c
De lucifer, nog altijd
niet weg te branden
op het Damrak
Recordstanden
Economie
Extra
Beursweek
Herstel in VS
Extra
De meest indringende brandwaarschuwing hing een halve eeuw geleden in de Ameri
kaanse wouden: 'One tree will make a million matches, one match wil destroy a
million trees - één boom maakt een miljoen lucifers, één lucifer kan een miljoen
bomen vernietigen. Hoe indringend ook, de tekst sloeg in een opzicht de plank mis:
uit één boom halen we tegenwoordig twee miljoen lucifers.
Henk Meier ging bij een Zweedse multinational en een klein Heemsteeds bedrijf op
zoek naar de opkomst, ondergang en herrijzenis van 'het vuurtje', dat door Prome-
teus uit de hemel werd gestolen en Ivar Kreuger tot zelfmoord dreef. De lucifer is wel
teruggedrongen door de wegwerpaansteker, maar nog altijd niet weg te branden.
Jaap Oosterhoff (links) en Frans van Olphen. "Een lucifer gaat nooit onafgebrand weg. Dat vindt men zonde".
ZATERDAG 20 AUGUSTUS 1983
„Geen sprake van", zegt Jaap
Oosterhoff. „Het hout is exact
hetzelfde gebleven, het beken
de Zweedse espehout. De kop-
stof en het strijkvlak zijn exact
hetzelfde gebleven. Dat bete
kent, dat het alleen maar van
toevalligheden kan afhangen.
Kwaliteitsverschil merk je wel
tussen West- en Oosteuropese
lucifers. Er komt nog wel eens
wat uit Joegoslavië en Honga
rije op de Nederlandse markt.
In die landen proberen ze véél
lucifers in een doosje te prop
pen. Dat zijn dus vrij dunne
breekbare lucifers van een
slechte kwaliteit hout, die min
der geparafmeerd zijn en min
der goed branden".
Oosterhoff is voorlichter van J.
W. Attema Co, een volle
dochter van Swedish Match -
bij ons beter bekend als het
nest van de 'Zwaluw'-lucifer.
En hij wijst de verslaggever ge
decideerd terecht, als die be
weert, dat de Zwaluw-lucifers
vonken, breken en spatten
sinds het vertrouwde rode
doosje groene, bruine en oran
je dozen naast zich moet dul
den. Een brandblaartje accep
teert hij niet als bewijs.
„In 1980 is het assortiment aan
gepast. Die vier kleuren zijn
een typering van het assorti
ment. Vroeger was Zwaluw er
in zeer weinig varianten. Nu
hebben we een kleurschake
ring in het assortiment aange
bracht, waarbij rood nog
steeds de hoofdkleur is: het
meest verkochte doosje. Kijk
maar naar de analogie met
Douwe Egberts Roodmerk.
Bruin is de huishouddoos,
groen is het wat handzamere
doosje en Zwaluw-oranje is de
doos voor rokers".
„Afgezien van de grootte van de
lucifer is er geen verschil tus
sen de groene, rode, oranje en
bruine. Ze zijn exact hetzelfde.
De rode doosjes zijn kleiner en
dat heeft een grappige reden:
na de oorlog werden er in Ne
derland voor de import van lu
cifers contingenten vastge
steld. Dat ging in kilo's. Toen
hebben de Zweden een zo
klein mogelijk lucifertje ge
maakt om zo min mogelijk ki
lo's en zo veel mogelijk houtjes
te kunnen importeren. Dat is
de oorsprong van de Zwaluw-
rood. Wat nu Zwaluw-groen is,
was vroeger de maat van Zwa
luw-rood. En, heel typisch: van
de vier soorten Zwaluw-luci
fers, doen de groene het juist in
het noorden van het land erg
goed. Moeilijk om aan te geven
waarom. Voor Nederland ma
ken we vooral naturel lucifers.
In België zijn ze stapeldol op
rode en voor Noord-Afrika ma
ken we het hout groen".
„Jaarlijks worden in Nederland
20 miljoen wegwerpaanstekers
verkocht. Dat betekent dat de
lucifer zich enigszins te weer
moet stellen. Dat doen wij
vooral met ons topmerk Zwa
luw. We zijn de laatste jaren
daar actief mee gestart en heb
ben gezien dat het marktaan
deel van Zwaluw in die twee
jaar aanmerkelijk gestegen is:
van dertig procent naar dik bo
ven de veertie Drocent".
53.000.000.000 vlam
metjes
„Schrik niet", zegt Jaap Ooster
hoff. „In Nederland worden
jaarlijks 53 miljard vlammetjes
aangestoken. Van al die vlam
metjes komt slechts 28 procent
van lucifers, 41 procent uit
wegwerp-aanstekers en 15 pro
cent uit navulbare aanstekers.
De resterende 16 procent zijn
andere aansteekmiddelen zo
als electronische keuken-aan
stekers en aanstekers in de au
to. Dat is ons model van de
vlammetjes-markt. Het aantal
instrumenten moet. kloppen
met het aantal vlammetjes. Dat
is altijd onze opgave: to close
the model. De cijfers geven aan
dat 78 procent van de lucifers
voor het roken gebruikt wordt.
De sigarettenroker steekt ge
middeld 12 keer per dag een si
garet op, shagrokers roken ge
middeld 15 shagjes, sigarenro-
kers komen aan een gemiddel
de van 2,5 en pijprokers vullen
2,8 maal per dag hun pijp. En
die gebruiken meer lucifers,
omdat de pijp nogal eens uit
wil gaan: 3 a 4 lucifers per pijp.
Sigarenrokers gebruiken an
derhalf vlammetje per sigaar"
„Momenteel zijn er 4,8 miljoen
Nederlanders die roken. Dat
waren er in 1970 nog 5,4 mil
joen. Aan de cijfers zie je dat er
van de mannen boven de 16 in
1970 nog 70 procent rookte.
Dat is nu gedaald tot 51 pro
cent. Bij vrouwen is het per
centage vrij stabiel gebleven.
Als je nu naar de jeugd van 14-
16 jaar kijkt, dan roken er veel
Meer dan ooit werd het deze
week duidelijk hoe volkomen
de Amerikaanse rente de ont
wikkeling van de internationa
le beurzen en handel beheerst.
Na een flink aantal weken van
forse koersdalingen op Wall
Street en andere beurzen, maar
aanhoudende stijgingen van
de dollar, sloeg dit klimaat de
ze week radicaal om doordat
de geldaanwas in Amerika
minder was dan werd ver
wacht. De verwachting dat de
rente in dat land na de bank-
rente-verhoging van vorige
meer meisjes dan jongens. Een
zeer opmerkelijke trend is
dat".
Vuurtje als reclame
„Eigenlijk is het diep triest dat
wij in Nederland geen lucifer-
fabriek meer hebben", zegt
Frans van Olphen, directeur
van Olpha Match in Heemste
de. „Ze worden tegenwoordig
in België gemaakt. Swedish
Match is de grootste en sterk
ste firma in de wereld. Of je
daar nou gelukkig mee moet
zijn is een tweede, maar ze heb
ben in Nederland jarenlang
een honderd procent monopo
liepositie gehad. Maar in de
korte tijd dat Olpha Match be
staat, hebben we zo'n dertig
week nu aan zijn top zou staan
en niet meer voor verdere ver
hogingen in aanmerking zou
komen, deed Wall Street weer
opleven.
Na vorige week in Amsterdam
nog tot f 3,06 te zijn gestegen,
tuimelde de Amerikaanse
munt onder een stortvloed van
speculatieve winstnemingen
dagelijks met drie tot vier cent
terug naar f2,93. Dit kwam
omdat ook in kringen van de
valutahandel de indruk had
postgevat dat de rente in de
Verenigde Staten voorlopig
procent van de markt weten te
veroveren. Dan praat ik alléén
over reclamelucifers, want Ol
pha brengt geen consumenten
lucifers. Dat zouden we wel
willen, maar daarin moeten we
eerlijk zijn: in Nederland zijn
de Zweden daarin veel te sterk.
Daar kunnen wij prijstech-
nisch niet tegenaan. Wij bren
gen alleen reclamelucifers, in
allerlei soorten. Op de televisie
na is het luciferdoosje het
meest attentie trekkende arti
kel. Als er nog één lucifer in je
doosje zit, gooi je het doosje
niet weg. De lucifer zou je dan
uit balorigheid aansteken,
maar hij gaat nooit onafge
brand weg. Dat vindt men zon
de. Zelfs ik die barst in de
lucifers".
niet verder zal stygen. Aan de
ze ontwikkeling kwam echter
een abrupt einde toen uitlekte
dat binnen de boezem van het
Amerikaanse centrale bankwe
zen de meerderheid voor hand
having van de huidige politiek
van krap geld is. De dollar
schoot omhoog en Wall Street
liet donderdag 14 punten val
len.
Het wispelturig gedrag van Wall
Street, waar de koersindex van
Dow Jones voor het eerst in
twee weken even boven de
1200 terecht kwam, liet Am-
,Het begon allemaal omdat mijn
oom directeur was van drukke
rij Kolff in Amsterdam, waar
ze sinds 1958 lucifersboekjes
met reclame-opdruk maakten.
Daar ben ik in 1972 als neefje
ingerold. Die lucifersboekjes
was een klein onderdeel van de
drukkerij en een paar jaar later
wilden ze daarvan af, want die
lucifers kwamen nooit uit de
verf. Toen heb ik in 1975 die
afdeling overgenomen en ben
voor mezelf begonnen. Ik had
het agentschap van Terza
Zundholz AG uit Zwitserland,
ongeveer de enige lucifersfa
briek in Europa die nog onaf
hankelijk was. Maar twee
maanden nadat ik voor mezelf
begonnen was, kocht Swedish
Match ook Terza op. Daardoor
sterdam vrij onberoerd. Hier
domineerde een aantal plaatse
lijke factoren. Zoals de span
ning om de halfjaarcijfer-pu-
blikaties en de onverwacht
scherpe reactie van de dollar.
Dit laatste had zelfs een nega
tief effect op enkele topfond-
sen van onze beurs en bein-
vloedde ook de koersvorming
van aandelen in bedrijven met
grote Amerikaanse belangen.
Het meest tastte de wegzakken
de dollar de koers van Konink
lijke Petroleum aan, die vorige
week door de enorme winst
stijgingen in het eerste halfjaar
tot bijna f 150 was opgelopen.
Deze week liep de koers tot cir
ca f144 terug. Ook Akzo, die
eveneens een grote winstver
meerdering behaalde, moest in
eerste reactie daarop terug.
Daarentegen schoot Unilever,
werd het moeilijk voor Terza
om mij nog te leveren, want als
dochter van Swedish Match
waren ze in Nederland al verte
genwoordigd door Atria. Toen
heeft Swedish Match zich er
sportief opgesteld en is zowel
Atria als mij blijven leveren.
Maar dat liep al snel spaak: bij
een grote KLM-order kon Atria
veel goedkoper aanbieden dan
ik. Toen zat ik met de kloten
voor het blok".
Ondernemers-psal
men
„Ik had al m'n centjes in Olpha
Match geinvesteerd. Toevallig
belde Wouter Bruynzeel van
de Bruynzeelfabrieken op en
waarvan minder gunstige cij
fers werden verwacht, fors
vooruit toen bleek dat het
tweede kwartaal hier toch een
winststijging had opgeleverd.
Het aandeel steeg van f 203 tot
circa f215. Later in de week
boekten ook Koninklijke Pe
troleum en Akzo een goed her
stel. Maar Philips moest enkele
guldens terug door de wat te
genvallende winstcijfers. Toch
kwam de index van de interna
tionals deze week op een nieu
we historische top.
Nieuwe recordstanden werden
ook geboekt voor andere
beursgroepen. Zoals de ban
ken, waarvan de winststijging
van ruim 20 procent voor de
Amro-bank een zeer goede in
druk maakte. De beurs trok
hierdoor niet alleen Amro-
bank, maar ook ABN en NMB
vroeg hoe het met me ging.
'Waardeloos!', zei ik. Toen is hij
meteen naar me toe gekomen
en heeft me een avond lang de
heilige psalmen van de onder
nemer voorgelezen: bij tegen
slag niet meteen tegen de
muur gaan staan maar terug
vechten. Dat heeft me zo ge
motiveerd dat ik diezelfde
avond brieven ben gaan schrij
ven naar fabrieken in het bui
tenland. En ik heb het geluk
van m'n leven gehad: door m'n
eerste brief kreeg ik een uitste
kend contact en contract met
de beste fabriek van de wereld
en de grootste van japan. De
Japanse yen was toen nog ster
ker en ik kon met mijn prijzen
Swedish Match voor honderd
procent aan. Maar ik heb geen
prijzenslag met ze gewild, om
dat ik een totaal ander produkt
bracht. Dat is mijn geluk ge
weest. Ik heb de hele horeca in
één keer gemaild en had met
een m'n naam gevestigd. Ieder
een was een beetje uitgekeken
op die etuitjes met reclamelu
cifers omdat er maar één mo
delletje op de markt was".
.Prijstechnisch waren wij inte
ressant en ook kwalitatief ble
ken onze lucifers achteraf veel
beter te zijn. Want het zijn 'soft
firing matches', lucifers met
zachte kopstof en die spatten
niet. Een jaar of vier geleden is
Swedish Match ook reclamelu
cifers met zachte kopstof geen
importeren uit Japan. De recla
me-lucifer is een vrij stabiele
markt terwijl de huishoudluci-
fer dalende is. Een doosje re
clamelucifers is iets duurder
dan de gewone huishoudluci-
fer. Maar niet véél duurder:
tienduizend doosjes kosten bij
ons zo'n duizend gulden. Ik
zeg wel eens: bij ons kun je nog
voor een dubbeltje op de eerste
rang zitten".
PAGINA 23
In Europese landen wordt de
laatste maanden met veel be
wondering gekeken naar het
opmerkelijke herstel van de
Amerikaanse economie. In
vergelijking met de maand
juni, steeg de industriële pro-
duktie in de VS in juli met 1,1
nam de consumptie met
0,7% toe, bleef het prijspeil
vrijwel gelijk en daalde de
werkloosheid met 5,5 De
trend tekent zich zeker in
vergelijking met vorig jaar
scherp af. De inmiddels wat
afgeremde stijging van de
dollarkoers bevestigt dat
beeld van een veerkrachtige
economie.
Het is dan ook wel even wen-
nen, als nadere beschouwing
leert dat de ook in econo
misch opzicht als uiterst con
servatief afgeschilderde rege
ring Reagan in de praktijk al
enige tijd een stimulerings
beleid voert, waar Europese
sociaal-democraten door
gaans zelfs van terugschrik
ken.
Toch leveren de Verenigde Sta
ten op dit moment het pikan
te bewijs van een theorie, die
zegt dat veel van het nu po
pulaire regeringsbeleid in
Europa de crisis versterkt in
plaats van verzwakt. Dat be
leid komt neer op bezuinigin
gen die leiden tot afbraak van
werkgelegenheid en daling
van de consumptie. Daarmee
wordt het beeld bevestigd
van een onontkoombare
neerwaartse spiraal, waar
niet tegenop valt te investe
ren.
door
Ton van Brussel
In de Verenigde Staten is het
tegendeel gaande en blijkt'
hoezeer de schijn van goed
nieuws al een aardige bijdra
ge aan herstel kan geven. De
begroting van de Amerikaan
se regering vertoont een te
kort dat sinds 1981 bijkans
dreigt te verviervoudigen. De
geldhoeveelheid, aanvanke
lijk fors aan banden, is de af
gelopen tien maanden met
veertien procent toegeno
men. Met andere woorden: er
wordt vooral door de over
heid fors uitgegeven en daar
profiteren bedrijven en con
sumenten van mee. Natuur
lijk eist dat fenomeen van
geld uitgeven dat er niet is,
op termijn zijn tol. Zodra de
overheid op de kapitaalmarkt
verschijnt om de begrotings
gaten met leningen te dich
ten, dreigt een groot tekort
aan krediet, met een hoge
rente als gevolg. Leent ze
niet, maar laat ze de geldhoe
veelheid stijgen, dan neemt
de inflatie toen, met alle risi
co's van prijsexplosies en
ruilvoetverslechtering van
dien.
Feitelijk is dat proces van stij
gende rente al aan de gang,
maar investeerders nemen de
hoge kredietkosten voor lief,
nu door een groeiende con
sumptie gunstige afzetver-
wachtingen gewettigd zijn.
De regering helpt daarbij nog
een handje met een beleid
dat de importen uit het bui
tenland beperkt en de expor
ten stimuleert. Ook dat laten
de cijfers zien. De import
daalde vorig jaar juli bij een
dramatisch lage consumptie
met 0,7 terwijl nu bij een
toegenomen consumptie en
een gunstiger dollarkoers een
nog sterker invoerdaling aan
de orde is van liefst 2,3 De
export daarentegen steeg, on
danks de dure dollar, vorige
maand met 9,3%.
De kampioen van de vrije han
del brengt met dit alles Euro
pa wel in grote moeilijkhe
den, maar ligt daar - alle be
loften op de top in Williams
burg ten spyt - kennelijk niet
wakker van. De VS leggen
een rente-dictaat op tafel dat
fnuikend is voor investeer
ders hier en dat op termijn
ook in eigen land voor ellen
de gaat zorgen.
Moeilijk tc beantwoorden
vraag is in hoeverre het inge
treden herstel de veerkracht
zal bieden om de onvermijde
lijke klappen van de toe
komst zo op te vangen, dat
uiteindelijk toch van een ver
betering kan worden gespro
ken. Blijft Europa achter - en
dat doet ze als het Ameri
kaanse beleid onbeantwoord
blijft - dan is herstel hier een
zaak van nog veel langer
adem dan nu wordt aangeno
men.
hogere koersen. Maar de
banken bleven niet alleen, nu
ook voor vele andere onderne
mingen die hun aandelen op
de beurs laten noteren op korte
termijn winstcijfers worden
verwacht, bleken vele beleg
gers, met de goede ervaringen
van de reeds bekende resulta
ten, bereid hogere koersen te
betalen. Hierdoor kwamen zo
wel de lokale industrie als het
algemene gemiddelde van de
gehele beurs op nieuwe histo
rische toppen terecht.
Zelfs de obligatie-index bleef
niet achter. Nadat eind vorige
week een aantal financiële in
stellingen de afgifteprijzen
voor hun spaar- en bankbrie-
ven nog hadden verlaagd, door
de ook in ons land optredende
rentestijging, begon de obliga-
tiemarkt op het Damrak maan
dag aan te trekken. Na drie da
gen handel was hier de index
al rond één punt hoger. Voor
de in september te verwachten
nieuwe staatslening schept dit
hoopvolle perspectieven.
Er ontstond enig rumoer rond de
gang van zaken van Internatio
Muller en Holec op grond van
allerlei geruchten en zelfs pu
blicaties over zware tegenval
lers. Maar beide besturen
meldden hoopvolle tekenen op
herstel, die bij Internatio reeds
tot een winstje heeft geleid.
Het resultaat voor beide was
een positief weeksaldo van en
kele guldens. Met aanzienlijk
meer, tot een winst van f5,
kwamen VNU, Elsevier NDU,
Kluwer, Pakhoek, Wolters-
Samson, Gist-Brocades. Hei-
neken, IHC Inter en Buhrman
Tetterode voor de dag. De pas
koninklijk geworden Borsumij
Wehry liep rond f 15 op.
BB;
door
C. Wagenaar
Volgens de oude Grieken kaapte Prometeus
het vuur uit de hemel. Verborgen in een
rietstengel bracht hij het naar de aarde.
Het moet vrij snel weer zijn gedoofd,
want prehistorische eeuwen lang behielp
de mens zich met vuurstenen, wrijf-
houtjes en tondeldozen. In 1805 kreeg een
Fransman daar genoeg van en vond de lu
cifer uit.
Lucifer - een Latijnse vertaling (lux is
licht, en ferre is dragen) van het Griekse
woord Fosforos, dat 'lichtdrager' bete
kent. Maar ook 'Morgenster' en dat werd
voor de christenen een bijnaam van de
duivel: Lucifer, de gevallen engel. Jesaja
noemde hem „een uit de hemel gevallen
Morgenster".
Om de Franse 'dompel-lucifer' uit 1805 te
ontsteken, had je nog een flesje zwavel
zuur nodig. In 1827 maakte een Engelse
apotheker met witte fosfor een lucifer die
je kon aansteken tussen een stukje
schuurpapier. In 1844 produceerde een
Zweed de eerste veiligheidslucifer door
de giftige en zeer brandgebraarlijke witte
fosfor tc vervangen door rode. Vier jaar
later ging Johan Edvard Lundstrom in
Jonkoping die 'sakerhets tandstickor' fa
brieksmatig vervaardigen.
Het zakelijk succes van de Zweedse lucifer
was zo overweldigend dat het wel mis
moest gaan. In 1919 had de Zweedse inge
nieur Ivar Kreuger op basis van de lucifer
een gigantisch consortium opgebouwd,
met grote belangen in ertswinning, het
bankwezen en telefoonmaatschappijen.
In 1931, tijdens de wereldcrisis, bleek het
kapitaal van de veelzijdige multinational
gedekt met valse papieren. Ivar Kreuger
pleegde in Parijs zelfmoord en zijn impe
rium stortte in. Alleen de oorspronkelijke
lucifersfirma Svenska Tandsticka over
leefde het.
*Iu, een halve eeuw later, is Zweden nog
steeds een synoniem voor lucifers. Swe
dish Match is een multinational met in
totaal veertigduizend werknemers, drie
miljard gulden omzet en vestigingen in 35
landen. Ook in Nederland: de Nederland
se Lucifers-Handelsmaatschappij v-h J
W. Attema Co is al sinds de jaren dertig
een volle dochter van de Zweedse moe
dermaatschappij. Attema beheert in ons
land de massale omzet van topmerk 'Zwa
luw', andere merken zoals Molen-lucifers
en levert 'huismerken' aan supermarkten
Een tweede dochter in hetzelfde huis
Atria, maakt reclame-lucifers.
Nederland had vroeger zijn eigen luciferfa
brieken. In tegenstelling tot de Zweden
die espehout gebruiken, maakten wij
ze lucifers van populieren, waaraan voor
al Brabant rijk is. Maar tien jaar geleden,
toen de wegwerp-aansteker zijn opmars
begon, de bevolkingsgroei afnam en we
minder gingen roken, daalde de lucifer
consumptie tot het huidige niveau van 40
miljoen of twintig populieren per dag. In
1978 sloot de laatste Nederlandse fabriek
zijn poorten: de Verenigde Hollandse Lu
cifersfabriek in Eindhoven, een dochter
onderneming van Swedish Match. De
Zweden hevelden de totale produktie
over naar hun Belgische fabriek. Union
Match, in Geraardsberg.
