Zia ul-Haq beheerst het
vak van
dictator
Opstand in Pakistan tegen
militair alleenheerser
ZATERDAG 20 AUGUSTUS 1983
PAGINA 15
Na de aankondiging van de militaire
dictator van Pakistan, generaal
Mohammed Zia ul-Haq, dat hij over
anderhalf jaar algemene verkiezingen
wil houden, zijn er in de grote steden van
Pakistan rellen uitgebroken. Want de
tegenstanders van de militaire
machthebbers wantrouwen hun
bedoelingen zeer.
Onze verslaggever Tony van der Meulen
was op het moment van de
opzienbarende rede van Zia ul-Haq in de
Pakistaanse hoofstad Islamabad. Daar
schreef hij de volgende reportage over
de kronkelingen van een militaire
machthebber.
Bijlage van het LeidscbyAlphens Dagblad
Waarom mag je zo hoogst zel
den de ogen van een dictator
zien? Pinochet (Chili), Jaru-
zelski (Polen), ze hebben on
geacht het jaargetijde vaak
een zonnebril op. Ook de
ogen van de Pakistaanse dic
tator generaal Mohammed
Zia ul-Haq zaten achter don
kere glazen toen hij vorig
weekeind in zijn schijnparle-
ment nieuwe verkiezingen
aankondigde.
Hij was nog niet uitgesproken en
de door hem zelf benoemde par
lementariërs waren nog niet uit
geklapt, of er braken buiten op
straat rellen uit. Inclusief stenen
en traangas. En in de dagen vóór
hij het woord nam had hij in gro
te steden als Karachi en Rawal
pindi honderden leden van de
Beweging voor Herstel van de
democratie laten oppakken.
Meer vrijheid geven door de ker
kers te vullen; de generaal zal
nooit een groot democraat wor
den.
Televisie
Dictator-zijn is ook een vak, en Zia
ul-Haq beheerst het tot in de fi
nesses. Hij wordt daarbij op zijn
wenken bediend door de Pakis
taanse staatstelevisie, die van de
rechtstreekse uitzending van zijn
redevoering een goed getimede
show maakt. De aankondiging is,
evenals de aftiteling, omrand
met mooie groene vredelievende
palmtakjes. Dan biedt de camera
een blik in 's lands vergaderzaal:
met hetzelfde, wat rommelige ge
roezemoes als in onze Tweede
Kamer, vlak voor dat een groot
debat begint. Met als pikant ver
schil dat het parlement in Isla
mabad een stuk rianter oogt dan
het Binnenhof, maar dat de man
nen (en een paar vrouwen) in die
fraaie zaal niets te vertellen heb
ben. Ze zijn er door de dictator
neergezet om hem te adviseren.
Soms benoemt hij een paar nieu
we leden, zoals vorige week, toen
de provincie Baluchistan die
kennelijk nodig had en er van
Zia tien zetels bij kreeg.
Met de parlementaire adviezen kan
hij doen wat hij wil. Doorgaans
volgt hij ze wel, en dat is ook niet
moeilijk, want hij heeft zijn advi
seurs niet benoemd met de be
doeling dat ze het hem lastig ma
ken.
De camera zoomt in op een kleine
deur in de enorme groene wand
van het parlementsgebouw. De
deur gaat open en de generaal
wacht met het naar buiten ko
men net lang genoeg om de en
tree de gewenste spanning te ge
ven. Meteen klinken de eerste to
nen van het volkslied, iedereen
staat op en de camera toont de
heerser.
Wat is er nu precies zo eng aan het
hoofd van generaal Mohammed
Zia ul-Haq? Zijn het de norse
trekken rond zijn mond, die
maar zelden lacht? Of zijn het die
ontzettend rechte brilleglazen?
Hij spreekt bijna twee uur. Soms
wijkt hij van zijn tekst af en be
gint hij te improviseren. Dat zijn
ook de momenten dat hij zijn bril
afzet en je twee diepliggende
donkere ogen ziet, met donkere
wallen eronder.
Speculaties
Buiten is het stil op straat. Een
groot deel van de tachtig miljoen
Pakistani zit bij de radio of de tv.
Want dagenlang is in de Pakis
taanse kranten het belang van
deze toespraak aangedikt. Zia
heeft daar zelf het nodige aan bij
gedragen door af en toe een uit
spraak te doen die cryptisch ge
noeg is om een hele stroom spe
culaties op gang te brengen.
Typerend is bijvoorbeeld zijn op
treden op dinsdag 9 augustus,
een paar dagen voor de lange
verwachte redevoering. De kran
ten vragen zich al dagen af of er
zicht komt op enige democratie.
Ze drukken hele wijdlopige be
schouwingen af, bij voorkeur
van hoogleraren, die uitleggen
dat democratie een groot goed is,
maar dat je er toch ook geen
wonderen van mag verwachten.
Pakistani die je spreekt zijn over
het algemeen sceptisch. De gene
raal is, helaas, niet in zijn eerste
leugen gestikt: al twee keer heeft
hij landelijke verkiezingen aan
gekondigd, om die belofte ver
volgens „in het belang van het
land" weer in te trekken. En bij
de gemeenteraadsverkiezingen
van volgende maand kan alleen
maar gestemd worden op kandi
daten die nimmer actief zijn ge
weest in de nu verboden politie
ke partijen.
In deze sfeer van kritische afwach
ting heeft Zia dinsdag 9 augustus
een drukke dag gepland. Hij
vliegt van de (nieuwe hoofdtad)
Islamabad naar de overbevolkte
havenstad Karachi. Omringd
door veiligheidsagenten; de ge
neraal schat, nuchter als hij is,
zijn eigen populariteit niet te
hoog in. In een van de weinige
interviews die hij gaf zei hij vorig
jaar november tegen Alain Casa
van Financial Times dat zijn mi
litaire regime niet kan bogen op
„de stilzwijgende goedkeuring
van het volk. Ik verzeker u dat ze
mij en ons allemaal op straat zou
den nazitten en onze broek zou
den uittrekken".
Eijn nieuwe paleis in Islamabad
staat nog steeds leeg: het verhaal
gaat dat Zia er niet in durft te
trekken omdat hij zich veel veili
ger voelt in de zwaar bewaakte
legerplaats, waar hij nu woont en
kantoor houdt.
In datzelfde gesprek ontkende hij
overigens een dictator te zijn:
„De staat van beleg werkt voor
een land met democratische
principes als Groot-Brittannië
als een rode lap op een stier. Ik
weet dat. Ik heb ook geen over
dreven ideeën over mijzelf. Ik
ben niet gekozen. Ik ben een mi
litaire leider, die zijn wil oplegt
en die macht heeft om zijn land
te behoeden voor een burgeroor
log. Maar ik ben geen dictator.
Op z'n slechtst zou je kunnen
zeggen (voegt hij er met een
glimlach aan toe) dat ik een al
leenheerser ben".
In Karachi doet Zia ul-Haq die
dinsdag vele dingen: hij opent de
nieuwe luchthaven, hij zwaait
het schip Safinae-Abid, volge
propt met 1127 Mekka-gangers,
uit en ontvangt tussendoor aller
lei mensen. Op het nieuwe vlieg
veld zegt hij tegen verslaggevers
dat ze netjès moeten wachten op
zijn redevoering in het parle
ment. Maar hij maakt wel duide
lijk dat er voor politieke partijen
in de toekomst geen plaats is.
Op de kade roept hij de pelgrims
op te bidden voor de eenheid van
het land en een nog grotere in
vloed van de islam. Dan vraagt
een bedevaartganger of hij de ge
meenteraadsverkiezingen van
september niet kan uitstellen tot
ze terug zijn uit Mekka. Waarop
Zia zegt dat hij hoopt dat ze, na
thuiskomst, kunnen deelnemen
aan „grotere verkiezingen". Pa
kistaanse journalisten draven
naar de telefoon om hier ver
gaande conclusies aan te verbin
den.
Bomen
Zia is intussen alweer bezig met
het geven van het startsein voor
de landelijke boomplantdag en
ontvangt tot slot een deputatie
van de vrachtwagenchauffeurs
in Karachi, die komen vertellen
dat ze geheel achter zijn streven
staan om van Pakistan een volle
dig islamitisch land te maken.
Het zijn de elementen die in de re
devoering in zijn parlement ook
steeds terugkomen. Hij spreekt
in het Urdu, naast het Engels de
officiële landstaal die in een veel
talig land als Pakistan bestaat uit
een bonte mengeling van Perzi
sche, Arabische, Engelse, Turkse
en Hindi woorden. De Engelse
stukjes zijn dus verstaanbaar en
twee kernwoorden komen steeds
weer terug, twee uur lang: Islam
en martial law (staat van beleg).
Een Pakistaanse jongen legt de
rest uit en zucht diep bij de pas
sage waarin Zia zegt dat er ver
kiezingen komen in maart 1985
(„dat wordt nog een lange weg",)
en bij zijn mededeling dat „de
antecedenten van de kandidaten
bij de verkiezingen goed zullen
worden nagegaan om er zeker
van te zijn dat alleen het goede
soort mensen wordt gekozen".
Agressie aÊ^
Dat is ook de reden dat Zia met zijn
speech achterdocht en geweld
dadige agressie opwekt bij zijn
vele politieke tegenstanders.
Maar van zijn eigen parlement
krijgt hij een staande ovatie,
door Tony van der Meulen
waarna een mulla de bijeen
komst sluit met een emotioneel
gebed. Weer zoomt de camera in
op de generaal die nu begint te
bidden, de handen omhoog ge
heven.
Deze devote islamiet is dus dezelf
de man die vier jaar geleden zijn
voorganger, president Zulfikar
Ali Boetto liet ophangen.
Het maakte hem tot een melaatse
in de wereldpolitieke verhoudin
gen: geen staatshoofd van ook
maar enig belang wil met deze
griezel te maken hebben. Maar,
cynisch genoeg, werd de Russi
sche inval in zijn buurland Af
ghanistan de redding voor het
image van Mohamed Zia ul-Haq:
van een wreedaard werd hij in de
publieke opinie het bolwerk te
gen de Russische tentakels in
Azië en de man die miljoenen Af
ghaanse vluchtelingen gastvrij
ontving.
Maar helemaal erkend als be
schaafd leider voelt Zia zich ken
nelijk nog niet: staatsbezoeken
aan zijn land zijn nog steeds zeld
zaam. De komst van de premier
van Thailand wordt dan ook een
groot publiciteitscircus vol men
selijke details: kinderen aaien,
boompjes planten en toejuichin
gen. En zijn staatstelevisie legt
veel nadruk op het feit dat Zia
komende herfst de vergadering
van de Verenigde Naties gaat
toespreken, alsof daar alleen
maar leiders over de vloer ko
men die geheel deugen.
Bureaucratie,
Voel je je in Pakistan in een dicta
tuur?
De eerste paar dagen voel je je
voornamelijk in een bureaucra
tie. De toestemming om er als
journalist të mogen werken
vormt een heel dossier, met vele
stempels, waar steeds, om de
zaak bij elkaar te houden, heel
geduldig een touwtje omheen
wordt gebonden.
Naast de grootgrondbezitters en de
militairen vormen de Pakistaan
se bureaucraten een zeer belang
rijke macht en dat schept ook
veel werkgelegenheid. Een ver
trek van een Pakistaans vlieg
veld levert minimaal zes stem
pels op, gegeven door drie ver
schillende mannen. Opmerkelijk
is ook de hoeveelheid formulie
ren en bijbehorend carbon als je
een glas bier wilt. In heel islami
tisch Pakistan is alcohol op straf
fe van honderd stokslagen ver
boden. Maar daarnaast is Pakis
tan er in tegenstelling tot bij
voorbeeld de Golfstaten niet vies
van om aan de westerse goddelo
ze zonde te verdienen. In Rawal
pindi staat een goed lopende
bierbrouwerij, dus er moet vol
doende afzet zijn.
Voor je een fles bier van tien gul
den mag bestellen moet je echter
eerst de formuleren PR 2 en 4 in
vullen van de „Toestemming
voor het bezit, transport, con
sumptie en dronkenschap", dat
bestaat uit drie formulieren,
waarvan twee in drievoud, waar
na je naam ook nog in een groot
boek komt. De vergunning is
vijftien dagen geldig en geeft
recht op zestien flessen bier. „Als
je meer wilt hebben, moeten we
even praten", zegt de hotelier
met een knipoog in dit van cor
ruptie doortrokken land.
Censuur
De dictatuur begin je na een paar
dagen te voelen. Niet zozeer in de
kranten. In Pakistan is geen
voorcensuur meer, maar mis
schien is zelfcensuur voor de
persvrijheid nog wel desastreu
zer dan echte staatscensuur. Het
militaire bewind straft kranten,
die onwelgevallig berichten, met
het intrekken van de overheids-
advertenties. En dat is meer dan
driekwart van de hele adverten
tiemarkt. Dus zijn de meeste
kranten aan de voorzichtige
kant.
Wel, en dat valt op, beschouwingen
over de terugkeer van de demo
cratie. Maar over de vele arresa-
ties aan de vooravond van de re
de van generaal Zia was in de Pa
kistaanse kranten geen letter te
lezen.
Bij het beoordelen van de Pakis
taanse dictatuur moet je ook
meewegen dat onder president
Boetto van de nu verboden Pa
kistaanse Volkspartij ook cen
suur werd ingevoerd. Terwijl de
uitslag van de vrije verkiezingen
die Boetto in 1977 liet houden
ook uiterst dubieus was. In de
provincie Punjab, waar hij in
1970 op het hoogtepunt van de
populariteit 76 procent van de
stemmen haalde, wist hij in 1977
dat aantal op 93 pet te brengen.
De rellen die na deze verdachte
uitslag uitbraken, waren voor
Boetto aanleiding om het leger
opdracht te geven op betogers te
schieten. Voor Zia ul-Haq ligt
hierin zijn rechtvaardiging van
de staatsgreep die hij toen pleeg
de.
Maar feit is en blijft dat er in Pakis
tan geen echte vrijheid is. De
vrachtauto's zien er zo kleurig uit
met hun vele beschilderingen. In
de televisiereclame vindt een ge
sluierde islamitische actrice
Lux-zeep net zo lekker als Sohia
Loren op de STER. Maar de
werkelijkheid is een stuk grim
miger.
Drie wetenschappelijk medewer
kers van de universiteit van Isla
mabad zitten al sinds 1981 vast
(zonder dat ze zelfs maar zijn
voorgeleid) omdat ze verboden
geschriften hebben verspreid.
En het schijnparlement neemt
allerlei wetten aan die alleen in
een islamitische dictatuur moge
lijk zijn. Zo moet sinds kort te
genover de getuigenis van een
man twee getuigenissen van
vrouwen staan. Stenigen is als
straf weer toegestaan, evenals
het amputeren van handen en
voeten.
Die wetten, doorgedrukt om de
strenge islamieten gunstig te
stemmen, zijn tot nu toe nog niet
in praktijk gebracht. In Rawal
pindi wacht een dief, die ook in
hoger beroep is veroordeeld, al
vele maanden op het afhakken
van zijn hand. De 27-jarige bu
schauffeur Ah Bax wacht al drie
jaar op zijn steniging wegens ver
krachting. Generaal Mohammed
Zia ul-Haq weet echter dat de
beelden van het doodgooien van
een man zijn juist wat opgevijzel
de image in de wereld weer ge
heel te niet zou doen. Dus hij
wacht.
Baby
Maar behalve een intellectuele eli
te die ervan gruwt, is een deel
van het Pakistaanse volk vóór
dergelijke zware straffen. Ze
sluiten namelijk aan bij de prak
tijk. Begin dit jaar is in Karachi
een pas geboren baby, die te von
deling was gelegd, door het pu-
üek met stenen doodgegooid.
Want een vondeling kan in Pa
kistaanse ogen alleen maar
voortkomen uit een buitenechte
lijke verhouding, en dan liggen
de keien al snel voor het grijpen.
Reisgidsen waarschuwen vrouwe
lijke reizigers dat ze in Pakistan
geregeld lastig gevallen worden.
Als je die passages aan Pakis
taanse mannen laat lezen worden
ze bijzonder kwaad. Maar daarna
beginnen ze wel meteen zeer ge
boeid te informeren naar de sek
suele vrijheden in Nederland. En
geven ze, na een tijdje praten,
ook toe dat veel Pakistaanse
mannen bijzonder hanig zijn. De
vrouw is hun persoonlijk bezit.
Toen een dokter onlangs in een
vluchtelingenkamp voor Afgha-
nen een vrouw in een tent onder
zocht, zijn ze beiden vermoord.
Want bij zo'n onderzoek kunnen
Pakistaanse mannen zich maar
één ding voorstellen.
In een land dat uit zoveel verschil
lende volkeren bestaat is het pre
diken van een strenge Islam voor
generaal Mohammed Zia ul-Haq
echter het enige bindmiddel.
Over anderhalfjaar wil hij zich
terugtrekken „om lekker golf te
gaan spelen".
Tijdens zijn aankondiging van de
komende verkiezingen liet de
Pakistaanse televisie echter re
gelmatig het rijtje generaals zien
dat in het schijnparlement zat
toe te kijken: kleurrijke unifor
men, met veel onderscheidingen,
en norse koppen erboven.
Al gaan zij terug naar de kazerne,
een of andere vorm van Pakis
taanse democratie zal moeten
voldoen aan hun normen. An
ders zetten ze razendsnel de don
kere bril weer op.
