c
BOEKEN
Naar paleizen uit het slik
MI5UAAU
Emmanuel Bove stemt droevig
BS
Het eerste boek
Rejoneador
Francisco
Bundels van Bastet en t Hart
Traumatisch
Wansmaak
Gratie gevraagd voor oude
verdachte oorlogsmisdaden
Grote schade door hagelbui
Onvrede over
macht van
ondernemers
in CDA
Dertig schrijversdebuten
Varia
DONDERDAG 28 JULI 1983 DN
'Francisco, olé!' van de schrijf
ster Helen Griffiths speelt, zich
af in het Spanje van even na de
burgeroorlog. Hoofdpersoon is
Francisco Javier, een arme
weesjongen, die op een gege
ven moment het weeshuis ont
vlucht en de wijde wereld in
trekt. Opderweg ontmoet hij
zijn naamgenoot Francisco Pe-
pe, een 16-jarige zwerver die
maar een ding in zijn leven wil:
stierenvechter worden. Stie
kem oefenen de jongens 's
nachts in weitjes met koeien.
Dat wordt Pepe noodlottig, hij
wordt geraakt en sterft.
Francisco komt terecht als paar-
denverzorger op de hacienda
van Don Ramon, een rijke
Spanjaard die stieren fokt. De
prachtige, eigenzinnige paar
den fascineren de jongen.
Naarmate hij meer vertrouwd
raakt met de dieren, verdwijnt
zijn knagende gevoel van een
zaamheid. Met de vurige, on
handelbare hengst Gavilan
krijgt Francisco een speciale
band.
De oudste zoon van Don Ramon
heeft al gauw in de gaten dat
deze paardenverzorger echt
hart voor de dieren heeft. Hij
leert de jongen paardrijden en
neemt hem later mee naar zijn
eigen boerderij. Na eindeloze
training groeit Francisco uit
tot een bekwaam ruiter. Zijn
grote wens is een rejoneador te
worden, een stierevechter te
paard. Het liefst met Gavilan
als zijn paard. Zal een arme
weesjongen, die niets bezit be
halve zijn liefde voor paarden
dat lukken?
Voor paardeliefhebbers is dit
verhaal om te watertanden. Er
wordt veel verteld over verzor
ging, temmen, berijden, kort
om alles wat nodig is om een
perfect samenspel te bereiken
tussen paard en ruiter. Duide
lijk wordt dat daartoe de liefde
voor het dier en het winnen
van zijn vriendschap (vaak) al
lesbepalend is. Dit alles wordt
door Helen Griffiths gevat in
een met warmte geschreven
verhaal, waarin de zinderende
zon, het stof van de wegen en
de kruidige paardelucht opstij
gen uit het papier. Een boek
om van te genieten voor kinde
ren vanaf 11 jaar.
Francisco, olé, Heien Griffiths, vert.
G. de Bruijn, uitg. Westfriesland,
f 19,50.
MARGOT KLOMPMAKER
Dat Maarten 't Hart een mu
ziekkenner en een veellezer
is, heeft hij nooit onder stoe
len of banken gestoken. Inte
gendeel: in zijn essays mag
hij altijd graag met zijn erudi
tie en kennis van zaken pron
ken. In het verleden leidde
dat tot boeiende artikelen,
waarbij het feit dat de lezer al
die vóórkennis niet bezat
meestal geen obstakel voor
leesgenot vormde. De vele
persoonlijke noten en opvat
tingen die 't Hart bijvoor
beeld in de bundel De vrouw
bestaat niet debiteerde, zorg
den er juist voor dat men -
ondanks een flinke achter
stand in kennis van zaken -
de auteur uitstekend kon vol
gen.
Helaas is dit geen moment het
geval met 't Harts nieuwste
bundel essays Het eeuwige
moment. Op zichzelf is het
natuurlijk geen punt dat de
auteur klassieke muziek en
literatuur behandelt die niet
direct tot ieders culturele ba
gage behoren. Welzeker heb
ik het een en ander van Vest
dijk gelezen. Mozart beluis
terd, van Dickens genoten en
van Kierkegaard gehoord.
Maar de blinde galop waar
mee 't Hart dolzinnig langs
zijn culturele beemden ban
jert zal door maar enkele ge
lijkgestemden kunnen wor
den bijgehouden.
Een willekeurige passage (blz.
55): "Anderzijds is evenmin
waar dat Mozart na 1782 op
eens zoveel meer polyfonie in
zijn werken onderbracht. KV
394 en KV 401, beide in 1782
gecomponeerd, bevatten elk
een niet eens zo bijzonder
geïnspireerde fuga, die in c-
klein voor twee piano's, wel
ke hij later voor strijkkwartet
bewerkte. Mozart werd door
de fugavorm helemaal niet zo
erg geïnspireerd, schreef
voornamelijk fuga's om Con-
stanze een plezier te doen.
Wat niet wegneemt dat hij in
de finale van de Jupiter en
het laatste deel uit KV 387
achteloos laat zien dat hij het
contrapunt óók in zijn zak
had".
Helaas raakt de "gemiddelde"
lezer van Het eeuwige mo
ment onbedaarlijk verveeld
bij 't vernemen van wat Maar
ten 't Hart allemaal in zijn
zakken heeft. En dat is jam
mer, want als de auteur een
wat langzamer tempo in acht
had genomen, zodat ook de
dommere kinderen van de
klas bij konden blijven, had
iedereen kunnen genieten
van de fraaie cultuur rond
om.
Met hoe veel méér geduld en
liefde neemt F.L. Bastet ons
bij de hand in zijn bundel
Naar paleizen uit het slik.
Wandelingen door de antie
ke wereld. Hier geen rabiate
stortvloed van termen, titels
en te korte passages, maar
.een rustig en geestig (naver
tellen van wat zoal gepas
seerd is in de historie der (an
tieke) archeologie.
Na de al even prachtige bun
dels Duizendjarig dolen en
Het maansteenrif houdt Bas
tet zich nu vooral bezig met
opgravingen, vondsten en
vervalsingen in Griekenland
en Turkije. Het is moeilijk
een favoriet artikel te kiezen
uit de bundel. De spannende
opgravingen in De bronzen
van Riace, de ondeugend-
anecdotische Uren met
Winckelmann, de overzichte
lijk en uitstekend navertelde
reisavonturen van Baron van
Dedem, kolonel Rottiers en
de dichter Jan van 's Graven-
weert in Reizigers naar Tur
kije of de smakelijke verval
singsaffaires in De salon
leeuw en de gouden speld,
Verwoeste tuinen en mar
mer en vooral Een bijzonder
geval van Marshall-hulp het
zijn zonder uitzondering
prachtige vertellingen die
ook de niet-ingewijde lezer
mateloos boeien.
Van oppervlakkigheid kan
men Maarten 't Hart noch
Bastet beschuldigen; maar
waar de diepte bij de eerste'
voor het blote oog verborgen
blijft, daar verschijnt ze bij de
tweede in volle schoonheid
aan de oppervlakte. Het eeu
wige moment is zo - letter
lijk - ongenietbaar, van Naar
paleizen uit het slik geniet
men ten volle: "Eeuwigh gaat
voor oogenblick".
ROB VOOREN.,
Maarten 't Hart, Het eeuwige
moment. Essays. Uitg. De Ar
beiderspers, Amsterdam
1983. 29,50.
F.L. Bastet, Naar paleizen uit
het slik. Wandelingen door
de antieke wereld. Uitg. Que-
rido, Amsterdam 1983.
f 35.-.
Schizofrenie en trauma's spelen
belangrijke rollen in de gecom
pliceerde thriller "Bloed
band", die Ellestor Trevor
heeft geproduceerd.
Het gaat om een wonderlijke
haat-liefde-verhouding tussen
broer en zus, die nog ingewik
kelder wordt gemaakt omdat
ervaringen uit een vorig leven
het handelen zouden bepalen.
Hel complexe verhaal rolt heel
traag naar een aanvankelijk
lief lijkende, maar ten slotte
tragisch aflopende ontkno
ping.
En ik moet zeggen dat ik het niet
erg vond toen ik daar eindelijk
was aangekomen.
Ellestor Trevor,
F. Paul Wilson gaat in "De ves
ting" terug naar de eerste oor
logsjaren.
Een Duits bataljon heeft een
Roemeense vesting aan de
voet van een bergpas bezet. De
groep staat onder bevel van
een redelijk vriendelijke Wehr-
macht-kapitein. Een heel ande
re figuur dan de brute, wrede
SS-controleur die hem op zijn
dak wordt gestuurd Een
zwart-wit tekening in optima
forma.
Ik betrapte mijzelf op nog vol
doende rancune om wat sym
pathie te kunnen opbrengen
voor een eeuwenoude vam
pier, die vanuit duistere spe
lonken opdoemt en het op de
bezettende Duitsers heeft ge
munt.
Maar die sympathie verdwijnt
wel als het verhaal een nog kit
scheriger wending neemt wan
neer een bijna stervende jood
se professor en zijn dochter uit
Boekarest naar de vesting wor
den gesleept, omdat de Duit
sers menen dat zijn kennis van
bovenaardse zakpn hem wel in
staat zal stellen iets aan de
moordpartijen te doen.
Om het geheel te verfraaien is
dan ergens ver weg iemand (of
iets) wakker geworden in de
wetenschap dat hij (of het)
naar de bergpas moet snellen
om die vampier te lijf te gaan.
Ze kennen elkaar nog van vele
eeuwen her.
De geschiedenis wordt een toon
beeld van wansmaak als de
joodse afkomst van de hoogle
raar en de afkeer van de vam
pier tegenover het kruis na
drukkelijk bij de behandeling
worden betrokken.
En de ongeloofwaardigheid
stijgt ten top als de toegesnel
de reddende roodharige rid
dert?) in de liefde een heel ge
wone alledaagse held te zijn
maar in de strijd een wezen uit
onwezenlijke verleden tijden.
Dan wil ik Wilsons vesting wel
verlaten.
KOOS POST
Emmanuel Bove behoort tot de
schrijvers die tijdens hun le
ven geen grote bekendheid
genoten. Hij was nooit in de
gelegenheid om op zijn lau
weren te gaan rusten. Die lau
weren werden na zijn dood
op de grafsteen gedeponeerd.
Zo gaat dat.
Het is voornamelijk aan de
Duitse schrijver Peter Hand-
ke te danken dat Bove her
ontdekt is. Na het promotie-
werk van Handke is de be
langstelling voor de boeken
van Bove zowel in Duitsland
als in Frankrijk groot gewor
den.
Of er in Nederland ook een Bo-
ve-revival zal ontstaan is de
vraag. Feit is wel dat er in
middels al een aantal artike
len over de Franse schrijver
is gepubliceerd. En boven
dien is onlangs bij uitgeverij
De Prom weer een vertaling
verschenen. "Armand", heet
het boek. Evenals "Mijn
Vrienden", de eerste Neder
landse Bove-vertaling, ziet
dit boek er mooi uit. U kent
ze wel, die foto's die uit een
kapotte schoenendoos lijken
te zijn opgediept en die direct
melancholiek stemmen.
Ook in een ander opzicht lijkt
dit boek trouwens op "Mijn
Vrienden". In beide boeken
zijn de hoofdfiguren mensen
die op het randje van de zelf
kant balanceren. Toegege
ven, Armand, de ex-zwerver,
leidt aan het begin van het
boek een burgerlijk leven,
maar uiteindelijk knapt hij
toch weer uit dat corset. Die
ommezwaai wordt vooral te
weeg gebracht door een ont
moeting met zijn oude vriend
uit de zwerverstijd, Lucien.
Waarom hij het zegt, Armand
heeft geen idee, maar op een
bepaald moment komen de
volgende woorden als vanzelf
over zijn lippen: "Ik ben niet
gelukkig". En hij vervolgt:
"Je weet niet, Lucien, hoe
zeer ik soms vrij zou willen
zijn, doen waar ik zin in heb,
thuiskomen als me dat be
lieft. Jeanne is wel lief, maar
ik geloof dat ik gelukkiger
was toen wij onze dagen sa
men doorbrachten".
Er volgt nog een ontmoeting
die belangrijk is voor Ar
mand. Hij ziet de zus van Lu
cien en bezoekt haar een
keertje. Tijdens dat bezoek
geeft hij haar een kus. Niets
aan de hand, zou je denken,
maar vergeet het maar. Dit
voorval - als het dat al is -
komt Lucien ter ore en die
besluit de vrouw van Ar
mand maar eens op de hoog
te te gaan stellen. Het resul
taat valt te raden: Armand
staat binnen de kortst moge
lijke tijd op straat. De
scheidslijn die hij had getrok
ken tussen zijn oude leven en
het nieuwe is uitgewist.
Om een aantal redenen heb ik
dit boek in één ruk uitgele
zen. Om te beginnen schrijft
Bove goed. Hier staat geen
woord teveel, denk je tijdens
het lezen. En dan is er het
verhaal dat fascineert. Eén
ontmoeting en de twijfel over
je nieuwe, ogenschijnlijk ge
lukkige, bestaan slaat toe.
Daarna één voorval en de
deur wordt achter je dicht ge
slagen. Wie niet droevig
wordt als hij dit leest heeft
geen gevoel.
Het lezen van het einde van een
boek is soms een vervelende
ervaring. Heeft de schrijver
een prachtig verhaal opge
bouwd, eindigt hij toch nog
zwak. Dat is eigenlijk net
zoiets als pronken met een
donderslag die je tenslotte -
als de hele familie staat te
wachten op de klap - toch
maar in het water gooit.
Bove eindigt echt mooi. De
laatste regels van het boek
zijn van een schrijnende
wrangheid. "Ik nam de straat
die naar beneden liep. Kinde
ren waren er aan het voetbal
len, de kleintjes boven, de
groten beneden, opdat ze ge
lijke kansen zouden heb
ben".
WIM BRANDS
LEEUWARDEN (ANP) - Advocaat J. Keuning uit Leeuwarden heeft
gratie gevraagd voor zijn 81-jarige cliënt Pieter Koster, die wordt ver
dacht van oorlogsmisdaden. De leeftijd van de verdachte houdt ver
band met dit gratieverzoek, aldus mr. Keuning. Nadere bijzonderheden
wil hij desgevraagd niet kwijt.
Koster werd vorige week maandag in Ede gearresteerd. Op 3 mei 1949 is
hij wegens hulp aan de Duitsers in de oorlog door de bijzondere straf
kamer in Leeuwarden bj verstek veroordeeld tot acht jaar gevangenis
straf.
EIJSDEN (ANP) - Een hevige hagelbui heeft gistermorgen grote schade
aangericht aan fruit en tuinbouwprodukten in en om de Zuidlimburgse
gemeente Eijsden. De hagelkorrels waren anderhalf tot twee centime
ter dik. t
Volgens de meteorologische dienst op het vliegveld Beek zijn hagelbuien
in deze tijd van het jaar een zeldzaam verschijnsel. De tuinders in het
gebied zeggen dat de aangerichte schade zeker enkele honderdduizen
den guldens bedraagt. Persoonlijke ongelukken hebben zich niet voor-
gedaan.
ROTTERDAM (ANP) - De Rotterdamse politie heeft een omvangrij
ke autozwendel opgelost, waarbij sinds begin dit jaar negen arresta
ties zijn verricht. Vijf verdachten zitten nog in voorlopige hechtenis.
Volgens de politie werden personenauto's van voornamelijk dure
merken gehuurd en niet meer teruggebracht. Zij werden van een vals
kenteken voorzien en via een advertentie aan de man gebracht. Met
de zwendel is een bedrag van ongeveer 900.000 gulden gemoeid.
Bij een huiszoeking in een woning in Bernisse trof de peolitie vorige
week 1.200 kilo hasj aan. Verder speurwerk leverde nog eens 400 kilo
op
HARLINGEN (ANP) - De vijfjarige Thijs van Meer uit Harlingen, die
sinds maandagavond werd vermist, blijkt te zijn verdronken. Zijn
ontzielde lichaam werd gistermorgen gevonden in de Zoutsloot in
Harlingen, aldus de politie. w j u De Franse president Mitterrand verlaat het Elysée met
Het jongetje kwam vaak bij de boten in de Noorderhaven bij de boten van Zaïrese president Moboetoe aan de hand. Moboetoe
bij het bedrijf van zijn vader aan de Zoutsloot. 0p ogenblik een bezoek aan Frankrijk.
het dochtertje
(links) brengt
(Foto AP)
HEERLEN (ANP) Uit onvre
de over wat zij noemen 'de
ondernemersstijl binnen het
CDA-Limburg' heeft zowel
voorzitter F. Bollen als secre
taris mevrouw J. Dohmen
van de CDA-statenkring
oostelijk Zuid-Limburg gis--
teren hun functies ter be
schikking gesteld. Volgens
hen bestond er al geruime
tijd onbehagen over de rich
ting die het CDA-Limburg
uitgaat. "Ondernemers ma
ken daar veel te veel de
dienst uit".
Als voorbeelden van het hun
inziens onjuiste CDA-beleid
noemen zij de plannen om
een pretpark te stichten in
het natuurschoongebied
rond kasteel Ter Worm in
Heerlen en de uitbreiding
van het vliegveld Beek.
"Twee prestige-objecten
waar ondernemers en voor
aanstaande bestuurders vóór
zijn, maar de werkne
mersklasse fel tegen is ge
kant. Het is net of de CDA-
top in Limburg de grieven
van de basis tegen bepaalde
zaken straal negeert".
"Op een avond zat ik in het Leid-
sepleintheater te wachten tot
de film zou beginnen en op de
lege stoel voor me kwam Jan
Donkers zitten. We groetten el
kaar, want we kenden elkaar
wel en Jan zei: "Ik wou je net
over een paar dagen bellen om
te vragen of je m'n verhalen
bundel uit wil geven". Waarop
ik zei: "Zeg maar waar ik teke
nen moet" en hij "Nou dat is
dan mooi". Toen ging het licht
uit en begon de film".
Aan het woord is uitgever Jaco*
Groot in "Mijn eerste boek, 30
schrijversdebuten", dat on
langs bij uitgeverij Tiebosch
verscheen. In dit boek zijn de
interviews bijeengebracht die
Kees de Bakker maakte met 30
Nederlandse schrijvers en hun
uitgevers. Onderwerp: het lite
raire debuut.
In een van de eerste interviews
vertelt Brakman hoe zijn ver
halen dik een jaar bleven lig
gen bij de criticus Nol Gre-
goor, aan wie hij ze ter beoor
deling had opgestuurd. Toen
de dichter Bert Voeten de ver
halen op een goede dag in han
den kreeg, was hij geweldig en
thousiast. Hij sprak in plaats
van het pak van Sjaalman over
"het pak van Brakman". Het
was dan ook deze dichter die
Brakman uiteindelijk in con
tact bracht met uitgeverij Que-
rido.
Het stuk over Willem Frederik
Hermans wijkt - zoals wij van
hem gewend zijn sterk af van
de overige 29 debuutrecon
structies in dit interessante
boek. De vragen en antwoor
den zijn op Hermans' uitdruk
kelijke verzoek onverkort en
onbewerkt in de bundel te
rechtgekomen. Hermans
maakt zich in dit interview zo
veel jaren na dato nog flink gif
tig over ene uitgever Salm die
het typescript van zijn roman
Conserve zoek maakte. "Hoe
dan ook, Salm maakte het ty
pescript zoek. Niet hijzelf,
maar een hulpkracht die zich
als bedrijfsleider voordeed, is
naderhand bij mij komen ver
tellen dat Salm zijn tas met dat
typescript erin in het café Eyl-
ders had laten staan (men
kwam daar niet om karnemelk
te drinken) en hij vroeg me of
ik nog een doorslag had. Deze
had ik".
In zijn "Verantwoording"
schrijft Kees de Bakker dat hij
naar goed journalistiek ge
bruik hoor en wederhoor heeft
toegepast, dus in alle vraag
gesprekken zowel de auteur
als de uitgever heeft onder
vraagd. Ik heb daar mijn twij
fels over. In het stuk dat ge
wijd is aan het debuut van Re-
ve wordt verdacht veel verwe
zen naar secundaire literatuur
en nergens komt de auteur
voor lange tijd zelf aan het
woord. Hetzelfde is het geval
bij Jeroen Brouwers. Angèle
Manteau praat er heel braafjes
op los, maar Brouwers zélf
maakte geen syllabe vuil aan
Willem Frederik Hermans
zijn debuut. Tegen criticus
Wam de Moor heeft hij er eens
het volgende over gezegd: "I
walg van dat boekje. Ik heb e
nog wel een exemplaar var
maar kan er geen blik meer ir
slaan". Is Brouwers mening
veranderd of heeft Bakker in
dit speciale geval de journalis
tieke erecode even vergeten?
Uit vrijwel alle interviews blijkt
dat veel schrijvers behoefte
hebben aan een "editor", ie
mand die het schrijven van een
werk van a tot z begeleidt, die
de auteur bijstaat en aanwijzin
gen geeft tijdens het schrijf
proces. Brakman vindt het bij
voorbeeld terecht als een uit
gever iets in zijn manuscript
wil veranderen. "Als ik de
ment word heeft hij het vol
strekte recht om dat te zeg
gen". Mulisch denkt daar an
ders over: "Ik zei tegen Lub
berhuizen: "Ik wil verder niks
met jullie te maken hebben. Ik
lever m'n manuscript in, jullie
drukken het en bemoeien jul
lie nergens mee, terwijl ik me
wel kan bemoeien met jullie
manier van uitgeven".
Kees de Bakker heeft naar eigen
zeggen de belangrijkste au
teurs van nè de Tweede We
reldoorlog opgenomen. Hij
legt uit waarom Biesheuvel,
Campert en Lucebert ontbre
ken; zij hebben op zijn verzoek
om informatie niet gereageerd.
Wie hij echter over het hoofd
heeft gezien is F.B. Hotz. Of
heeft deze ook niet gerea
geerd?
Dit alles wil niet zeggen dat
"Mijn eerste boek" geen le
zenswaardig boek zou zijn. In
tegendeel. Het bevat nuttige
informatie over vele belangrij
ke schrijvers en geeft een rijk
geschakeerd beeld van wat er
zich zoal achter de coulissen
van het litteraire bedrijf af
speelt.
CEES VAN HOORE
Kees de Bakker, Mijn eerste boek, 30
schrijversdebuten. Uitgeverij Tie
bosch, 1983, A'dam. 24,50.
ADVERTENTIE
BOEKHANDEL
DE KLER
Alle op deze pagina bespro
ken boeken zijn bij ons direkt
leverbaar, óf via onze TERMI
NAL te bestellen en dan bin
nen drie dagen verkrijgbaar.
Wunderlich één
jaar geschorst
FRANKFORT (ANP) - De West-
duitse handbalbond (DHB) heeft
gisteren de nationale sterspeler,
Erhard Wuhderlich, voor één
jaar geschorst. De 26-jarige Wun
derlich staat op het punt over te
gaan naar Barcelona. De "Reus
uit Augsburg" (2.04 meter) mag
tot 23 juni 1984 geen handbal-
wedstrijd op nationaal en inter
nationaal niveau spelen. Frank
Birkefeld, de secretaris van de
DHB, wenste de redenen van de
schorsing niet uiteen te zetten.
De schorsing van Wunderlich is
het uitvloeisel van de weigering
van zijn dude vereniging, Euro
pa-Cupwinnaar Gummersbach,
de topschutter toestemming te
geven voor vertrek naar Spanje.
Terugkeer
Seppenwoolde
VOLKEL (ANP) - Henk Seppen-
woolde is weer terug. Enige
maanden heeft de motorcrosser
uit Rijssen werkloos moeten toe
zien. Gisteren maakte Seppen
woolde op het circuit in Volkel
voor achtduizend toeschouwers
een geslaagde come-back. De ge
volgen van een ernstige val tij
dens de training had Seppen
woolde dit vooijaar uitgescha
keld. Hoewel hij daardoor enige
tenen moest laten amputeren, is
Seppenwoolde tot motorcrossen
in staat. De zesde race om het
Nederlands kampioenschap le
verde de Rijssenaar een zesde en
een tiende plaats op.
Met nog twee wedstrijden voor de
boeg is de strijd om de nationale
titel nog open. Ton Karsmakers
zegevierde in de eerste manche,
Gerard Rond in de tweede. Kars
makers voert het klassement
aan, voor Peter Herlings en Giel-
jo van Zoggel. De als vijfde ge
klasseerde Rond is evenmin
kansloos. De strijd blijft span
nend doordat Karsmakers in de
slotfase door een defect aan een
schokbreker uitviel.
DEN BOSCH - FC Den Bosch
heeft gisteren de 23-jarige rech
terspits Hans Groenendijk aan
getrokken. Groenendijk komt
een jaar op uitleenbasis over
van het Belgische Eendracht
Aalst. Voor hij een jaar geleden
naar België ging, speelde Groe
nendijk vijf jaar bij Feyenoord.
