1 1! m Ie we "ImoB Zwerm „vallende sterren" zichtbaar Wie ze ziet mag een wens doen DE TIJD ELSEVIERS Pleidooi wereldraad voor atoompacifisme en dienstweigering DONDERDAG 11 AUGUSTUS 1983 Varia PAGINA 11 Het zal iedereen bekend zijn dat de aarde om de zon draait; voor één volledige omloop heeft onze planeet ruim 365 dagen (een jaar) nodig. In die tijd overbrugt de aarde een immense afstand want haar snelheid rond de zon bedraagt zo'n 30 kilometer per sekonde. Elk etmaal legt de aarde dus een afstand af van ruim 2,5 miljoen kilometer en dat is bijna zeven maal de afstand aarde-maan. Hier op aarde merken wij meest al niets van die enorme snel heid, vastgekluisterd door de zwaartekracht als we aan deze planeet zijn. Maar een oplet tend waarnemer kan 's avonds of 's nachts, als de hemel onbe wolkt is en er niet teveel sto rend stadslicht (straatverlich ting) in de buurt is, zo af en toe toch iets zien opflitsen dat een regelrecht gevolg is van de snelheid waarmee we met onze planeet door de ruimte ijlen. Eigenlijk is daar elke heldere nacht wat van te zien: aan de sterrenhemel flitst ineens een lichtje op, legt bliksemsnel een bepaalde afstand af en dooft dan weer uit. Meestal duurt dat verschijnsel nog geen sekonde en het gaat zó snel dat het men selijke oog die beweging niet kan volgen en slechts een "lichtende streep" kan opvan gen. Dit verschijnsel staat in de volksmond bekend als "vallen de ster". "Opgeveegd" Die benaming is al erg oud en da teert nog uit de tijd dat de men sen nog dachten inderdaad met sterren te maken te heb- ben. Maar enkele honderden jaren geleden begon men zich af te vragen waarom de ster renhemel dan nooit "leeg" raakte en vond men dat "val lende sterren" veroorzaakt worden door heel kleine brok» jes materie, vaak niet groter dan zandkorrels, die met snel heden van tientallen kilome ters per sekonde botsen met de luchtdeeltjes van onze damp kring. In minder dan geen tijd zijn ze verbrand. Die brokjes worden door de aarde tijdens haar jaarlijkse weg rond de zon onderschept, "opgeveegd" als het ware. De ruimte die de aar de omringt is dus niet echt leeg. Omdat die brokjes zelf min of meer langgerekte banen om de zon beschrijven (en dus bewegen) komt de aarde altijd weer andere tegen en dat is al duizenden, miljoenen en mis schien zelfs miljarden jaren zo. Men denkt overigens dat er heel vroeger, in de begintijd van het planetenstelsel (waar de aarde deel van uitmaakt) veel meer grotere brokken tot komplete rotsblokken van ki lometers groot in het planeten stelsel rondzwierven die op ge zette tijden in de aardatmo sfeer terecht kwamen. Deze brokken materie waren te groot om geheel te verbranden en sloegen met enorme kracht op het aardoppervlak in. Mil joenen jaren oude littekens, in de vorm van door erosie aange taste inslagkraters, getuigen nog van die katastrofale ge beurtenissen waarbij alles tot in de verre omtrek werd ver woest. Krater In de Amerikaanse staat Arizona ligt zo'n krater die ontstond bij de inslag van een kosmische rots met een gewicht van een paar miljoen ton. Dat moet zo'n vijftigduizend jaar gele den zijn gebeurd; geologisch gezien is dat nog recent want de aarde bestaat al 4.500 mil joen jaar. De Arizonakrater meet bijna an derhalve kilometer in middel lijn en is enkele honderden meters diep. De krachten die dit gat deden ontstaan waren voldoende om een wereldstad met de grond gelijk te maken. Als zo'n steen neerkomt spre ken we van een meteoriet. In onze tijd is dat echter een zeld zaam gebeuren geworden. Maar het verbranden van die kleine brokjes kunnen we elke heldere nacht zien als we ten minste over voldoende geduld beschikken. Soms zijn er slechts een paar per nacht te zien, maar elk jaar zijn er nachten met duidelijk veel meer "vallende sterren" die, met een meer wetenschappelij ke benaming, "meteoren" wor den genoemd. Dit komt omdat de aarde steeds op vaste plaatsen hele zwer men van die deeltjes tegen komt. De bekendste perioden met de meeste vallende sterren zijn wel de nachten rond 4 ja nuari, 12 augustus, 17 novem ber en 14 december. Dan ont moet de aarde uitgestrekte ver zamelingen van miljarden brokken en brokjes die langge rekte banen (ellipsen) rond de zon beschrijven. Zo langgerekt zijn sommige van deze banen dat de bijbehoren de deeltjes zich tot op miljar den kilometers afstand van de zon kunnen begeven. Vaak hebben ze dan ook vele tiental len tot honderden jaren nodig om één omloop te volbrengen. Felle kleuren Zo ziet de oostelijke hemel er medio augustus uit. De Perseïdenradiant is vlak onder het W-vormige sterrenbeeldje aangegeven. Dit kaartje laat een kwart van de hemel zien; in werkelijkheid is alles veel groter dan op deze tekening. Een paar meteoorbanen zijn ingetekend om een duidelijker idee te krijgen van het begrip "radiant" in vergelijking met de tekening daar onder van een stuk spoorweg. (Tekening: Ben Apeldoorn) of nacht de sterrenhemel een kwartiertje in de gaten houdt, zal beslist "vallende sterren" zien. Maar het moet wél onbe wolkt zijn. De kans om ze te zien is op het platteland groter dan in de stad; op het platteland is de he mel namelijk donkerder dan in de stad en dus zijn op het plat teland de zwakke meteoren ook te zien. Het is zowel leuk als interessant om zo rond 12 of 13 augustus 's avonds, als het voldoende don ker is geworden, een gemakke lijke stoel op het balkon, in de tuin of gewoon ergens midden in de natuur te zetten, van waaruit men de hemel gemak kelijk kan bekijken. Een kijker is niet nodig; het oog is ruim voldoende. Het maakt niet zo- De allerbekendste meteoren zwerm treedt tussen 10 en 14 augustus op. In de nachten 11/ 12 en 12/13 augustus zijn de meeste meteoren te zien. Wie dan tijdens een heldere avond veel uit naar welk hemelge- deelte men kijkt want de me teoren zijn over de gehele linie te zien, alleen is het niet te voorspellen waar en wanneer ze precies verschijnen. Het zal opvallen dat er veel meer zwakkere dan heldere meteo ren optreden. Van de heldere zijn heel vaak felle kleuren te zien, variërend van rood tot helgroen. Sommige meteoren zijn zo helder dat ze even scha duwen werpen; wie zoiets ziet heeft met recht geluk. Ook verloopt het verbrandings proces van meteoor tot me teoor niet precies gelijk; er zijn er die met een lichtflits aan het eind van hun baan exploderen, weer andere kunnen meerdere opvlammingen te zien geven. Ook de bliksemsnelle bewe ging valt op. Dat kan niet an ders want ze raken de damp kring met snelheden van meer dan 200.000 kilometer per uur. Radiant Wat de aandachtige toeschouwer op den duur ook zal opvallen is dat de "vallende sterren" alle maal uit één gebied aan de he mel lijken te komen. In ge dachten achterwaarts verlengd lijken al hun banen elkaar in één punt te snijden. Dat punt, dat de "radiant" (uitstralings punt) wordt genoemd, ontstaat doordat we de meteoorbanen op de hemelbol geprojekteerd zien, terwijl deze banen in de dampkring in werkelijkheid evenwijdig aan elkaar zijn. Hetzelfde effekt zien we als we langs een lang recht stuk spoorbaan kijken waar rails en bovenleidingen in de verte ook in één punt lijken samen te ko men. Wie heel goed oplet en minstens een half uur of langer blijft kijken, zal opmerken dat dat uitstralingspunt zich aan de noordoostelijke hemel be vindt, en wel in de buurt van een klein sterrenbeeld dat dui delijk de vorm van een W heeft. Het is de meteoordes- kundige al lang bekend dat die radiant vlak onder dat sterren- beeldje ligt en wel in een ster renbeeld dat PERSEUS heet. Vandaar dat de bekende au- gustuszwerm ook wel "perseï- den" wordt genoemd. De me teoren van een zwerm dragen dus altijd de naam van het ster renbeeld waarin de radiant van die zwerm ligt. Niet alle meteo ren, die we 's nachts rond de 12e augustus kunnen zien, be horen tot de Perseïdenzwerm; er zijn ook nog enkele kleinere zwermpjes aktief waarvan de meteoren weer ergens anders vandaan komen. Tussen 11 en 13 augustus trekken we met onze planeet door de hoofd macht van de zwerm heen. 's Nachts (in de nachten 11/12 en 12/13 augustus) is dan gemid deld elke minuut een meteoor te zien maar dat kan van jaar tot jaar verschillen. Die zwerm is dus niet overal hetzelfde van opbouw. Hobby Er is in Nederland, net zoals in vele andere landen, een groep amateursterrenkundigen die zich uit hobby-overwegingen bezighoudt met de bestude ring van "vallende sterren". Zij besteden vele nachten per jaar aan waarnemingen aan die ver schietende hemellichtjes en beschouwen de periode rond medio augustus altijd als een hoogtepunt. Niet alleen is er dan een prachtige meteoor zwerm waarneembaar, maar ook is het 's nachts meestal dan nog behagelijk warm in te genstelling tot 's winters. Die waarnemingen leren veel over de opbouw van meteoorzwer- Ook wordt veelvuldig getracht om "vallende sterren" te foto graferen, wat een echt geduld werkje is omdat een fototoestel veel minder meteoren fotogra feert dan het menselijk ook kan zien. Een meteoor moet vrij helder zijn om nog te kunnen worden gefotografeerd en zo'n heldere moet dan ook nog net in het veld van de camera verschij nen. Met een foto kan men ech ter veel nauwkeuriger bereke ningen doen dan uitgaande van de resultaten die met het blote oog zijn verkregen. In Nederland wordt het onder zoek aan meteoren vrijwel ge heel aan amateurs overgelaten; de beroepssterrenkundige heeft doorgaans te weinig tijd voor dit bijzonder tijdrovende werk; wél staat hij de amateur zoveel mogelijk met raad en daad terzijde en wat dat betreft bestaat er in ons land al vele tientallen jaren een heel goede samenwerking. Wens Wie nog nooit een "vallende ster" gezien heeft, heeft van avond en morgenavond een prachtige kans om daarin ver andering te brengen. Ook be staat er een legende dat een wens, gedaan tijdens de ver schijning van een "vallende ster", altijd uitkomt. En dat is gemakkelijk gezegd; er zullen maar weinigen onder ons zijn die kunnen zeggen dat ze snel ler reageerden dan een "vallen de ster" kon verdwijnen. Met andere woorden: we zijn altijd te laat met die wens. Kolonel Valk, de vermeende aan stichter van de staatsgreep in Su riname, ontmoette VN voor de derde keer. De eerste keer was op zijn terras in Paramaribo kort na de coup, de tweede keer in Brussel. Twee langdurige vraag gesprekken bij Valk thuis - de derde keer - resulteerden in de grote ontkenning: "Ik heb mij er op laten voorstaan dat ik het ge daan heb, dat is waar. Maar ik heb het niet gedaan, dat is de waarheid". Valk verklaart dat hij in het verleden niet de waarheid heeft gesproken toen hij rondba zuinde dat hij de hand had gehad in de coup: "Om ervan af te zijn. Jullie moeten je voorstellen, ie dereen komt naar je toe, mooie staatsgreep Valk. Als je dan ge lijk zegt, ja dat heb ik goed ge daan, dan is het gesprek meteen over". De kolonel laat zich er in het gesprek wel op voorstaan dat hij, dank zij zijn gesprekken met de Surinaamse onderofficieren, de schade van de staatsgreep wist te beperken. In weerwil van getuigeverklaringen verklaart hij overigens Bouterse slechts een paar keer te hebben ontmoet en de man nauwelijks te kennen. Bibeb sprak met de kunstenares Marte Röling, die samenleeft met ex-therapeut/kunstenaar Henk Jurriaans en de zusjes Alissa en Adriënne Morriën. Het verhaal gaat over relaties, twijfel, kunst, Beatrix, familie en poesjes. In het omslagverhaal doet VN uit de doeken hoe en door wie de ABP-directeur Masson kon wor den gechanteerd en Max van Weezei belicht in deel drie van zijn serie over de Centrumpartij de actiegroepen tegen het fascis me die in hun strijd zo vlug wor den afgeleid: "Het seksisme! Je vergeet het weer! Hoe is het mo gelijk?!". genspelers, maar daarvan is bij Van Aardenne (WD) en De Ko ning (WD) niets meer te mer ken, meldt Frank van Empel. De overheid heeft volgens beiden "een achtcylinder auto gebouwd, maar geen benzine meer om de motor te laten draaien". Bezuini gen dus, en dat betekent minder rapporten en weer minder amb tenaren. Jan de Koning: "Het wilde vlees in de uitgavensfeer is overal eigenlijk al weg. Daar valt weinig meer te bezuinigen. Al leen in de sfeer van het arbeids volume, ja, daar zitten toch een aantal dingen.." Na fysieke en sexuele kindermis handeling nu ook aandacht voor moeilijker te constateren geeste lijke mishandeling. "Vanaf zijn achtste jaar heette hij niet anders dan 'gek'. De broertjes werden er op getraind hem consequent zo te noemen". Mevrouw Clemens Schröner schreef een boek over deze "moeilijk te achterhalen" vorm van mishandeling, die ook in tehuizen veelvuldig voor zou komen: kinderen die het eten vies vinden, daartoe gedwongen worden als het koud is, overge ven en dan hun eigen kots moe ten opgeven. Rome-correspondent Gaither Ste wart sprak met Toni Negri, pro fessor en theoreticus van de linkse beweging Autonomia To ni Negri, vanuit de gevangenis gekozen als parlementariër voor de Italiaanse Radicale Partij. De Italiaanse justitie ziet hem als 'duivels brein' achter het terro risme van de Rode Brigades; Ne gri zelf ontkent en voorspelt dat binnen twee jaar in Italië "het terrorisme van de wraak" zal los barsten als de overheid politieke gevangenen geen hoop bieden op een soort verzoening. John Barry keek voor HP uitge breid in het koffiedik van de ra ketten-onderhandelingen tussen Kvitsinsky (Rusland) en Nitze (VS). Dat levert een hoop geruch ten en speculaties op, maar ook de conclusie dat er in Geneve voorlopig niets kan worden op gelost. In de serie 'De Zelfkant' belicht Martin Schouten over de gokhal. "Nergens maak je mee dat mensen een computer willen Arie Kuiper trekt in zijn column fel van leer tegen NRC/Handels- bladcollega An Salomonson die na een reis naar Turkije in een reportage begrip vroeg voor het generaalsbewind. "Een Neder landse Jean Kirkpatrick", vindt Kuiper. "Die mensen nemen de democratie niet serieus. Ze heb ben verleerd in te zien dat met klassieke burgerlijke vrijheden niet mag worden geschipperd", schrijft hij over de beide dames. In de serie De Journalist ditmaal een gesprek met Jan Blokker, adjunct-hoofdredacteur van de Volkskrant, die hij omschrijft als een "goede liberale krant- na tuurlijk niet liberaal in de stands zin van het woord - beter dan de NRC". Over zijn drijfveer: "Ik ben heel wraakzuchtig. Mijn wrokgevoel is feilloos. Maar van de macht van mijn functie zal ik nooit misbruik maken". Er komt een onderzoek naar de Moerman-therapie, nu het kli maat rond de omstreden aanpak van kankerpatiënten wat is ver beterd. "In zijn voordeel pleit", aldus Van der Eijk in zijn serie "Het middel en de kwaal", dat "steeds meer meer belang wordt gehecht aan de rol van de voe ding bij het ontstaan van kan kers, ook door wetenschappers". Michiel de Ruyter, samensteller en presentator van NOS-jazz: "Ik ben een beetje een voorlichter, ik laat het aanbod horen. Ik moet toegeven dat ik nooit erg veel van Brubeck en Kenton heb ge draaid, daarin heb ik dan weer een beetje vals gespeeld. Maar ik denk achteraf dat ik daar nog ge lijk in heb gehad ook. Je hoort eigenlijk niets meer van ze". Voorts in de Tijd het eerherstel van de Limburgse schilder Charles Eyk, een slotverhaal over de bij eenkomst van de wereldraad van kerken in Vancouver en een re constructie van de mysterieuze Het Vaticaan heeft de unieke be slissing genomen de aartsbis schop van Zambia, Emmanuel Milingo, te ontslaan. Overigens nam hij zélf ontslag, volgens de officiële verklaring van Rome. In een interview legt Milingo uit dat het "kille, almachtige, monar chale Rome" geen raad wist met de eigenwijze geloofsbeleving van een enkeling met vertrou wen in de Afrikaanse tradities. Volgens Milingo moet de hou ding van de missie in Afrika drastisch veranderen. "Ze beho ren zich af te vragen: waarom ko men we hier eigenlijk naartoe? Moeten we onze identiteit maar liever thuislaten en ons aanpas sen aan de plaatselijke? Moeten we Afrika niet het beste geven van onze kant en het beste over nemen van hen voor wie we zijn gekomen?". Het omslagartikel zet vraagtekens bij het optimisme over de afloop van de economische crisis. Drie economen komen aan het woord over hoe het straks verder moet. Het weer geniet zeker in deze vakantietij d een enorme belang stelling. Het weekblad voelde de tegenhanger van Pelleboer, Hans de Jong, aan de tand. Hij bekent eerlijk deze mooie zomer niet te hebben voorzien. Bij hem thuis wordt er over dit onderwerp trouwens weinig gesproken: "Aan tafel praten we nooit over depressies". HN maakt de balans op van de zes de assemblee van de Wereldraad van kerken in Vancouver, plaatst de volledige tekst van de toe spraak van de zwarte theoloog Allan Boesak, 'de nieuwe Martin Luther King', en doet verslag van de nacht van de vrede op Vancouver island. In de serie De bewondering maakt kunsthandelaar Viktor Water man zich kwaad over het feit dat de Russische avantgardistische schilderes Liubov Popova niet wereldberoemd is. MAGAZINE De oorlog van de stilte wordt de krachtmeting genoemd, die zou kunnen plaats hebben wanneer het tot een wereldwijd militair treffen komt. De onderzeeër zou daarin een zeer belangrijke rol spelen. Elseviers Magazine schetst de geschiedenis van de onderzeeër en beschrijft de mo gelijkheden van de huidige on derwaterschepen. Vreemdelingenhaat schept in Rot terdam een sfeer van de Afri kaander-rellen in 1972. Het stads bestuur staat machteloos, heeft geen passend antwoord op de problemen tussen Rotterdam mers en buitenlanders. De con crete irritaties, meningsverschil len, cultuurfricties worden be stookt met bureaucratische op lossingen, die zonder uitzonde ring in een warnet van goede be doelingen vastlopen. In Nederland wordt elke dag voor anderhalf miljoen gulden aan winkeldiefstallen gepleegd. Ook voor dit fenomeen ziet het week blad geen snelle oplossing: de winkelier prijst zijn waren aan, stalt ze uit, politie en justitie heb ben niet zoveel belangstelling voor het eenvoudige vergrijp en de overheid kan het niet meer aan. "We zullen moeten wennen aan kranteberichten dat een ben de voor anderhalf miljoen buit maakte in 150 kraken en dat elke werkdag voor de Nederlandse winkelier sluit met een 'aan kas' anderhalf miljoen gulden", be sluit EM berustend. Over de zangeres Caroline Kaart ging onlangs het gerucht dat zij volgend jaar Cees Berkhouwer in de liberale fractie van het Eu ropees Parlement zou opvolgen. "Ja ik ben toch niet mesjogge. Ik stap toch niet van de bühne in Zwolle op de bühne in Straats burg. Maar ik heb wel ambities. Ik ben bevriend geraakt met het Nederlandse volk. Ik wil de men sen bedanken en dat kan ik het beste in de politiek doen". VANCOUVER (GPD) - De Assem- blée van de Wereldraad van Ker ken is op de laatste dag van haar vergadering in Vancouver ak koord gegaan met een zeven pa gina's tellende verklaring over vrede en gerechtigheid, waarin onder meer voor atoompacifisme en het recht op dienstweigering wordt gepleit. De zeer uitvoerige verklaring sluit voor een belang rijk deel aan bij eerdere verkla ringen van de wereldraad en met name bij de conclusies van de hoorzitting over kernwapens van Amsterdam 1981. De verklaring legt sterke nadruk op de samenhang van vrede en rechtvaardigheid. Voor miljoe nen mensen is de bedreiging van het leven door honger en armoe de nu een groter kwaad dan een mogelijke nucleaire holocaust in de toekomst. De kerken worden opgeroepen de vragen van vrede en recht in hun onderling ver band te zien. Inzake de kernbewapening her haalt de verklaring het ondub belzinnige 'nee' tegen de produk- tie, de plaatsing en het gebruik van deze wapens. De kerken wordt gevraagd bij hun regerin gen te pleiten voor het buiten de wet verklaren van zowel het be zit als het gebruik van kernwa pens als misdaad tegen de mens heid. Christenen moeten getui genis afleggen van hun weige ring om aan een conflict met massavernietigingswapens deel te nemen. Op verzoek van de Westduitser Grohs werd op het laatste nippertje een passage op genomen waarin de kerken wor den gevraagd voor het recht op dienstweigering te pleiten en jongeren die daartoe overgaan, te steunen. Met name voor kerken in Oost-Europa en de Derde We reld is dat een vergaande stap. Een poging van een andere West- duitse gedelegeerde om de ver oordeling van kernwapens toe te spitsen op het NAVO-besluit tot plaatsing van nieuwe kernwa pens in Europa, mislukte. De mogelijke gevolgen van het mis lukken van de Geneefse onder handelingen worden wel ge noemd, maar de oproep om als kerken voor het welslagen van Genève en tegen een nieuwe kernwapenronde te ijveren wordt zowel aan het Westen als aan het Oostblok gericht Ver derop in de verklaring wordt wel gezegd dat ook eenzijdige stap pen op weg naar ontwapening verwelkomd moeten worden, maar alleen in samenhang met of aanvulling op multilaterale en bi laterale onderhandelingen. Het verbond dat Europese gedele geerden uit de vjjf zogenaamde 'plaatsingslanden' gisteren heb ben getekend, blijkt de steun te hebben gekregen van negen van de dertien Nederlanders. De vier die niet tekenden waren de her vormden dr. R. J. Mooi en dr. W. Balke die de verklaring oneven wichtig vonden en de gerefor meerden G. Terpstra en dr. A. Kruyswijk die het niet juist von den op persoonlijke titel iets te tekenen, terwijl ze namens hun kerk in Vancouver zijn. Terpstra en Kruyswijk waren het wel met de verklaring eens. Het verbond verplicht de ondertekenaars er toe zich te verzetten tegen de plaatsing van nieuwe raketten. Hervormde kerk: Beroepen te Nieuw-Buinen: R. J. Perk, kan didaat Serooskerke. Gereformeerde Gemeente: Be dankt voor Utrecht en Vlaardin- gen: H. Hofman, Gorinchem. Pausbezoek De Nederlandse rk bisschoppencon ferentie heeft een dagelijks be stuur van de kerkelijke instelling 'Pausbezoek Nederland' be noemd. Van dit bestuur maken deel uit kardinaal J. Willebrands voorzittermgr. H. Ernst (vice- voorzitter), mr. J. Klok penning meester), dr. J. Hulshof (secreta ris) en de heer F. Wijsen in zijn hoedanigheid van waarnemend perschef van het secretariaat van de kerkprovincie. De kerkelijke instelling 'Pausbezoek Neder land' heeft tot doel het bezoek voor te bereiden dat paus Johan nes Paulus II in het voorjaar van 1985 aan Nederland zal brengen.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1983 | | pagina 11