c
Heimwee Restaurant
m
BOEKEN
Schitterende gids
voor bergwandelen
Reisverhalen:
populaire vorm
van literatuur
Van Duinkerken te beperkt bekeken
Speciale
edities
Orwell
Drie sterren voor ontroerend verhaal
Biografie blijft te veel aan de oppervlakte
WOENSDAG 13 JULI 1983
De Arbeiderspers brengt begin
volgend jaar een speciale edi
tie van George Orwell's be
roemde roman "1984" uit met
tekeningen van Peter Vos.
Bij dezelfde uitgeverij ver
schijnt bovendien dit najaar
een "volks"-editie van het
boek, die in prijs onder de 15
gulden zal blijven.
Volgens AP-directeur Martin
Ros, die vertelt dat "1984" in
Nederlandse vertaling al aan
zijn 33e druk toe is, is de sati
rische roman van Orwell over
de afschrikwekkendheid van
het totalitaire systeem nog al
tijd een boeiend boek.
Ros: "Weliswaar is een heel
aantal uiterst sinistere toe
komstperspectieven, die Or
well in zijn in 1949 versche
nen boek beschreef, niet uit
gekomen. Maar het Big Bro
ther-aspect is technisch ge
sproken nog verder ontwik
keld dan Orwell vierendertig
jaar geleden voorspelde.
Toch heeft dit niet het vernie
tigende effect op de vrijheid
van het individu gehad die
door Orwell wordt beschre
ven".
Met name de boekenwereld zal
volgend jaar uitgebreid aan
dacht besteden aan "1984" en
Orwell in de vorm van expo
sities, lezingen en symposia.
Varia
Literatuurminnaars! Mocht u op
dit ogenblik al geknield zitten op
het bovendeksel van uw koffer
vol met Verzamelde Werken ten
einde een afdoende vergrende
ling te bewerkstelligen, stap er
dan gerust maar weer vanaf. Dit
om twee redenen. In de eerste
plaats heeft uw reisgezel(lin) dan
tenminste even de gelegenheid
zijn of haar vingers te bevrijden.
Bovendien kunt u het moeilijke
boek, waarin zoals vanouds al
leen de mediterrane wind zal bla
deren, nog even verwisselen
voor de roman "Het Heimwee
Restaurant" van de Amerikaanse
schrijfster Anne Tyler. Het boek
dat onlangs is verschenen bij uit
geverij Bert Bakker, stond niet
ten onrechte 18 weken lang op de
bestsellerslijst van de New York
Times.
In het eerste hoofdstuk maken wij
kennis met de vijfentachtig-jari
ge Pearl. Ze is stervende en kijkt
verbitterd terug op haar leven.
Bang om een oude vrijster te
worden is ze op late leeftijd ge
trouwd met Beek Tuil, een veel
jongere handelsreiziger van wie
ze twee zoons, Cody en Ezra, en
één dochter, Jenny, heeft ge
baard.
De man, een doorsnee patjepeejer,
wil carrière maken en sleept zijn
gezin mee van stad naar stad. Op
een zondagavond, als de 'grauw
heid' van alledag hem teveel
wordt, laat hij Pearl weten dat hij
weggaat. "En de kinderen" zei ze,
zich aan een nieuwe hoop vast
klampend. "Je zal de kinderen
wel eens willen opzoeken?
Beek zei: "Nee". "Wat?" "Ik kom
de kinderen niet opzoeken." Ze
ging op het bed zitten. "Ik begrijp
je niet", zei ze."
Pearl neemt een baantje aan als
caissière en houdt tegen de kin
deren maandenlang vol dat hun
vader op zakenreis is. Ondanks
de verpletterende slag die haar is
toegediend, blijft ze overeind. De
opvoeding van de kinderen lijkt
in redelijke harmonie te verlo
pen. Maar "Vaak begluurt ze
weemoedig andere gezinnen, als
een kind dat over de schutting
naar het feest van iemand an
ders kijkt, en vraagt ze zich af
wat hun geheim is."
Hoe de kinderen hun jeugd heb
ben ervaren wordt duidelijk in
de volgende hoofdstukken. Co
dy, de oudste zoon, is opgegroeid
tot een agressieve, ontredderde
jongen, die - ook later nog, als hij
inmiddels een gewiekst zaken
man is - geen middel schuwt om
zijn zachtmoedige broer Ezra een
hak te zetten. Hij steelt bijvoor
beeld een sigaret van het merk
dat Ruth, Ezra's aanstaande
vrouw, rookt en drukt het peukje
uit in de asbak op zijn eigen
slaapkamer. Ezra, die daar 'toe
vallig' binnenkomt, vermoedt
niets; hij vertrouwt Ruth en Co
dy onvoorwaardelijk. Toch weet
Cody met zijn overrompelende
taktieken Ruth in te palmen. Ze
gaan er vandoor en trouwen, Ez
ra gebroken achterlatend.
Ook Jenny is het slachtoffer ge
worden van het onvolledige ge
zinsleven en vindt in zichzelf
veel terug van de in haar ogen ti
rannieke moeder. Als zij haar
kind slaat, schrijft ze dit toe aan
erfelijkheid.
Ezra is de schlemiel in dit verhaal.
Als eigenaar van 'Het Heimwee
Restaurant' probeert hij wanho
pig de familieband in stand te
houden. Echter, elk etentje dat
hij zijn familie aanbiedt, mislukt.
Bergen oefenen op de mens
een onweerstaanbare aan
trekkingskracht uit. Echte
bergbeklimmers kunnen
geen grotere kick bedenken
dan het beklimmen van de
meest steile en hoge
steenklompen. Uiterst ge
vaarlijk, maar misschien is
het juist die combinatie van
spannning, schoonheid en
uitdaging die de mens er toe
drijft dergelijke giganten te
bedwingen.
Op bescheidener schaal geelt
het wandelen in de Alpen een
soortgelijke ervaring. De be
sneeuwde toppen zijn on
weerstaanbaar. Het bestijgen
ervan vraagt vaak het nodige
klim- en klauterwerk. Maar
groot is de beloning voor de
zwoegende wandelaar
die
ADVERTENTIE
BOEKHANDEL
DE kLER
Alle op deze pagina bespro
ken boeken zijn bij ons direkt
leverbaar, óf via onze TERMI
NAL te bestellen en dan bin
nen drie dagen verkrijgbaar.
eenmaal boven is beland. Het
uitzicht op sneeuw, wolken,
gletsjers, watervallen en be
groeide hellingen is van een
indrukwekkende schoon
heid.
Iets van dit lyrische gevoel
keert terug bij het bekijken
van Thieme's wandelgids
voor de Alpen. Een gids van
ruim 400 pagina's met 109
wandelroutes en ongeveer
400 kleurenfoto's. Vooral die
laatste zijn bovenaards mooi
en bezorgen menig bergwan
delaar onder de lezers een
licht gevoel van heimwee
naar ijle lucht, ongerepte
sneeuw en eindeloze verge
zichten.
Gidssamensteller Hans Heierli,
natuurvriend en zelf ervaren
bergwandelaar, geeft aller
eerst een beschrijving van
het geologische ontstaan en
de geschiedenis van de Al
pen. Voor de liefhebbers is er
ook een moeilijk geschreven
hoofdstuk over mineralen.
Wie daarin niet is geïnteres
seerd kan dit alles rustig
overslaan en zich louter be
perken tot de vele wandel
routes met bijbehorende
kleurenfoto's. Heierli's wan-
deltips bestrijken het hele Al
pengebied van Frankrijk,
Zwitserland, Oostenrijk, Ita
lië en Zuid-Duitsland. Elke
streek - Provence, Walliser
Alpen, Dolomieten, Kaiser-
gebirge om maar wat te noe
men - wordt eerst algemeen
De uitgezochte wandelroutes
zijn voor het merendeel wel
bestemd voor de ervaren
wandelaar, die al eens eerder
met de bergen heeft kennis
gemaakt of in ieder geval niet
opziet tegen een stevige wan
deling. De gemiddelde loop-
duur is 6 tot 7 uur. Daarna
moet nog de terugreis wor
den aanvaard per bus of
trein. Er zijn slechts enkele
routes die uitkomen bij het
beginpunt. Ook wordt aange
raden eten en drinken mee te
nemen, omdat de meeste rou
tes door die streken voeren
waar terrasjes zeldzaam zijn.
Volgens de samensteller kun
nen de meeste tochten ook
met kinderen worden ge
maakt.
Bij veel routes wordt van te vo
ren gewaarschuwd die alleen
maar te volgen als men 'vast
ter been' is. Om over hoogte
vrees maar te zwijgen. Al valt
dit laatste te overwinnen,
mits het wandelpad voldoen
de breed is en houvast biedt,
is de ervaring.
Voor deze pittige wandelingen
raadt Heierli aan in de eerste
plaats te zorgen voor goede
schoenen. Toegegeven, berg
schoenen zijn niet de meest
elegante stappers, maar he
laas onontbeerlijk. Onderge
tekende wilde dit aanvanke
lijk niet aannemen. Tot de al
lereerste bergwandeling die
voerde langs smalle paadjes
met los grind, een angstwek
kend steile helling en beekjes
waar de loper dwars door
heen moest. Na afloop gingen
de verfomfaaide gympies in
de koffer, de gemartelde voe
ten in een bak water en werd
een paar 'echte' bergschoe
nen aangeschaft. Wie meer
wil dan een ommetje na het
eten kan er niet buiten.
Laat dit alles u niet afschrik
ken: lopen in de bergen is aan
te raden voor iedereen die
van wandelen houdt. Thie
me's wandelgids is niet al
leen bedoeld om letterlijk te
worden gehanteerd. Het is
ook een warmmaker voor het
Helaas zet de forse prijs van
ruim 70 gulden een domper
op al dit enthousiasme. Mis
schien had het aantal kleu
renfoto's (400) beter kunnen
worden gehalveerd. Dat had
het prijskaartje wat draaglij
ker gemaakt, zonder dat de
visuele aantrekkingskracht
van het boek er al te zeer on
der geleden zou hebben.
MARGOT KLOMP AKER
Thieme's wandelgids voor de
Alpen, Hans Heierli, bew.
N.J.Rowaan, uitg. Thieme, I
72,50.
Zelfs het maal ter ere van de be
grafenis van zijn moeder loopt in
het honderd.
Anne Tyler's visie op het gezin is
nogal pessimistisch maar wel
reëel. Op ontroerende wijze heeft
zij beschreven hoe de banden
van liefde kunnen gaan knellen
en ketenen worden, waaruit men
niet meer ontsnapt. De per
hoofdstuk wisselende optiek
draagt veel bij tot de geloofwaar
digheid van haar zienswijze. In
deze tijden, waarin door prelaten
het gezin weer wordt afgeschil
derd als 'de hoeksteen van de sa
menleving', telt een gewaar
schuwd lezer voor twee.
De vertaling van Ria Leigh-Looh-
uizen lijkt mij redelijk, al zijn er
een paar flagrante missers: (p.
137) "Wat voor soort zaken zou ik
mee gemoeid ziin?", (p. 137) "Ze
waren de kleur van sinaasappel
ijs" en (p. 150) "...op zijn kruk
rondwielde". Maar ach, het zijn
schoonheidsfoutjes, die weinig
of geen afbreuk doen aan dit
boek. Jan Donkers schreef in de
HP dat je dit boek hoofdstuk
voor hoofdstuk zou moeten sa
voureren. Dat heb ik gedaan. Wat
mij betreft krijgt Het Heimwee
Restaurant drie sterren.
CEES VAN HOORE
Het Heimwee Restaurant, Anne
Tyler, Uitg. Bert Bakker, verta
ling Ria Leigh-Loohuizen, Am
sterdam 1983, 29,50.
Reisverhalen zijn van oudsher een populaire vorm van literatuur
geweest en ik vind het dan ook verwonderlijk dat de uitgevers
zo weinig met het genre uitvoeren. Pas tegen de zomer- en
vakantiemaanden volgen de verhalende reisboeken elkaar in
hoog tempo op om de leesbeluste zwerver nog een extra duwtje
in de rug te geven. Vergeten wordt dat het is als met alles wat je
lekker vindt: graag veel, en zeker niet seizoengebonden
Gelukkig is er voor de literaire reiziger deze zomer een pakketje
extra attracties in de boekwinkels klaargelegd. Vooral uitgeverij
Meulenhoff heeft een fraaie "bibliotheek voor de literaire reizi
ger" op stapel gezet; de eerste drie boeken in deze reeks - verha
len uit en over Dordogne, Ierland en New York - zijn stuk voor
stuk opvallend goed samengestelde bundels.
De vertellingen m.b.t. de Franse streek Dordogne bevielen me
vooral om hun lieflijkheid en de trefzekerheid waarmee het
landschap wordt uitgebeeld: sfeervolle verhalen van o.m. Eliza
beth Mollison, Henry Miller of Eugène Le Roy, maar ook van
oude meesters als Fénelon en Montaigne; de paar bijdragen van
Henk Romijn Meijer (De Dordogne, een gemoedstoestand en Aux
deux bouchons) vallen trouwens geen moment uit de toon.
Psychologisch interessanter zijn de verhalen die New York en
Ierland betreffen; de bundel New York, samengesteld door de
redacteur van de reeks, Adriaan van Dis, bevat soms rauwe en
sombere verhalen en fragmenten van o.m. Woody Allen, F. Scott
Fitzgerald, Dorothy Parker, James Baldwin, Truman Capote en
Gore Vidal: meeslepende literatuur met niet zelden een onder
toon van waanzin: bevestiging van ons vermoeden dat New
York een stad van en voor krankzinnigen moet zijn.
Ook in "Ierland, verhalen van een eiland" zijn de bijdragen niet
gespeend van de ongrijpbare en onbegrijpelijke Keltische ziel,
zwaarmoedige humor en somberte om armoe en geweld, zowel
vroeger als nu. Bevatte New York een inleidend verhaal van
Hans Keiler, Ierland opent met een wat matige bijdrage van
Marten Toonder, direct gevolgd overigens door soms prachtige,
vaker bizarre verhalen en fragmenten van o.a. Edna O'Brien,
W.B. Yeats, Flann O'Brien, James Joyce en Brendan Behan, om.
enkele van de (in Nederland althans) bekendste auteurs te noe-
Gelukkig - zo lijkt me - zijn de verhalen in alle bundels vooral
gekozen om hun literaire kwaliteiten èn om het indringende
typerende beeld dat ze van streek, stad of eiland geven; geen
concessies aan de smaak van de oppervlakkige vakantieganger
die niet verder kijkt dan tentpaal of barbecue, en geen andere
interesse heeft dan Jopie Wint de Tour-vers lagen, de wekelijkse
Donald Duck en de weerberichten.
Niet alleen bij Meulenhoff, ook elders is men op het attente idee
gekomen de gretige reiziger iets literairs en toch leerzaams mee
te geven. Daarbij gaat Korte romaneske reis van de Italiaanse
auteur Italo Svevo mij net iets te ver; Maarten 't Hart mag het
boekje dan "een van Svevo's mooiste langere verhalen" noe
men, zelf heb ik het verslag van de bejaarde Giacomo Aghios
over zijn treinreis van Milaan naar Triëst niet tot het einde van
de rit kunnen meemaken.
Aanvankelijk wel aardig, interessant, amusant - na een kwart van
de trip helaas vermoeiend, saai, slaapverwekkend. Een echte
treinreis, dus.
Wat tot slot in uw literaire reisbagage beslist niet mag ontbreken,
zijn de bijzonder geestig en sober geschreven ervaringen van
oud-Leidenaar Cas de Stoppelaar in De Lotus-eters en andere
Nepalese zaken. Prachtige anekdotes en vertellingen van een
aan Nepal verslingerd bioloog in een erg fraaie paperback, met
aardige tekeningen van Erna Anema. Zo boeiend en vol terloop
se, persoonlijke humor zijn de verhalen (deels eerder gepubli
ceerd in de NRC) van De Stoppelaar, dat de lezer haast onge
merkt méér over Nepal te weten komt dan enkel het feit dat de
Himalaya er ergens in de buurt ligtOok aanbevolen voor
lezers die toevallig minder ver van huis reizen.
ROB VOOREN
Dordogne, verhalen van een streek/Ierland, verhalen van een
eiland/New York, verhalen van een stad, uitg. Meulenhoff,
25,- p.d.
Korte romaneske reis, Italo Svevo, uitg. Veen, 17,90.
De Lotus-eters en andere Nepalese zaken, Cas de Stoppelaar,
Uitg. SijthofT, 19,50.
Tachtig jaar geleden werd de
journalist en letterkundige
Anton van Duinkerken
(pseudoniem voor W.J.M.A.
Asselbergs) geboren en deze
maand is het vijftien jaar ge
leden dat hij overleed. Dat
vormde voor Theo Kroon,
medewerker aan de rubriek
geestelijk leven van deze
krant, de aanleiding de bio
grafie van deze literaire vir
tuoos te boek te stellen.
Van Duinkerken was een veel
zijdig en zeer produktief au
teur. Boeken, gedichten, kri
tieken, essays, beschouwin
gen hij was van alle mark
ten thuis. In 1940 werd hij bij
zonder hoogleraar in Leiden
in de Vondelwetenschap, in
1952 gewoon hoogleraar in de
letterkunde in Nijmegen.
Maar niet in die hoedanig
heid maakte hij furore. Die
benoemingen waren meer de
kroon op zijn werk.
Zijn grote betekenis lag vooral
in de rol die hij speelde in de
laatste fase van het rooms-ka-
tholieke emancipatieproces
(1925-1935). Als redactielid
van bladen als Roeping en De
Gemeenschap oefende hij
met zijn speciale polemische
stijl grote invloed uit op de
r.k. jongeren. De^ katholieke
beginselen bleef hij zijn hele
leven trouw en naar buiten
verdedigde hij de R.K. Kerk
altijd van ganser harte. Maar
naar binnen pakte hij scherp
en vindingrijk uit als de ka
tholieke leiders met halfzach
te argumenten, enghartig en
betuttelend in het gewone le
ven hun gedragsregels wil
den opleggen.
Het viel ongetwijfeld voor een
belangrijk deel terug te voe
ren op de ervaringen in zijn
jeugd, hoe vergoelijkend hij
daar aan het eind van zijn le
ven ook over schreef. Op het
seminarie (hij wilde aanvan
kelijk koste wat het koste
missionaris worden) had men
hem geestelijk zo ingesnoerd
dat hij geen kant meer op
kon. Al heel jong was hij met
zijn onmiskenbare intelligen
tie gaan schrijven en dichten.
Dat viel bij hogerhand niet in
goede aarde en leidde er op
zeker moment toe dat hij een
verbod kreeg om te schrij
ven, te dichten, te correspon
deren, ja zelfs om tijdschrif
ten te lezen
De kerk wilde wel de priester
Asselbergs, niet de dichter en
de schrijver. En zo is het in
feite zijn hele leven gebleven.
Het behoudende deel van de
r.k. gemeenschap had weinig
met hem op en dat liet men
hem voelen ook.
Van Duinkerken was een over
tuigd democraat en tegen het
fascisme heeft hij zich met
kracht verweerd, wat be
paald niet van alle leidende
rooms-katholieken kon wor
den gezegd. Hoe briljant
veegde hij in het hekeldicht
"Ballade van den Katholiek"
Mussert de mantel uit. Hij
nam in 1936 zitting in een Co
mité van Waakzaamheid,
maar trad daar helaas weer
uit toen de aartsbisschop
hem erop wees dat er nogal
veel ongelovigen (communis
ten) in het comité zaten. Want
hij was en bleef als het erop
aankwam een gehoorzaam
katholiek. Zo trad hij in 1952
ook uit de PvdA omdat hij
anders geen hoogleraar in
Nijmegen kon worden (in
1948 had hij "de heren" daar
voor nog de deur gewezen).
Van Duinkerken was een
boeiende persoonlijkheid,
een levensgenieter (al had hij
ook veel zwaarmoedige mo
menten), een man gepokt en
gemazeld beneden de Moer
dijk, daarboven heeft hij
nooit goed geaard.
Theo Kroon schrijft in zijn in
leiding dat Van Duinkerken
totaal vergeten is; zo is in de
boekhandel geen boek van
hem meer voorhanden. Toch
blijft hij volgens Kroon een
uitermate belangwekkende
figuur uit het katholieke
verleden. En volgens de au
teur moet men dat kennen
om het katholieke heden te
begrijpen. Daar is weinig op
aan te merken, maar Kroon
had dan wel moeten uitleg
gen wéér de schakel precies
ligt, want Van Duinkerken,
de weerbarstige maar o, zo
trouwe katholiek, zou voor
de huidige staat van het ka
tholicisme ongetwijfeld wei
nig goede woorden over heb
ben.
Er valt nog wel wat meer over
Kroons werkwijze op te mer
ken. Als hij louter het oog
merk heeft gehad duidelijk te
maken wie of wat Van Duin
kerken was, dan is hij daarin
zeker geslaagd. Van wieg tot
graf volgt hij hem op zijn pad
en geeft wel een aardig beeld
van de man. Maar voor een
echte biografie blijft hij te
veel aan de oppervlakte. Er
staat voor ingewijden bitter
weinig nieuws in. En je mag
vijftien jaar na iemands dood
(ik geef toe dat het vrij kort
is) toch wel een bepaalde
nieuwe visie verwachten op
wat Rogier een "zwever tus
sen droom en werkelijkheid"
noemde.
Kroon is lang met de biografie
bezig geweest. Hij heeft vele
personen geraadpleegd die
van Duinkerken zeer goed
hebben gekend en ongetwij-
féld meer over hem hebben
willen prijsgeven dan zij vlak
na zijn dood wilden doen.
Hoe komt het dan toch dat
daarvan zo weinig tastbaars
in het boek is terug te vin
den? Soms krijg je de indruk
dat Kroon niet dieper heeft
willen spitten om niet al te
onaardig uit te komen. Hij is,
vrees ik, te veel bewonderaar
geweest (hij kende Van Duin
kerken persoonlijk) en te
weinig de alles overhoop ha
lende biograaf.
RUUD PAAUW
"Anton van Duinkerken"
(prof. dr. W.J.M.A. Assel
bergs) door Theo Kroon. Uit
gegeven door Terra, Zut-
phen. Prijs 139.00.
Anton van Duinkerken
