Ronald Reagans
fatale kruistocht
E,"a
Vietnam-syndroom herleeft in Midden-Amerika
ZATERDAG 13 AUGUSTUS 1983
De Amerikaanse president Reagan heeft Midden-Amerika tot een omstreden
speerpunt van buitenlands beleid gemaakt. Honderden miljoenen steun, geheime
CIA-operaties en een boycot van Nicaragua moeten de "communistische opmars"
vanuit dat land zien te stuiten.
Voor de kust van Nicaragua is deze week een Honduruees/ Amerikaanse militaire
operatie begonnen waarbij in totaal twaalfduizend soldaten zijn betrokken. Een
doodgewone militaire oefening, zegt president Reagan, al wijst alles op de afwerking
van een invasiescenario.
Groeiende kritiek in binnen- en buitenland, emotionele krantencommentaren,
slinkende steun in Congres en legertop, angstige herinneringen aan Vietnam, en geen
weg terug.
door Ton van Brussel
Eind vorige maand werd in de
Amerikaanse ambassade in
Den Haag, een handjevol
journalisten "gebriefd" over
de Amerikaanse benadering
van Midden-Amerika. Het
gezelschap genodigden was
select, maar stond borg voor
een maximum aan publici
teit. In hemdsmouwen, in het
midden van de vergadertafel,
de joviale gedaante van "am
bassador at large" Vernon
Walters. Een van Reagans ve
le afgezanten, die als postdui
ven de wereld rondtrekken
met maar één opdracht, opi
niemakers te behoeden voor
de valkuilen van de aan mis
verstanden zo rijke Ameri
kaanse diplomatie.
William Dyess, de scheidende
want te licht bevonden ambassa
deur in Den Haag, mocht hem in
leiden. Walters wreef eens in zijn
handen en stak van wal in een
bonkig maar charmant betoog,
waar Amerikanen doorgaans het
patent op hebben. Onmisken
baar hoogtepunt: een in ver
staanbaar Nederlands uitgespro
ken en met triomferende pre
toogjes begeleide "De beste
stuurlui staan aan wal".
Bulderend gelach, zaal plat, missie
voltooid. Journaalcamera's
brachten het allemaal in de huis
kamer. Na vice-president Bush
("ik zie hier niemand demonstre
ren tegen Suriname") en minis
ter van buitenlandse zaken
Shultz ("zou u dan in Polen wil
len wonen?"), kon ook Walters
weer verderop. De veteraan had
zijn reputatie van behendigheid
bevestigd. Dè boodschap ver
stomde snel, maar de grap galmt
nog na. Hij was dan ook "de
leukste" van het Amerikaanse
trio dat het afgelopen jaar Neder
land aandeed tijdens een publici
teitsoffensief in Europa.
Kruistocht
Aan werk voor hen geen gebrek nu
Amerikaanse kranten hun Euro
pese tegenhangers overtuigend
links hebben ingehaald met kri
tiek op de Amerikaanse be
moeienis in het Caribisch ge
bied. Zeventig procent van de
Amerikanen weet daarvan wei
nig tot niets, zo blijkt uit een re
cente opiniepeiling. Niet zo op
merkelijk, waar kennis van bui
tenlandse politiek bij Amerika
nen altijd al laag pleegt te scoren.
Opvallender vinden commenta
toren van de verlichte "Washing
ton Post" en de gematigd behou
dende "New York Times" tot de
conservatieve "Los Angeles Ti
mes en de uiterst rechtse "Bal-
timore Sun" de resterende dertig
procent, die gedeeltelijk of ge
heel op de hoogte is en eensge
zind tot een afwijzing komt. De
echo van Vietnam waart doQr de
krantekolommen die - zelfs van
de hand van doorgaans pragma
tische commentatoren emotio
nele betogen bevatten over Rea
gans kruistocht tegen het ver
meende oprukkende communis
me in Nicaragua en El Salvador.
Hoe dicht bij huis ook, de Verenig
de Staten hebben zich aan het
Carabisch gebied nooit veel gele
gen laten liggen. Historische uit
zondering is de crisis rond Cuba.
Voor het overige resulteerden
economische belangen van het
Amerikaanse bedrijfsleven in
vriendschappelijke politieke
banden met de veelal militaire
regimes aan de leiding van de be
lendende republieken.
Dat veranderde bij het groeiend
verzet van de Nicaraguaanse be
volking tegen de heersende on
derdrukking 'van de Somoza-
dynastie. De vrijheidsstrijd van
de Sandinisten wist de val van
Somoza te bewerkstelligen en op
19 juli 1979 werd de republiek
king heeft nooit anders dan ar
moede gekend. Dat vermindert
het effect van de Amerikaanse
boycot, evenzeer als de stroom
van hulpgoederen uit Europese
en Oostbloklanden. Vanuit het
buurland Honduras opererende
rebellen weten ook nauwelijks
successen te melden in hun po
gingen tot infiltratie op Nicara-
guaans grondgebied. Het verzet
in El Salvador is evenmin bezwo
ren, terwijl in Guatemala het
aantal doden en vermisten on
verminderd in de duizenden
blijft lopen, zodat ook daar moei
lijk van een stabilisering van de
positie van het militaire bewind
kan worden gesproken. De coup
van deze week zal daar niet veel
aan veranderen.
Van het ClA-front ook al geen
steun in de rug voor Reagan. De
Amerikaanse inlichtingendienst
maakte zich enkele jaren geleden
onsterfelijk belachelijk door fo
to's te verspreiden over martelin
gen door de huidige regering van
Nicaragua die bij nader onder
zoek uit de Somoza-tijd bleken te
dateren. Sindsdien is welgeteld
vijf keer in geheime rapporten
voorspeld dat het "met een half
jaar afgelopen zal zijn met het
Sandinistische regime in Nicara
gua". De dienst is ook niet bij
machte gebleken enig steekhou
dend bewijsmateriaal te verza
melen voor de veronderstelde
wapenlevanties van Nicaragua
aan het verzet in El Salvador.
"Logisch", zo zegt Sergio Rami
rez, één van de Sandinistische
leiders, "want wat niet is valt
moeilijk aan te tonen".
Aan de mélange van steeds wisse
lende strategieën, nooit bewezen
beschuldigingen en miljoenen
verslindende steunoperaties aan
omstreden regimes is recentelijk
een nieuw, al even huivering
wekkend ingrediënt toegevoegd.
Deze week zijn op veertig kilom-
ter afstand van de kust van Nica
ragua oefeningen begonnen van
het Hondurese en Amerikaanse
leger. Twaalfduizend militairen,
onder wie vierduizend Amerika
nen, zijn daar bijeen voor een
operatie die tot in het volgend
jaar zal duren en die niet veel
anders omvat dan de afwerking
van een pseudo-invasiescenario.
Volgende maand worden aan de
oefening nog eens tweeduizend
Amerikaanse mariniers toege
voegd die zich aan de grens van
Honduras met Nicaragua zullen
ophouden.
Doorkruist
Tijdens een televisierede ontkende
president Reagan dat de oefe
ning, de grootste die ooit in dat
gebied is gehouden, ook maar
iets met een serieus invasieplan
te maken heeft. Antwoorden op
vragen naar bijvoorbeeld de zin
van de bouw van een tweede per
manent radarstation in Hondu
ras bleef hij schuldig. Reagan
hield zijn televiesierede om de
verhitte gemoederen te sussen
na het voortijdig uitlekken van
de oefening. Zijn poging om met
de instelling van de gemengde
commissie Kissinger het kriti
sche Amerikaanse Congres tot
meer steun voor zijn beleid te
verleiden, werd door het lek
doorkruist.
Aan de top van defensie vallen
eveneens kritische geluiden op
te tekenen over de aanpak van
het Witte Huis. Vooraanstaande
generaals hebben laten weten
niets te voelen voor welke opera
tie in Midden-Amerika dan ook,
als niet tevoren een poncreet
plan op tafel ligt. In dat geval zou
de president min of meer van a
tot z moeten aangeven wat zijn
inzichten zijn. Daar zal het vol
gens veel Congresleden, gene
raals en commentatoren niet van
komen, om de eenvoudige reden
dat "zo'n visie er niet is". De New
York Times houdt het er in een
nu al legendarisch commentaar
op dat Reagan in Midden-Ameri
ka "afglijdt in de richting van
oorlog" en met zyn benadering
"ondergeschikte problemen in
een kolossale nederlaag omzet".
Rode draad in de kritiek is de ver
gelijking met Vietnam. Er is
geen strategie, niemand weet
wat de Amerikaanse bemoeienis
moet inhouden en nog minder
waar die moet eindigen. Zoals
Vietnam is ook El Salvador een
feodale samenleving en nog te-
nauwernood "een democratie".
En zoals vredesbesprekingen in
Vietnam onder zware druk wer
den gezet van aanhoudende
Amerikaanse bombardementen,
zo wordt ook nu gepoogd Nicara
gua met militair machtsvertoon
op de knieën te krijgen.
Zorg
Toch zijn het niet zozeer de over
eenkomsten, als wel de verschil
len met de Vietnamperiode die
aanleiding geven tot zorg. Er is
een belangrijk geografisch voor
deel, dat niet alleen een gunsti
ger positie oplevert voor de be
voorrading van Amerikaanse
troepen, maar dat ook een blok
kade van Nicaragua mogelijk
maakt. Verzetstroepen zijn be
duidend minder omvangrijk dan
het leger van de Vietcong. Het
anti-Amerikanisme in Midden-
Amerika is relatief beperkt. De
taalbarrière is minder groot. De
Verenigde Staten weten inmid
dels veel meer van Midden-Ame
rika dan toen van Vietnam. Een
communistische dreiging vanuit
het zuiden is bovendien van vita
ler belang dan dezelfde dreiging
vanuit Vietnam. Vanuit Reagans
logica geredeneerd is er in Mid
den-Amerika meer aan de hand
dan ooit in Vietnam. Dat ver
groot de kans op onbezonnen
avonturen.
Vooralle benoeming van Henry
Kissinger tot voorzitter van een
adviescommissie voor Midden-
Amerika heeft het wantrouwen
over de motieven van Reagan
versterkt. De man die een be
langrijke rol speelde in de val
van Allende in Chili, de architect
ook van de bombardementen op
Hanoi. Een solist bij uitstek, van
wiens komst moeilijk een be
moedigend effect kan uitgaan.
Zelfs de leider van de Republi
keinse fractie in de Senaat, Ro
bert Byrd, kon in zijn commissie
weinig anders zien dan "een
rookgordijn".
Tegenover Reagans aanpak staat
sinds kort een unaniem aanvaar
de motie die elke invasie in Nica
ragua verbiedt en die de voor
keur uitpreekt voor aansluiting
bij het nog prille vredesinitiatief
van Latijnsamerikaanse landen,
boven Amerikaans solisme. Een
hoopvolle uitspraak, als er nog
zicht zou zijn op een weg terug.
Wapenleveranties
Een heldere boodschap. Midden-
Amerika verkozen tot de etalage
van betwijfelde Amerikaanse po
litieke en militaire macht, die no
toire slechteriken als de Sowjet-
leider Andropov, de Libische ko
lonel Gaddafi en de Syrische pre
sident Assad tot voorbeeld kan
dienen. Nicaragua is communis
tisch, maar eens fout hoeft nog
niet altijd fout te betekenen. Met
het ondermijnen van overigens
nooit bewezen wapenleverena-
ties van Nicaragua aan het Salva-
Nicaragua gesticht. Een "volks
democratie" geleid door een re
gering van nationale wederop
bouw", bestaande uit drie man
en gecontroleerd door een
Staatsraad, waarin de Sandinis
ten de meerderheid vertegen
woordigen. De Verenigde Staten
zagen, vooral onder president
Reagan, in Nicaragua een naieve
marionet van Moskou, een twee
de Cuba dat een gevaar voor de
stabiliteit in Midden-Amerika
zou opleveren. In die benadering
werd het begrip "volksdemocra
tie" een ander woord voor een
"totalitair bewind naar het mo
del van de Sowjet-Unie".
Bescherming
Minderheidsverzet onder de bevol
king van Nicaragua, dat onder de
nieuwe junta het wachten op de
wonderen van de revolutie al
gauw moe bleek, kon en kan op
actieve steun rekenen van de
Verenigde Staten. Dat is geen in
menging in de binnenlandse po
litiek van Nicaragua, vindt het
Witte Huis, maar bescherming
van Amerikaanse belangen. Ni
caragua neemt immers met haar
eigen omwenteling geen genoe
gen en steunt daarom de strijd
tegen het heersende regime in El
Salvador. Een land met een al
even droeve historie, waar voor
zichtige hervormingen de pas
werden afgesneden en een
volksfront een verbeten strijd
voert tegen het door Amerika ge
steunde regime van Alvaro
Magana.
Vijfjaar opstand in Midden-Ameri
ka kostte honderdduizend men
sen het leven en maakte een mil
joen anderen tot vluchteling. Wat
een rechtse dictatuur betekent
weet de bevolking, wat het alter
natief kan doen is minder be
kend, maar wordt in de kiem ge
smoord omdat de paden van
links volgens Reagan al snel naar
Moskou leiden. In zijn buiten
lands beleid, even vol van belofte
als arm aan succes, neemt Mid-
den-Amrika nu een speerpunt-
positie in.
Hij wil niet meer dan "Nicara
guaanse steun aan rebellen in El
Salvador beletten", maar roept
in redevoeringen en beleid met
huiveringwekkende stelselma
tigheid een ander beeld op.
Twee voorbeelden uit de overvloe
dige oogst van de afgelopen
maanden. "Er is geen twijfel over
mogelijk. De nationale veiligheid
van alle Amerikanen is in het ge
ding in Centraal-Amerika. Als
we ons daar niet kunnen verde
digenmogen we niet verwachten
ons elders te kunnen handhaven.
Onze geloofwaardigheid zou in
storten, onze banden zouden ver
schrompelen en de veiligheid van
ons vaderland zou in gevaar ko-
"Als we Centraal-Amerika niet in
de hand kunnen houden, zal het
onmogelijk zijn bedreigde lan
den in de Perzische Golf en elders
te overtuigen, dat wij weten hoe
we een globaal evenwicht moeten
bereiken. We zullen dan voor een
'reeks omwentelingen komen te
staan...Het ontgaat mij waarom
we in Centraal-Amerika de
Brezjnjev-doctrine moeten toe
passen en moeten aannemen dat
elk communistisch regime dat
zich heeft gevestigd, nooit veran
derd kan worden".
doriaanse verzet heeft die bena
dering nog maar weinig te ma
ken.
Twijfel geldt niet alleen Reagans
redes, maar evenzeer zijn beleid.
Nog maar nauwelijks tot het
ambt geroepen, voerde hij de
steun aan El Salavdor drastisch
op om "voor eens en voor altijd"
af te rekenen met het verzet te
gen de "wettige regering" in El
Salvador. Een tevoren al kanslo
ze operatie, zoals ook Reagan vrij
snel duidelijk werd. Met nauwe
lijks verholen ongeduld koos hij
vervolgens voor een tweesporen
beleid: actieve financiële en mili
taire steun aan "democratische"
vrienden in Midden-Amerika en
een complete boycot van de Ni
caraguaanse regering, in samen
hang met een reeks geheime ope
raties van de inlichtingendienst
CIA, om de revolutie in diskre
diet te brengen.
Voor dit jaar ziet het programma er
in dollars als volgt uit:
El Salvador: 136 miljoen militaire
hulp, 232 miljoen economische
hulp, 55 militaire adviseurs
Guatemala: 44 miljoen economi
sche hulp
Honduras 37 miljoen militaire
hulp, 97 miljoen economische
hulp, 35 tot 40 militaire adviseurs
Costa Rica 3 miljoen militaire
hulp, 215 miljoen economische
hulp.
Een paar kanttekeningen. Ge
noemd zijn officiële cijfers, zoals
bij het Congres ingediend. Niet
opgenomen is de (geheime) be
groting van de CIA die ook in
Midden-Amerika actief is. Ook
niet vermeld is de defensiepost
waarmee de Amerikaanse oefe
ningen in Midden-Amerika wor
den gefinancierd. De kosten
daarvan zijn eveens geheim. In
de praktijk is de scheiding tus
sen militaire en economische
hulp moeilijk houdbaar en komt
het leeuwedeel van de steun di
rect of indirect ten goede aan
handhaving en versterking van
Vijfjaar
strijd in
Midden-
Amerika
kostte
honderddiin
leven en
maakte een
miljoen
anderen tot
vluchteling.
(Foto
de positie van het zittende be
wind.
De vele honderden miljoenen dol
lars, die de afgelopen jaren rich
ting Midden-Amerika zijn ge
stuurd, hebben aan de feitelijke
politiek situatie weinig veran
derd. De Nicaraguaanse bevol-
Ronald Reagan: geen strategie
