'Die joodse mensen moesten dood"
Masson (ABP) in
functie geschorst
Mensenrechten van Huize
Oranje opnieuw beproefd
WW-mtkeringen in '82
met een kwart gestegen
C
br
Botulisme stijgt
naar recordhoogte
Hoofdredacteur NRC
verlaat zijn post
'Gemeente mag plaatsing
kernwapens niet hinderen'
Gevolg strafrechtelijk onderzoek
SATERDAG 27 AUGUSTUS 1983
Binnenland
Oud-verzetsman over ombrengen onderduikers:
EEUWARDEN (GPD) - „Ik heb
gedaan wat ik moest doen. Ik
ben verantwoordelijk voor de
dood van die twee joodse men
sen. Ik schaam me er niet voor en
ik heb er ook geen last van, ik
kon toen niet anders". Dat zegt
de oud-verzetsman Pieter Wy-
benga uit Oenkerk over de fusil
lering van twee joodse onderdui
kers in de zomer van 1944.
Het Nieuw Israëlitisch Weekblad
brengt in de editie van deze week
het verhaal over joodse onder
duikers die in de oorlog wegens
hun ontoelaatbaar gevaarlijk ge
drag door verzetsmensen om het
leven zijn gebracht. Het blad
kwam ook bij de heer Wybenga,
die als directeur van het Dracht
ster Distributiekantoor een zeer
vooraanstaande rol in het Friese
verzet heeft gehad.
^Vybenga, die onder de titel Fries
land in Bezettingstijd drie boe
ken over oorlog en verzet in
Friesland heeft geschreven,
heeft in geen van zijn publikaties
ooit gerept over de fusillering
van een joods echtpaar door het
Friese verzet.
„Het lag mij te gevoelig", stelt hij.
Nu, naar aanleiding van het jour
nalistieke onderzoek van het
NIW, wil hij vertellen, wat er
toen is gebeurd en waarom het is
gebeurd.
Hij was, zo blijkt uit zijn verhaal, al
op vele manieren nauw bij het
verzet betrokken, toen hij in con
tact werd gebracht met de Hil
versummer Henk Boekhout, een
zakenman met een kantoor in
Amsterdam. Door deze man
kwam de verzetsorganisatie in
het district Drachten. Aan de
twee Joodse onderduikers, die
na een maandenlange periode
van groot gevaar voor organisa
tie en onderduikers door leden
van Wybenga's knokploeg ter
dood werden gebracht.
Het betrof een echtpaar dat van de
trein van Westerbork naar Duits
land was gesprongen. Zij waren
gescheiden geweest en hadden
elkaar in het kamp weer getrof
fen. Zij besloten toen bij elkaar
te blijven. We hebben veel ellen
de met hen meegemaakt. Deze
mensen hadden steeds ruzie, die
man heeft zelfs twee keer gepro
beerd de vrouw te wurgen. En ze
waren nergens te handhaven.
Wanneer ze weer ergens waren
weggestuurd dan dreigden ze
met de landwacht en de Duit
sers".
„De plaatsen waar deze mensen
weggestuurd waren, kwamen in
gevaar en werden voor ons on
bruikbaar. Ik kreeg toen van een
paar KP'ers bericht dat deze
twee mensen dood moesten. Dat
zag ik toen nog niet zo zitten en
we hebben het geprobeerd op
een ander plaatsje. We hebben
toen een huisje gevonden bij de
zuster van onze dienstmeid tus
sen Drachten en Drachtstercom-
pagnie. Dat was een arbeiders
woninkje. Ze waren er veertien
dagen toen de man, die de joden
onderdak had gegeven, bij ons
kwam met het bericht dat het zo
niet langer kon. Het zijn varkens,
zei hij, de vrouw is zelfs te lui om
naar de wc te gaan, ze doet het
gewoon op zolder".
„De toestand was niet langer vol te
houden en toen heb ik besloten
dat de man maar dood moest.
Twee KP'ers hebben hem mee
genomen en doodgeschoten. Hij
is begraven in een trekgat bij
Boornbergum.
„De vrouw is daarna onderge
bracht in Bontebok bij Hendrik
Marcus de Jong. Deze had al veel
joden in huis. Hij zei dat de
vrouw hen wilde verraden aan de
landwacht in Gorredijk omdat
wij haar man hadden doodge
schoten. Er waren op dat mo
ment zo'n twintig joden bij Hen
drik de Jong. Hij zei tegen mij:
het wordt te gevaarlijk, die
vrouw moet ook weg. De assis
tent van De Jong heeft haar toen
doodgestoken".
Na de oorlog is er, aldus de heer
Wybenga, nooit gezocht naar de
graven van de twee joden. Er is
ook nooit melding van gemaakt
bij de overheid en evenmin is
van familie van deze twee men
sen ooit iets vernomen. Hun na
men zijn niet bekend, aldus Wij-
benga.
WOENSDRECHT (GPD) - In een bijzondere, persoonlijke brief
zegt de burgemeester van Woensdrecht, mr. J. de Leeuw, dat
raadsleden die tegen de voorbereidingen voor de komst van
kruisluchtwapens stemmen, in strijd handelen met hun eed of
belofte. B en W van Woensdrecht zien geen enkele mogelijkheid
om de eventuele plaatsing van de 48 kruisraketten te voorko
men. Het college meent dan ook, dat de gemeenteraad moet
meewerken aan de wijziging van een bestemmingsplan voor het
vliegveld. Bij een positief raadsbesluit kan de gemeente onder
meer rekenen op inkomsten van rond één miljoen gulden aan
legeskosten.
In de opmerkelijke en zeer uitvoerige brief legt de Woensdrechtse
burgemeester de raadsleden uit, dat zijns inziens er voor de raad
geen andere mogelijkheid is dan mee te werken aan de wijziging
van het bestemmingsplan. Die wijziging is noodzakelijk om vol
gens de gebruikelijke procedures de plaatsing van de raketten
mogelijk te maken. Maar de meerderheid van de gemeenteraad
heeft het college opgedragen alles in het werk te stellen dat juist
tegen te houden.
Volgens mr De Leeuw is 's lands verdediging een zaak voor het
parlement. Dat is ook in de grondwet geregeld. En in de ge
meentewet staat wat raadsleden horen te doen: de belangen van
de gemeente zo goed mogelijk te bevorderen en daarom hebben
ze ook een eed gedaan of belofte afgelegd.
Werkt de gemeente niet mee aan de wijziging van het bestem
mingsplan, dan kan de minister zelfstandig het plan veranderen,
maar dan mag de raad niet meer meepraten over de details.
Paalwoningen
bij viaduct
Rotterdam
)EN HAAG-HEERLEN (GPD) - Mr. Masson, directeur beleggingen van het Algemeen
Burgerlijk Pensioenfonds, is voorlopig geschorst in zijn functie. Dat is hem gisteren
in Den Haag persoonlijk medegedeeld door minister Rietkerk (binnenlandse zaken).
De schorsing duurt in elk geval voor de tijd van het strafrechterlijk onderzoek, dat
naar de gang van zaken rond de ABP-beleggingen wordt ingesteld.
Mr. Masson deelde vorige week
dinsdag al aan minister Rietkerk
mee dat hij tijdelijk terugtrad als
directeur van het ABP. Formeel
moet het verzoek tot schorsing
nog aan de koningin worden
voorgedragen.
Het onderzoek in de ABP-affaire
heeft nu het karakter van een
strafrechtelijk opsporingsonder
zoek gekregen. De leiding berust
niet meer bij de procureur van
het gerechtshof in Den Bosch,
maar bij officier van justitie mr.
J. P. van Opstal te Maastricht.
Volgens mr. Van Opstal is besloten
tot een formeel opsporingson
derzoek, omdat het nu afgesloten
oriënterend onderzoek daartoe
aanleiding geeft. Bij een straf
rechtelijk onderzoek heeft de of
ficier van justitie meer mogelijk
heden ter beschikking, terwijl
ook de rechten van personen die
bij zo'n onderzoek in het geding
.zijn, zijn gewaarborgd.
Volgens mr. J. Bruijn van het mi
nisterie van binnenlandse zaken
is de schorsing van een ambte
naar een min of meer automa
tisch gevolg, wanneer een amb
tenaar betrokken raakt bij een
strafrechterlijk onderzoek. „In
het rijksambtenarenreglement
staat dit opgenomen als een van
de mogelijkheden om een amb-
LELYSTAD (ANP) - Dr. J. Haags-
ma van hel Centraal Diergenees
kundig Instituut in Lelystad ver
wacht dat hel botulisme dit jaar
het record-jaar 1976 met onge
veer 60.000 slachtoffers zal bena
deren. In een zeer globale schat
ting komt hij nu al tot 30.000
slachtoffers.
Deense rederij
boos op Telegraaf
IJMUIDEN - De in Kopenhagen
gevestigde rederij Lauritzen
overweegt gerechterlij ke stap
pen tegen het dagblad De Tele
graaf. Dit blad berichtte afgelo
pen maandag dat de IJmuidense
rederij Wijsmuller het slachtoffer
zou zijn van bedrijfsspionage. De
Deense rederij zou beslag heb
ben weten te leggen op de teke
ningen van de Mighty Servant.
Een uniek zware zee transport
schip dat voor Wijsmuller in Ja
pan wordt gebouwd, aldus De
Telegraaf.
LEIDEN - "Een journalist die met
opgeheven vermanende vinger
door de wereld trekt, belemmert
zijn eigen uitzicht, terwijl hij als
hij al applaudiserend nieuws
gaat garen niet kan horen wat er
eigenlijk wordt gezegd".
Een - zoals hij het zelf uitdrukte -
"aardig verzonnen stelling" van
de scheidend hoofdredacteur
van NRC-Handelsblad, drs. A.S.
Spoor. Een uitspraak die gister
avond te beluisteren viel ver bui
ten de redactielokalen van deze
krant, maar die waarschijnlijk
nog net zo belerend klonk.
De kansel van de schitterend ge
restaureerde Pieterskerk in Lei
den bleek uitstekend geschikt
om Spoor na dertien jaar hoofd
redacteursschap van 'de kwali
teitskrant' van Nederland de ge
legenheid te geven om even als
dominee van zijn vak op te tre
den. Zijn gehoor: misschien wel
gelovigen, maar ook journalis
ten, redacteuren, ministers, am
bassadeurs en andere hoogwaar
digheidsbekleders.
Hoofdredacteur Spoor, die volgen-
Bij het CDI is ccn groot aantal do
de vogels en vissen onderzocht.
Onder de vogels is alleen botulis
me van het type c vastgesteld.
Onder de vissen is het type e, dal
voor de mens wel gevaarlijk kan
zijn, éénmaal vastgesteld. Het
betrof een geval in Bodegraven.
Volgens Haagsma komt overi
gens in ongeveer 1 procent van
alle gevallen botulisme van het
type e of b (ook gevaarlijk voor
de mens) voor.
Het botulisme is dit jaar voor het
eerst geconstateerd in de Rand
stad en vandaar is het later in de
rest van het land aangetroffen. In
verstedelijkte gebieden heeft
men de zaak volgens Haagsma
behoorlijk in de hand. Anders
ligt dat in natuurgebieden zoals
de Oostvaardcrsplasscn en de
Biesbosch of uiterwaarden van
de grote rivieren, waar hel oprui
men van de dode dieren veel
meer werk vergt. In de Oostvaar
dcrsplasscn worden op dit mo
ment gedeelten drooggelegd om
het botulisme aldaar te bestrij
den. Elke dag sterven er meer
dan 100 dieren.
de maand weer als journalist
door de wereld trekt en vanuit
New York de berichtgeving voor
de NRC zal gaan verzorgen, hield
een toespraak over zijn ervarin
gen in de internationale en Ne
derlandse journalistiek. Titel:
•'De verheven boodschapper'. Hij
schroomde daarbij niet de hand
in eigen journalistieke boezem te
steken om te voelen of het daar
wel pluis is. Spoor belichtte de
macht en onmacht van de pers,
de vrijheid en beperktheid van
de journalist.
Eerder deze avond had zijn opvol
ger, W. Woltz, hem al kunnen
meedelen dat zijn naam voorlo
pig nog wel op veler lippen zal
zijn omdat de uitgever van dit
landelijke avondblad de 'Spoor
Fellowship' heeft ingesteld. Een
soort beurs die redacteuren van
deze krant in staat stelt om met
behoud van hun salaris, drie, zes
of negen maanden vrij te nemen
om een speciaal onderwerp te
bestuderen. "Dit zal bij voorkeur
leiden tot publicaties in de eigen
krant", merkte de nieuwe hoofd
redacteur Woltz fijntjes op.
tenaar te kunnen schorsen", al
dus mr. Bruijn. Uitdrukkelijk
voegde hij daaraan toe, dat dit
geen enkele indicatie hoeft in te
houden naar een mogelijke
schuld.
De directie van het ABP zei in een
verklaring te betreuren, dat de
instelling van een strafrechtelijk
onderzoek nodig was om duide
lijkheid te krijgen in de hele
kwestie.
Hoe lang het onderzoek gaat du
ren, is niet te voorspellen. „Dat
kan drie weken duren, maar ook
drie maanden", zei mr. Van Op
stal. „Maar u kunt erop rekenen
dat ik er vaart achter zal zetten".
Ook het nieuwe onderzoek in de
ABP-affaire richt zich op onder
meer op mogelijke pogingen tot
chantage op ABP-functionaris-
sen, het verstrekken van zwijg
geld. De zaak kwam in juni in de
openbaarheid, toen kamerleden
vragen stelden over een aantal
beleggingsobjecten van het
ABP. Minister Rietkerk liet we
ten inmiddels een onderzoek te
hebben laten instellen door de
burgemeester van Lelystad,
Gruijters. Naar aanleiding van
het rapport van Gruijters werd
besloten een strafrechterlijk on
derzoek in te stellen.
Mr. Masson was gisteravond niet
bereikbaar voor commentaar.
Over crises in de constitutionele
monarchie is veel gezegd en
geschreven, maar ze hebben
geen wezenlijke veranderin
gen teweeg gebracht. Een re
publiek is er niet gekomen en
zal er voorlopig ook niet ko
men, ondanks Greet Hofmans,
Irene, Lockheed of prins
Claus.
door
Wim Wirtz
Wel geven al of niet vermeende
"affaires" in koninklijke kring
steeds aanleiding tot een her
bezinning op de positie van het
koninklijk huis. Dat gebeurde
voor het laatst in 1980 toen het
kabinet-Van Agt een wetsont
werp indiende om het lidmaat
schap van Huize Oranje, en im
pliciet de reikwijdte van de mi-
Buit 4,5 ton
bij inbraak
juwelierszaak
HAARLEM (ANP) - Uit een
juwcliciszaak in de Cronjé-
straat in Haarlem is donder
dagavond een hoeveelheid
sieraden ter waarde van
450.000 gulden en 2000 gul
den aan kasgeld gestolen.
Het winkelpersoneel had de
zaak om zes uur geheel afge
sloten om, voordat do avond
verkoop om zeven uur weer
zou beginnen, te gaan eten.
Verzuimd was echter het
alarm in te schakelen. Hier
door kon de inbreker door
middel van ccn valse sleutel
ongemerkt de zaak binnen
komen en zijn werk doen.
nisteriële verantwoordelijk
heid, nader te regelen. In het
wetsontwerp stond met zoveel
woorden wie wel en wie niet
lid van het koninklijk huis
mocht zijn, maar het kabinet
trok zijn voorstel in toen het
parlement met krappe meer
derheid besliste dat het aantal
leden van het koninklijk huis
moest worden beperkt.
De geruchtenstroom over prins
Claus zou opnieuw aanleiding
kunnen zijn om de ministeriële
verantwoordelijkheid voor de
handel en wandel van de ko
ninklijke familie in regels te
vatten. Maar welke grondwet
telijke regeling er ook wordt
getroffen, aan de positie van de
prins-gemaal doet dat weinig
af. Hij blijft een scherp gecon
troleerd, publiek bezit en zal
zich, net als zijn familie, daar-
UTRECHT (ANP) - Het Gemeen
schappelijk Administratie Kan
toor (GAK) heelt vorig jaar bijna
1.6 miljard gulden uitgekeerd
aan werklozen, ccn kwart meer
dan het jaar daarvoor.
Dat komt vooral door de sterke
stijging van het aantal werklozen
dat een hall" jaar of langer zonder
werk zit. In '81 was dat nog
"slechts" een derde van hel to
taal aantal werklozen, in '82 al de
hcllt.
Dat blijkt uit het jaarverslag over
'82 van hel GAK. waarbij 18 van
de 26 bedrijfsverengingen zijn
aangesloten met 127.000 werkge
vers. Die hebben samen ruim
twee derde van alle werknemers
in dienst die onder de sociale
verzekering vallen.
om niet al te veel kunnen ver
oorloven. Wat dat betreft te
kent zich in de geschiedenis
een duidelijke ontwikkeling af,
die de koninklijke familie wei
nig reden tot optimisme ver
schaft.
Op de canapé
Vroeger konden koningen en
prinsen zich betrekkelijk vrij
bewegen. Maar gaandeweg is
de koninklijke speelruimte be
perkt geworden. De democra
tisering van het koninklijk
huis bracht de televisie tot op
de canapévan de vorstin; en in
middels wonen de Oranjes in
een glazen huis waarvan de
deuren in beide richtingen ge
sloten blijven: ze kunnen geen
kwaad uitrichten - want de mi
nisters zijn verantwoordelijk -
maar ze mogen het ook niet.
In republikeinse kring wordt de
ze situatie met een opmerkelij
ke bezorgdheid gadegeslagen
en bovenal negatief beoor
deeld, omdat zij in strijd zou
zijn met algemeen aanvaarde
en alom gepredikte mensen
rechten. Het verschaft notoire
republikeinen een sterk argu
ment vóór opheffing van de
monarchie. Maar zover is het
nog niet. Wel krijgen ze steeds
meer gelijk in hun opvatting
dat de minieme bewegings
ruimte van de koninklijke fa
milie tot pijnlijke taferelen kan
leiden. Het gedoe rond prins
Claus is daarvan een sprekend
voorbeeld.
De bij de prins geconstateerde
"klachten van depressieve
aard" ontaardden in de wildste
speculaties over zijn positie
aan het hof. De boulevardpers
stortte zich met gretigheid op
het koninklijke huwelijksle-
Vorig jaar stegen ook de uitkerin
gen fors aan werknemers van
wie de werkgever in staal van
faillissement of surseance van
betaling verkeerde (van 116 naar
188 miljoen gulden).
Hel GAK klaagt erover dal ook in
'82 geen wezenlijke vooruitgang
is geboekt met de vereenvoudi
ging van het stelsel van de socia
le zekerheid. Daarentegen ont
brak het niet aan "losse wettelij
ke" maatregelen.
Veel moeilijkheden en tijdrovende
onderzoeken gaf ook de toepas
sing van artikel 1639 aa van het
burgerlijk wetboek, dat kortweg
inhoudt dat bij overneming van
een bedrijf alle werknemers
meegaan en oude loonvcrplich-
ven - en doet dat nog steeds -
en zelfs het serieuze Westduit-
se weekblad Der Spiegel be
reidde een publikatie voor,
waarin de echtelijke staat van
Beatrix en Claus onder de loep
zou worden genomen. Op juri
disch advies zag het blad uit
eindelijk van het verhaal af,
maar in Nederland sijpelden
de geruchten verder door, en
mondden ze uit in een platte
roddel, die nog eens werd ver
sterkt door het serpentachtige
optreden van de journalist Wil
lem Oltmans.
Mystificaties
De parallel met de zg. Greet Hof-
mans-affaire in 1956 is gauw
getrokken, maar er zijn ver
schillen. In de jaren vijftig was
het koninklijk huis nog met
een waas van geheimzinnig
heid en mystificaties omgeven,
en rustte er ook, meer dan nu.
een taboe op elke koninklijke
misstap. Toen Juliana, onder
invloed van de gebedsgeneze
res Greet Hofmans, uitdrukke
lijk de pacifistische weg leek in
te slaan, werd de zaak dan ook
onmiddellijk door autoriteiten
en hoofdredacteuren in de
doofpot gestopt. Het was toen
ook Der Spiegel dat over de af
faire berichtte, maar van de
Nederlandse regering een ver
schijningsverbod kreeg opge
legd voor het Nederlandse ver
spreidingsgebied.
Nu zou een dergelijke maatregel
ondenkbaar zijn. Bovendien -
en dat is een ander verschil -
wijst niets erop dat de prins
gemaal, zoals destijds Juliana,
zich aan politieke déconfitures
zou hebben schuldig gemaakt.
Zolang dat niet het geval is,
ROTTERDAM - In de nabijheid
van de nieuwe openbare biblio
theek in Rotterdam wordt ge
bouwd aan ccn bijzonder pro
ject: 36 paalwoningen van archi
tect Piet Blom. De woningen,
houten kubussen op hun punt op
ccn paal gezel, komen boven op
een viaduct. Gcluidwcrendc
voorzieningen en ccn glazen
wandclpromenadc houden deze
drukke verkeersomgeving leef
baar voor bewoners.
De 36 woningen zijn in dit stadium
van de bouw op twee na ver
kocht. De prijzen variëren van
115.000 tol 150.000 gulden. De
kubus bevat drie kamers, ccn
woonkamer op de eerste vloer,
twee slaapkamers op de tweede
vloer en een kleine zolder in de
bovenpunt. In de paal onder de
woning zit de opgang.
iFolo C.l'l»
tingen door de nieuwe eigenaar
worden overgenomen. Hierbij
kan het ook gaan om betalingen
die de bed rij fs verenging heel t
gedaan, omdat de oude eigenaar
in slaat van faillissement of sur
seance verkeerde.
Veelvuldig kregen de bedrijfsver
enigingen het verzoek om van te
rugvordering van de gelden van
de nieuwe eigenaar af te zien om
de transactie niet te blokkeren.
Dat plaatste de bedrijfsvereni
gingen vaak voor moeilijke be
slissingen, waarbij zaken als on
eigenlijk gebruik van de sociale
verzekeringen enerzijds en bij
voorbeeld de werkgelcgcnhcids-
belangen anderzijds in het ge
ding kwamen.
hoeft het mechanisme van de
ministeriële verantwoordelijk
heid niet in werking te treden
en zijn berichten over het pri-
vé-leven van de koninklijke fa
milie - hoewel soms nieuws - in
principe van geen betekenis.
Anders gezegd: wat Claus in
zijn vrije tijd uitspookt, gaat
niemand wat aan, zolang er
geen politieke consequenties
aan zijn verbonden.
Abortus
Het vervelende voor de mens
Claus blyft intussen dat zijn
positie het hem vrijwel onmo
gelijk maakt doeltreffend op
platvloerse insinuaties te rea
geren. Prins Bernhard en Irene
hebben in de jaren zestig al
eens een proces gewonnen te
gen een Westduits boulevard
blad naar aanleiding van be
richten over een vermeende
zwangerschap en abortus bij
de prinses vóór haar huwelijk.
In die sfeer liggen er voor
Claus misschien nog mogelijk
heden, maar die doen niets af
aan het ongemak van zijn posi
tie, die onderhevig zal blijven
aan het nieuwsgierige gesap
pel van heel de natie. Een her
haling van wat de affaire-Claus
is gaan heten - al of niet via een
van de koninklijke nazaten -
moet dan ook niet worden uit
gesloten. En in zoverre hebben
de republikeinen gelijk: de
mensenrechtensituatie van het
Oranjehuis blijft droevig.
