De ongrijpbare arm
van Henri Ford II
Haring en staal,
macht en onmacht
Baissiers krijgen ongelijk
Economie
Extra
fij
Internationaal
Beursweek
De macht van de multinationals (2)
En plotseling hoor of lees je dat het bedrijf waar je werkt, de zelfstandige
dochter van een in in het buitenland gevestigde multinational, zijn poorten
gaat sluiten. Zo ging het in 1981 bij Ford in Amsterdam, zo ging het in 1982
bij Mobil Oil, ook in Amsterdam, zo gaat het in 1983 bij Hyster in Nijmegen.
De werkelijke reden? Het blijft een kwestie van raden, want nationale wet
ten verplichten wel je eigen baas tot het geven van informatie, maar niet de
top die vanuit het buitenland aan de touwtjes trekt.
Bij Ford groeven bonden en ondernemingsraad diep, maar bleef Henri II, zoon
van de oprichter, zich hullen in stilzwijgen. Geen woord vanuit Dearborn,
USA. De Amsterdamse directie was toch verantwoordelijk? Niks ervan,
stelde Henk Vos als onderhandelaar van de Industriebond FNV vast: die
Amsterdamse directie had niets te vertellen. Maar Vos zou ook ontdekken
dat niet telt wie gelijk heeft. "Wat telt is wie gelijk krijgt". De vraag is of de
langverbeide richtlijn-Vredeling de werknemer straks meer houvast biedt.
Zal het bij de Nijmeegse dochter van vorkheftruckbedrijf Hyster anders
gaan? De macht van de multinationals, aflevering 2.
;Het is de financiële ongrijpbaar
heid die de multinational een
belangrijk machtsmiddel ver
schaft om regeringen en perso
neel onder druk te zetten of te
gen elkaar uit te spelen. Bij
Ford Nederland, zo rapporteer
de de ondernemingsraad in
1981, holde Henri Ford de ver
mogenspositie van de Amster
damse fabriek uit door in de
eerste plaats overmatige divi
dend-uitkeringen, waardoor
het eigen vermogen van Ford
Nederland daalde van 67 mil
joen in 1973 tot 51 miljoen in
1979. Tegelijkertijd verschafte
het concern de vestiging nieuw
kapitaal, maar dan tegen woe-
I kerrentes: in 1980 leende Ford
Amsterdam 30 miljoen tegen
18 procent, terwijl bij Van Lan-
schot Bankiers tegen een veel
lagere rente geleend had kun-
nen worden.
Daarnaast zou 50 miljoen zijn
overgeheveld naar Amerika
door overmatig gebruik van
door de centrale directie aan
geboden diensten. Interne le
veringen dus. En dat zijn dan
maar een paar van de metho
den die volgens bonden en on-
door
Wim Fortuyn
dememingsraad zijn gehan
teerd om Ford Nederland in
een verliessituatie (37 miljoen)
te manoeuvreren.
Daarbij is bovendien nog buiten
beschouwing gelaten dat de
Nederlandse vestiging (1933 -
1981) in het totaal beleid van
Ford paste als 'bufferbedrijf
voor het opvangen van pro-
duktiepieken die op zichzelf
per definitie niet rendabel kun
nen zijn. Maar daarmee hield
slechts de centrale boekhou
ding in Amerika rekening. Niet
de boekhouding in Amster
dam. En alleen die laatste kon
in Nederland aan de opper
vlakte komen.
Het ging immers om een zelf
standige, Nederlandse NV, die
ook zelfstandig met faillisse
ment kon dreigen. En dat ge
beurde ook, toen eind 1981 de
ontslagaanvraag eindelijk
werd gedeponeerd bij het ar
beidsbureau en er nieuwe ac
ties dreigden. Onder het drei
gement van een bankroet ko
zen de 1200 werknemers en
vakbonden toen eieren voor
hun geld: liever vrijwillig ont
slag met een behoorlijke af
vloeiingsregeling dan met lege
handen op straat gezet.
Henri Ford II had er natuurlijk
zijn redenen voor. Formeel
heette het dat de produktie van
de Transcontinental werd ge
stopt omdat de introduktie van
deze vrachtwagen in Europa
was mislukt vanwege de alge
mene recessie en de oliecrisis.
Ook voerde Ford de Japanse
concurrentie op de Ameri
kaanse markt aan als reden om
zich uit de Europese vrachtwa-
genmarkt terug te trekken.
Bonden en ondernemingsraad in
Nederland kwamen in hun
zeer diepgravende strijd tot an
dere bevindingen. De Japanse
concurrentie werd .met een
korrel zout genomen, gezien de
overname van aandelen in de
Mazdafabriek. En wat de mis
lukking van de Transcontinen
tal ("een van de beste vracht
wagens op de markt") in Euro
pa betreft: die was in de eerste
plaats te wijten aan het falen
van de Nederlandse directie,
gebrek aan onderdelen, gebrek
aan service, verwaarlozing van
de dealerorganisatie, onvol
doende reclame.
Maar ja, zo constateerde Henk
Vos, bestuurder van de Indus
triebond die de onmderhande-
lingen met de (Nederlandse)
directie voerde, in Amerika zag
men slechts de resultaten en
bleek men niet geïnteresseerd
De politiek van Ford, gezien door de ogen van Janwillem van Vugt. De galg is getekend door Willem van Manen.
in opvattingen van en onder
handelingen met vakbonden.
Ondanks herhaalde aandrang
kwam nooit iemand vanuit de
VS zelf kijken, zodat de Vos
het moest doen met de Neder
landse directie en met de raad
van commissarissen, voorna
melijk gevuld met functiona
rissen van Ford of Europe.
"De Nederlandse directie", aldus
Vos, "mocht slechts besüssen
over investeringen van maxi
maal 10.000 dollar, terwijl de
beslissingsbevoegdheid van
Ford of Europe zich beperkte
tot het maximumbedrag van
1,5 miljoen dollar. Als het, zo
als bij de sluiting van Ford Ne
derland, gaat om tientallen
miljoenen, beslist alleen het
bestuur van Ford Motor Com
pany in Amerika. De Europese
en Nederlandse directie kre
gen slechts opdracht het be-
sluit uit te voeren".
Dat deze misstanden - het ont
wijken van belastingplichten
en medezeggenschap met als
gevolg ook nog concurrentie
vervalsing - bestaan, is mede
te wijten aan de strijd om
werkgelegenheid tussen naties
onderling. Dat ze niet mogen
bestaan is eveneens duidelijk.
Op het moment, dat een groep
landen de krachten bundelen
blijkt dat: de Europese Ge
meenschap stelt strenge voor
waarden aan het verlenen van
subsidies (staalindustrie,
ADM) en belastingvoordelen
om onderlinge concurrentie
vervalsing tegen te gaan. Die
zelfde EG heeft ook regels die
werkelijke medezeggenschap
moeten waarborgen in bedrij
ven met vestigingen in meer
dan één lidstaat.
Na de Ford-affaire is vanuit Ne
derland extra druk gezet ach
ter invoering van de zogeheten
Vredeling-richtlijn. Deze ver
plicht volgens het in 1980 inge
diende ontwerp werkgevers
tot het verstrekken van infor
matie vooraf bij sluitingen van
bedrijven of vestigingen en
geeft werknemers de bevoegd
heid zich rechtstreeks tot de
concernleiding van multinatio
nals te richten.
Maar intussen is die richtlijn er
nu nog niet en zal zij, onder
zware druk van de multinatio
nals, danig worden afgezwakt.
Want ook in de Europese Ge
meenschap kruipt het bloed
waar het niet gaan kan.
Juist de mogelijkheid voor werk
nemers de 'eigen' directie te
passeren en zich rechtstreeks
tot de top te wenden, heeft stof
doen opwaaien. In oktober vo
rig jaar liet het Europees Parle
ment 284 amendementen los
op het ontwerp. Amendemen
ten over het minimum-aantal
werknemers waarbij de richt
lijn in werking zou moeten tre
den, over de verstrekking en
geheimhouding van voor con
currenten belangrijke informa
tie, over het recht om met Eu
ropese wetten Amerikaanse
bedrijven te dwingen tot ope
ning van de boeken, over de
sancties bij het niet naleven
van de richtlijn.
Bij Ivor Richard, Europees com
missaris sociale zaken en op
volger van Vredeling, is sarcas
me het resultaat. "Mijn
vloerkleed is versleten van al
die multinationals die kwamen
vertellen dat Europa het maar
beter niet kon doen". Volgens
hem is de zaak opgeklopt.
Door de vakbeweging die de
Vredeling-richtlijn als een
doorbraak beschouwt in de
syndincale solidariteit, door de
werkgevers die doen alsof het
einde der tijden is genaderd.
Om Richard te citeren: "Het lij
ken wel twee boekbesprekers
die op leven en dood ruziën
over een recensie en op hun
sterfbed toegeven het boek
nooit gelezen te hebben".
Inmiddels heeft Richards deze
maand een herzien ontwerp
het licht doen zien, dat dit na
jaar in het Europees Parlement
wordt behandeld. Volgens het
nieuwe ontwerp zal de rij
kwijdte van de richtlijn zich
beperken tot bedrijven van
1000 of meer werknemers en is
het weigeren van geheime in
formatie toegestaan. Wel moet
er dan, aldus Richards, 'een au
toriteit' komen die bepaalt wat
wel en niet geheim is.
Overeind staat nog de plicht voor
bedrijven om voorafgaand aan
ingrijpende beslissingen de re
levante informatie te verstrek
ken. Ook moeten zij jaarlijks
een overzicht geven van de toe
komstverwachtingen. Maar de
paragraaf over rechtstreekse
benadering van de (niet-Euro-
pese) top door de werknemers
is afgezwakt. Het huidige ont
werp spreekt van het recht op
"schriftelijke benadering". Of
directies buiten de EG zich, bij
een beroep op geheimhouding,
ook dienen te onderwerpen
Het zal in elk geval nog tot 1988
duren voordat de EG-richtlijn
in alle lidstaten in werking is
getreden. Zo hij al soelaas zou
bieden is dat voor Hyster dus
te laat. Voor het Nijmeegse be
drijf zal de voornaamste hoop
op andere Europese bepalin
gen zijn gevestigd: als blijkt
dat achter de verplaatsing naar
Schotland een ongeoorloofde
voordeelaanbieding schuilt
van de Britse overheid (tachtig
procent investeringssubsidie),
dan kan de Europese Commis
sie daar een stokje voor steken.
Richards' collega Frans Andries-
sen stelt momenteel een onder
zoek in. Zijn aandacht gaat in
het bijzonder uit naar zoge
naamde 'scholingshulp' van
het personeel in Irvine door de
Britse overheid. Samen met de
investeringssteun zou daarmee
het door de EG ingestelde pla
fond voor bedrijfssubsidie
ruimschoots zijn gepasseerd.
Voor Hyster Nijmegen blijft het
dus afwachten geblazen.
Wachten op Andriessen, wach
ten op Grosheide en zijn on
derzoek naar het (wan)beleid
bij de Nijmeegse vestiging. Mi
nister Van Aardenne (econo
mische zaken), die inmiddels
ook met de geldbuidel heeft
gerammeld (maar binnen de
grenzen van het voor de EG
toelaatbare), wacht mee. Aan
de andere zijde van de oceaan,
bij Hyster Company in Port
land, kijkt de hoofdrolspeler
glimlachend mee.
Ruim een jaar voor de verkiezingen voor een nieuw Europees Par
lement is er nog weinig terecht gekomen van de stortvloed aan
goede voornemens, waarmee Europese kiezers drie jaar geleden
naar de stembus werden gelokt. Twee hoofdthema's blijven de
Europese samenwerking beheersen en alle pogingen om de ho
rizon te verbreden lijden schipbreuk.
Meest prominent was en is de landbouwproblematiek, waarmee
tweederde van de Europese begroting is gemoeid. Ander be
langrijk gespreksthema is de sanering van de staalindustrie,
waar niet zozeer Europees geld mee is gemoeid, alswel groot
verlies van arbeidsplaatsen en vernietiging van kapitaal in de
lidstaten.
In Brussel en Straatsburg wordt ernstig rekening gehouden met
een dramatisch lage opkomst van de Idezers als protest tegen de
falende Europese samenwerking. Toch is het niet in eerste in
stantie het Europees Parlement dat afkeuring verdient. De
meeste kritiek over de trage besluitvorming, hoort thuis in de
schoot van de nationale regeringen, die de speelruimte van het
parlement tot een minimum beperkt houden.
In Europa zijn drie niveau's van besluitvorming. De Europese
Commissie, samengesteld uit vertegenwoordigers van alle lid
staten, heeft de dagelijkse leiding van de gemeenschap, ziet er
op toe dat dat alle afspraken tussen de lidstaten worden nage
leefd en doet voorstellen voor nieuw beleid. De commissie is
verantwoording schuldig aan het gekozen Europees Parlement
door
Ton van Brussel
Het belangrijkste Europese gezelschap is echter de Europese
Raad van regeringsleiders of ministers. Het parlement en de
commissie kunnen veel willen, maar als de raad er niets voor
voelt, is er weinig kans op uitvoering. Door de beperkte macht
van het Europese Parlement, is ook de invloed van de kiezer
marginaal.
De drie Europese clubs (commissie, parlement en ministerraad)
zijn eigenlijk voortdurend met elkaar in conflict De een be
schuldigt de ander ervan een daadkrachtig Europa in de weg te
staan. Vooral leden van de Europese Commissie slagen er nau
welijks in hun irritatie over hun collega's in parlement en raad te
verhullen.
Zo bleek dit jaar in het overleg over nieuwe landbouwprijzen an
dermaal hoezeer landbouwministers het nationaal belang ver
kiezen boven een evenwichtige Europese politiek. Vergaderin
gen liepen weer uit op nachtelijke marathonzittingen, die uitein
delijk een resultaat opleverden dat op gespannen voet stond met
het uitgangspunt van een beheerste landbouwpolitiek. Ook de
Europese Top van regeringsleiders in Stuttgart bereikte niets
dat van de Europese Gemeenschap meer zou kunnen maken
dan de landbouwgemeenschap van nu.
Wat daar het gevolg vap is bleek afgelopen week by de behande
ling van een aanvullende begroting in het Europees Parlement.
De vastgestelde begroting van 59 miljard schoot te kort, een
extra voorziening van 6,4 miljard was nodig, vooral omdat de
prijsverhogingen in de landbouw ruimer uitvielen en 4,3 miljard
meer vergen.
Even onmachtig toonde Europa zich de afgelopen maanden bij de
toewijzing van de haringquota aan de verschillende lidstaten.
Nog steeds moet worden gewerkt met een voorlopige toewij
zing, omdat vooral Denemarken een definitieve regeling tegen
houdt. De verschillen van mening, leidden er zelfs toe dat Ne
derlandse vissers, toen de hun toegewezen hoeveelheid was ge
vangen, gewoon doorgingen met vissen en de Europese Com
missie, omdat ze ook geen uitweg zag en de ministerraad onder
druk wilde zetten, een oogje dicht deed.
Inmiddels is overeenstemming bereikt over een tweede, voorlopi
ge toewijzing, maar niemand moet verbaasd opkijken als die
hoeveelheid is gevangen op een moment dat de definitieve toe-,
wijzing nog ontbreekt. Ook met dit probleem heeft het Europees
Parlement zich deze week beziggehouden, maar meer dan een
meerderheid die zich uitsprak voor een snelle regeling, heeft dat
niet opgeleverd.
Aanmerkelijk slagvaardiger blijkt Europa bij de behandeling van
de staalproblemen. Dat komt omdat het beleid op dat terrein
uiteindelijk wordt gedicteerd door de Europese Commissie en
de ministerraad zich daabij moet neerleggen. Over die bevoegd
heid ontstond nogal wat verwarring op de persconferentie waar
Europees Commissaris Frans Andriessen de saneringsplannen
toelichtte. Op de vraag wanneer de ministers hun goedkeuring
zouden geven, siste hij met hoge stem de zaal toe dat dit een
zaak is waar "niemand anders aan te pas komt" en "dit plan
wordt ongewijzigd uitgevoerd", "alleen de commissie beslist".
De ondertoon was duidelijk: geen Europees gezeur, maar nu eens
daadkracht, dat kan parlement en ministerraad tot voorbeeld
dienen. De behandeling van de staalproblemen is inderdaad een
uniek staaltje van Europese voortvarendheid, maar ook And
riessen weet waarom. De gekozen organen als het Europees par
lement en ook de nationale volksvertegenwoordigingen hebben
er geen invloed hebben op en zonder democratie is het altijd als
vlot regeren geweest.
door
C. Wagenaar
AMSTERDAM - Opnieuw heb
ben de baissiers - dat zijn zij
die koersdalingen verwach
ten en al bij voorbaat ver
kochten - deze week hun
hoofd gestoten. Want weder
om was de hausse op de ef
fectenbeurs niet meer te stui
ten. In Amsterdam werden
zelfs nieuwe records geves
tigd en kwam zowel de index
voor internationals alsmede
hierdoor het algemeen beurs-
gemiddelde op een nieuwe
historische top.
Krijgen zij, die al geruime tijd
beweren dat de effectenbeurs
voor de jaren '80 datgene zal
worden wat de markt voor
onroerende goederen voor de
jaren '70 is geweest, nu toch
gelijk? Het- is misschien te
vroeg daarvoor het bewijs te
leveren, maar het is duidelijk
dat de internationaal georiën
teerde beurshausse in elk ge
val op een keiharde onder
grond berust. En niets lijkt
die ondergrond bij benade
ring te kunnen schaden.
De enige instantie die dat zou
kunnen doen, is het bestuur
van het Amerikaanse centra
le bankwezen. Maar dat stelt
zich thans zeer voorzichtig
op. Velen, vooral in de Ver
enigde Staten, vreesden een
ingrijpen vanuit de kring van
de monetaire autoriteiten,
omdat in de week van 22 juni
de geldvoorraad in plaats van
de verwachte daling van twee
miljard dollar een stijging
van ruim een half miljard dol
lar had laten zien. Een week
eerder was al bekend gewor
den dat de geldaanwas in de
eerste helft van 1983 een jaar-
basisgroei had vertoond van
12 procent, wat 4 procent
meer was dan de uiterste li
miet die de FED, het bestuur
van de gezamenlijke centrale
banken in de Verenigde Sta
ten, zich voor 1983 als doel
had gesteld als men de infla
tie onder de duim wil hou
den. En dus, zo werd vooral
door het brede Amerikaanse
publiek gereageerd, zou de
FED wel moeten ingrijpen
met scherpe kredietvoor-
waarden en hogere rente.
Maar wat de FED en vooral top
man Volcker beweegt zich
soepel op te stellen, is niet
duidelijk. Bepaalde kringen
beginnen politieke invloeden
te ruiken, vooral nu vice-pre
sident Bush deze week liet
uitlekken dat president Rea
gan in besloten kring heeft la
ten doorschemeren voor nog
eens vier jaren in het Witte
Huis te willen bijtekenen.
Reagan en Volcker hebben
kort geleden elkaar onder
vier ogen gesproken over
Volcker's aanblijven als top
man van de FED. Dit laatste
is nu zoals bekend door presi
dent Reagan als zodanig
voorgesteld aan de Senaat.
Maar is de prijs hiervoor een
gunstig economisch klimaat
voor Reagan in 1984, het jaar
van de grote verkiezingen?
Ieder weet dat rentestijging een
ernstige bedreiging kan vor
men voor de oplevende con
junctuur, en een nieuwe eco
nomische stagnatie zou fu
nest kunnen worden voor de
Republikeinen. Hoe het ook
zij, in financiële kringen is
men er in de Verenigde Sta
ten van overtuigd dat Volc
ker voorlopig de verdere ont
wikkeling van de geldhoe-
veelheid nog wil aanzien.
Nu de zomervakanties voor de
deur staan, wordt het beroep
op contant geld altijd groter
en zou het niet verstandig
zijn daaruit rechtstreekse
conclusies te trekken voor
het inflatiebestrijdingsbe-
leid. Na het aarzelend begin
maandag toen Wall Street ge
sloten bleef en vooral de in
ternationals een vol punt te
rug moesten, begon Amster
dam dinsdag weer flink aan
te trekken. Men had duidelijk
een goede neus, want zelfs
het zware verlies van 17 pun
ten dinsdag in New York was
niet voldoende om op onze
beurs de stemming om te
krijgen.
Toen Wall Street op de renteda-
lende maatregelen van de
FED zeer positief reageerde,
nam het Damrak zelfs duide
lijk nieuwe haussevormen
aan. De internationals stegen
twee punten tot een nieuw
historisch hoogtepunt, het
geen ook het algemeen ge
middelde met bijna twee
punten meer op een nieuwe
historische top bracht. Op
nieuw waren het vooral de
grote fondsen die het uitste
kend deden. Deze worden nu
eenmaal het meest in het bui
tenland gekocht.
Als groep trad de verzekering
sterk naar voren en de index
daarvan steeg deze week tien
punten. Nationale Nederlan
den liep f 10 op, Amev ruim
f 5, Amfas en Assurantie-
maatschappij Stad Rotter
dam bijna f5. Vijf gulden
werden eveneens meer be
taald voor Océ-van der Grin
ten, Ahold en Norit Ook
Kon.-Petroleum en Unilever
konden rond f5 aantrekken.
Akzo en Hoogovens liepen f 2
op, waardoor Hoogovens op
nieuwe topniveaus terecht
kwam die sinds de jaren '60
niet meer zijn voorgekomen.
Door Holec's moeilijke positie
ging dit aandeel de mist in en
verloor ruim f5. De beursin
troductie van de effectenflr-
ma Kempen en Co, de eerste
in dit genre, werd een gran
dioos succes. De eerste koers
kwam op f 45, precies de dub
bele waarde van de emissie-
koers.
