de zondebokken
niet meer hoop dan voor het geitje
van meneer Seguin".
Dat laatste slaat op een beroemd
verhaal van Alexandre Dumas,
over een geitje dat alle goede raad
in de wind slaat en toch de wijde
wereld intrekt, waar hij door de
wolf wordt aangevallen. Hij vecht
dapper, maar wordt toch opgevre
ten...
En dan was er gisteren nog het en
trefilet van Stoker op de voorpagi
na van de Volkskrant... Want voor
het eerst in de Nederlandse dag
bladjournalistiek heeft een krant
sinds deze week elke dag op de
voorpagina zo'n kort stukje'. In te
genstelling tot die Franse entrefi
lets geschreven door één man: Hogo
Brandt Corstius. Overigens zeer te
gen zijn zin onder zijn oude pseu
doniem Stoker, terwijl hij het liever
ongetekend had gedaan, of anders
de naam Kraak had voorgesteld. Ik
hoop dat dit voorbeeld navolging
krijgt bij andere kranten want het
voorpagina-entrefilet is een mooie
vorm. Maar dan liefst nog korter
dan Stoker, die maximaal 160
woorden mag gebruiken. Bijvoor
beeld:
„Een handelaar die anderhalf mil
joen nondescripte tandenborstels
uit Korea had geïmporteerd en die
als Noorse Jordan-tandenborstels
had willen slijten, is tot een half
jaar gevangenisstraf veroordeeld.
Hij wilde iets slechts voor iets goeds
laten doorgaan. Ook is een man
gearresteerd, die Heineken wilde
chanteren door te dreigen iets in de
bierblikjes te doen. Hij wilde iets
goeds voor iets slechts laten door
gaan. Wat zou hij erin hebben wil
len stoppen? Amstelbier?". (70
woorden).
Vandaag is het drie jaar
geleden dat in Polen de
beroemde Overeen
komst van Gdansk werd
ondertekend. Sindsdien
is veel vergeten over de
moeilijkheden van des
tijds, toen tot het aller
laatste moment het
doorgaan van de onder
tekening onzeker was en
de stakers verwachtten
dat de regering de mili
tia of zelfs het leger te
gen hen zou inzetten.
Het begon allemaal met een po
ging van de regering de prijs
van levensmiddelen, in het bij
zonder die van vlees, te verho
gen. De aankondiging van de
prijsverhogingen op 1 juli
werd prompt gevolgd door een
urenlange staking in de Ursus
tractorenfabrieken vlakbij
Warschau, waaraan 17.000 ar
beiders deelnamen. Toen al
grepen vooraanstaande leden
van de dissidentenbeweging
KSS-KOR, onder leiding Van
Jacek Kuron, in. Zij stelden
zich achter de stakers en tra
den op als woordvoerders.
Ondanks onderhandelingen
breidden de stakingen zich
snel over heel Polen uit. De re
gering - onder Gierek als partij
leider en Edward Babiuch als
premier - hield voet bij stuk.
Toen Gierek op 27 juli voor een
vakantie en een ontmoeting
met de Russische staats- en
partijchef Leonid Brezjpjev
naar de Krim vertrok, werd er
in ten minste honderd fabrie
ken gestaakt. Regeringsdele
gaties raasden kris-kras door
het land om loonsverhogingen
van 20 procent aan te bieden.
Op 8 augustus staakten de ar
beiders in 150 fabrieken.
Overeenkomsten
Op 14 augustus gaan de arbei
ders van de scheepswerven in
Gdansk naar hun werk en wei
geren de werf te verlaten. Zo'n
50.000 arbeiders zeggen dat zij
in staking blijven totdat de re
gering een pakket overeen
komsten, waaronder het recht
op vrije vakbonden, heeft on
dertekend. De stakingen in
Gdansk waren uitgebroken na
dat Anna Walentynowicz, een
kraanmachiniste en voorvecht
ster voor een vrije onafhanke
lijke vakbond van het eerte
uur, ontslagen was.
Zonder dat de politie, die in gro
te aantallen rondom de Lenin-
werf was samengetrokken, het
merkte, ging een kleine figuur
over de muur van de werf naar
binnen: Lech Walesa, even
eens een vroegere scheeps
werfarbeider, die zijn baan had
verloren wegens zijn vak
bondsactiviteiten en er zes jaar
gevangenis op had zitten.
Op 15 augustus keert partijleider
Gierek, een week eerder dan
was voorzien, naar Polen te
rug. Er worden manoeuvres
van de Warschaupactlanden
langs de Poolse grens aange
kondigd. Eveneens op 15 au
gustus komt het MKS, het
coördinerende stakingscomité,
tot stand. Daarin hebben 42
vertegenwoordigers van 21 sta
kende fabrieken en bedrijven
in Gdansk en omgeving zit
ting.
Mis
In het daaropvolgende weekein
de dragen drie priesters, met
toestemming van bisschop
Kaczmarek, op de scheepswerf
een mis op voor de stakers.
Kardinaal Stefan Wyszynski,
die in het zuidelijke mijnge-
"De situatie in Zuid-Afrika roept
ons niet op tot liefdeloze hetze
maar wel tot grondig verzet. Het
kan niet in overeenstemming zijn
met Gods koningschap, dat zwar
te mensen nota bene in hun ei
gen werelddeel'. - buiten hun wil
en zonder mogelijkheden tot ver
weer naar delen van Zuid-Afri
ka worden overgebracht die ze
voortaan hun 'thuisland' moeten
Dat schrijft ds. J. M. Hoekstra, tot 1
september vorig jaar secretaris
'Afrika' van de hervormde Raad
voor de Zending (Oegstgeest),
vandaag in een commentaar in
het gereformeerd-hervormde
zendingsblad 'Vandaar'. Hij gaat
daarmee in op het verwijt aan het
adres van de zending dat ze mee
doet aan de hetze tegen Zuid-
Afrika. Er zijn kerkmensen die
vinden, dat de zending zich bij
haar beschouwingen over dit
land buiten de opdracht van
Christus beweegt, terwijl Zuid-
Afrika niet eens tot haar zen-
dingsgebied behoort. In brieven
aan de zending komt het woord
'hetze' meermalen voor.
In zijn commentaar gebruikt de
vroegere Afrika-secretaris het
bied onderweg is, zegt dat de
eisen van de arbeiders ge
rechtvaardigd zijn, maar roept
op tot kalmte en spreekt zich
uit tegen geweld.
Op 18 augustus komt het polit
bureau van de Poolse commu
nistische partij bij elkaar,
waarna het staatshoofd Hen-
ryk Jablonski, samen met de
toekomstige opvolger van Gie
rek, Kania - als lid van het po
litbureau verantwoordelijk
voor veiligheidsaangelegenhe
den - naar Gdansk reizen om
daar met de plaatselijke eerste-
partijsecretaris Tadeusz Fisz-
bach te overleggen.
De stakingen breiden zich intus
sen verder uit. En niet alleen
naar de andere havens langs de
Baltische kust, maar ook naar
het zuiden van het land, in het
bijzonder naar de hoogovens
van Nowa Huta vlakbij Kra-
kau.
Op 20 augustus worden 14 leden
van het KSS-KOR opgepakt.
Hun functie van woordvoerder
is nu langzamerhand die van
adviseur van de verschillende
stakingscomités geworden.
De Sowjet-Unie, die tevoren
voor de eerste keer in de eigen
media melding heeft gemaakt
over de onlusten in Polen, be
gint met het storen van de
Poolstalige uitzendingen van
Westerse omroepen.
Op 21 augustus wordt vice-pre
mier Mieczyslaw Jagielski, die
intussen gepensioneerd is, tot
hoofd van een onderhande
woord 'verzet'. En dat is naar zijn
vaste overtuiging zeer op zijn
plaats.
"Het is een hemeltergend schan
daal, dat mannen, vrouwen en
kinderen op een onmenselijke
manier van elkaar worden ge
scheiden en niet de geringste
kans krijgen voor een gezinsle
ven, laat staan een christelijk ge
zinsleven. Het is niet waar, dat
een toekomstvisie aan de oor
sprong van deze politiek ligt. Het
is toekomstangst. En daarvan
zijn miljoenen mensen het
slachtoffer. Daartegen voeren
wij geen hetze maar tekenen vi)
als christenen grondig verzet
De wereld, zegt Hoekstra, vraagt
om een diepgaande bestudering
van alle veranderingen die het.
gevolg zijn van politieke, econo
mische, technische en sociale
ontwikkelingen. "Het blijkt
vaak, dat er nauwelijks terreinen
zijn waarmee zending en kerk
zich niet zouden moeten inlaten.
Dat betekent niet, dat elke manier
van bemoeienis en inzet goed is.
Maar als christenen zich niet
meer kunnen verzetten tegen
plannen en praktijken die zo dui-
lingscommissie van de rege
ring benoemd. Tegenover de
commissie staat het MKS met
nu meer dan 500 leden, die 261
fabrieken vertegenwoordigen.
Uit hun midden is een presi
dium van 15 man samenge
steld.
Onderhandelingen
Op 23 augustus beginnen de eer
ste onderhandelingen tussen
Jagielski en zijn adviseurs en
een MKS-delegatie van vier
man, Bogdan Lis, Andrzej
Gwiazda, Lech Badkowski en
Zdzislaw Koblinski. Als waar
nemers zijn aanwezig Lech
Walesa en de directeur van de
Lenin-scheepswerf, Keimens
Gniech.
Op 24 augustus vergadert de
communistische partij in War
schau. Het is duidelijk dat par
tijleider Gierek niet sterk meer
staat. Zijn lievelingspremier
Babiuch wordt vervangen
door Josef Pinkowski. Stefan
Olszowski, de tegenwoordige
minister van buitenlandse za
ken, komt terug in het politbu
reau.
Op 25 augustus komt een ploeg
van zeven leidende katholieke
intellectuelen op de werf om te
helpen bij de onderhandelin
gen. Zij zijn degenen die de
tekst van de overeenkomst
moeten formuleren. Gdansk -
afgesloten van de buitenwe
reld sinds het begin van de sta
kingen - mag weer telefoneren.
delijk door angst en eigenbelang
worden ingegeven, dan is er re
den tot grote bezorgdheid". Dat
verzet vindt zijn grond in de to
taal andere orde van het Konink
rijk van God, "die in het vooruit
zicht is gesteld".
Het terrein van de zendingsop
dracht lijkt steeds groter te wor
den. "Onze mogelijkheden zijn
beperkt, dat wél. Maar de claim
van Gods koningschap reikt ver
der dan het oog kan zien en zeker
dan mensen kunnen bevatten".
'Leugens'
De secretaris-generaal van de
Zuidafrikaanse Raad van Ker
ken, bisschop Desmond Tutu, en
de voorzitter van de Wereldbond
van Hervormde en Gereformeer
de Kerken, Allan Boesak, moe
ten beter op hun woorden letten
als zij zich in het buitenland over
Zuid-Afrika uitlaten. Zo schrijft
het Zuidafrikaanse ochtendblad
'Beeld' (op de hand van de rege
ring) naar aanleiding van assem
blee van de Wereldraad van Ker
ken in Vancouver. Volgens
'Beeld' hebben beiden een een
zijdig beeld van Zuid-Afrika op-
Op 26 augustus volgt op de
scheepswerf een tweede on
derhandelingsronde tussen Ja
gielski en de MKS-delegatie.
Intussen hebben de stakingen
zich nóg verder uitgebreid. De
derde ronde, de dag daarop, is
evenmin een succes.
Tv-toespraak
Op 28 augustus weigeren beide
partijen verder te onderhande
len. Op die dag houdt Lech Wa
lesa zijn vermaarde tv-toe
spraak, staande op de gesloten
hekken van de scheepswerf,
die versierd zijn met bloemen
en portretten van de paus. Wa
lesa roept de arbeiders elders
op, drie tot vier dagen geen
nieuwe stakingen te beginnen
om het MKS, die nu meer dan
duizend fabrieken vertegen
woordigt, de mogelijkheid te
geven om te onderhandelen.
Als binnen die periode geen
overeenkomst is bereikt, zul
len de stakingen worden uitge
breid. De sleutel voor het suc
ces van de onderhandelingen
vormt nu het punt van de vrije
onafhankelijke vakbonden.
Op 29 augustus breiden de sta
kingen zich niet meer verder
uit, maar de onderhandelingen
worden niet afgebroken. De le
den van KSS-KOR zitten nog
vast. Vanuit Tsjechoslowakije
krijgen de stakers steun vanuit
dissidente kringen, terwijl de
Sowjet-Unie steeds ongeduldi
ger wordt.
Op 30 augustus ligt vrijwel heel
Polen plat. Ofschoon Walesa
zich optimistisch toont, zijn
anderen niet zo gelukkig. Als
Jagielski naar Warschau terug
vliegt met de belofte te zullen
terugkeren met de toestem
ming te mogen ondertekenen,
zijn velen sceptisch. In de Bal
tische haven Szczecin wordt al
een overeenkomst onderte
kend. De hele nacht wordt bin
nen en buiten de scheepswerf
de wacht gehouden. Niet Ja
gielski, maar het leger wordt
verwacht.
Handtekening
Met het ochtendgloren komt de
mededeling dat Jagielski zijn
terugreis naar Gdansk heeft
uitgesteld. Lech Walesa be
weert dat alles in orde komt,
maar diens optimisme wordt
door velen betwijfeld. Des te.
groter is de jubel en vreugde
als Jagielski uiteindelijk toch
verschijnt en plechtig voor de
televisiecamera namens de re
gering zijn handtekening zet
onder de overeenkomst van
Gdansk.
Vermoeid, vervuild maar in een
euforische stemming verlaten
de stakers de scheepswerf. De
staking is voorbij. De eersten
van meer dan honderd politie
ke gevangenen worden vrijge
laten. De Sowjet-Unie gromt
door, maar laat het daar voorlo
pig bij. De dagen van Edward
Gierek zijn geteld. In de nacht
van 5 op 6 september wordt hij
bij een coup-achtige manoeu
vre vervangen door Stanislaw
Kania. Premier Pinkowski
mag nog even meedraaien. Er
worden nog andere overeen
komsten gesloten, waarvan in
het bijzonder die met de mijn
werkers in Silezië van groot
belang is. De stakingen gaan
langzaam naar een einde toe.
Het gevecht om de onafhanke
lijke vrije vakbonden is niet
gewonnen, maar begonnen.
En nu?
Wat is er met de hoofdfiguren
van deze geschiedenis ge
beurd? Wat doen ze nu?
Kraanmachiniste Anna Walenty
nowicz zit thuis. Nadat leden
van het Solidariteits-bestuur
haar in 1981 hadden laten val
len, is zij toch zes maanden
geinterneerd geweest en heeft
daarna gedwongen een psy
chiatrische behandeling on
dergaan. Tenslotte is zij ver
oordeeld tot een voorwaarde
lijke gevangenisstraf wegens
haar niet aflatende pro-Solida-
riteits-activiteiten. Ook nu
geeft zij nog steeds niet op.
Van KSS-KOR zitten vijf voor
aanstaande adviseurs van Soli
dariteit na een jaar geinter
neerd te zijn geweest in een
huis van bewaring. Jacek Ku
ron, Jan-Jozef Lipski, Jan Ly-
tinski en Henryk Wucek wach
ten daar op hun veroordeling
wegens subversieve activitei
ten. Sommige anderen zijn ge
vlucht en nog meer zijn nog
steeds ondergronds actief.
De vroegere partijleider Edward
Gierek staat nog steeds onder
huisarrest, hoewel hij niet voor
de rechtbank hoeft te verschij
nen omdat hij het land econo
misch te gronde heeft gericht.
Edward Babiuch is wel aange
klaagd, maar of het ooit tot een
veroordeling komt...?
Kardinaal Stefan Wyszynski is
op 28 mei 1981 gestorven,
waardoor de kerk een stabilise
rende factor verloor, een rol
die de tegenwoordige primaat
kardinaal Jozef Glemp niet
vervult.
Zeven leden van de vroegere
MKS alsmede plaatselijke vak
bondsleiders bevinden zich
ook in hechtenis en zijn aange
klaagd wegens activiteiten te
gen de staat. Het zijn Andrzej
Gwiazda, Seweryn Jawoski,
Marian Jurczyk, Karol Modze-
lewski, Grzegorz Palka, Andr
zej Rozplochowski en Jan Ru-
lewski.
Verdwenen
Anderen zoals Zbigniew Bujak,
Bogdan Lis, Eugeniusz Szu-
mieko en Jozef Pinior leiden
de ondergrondse beweging. De
vijfde man Wladislaw Hardek
is sinds een paai- dagen onder
mysterieuze omstandigheden
verdwenen.
Zoals eerder gezegd, is vice-pre
mier Jagielski zonder veel tam
tam met pensioen gestuurd.
Ex-premier Pinkowski en de
vroegere leider Stanislaw Ka
nia zijn er zonder al te veel
kleerscheuren afgekomen,
maar politiek mogen ze niet
meer bedrijven. Op 11 februari
1981 heeft generaal Jaruzelski
de functie van premier Pin
kowski overgenomen. Op 18
oktober van hetzelfde jaar lost
hij Kania als partijleider af. Op
31 december daaropvolgend
kondigde hjj de staat van oor
log af, die tot 22 juli van dit jaar
heeft geduurd. Solidariteit is
op 10 november 1980 gelegali
seerd en op 8 oktober 1982 tot
verboden organisatie ver
klaard. Maar Walesa strijdt on
verminderd door.
Conflict
Drs. Jan van Barneveld heeft zijn
directiefunctie bij 'Tear Fund'
neergelegd na een langdurig con
flict met het bestuur van deze
evangelische hulpverleningsor
ganisatie. Een paar maanden ge
leden werd Hans Keijzer, tot
voor kort voorzitter van de Evan
gelische Zendingsalliantie (waar
van 'Tear Fund' de diakonale
poot is), benoemd tot algemeen
directeur. Van Barneveld zag dat
als een aanval op zijn beleid.
Eerder was al een commissie be
noemd om een ander beleid uit
te zetten waar dat nodig werd ge
vonden. Het bestuur was van
oordeel, dat de staf van Tear
Fund' zich in toenemende mate
op maatschappijverandering toe
legde, en vreesde een afglijden
van de evangelische koers.
Van Barneveld werkt nu bij de
hulpverleningsorganisatie die
door Billy Grahams zoon
Franklin wordt geleid. Hij is be
zig met de afwikkeling van hulp-
projekten die tijdens het onlangs
in Amsterdam gehouden inter
nationale evangelistencongres
uit de Derde Wereld zijn aange
meld.
gehangen en daarbij een 'bijzon
dere bitterheid' aan de dag ge
legd.
"Als Tutu en Boesak werkelijk
langs vreedzame weg verande
ringen in het land tot stand wil
len brengen, dan moeten ze grote
woorden vermijden", zo houdt
'Beeld' de kerkleiders voor. "An
ders wordt de kloof in de Zuid
afrikaanse samenleving alleen
maar dieper en de afkeurende
houding van het toch al vijandi
ge buitenland nog versterkt".
Een woordvoerder van de Neder
duits Gereformeerde Kerk van
Zuid-Afrika, Pierre Rossouw,
heeft met name Boesak verwe
ten, in Vancouver het negende
gebod te hebben overtreden
door 'leugens' en 'halve waarhe
den' over Zuid-Afrika te ver
spreiden.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Heteren U. W. van Slooten Hage-
stein, te Ter Heijde aan Zee B. K.
W. Dijkstra Hoogkerk-Oostwold
(Gr.); aangenomen naar Joure W.
Klouwen Veldhoven ('Samen op
weg'); bedankt voor Onstwedde
H. Harkema Brakel. Beroepbaar:
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te St. Catharines (Cana
da) C. Vogelaar Benthuizen.
Campagne in Leiden. De pink
stergemeente houdt volgende
week dinsdag en woensdag, 6 en
7 september, een 'evangelisatie
campagne' in de kleine zaal van
de Stadsgehoorzaal in Leiden.
Het thema is: 'Zie op Jezus en
leef. Daarover spreekt de Au
stralische evangelist van Neder
landse afkomst Jaap Kooy. De
gospelgroep 'Trust' uit Eindho
ven verleent medewerking.
"Bij de prediking gaat Jaap Kooy
er nadrukkelijk vanuit, dat be
kering en genezing bij elkaar ho
ren, zoals dit door Jezus aan zijn
discipelen is opgedragen", staat
in de aankondiging. "Ook in de
nu te houden campagne ver
wacht hij, dat God zal genezen,
omdat de bybel zegt: op zieken
zullen zij de handen leggen en zy
zullen genezen worden".
Bloemen, een Poolse vlag en een portret van de paus tooien het hek van
de Lenin-scheepswerf in Gdansk, waar in augustus 1980 honderden Polen
op deze manier hun solidariteit betuigden met de stakende arbeiders.
(Archieffoto)
