Pracht aan tegels in
de Leidse 'Lakenhal'
J
c
m
W
BI
C
C
C
Na grondige herinrichting
D
J
Geen koper
voor dure
Brueghel
Hildebrand-
monument
beschadigd
DONDERDAG 7 JULI 1983
Kunst
LEIDEN - Het zal in ons land wel
nooit een echt zeldzame gebeur
tenis worden wanneer bij het
spitten in de moestuin toevallig
een aardige scherf of zelfs een ta
melijk gaaf exemplaar van een
Oudhollandse wandtegel tevoor
schijn komt; er zit nog heel wat
in de grond.
"Hoe ouder hoe dikker", zo luidt
de eenvoudige vuistregel waar
mee iedere leek al op het eerste
gezicht de autiquiteit van een te
gel kan bepalen.
Vaak krijgt dan zo'n tuinvondst
wel een plaatsje op de schoor
steenmantel of op een ander
plekje waar archeologische aan
winsten uit eigen bodem tot hun
recht komen. Soms blijft het
daar niet bij en vormt de beschei
den schat de aanleiding voor een
echte liefhebberij of zelfs verza-
meldrift. Hoe die belangstelling
ook gewekt mag zijn, voor de
geïnteresseerde zit er dan al
gauw een bezoek aan het mu
seum aan vast.
Eén van de Nederlandse musea die
veel te bieden hebben op het ge
bied van Oudhollandse tegels, is
het Leids stedelijk museum 'De
Lakenhal'. De verzameling die
men daar toont vormt een volle
dig overzicht van de ontwikke
ling van de wandtegel in Neder
land.
Het afgelopen jaar heeft het mu
seum in eigen beheer aan een
grondige herinrichting van de te
gelafdeling gewerkt. Waar vroe
ger de verzameling deels a-histo
risch tentoongesteld werd, is nu
in drie ruimten een volledig ver
antwoorde presentatie bereikt.
De overstelpend grote hoeveelheid
tegelsoorten die sinds het mid
den van de 16e eeuw in ons land
gemaakt zijn, vraagt om een
overzichtelijke ordening. Een be
langrijk deel van de collectie in
'De Lakenhal' bestaat uit de ver
zameling van G. de Goederen;
heeft er het langdu-
Leidse bioscopen
LUXOR (121239): "Once upon a ti
me in the West", da. 14.30 en 20.00
uur, 12 jr.
LIDO 1 (124130): "Octopussy", da.
14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo. ook
16.45, 12 jaar.
LIDO 2: "Bud deelt doffe dreunen
uit", da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur,
zo. ook 16.45 uur, 12 jr.
LIDO 3: "An officer and a gentle
man", da. 19.00 en 21.15 uur, do.
vr. ma. en di. ook 14.30 uur, 12 jr.
Fam. voorstelling: "Als je begrijpt
wat ik bedoel", za., zo. en wo.
14.30 uur, zo. ook 16.45 uur.
LIDO 4: "Sophie's Choice", da.
20.15 uur, za. en zo. ook 14.00 uu-
r,16 jr.
STUDIO (133210): "De lift", da.
14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo ook
16.45 uur, 16 jr.
TRLANON (123875): "Het huis bij
het kerkhof', da. 14.30, 19.00 en
21.15 uur, 16 jr.
REX (125414): "Pussy baby", da.
14.30, 19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Een ondeugen
de zomer", vr. en za. 23.30 uur, 16
jaar.
Bioscopen
Bioscopen Alphen
(voor reserveringen 01720-20800)
EURO 1 en 2: "Octopussy", da.
13.30,18.30 en 21.15 uur, zo. 13.15,
16.00, 18.30 en 21.15 uur, 12 jr.
Nachtvoorstelling Euro 2: "Alice,
heet en onverzadigbaar", za. 24.00
uur, 18 jr,
EURO 3: "Thor, de verschrikkelij
ke", do., vr., ma. en di. 13.45,18.45
en 21.00 uur, za. en woe. 18.45 en
21.00 uur, zo. 16.15, 18.45 en 21.00
uur, 16 jr.
Kindermatinee: "De onvoorstelbare
tocht", za., zo. en woe. 13.45 uur.
Nachtvoorstelling: "Carla, ik kom",
za. 24.00 uur, 18 jr.
EURO 4: "Hot bubblegum in het le
ger", da. 13.45,19.00 en 21.30 uur,
zo. 14.00, 16.30,19.00 en 21.30 uur.
za. ook 24.00 uur, 16 jr.
GREENWAY: "Aas der azen",
19.30, za. 15.45 en 19.30 uur,
15.45 uur, al.
"I, the jury", do. 21.00 uur, vr. en
21.30 uur, zo. 18.45 uur, 16 jr.
"Les uns et les autres", ma. tm. w
20.00 uur, al.
"Mephisto", zo. 2L00 uur, 16 jr.
Bioscopen Katwijk
(voor reserveringen 01718-74075)
CITY 1: "Twee stoere truckers op
de snelweg", do., ma., di. en woe.
14.45 en 20.00 uur, do., ma. en di.
ook 22.15 uur, vr., za. en zo. 14.45,
19.00 en 21.15 uur, al.
CITY 2: "The Thing", zelfde tijden
als City 1, 16 jr.
CITY 3: "Sweet lollypop", zelfde tij
den, 16 jr.
CITY 4: "The New York Ripper",
do. 22.00 en 22.15 uur, vr. 19.00 en
21.15 uur, 16 jr.
CITY 4: "Vier vuisten hebben de
tropenkolder", za. en zo. 19.00 en
21.15 uur, ma.en di 20.00 en 22.15
uur, wo. 20.00 uur, al.
Kindermatinee: "Geheim agent
Fred Flinstone", da. 14.45 uur.
Stelling - Lange Mare 65, Rob van 't
Zelfde, Jan Kölling, beeldhouw
werk, t/m 19/7.
Cxposlttes
HOOFDDORP
Sheraton Schiphol Inn, Kruisweg
595. Pentekeningen en sculptures
van IJf Blokker en Josine Croin. t/
i Oudheden 'Egyp- SCHIPHOL
juli.
Rijksmuseum voor Volkenkunde - t
m 17/7, In der Minne Schikken; t/m
21/8, Bhoetan, Land van de Vreed
zame Draak; t/m 17/7, Dans en
Theater in de Japanse Kunst; tot 1/
10, Japan, profiel van een cultuur;
di t/m za van 10-17 uur, zon en feest
dagen van 13-17 uur.
Galerie Fenix - Botermarkt 26, expo
sitie Josephine Verbist, schilderij
en, tot 10/7, dag. behalve maandag.
Hortus Botanicus - Rapenburg 73
(Oranjerie) tentoonstelling "De
Muskusrat" van Rijksmuseum
voor Natuurlijkse Historie t/m 25
september; ma t/m za 9-16.30 uur,
zondag 10-16.30 uur.
Rijksmuseum
te, bereisd, beroofd, bewaard, be- Expositie in de Zonneruiten
schreven', t/m 4/9, di t/m za 10-17 uur, tijdskunstenaars van 8/7 t/m 4/9.
zo 13-17 uur. Open: dagelijks van 11.30.-22.00
Rijksmuseum voor Geologie en Mi
neralogie, Hoogl. Kerkgracht 17 -
...wj als jager', t/m 21 aug.,
t/m vr. 10.00 tot 17.00 uur, zo. 14.00
tot 17.00 uur.
Stelling, Lange Mare 6a:
Ben Overdevest schilderyen, 12/7 tot
30/7. Open: di. tot za. van 12.00-17.00
ZOETERWOUDE
Art Galery J.V.C. Energieweg 41.
Mevr. Kistemaker met portret, olie
verf en aquarel. 4/7 tot 1/8. Open.
ma. t/m vrij. 9.00-17.00 uur.
OEGSTGEEST - Kunstcentrum Lange
Voort, Lange Voortplein 1. Tineke
Spaan: beeldhouwen, Reinier van
den Berg: olieverven en zeefdrukken,
Rob Claus: kleuretsen en Henriette
Syatauw: gebruikskeramiek, 8/7 t/m
13/8.
Open: dinsdag/vrijdag van 13.30 - 17.30
uur, vrijdagavond van 19.00 - 21.00
uur. Zaterdag van 12.00 - 17.00 uur.
OEGSTGEEST
Jacques van Bellen, Lange Voort 11
c/d. Modegrafiek van Lidy van Win-
sen. t/m 6 augustus, di. t/m do. van
9.00-18.00 uur, vrij. 9.00-21.00 uur
zat. 9.00-17.00 uur.
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Acade
misch Ziekenhuis behalve .van dins
dag 13.00 uur tot woensdag 13.00 uur
(Diaconessenhuis) en van vrijdag
13.00 uur tot zaterdag 13.00 uur (Elisa-
beth-ziekenhuis).
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis - Elke dag van
16.00 tot 17.00 uur en van 18.30 tot
19.30 uur.
de kinder- en jongerenafdeling: da-
Sportmedisch Advies Centrum:
Blessurespreekuur: Elisabethzieken-
huis Leiderdorp, 's maandags van
19.30-20.30 uur
Bezoekuren St. Elisabeth-zieken-
huis:
Volwassenen: dagelijks van 14.00-
Ziekenhuizen
14.45 en van 18.30-19.30 uur. Klasse
afd. dagelijks van 11.15-12.00 uur, van
14.00-14.45 uur en van 18.30-19.30 uur
Kraamafdeling: dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenoot) en
van 15.00-16.00 uur en van 18.30-19.30
Afdeling C.C.U. (hartbewaking) dage
lijks van 14.00-14.30 uur en van 19.00-
19.30 uur.
Intensieve verpleging: dagelijks van
14.00-14.30 uur en van 19.00-19.30 uur.
Academisch ziekenhuis
Tel. 269111
Voor alle patiënten (behalve kinde
ren) zijn de bezoekuren als volgt:
Avondbezoekuur afdeling Verlos
kunde 18.00-19.00 uur
Praematurenafdeling dagelijks van
Bezoek aan ernstige patiënten
wanneer voor ernstige patiënten
doorlopend bezoek wordt toegestaan
Bezoektijden Kinderkliniek
Dagelijks 15.00-15.45 uur en 18.30-
19.00 uur.
Bezoektijden kinderafdelingen
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-
19.00 uur. (Alleen voor ouders van
kinderen kan er een afwijkende tijd
afgesproken worden met de hoofd
verpleegkundige).
Alphen aan den Rijn
Rijnoord:
Bezoektijden 's middags 14.30-15.15
uur, 's avonds 18.30-19.30 uur. Extra
bezoek voor de hartbewaking: 's och
tends 11.00-11.30 uur. Extra bezoek
voor vaders op de kraamafdeling: 's
avonds 19.30-20.30 uur. Kinderafde
ling 's middags 14.30-15.30 uur. 's
middags alleen voor ouders 14.30-
18.30 uur
rig bruikleenrecht van gekregen.
In het Leidse museum begint de
presentatie met tegels uit het
laatste van de 16e eeuw, toen
veel plateelbakkers uit de
zuidelijke Nederlanden naar het
Noorden kwamen en hier in ver
schillende steden hun plateelfa-
brieken vestigden. Bij die eerste
tegels verraden de kleurrijkheid
en de geometrische vormen van
het decor nog de diep-zuidelijke
herkomst; vanuit Arabië bereik
te de wandtegel Europa via
Spapje (de ingeburgerde term
"Majolica" herinnert aan Mallor-
ca).
Al gauw krijgen de produkten van
eigen bodem ook een eigen stijl;
geometrische ornamenten ma
ken plaats voor bladmotief of
mens- en dierfiguren.
Bij die vroege tegelwanden van de
zestiende eeuw was versiering
van het interieur de belangrijk
ste functie, die ook later nooit he
lemaal verloren is gegaan. Maar
Holland zou Holland niet ge
weest zijn als ook de properheid,
de opvoedkunde en de moraal
niet in de tegel ingebakken wa
ren geraakt. Duurzaam en dege
lijk was de tegel ook nog.
Het ornament van de vroege tegels
werd samengesteld uit blokjes
van méértegels, zoals het "vier
tje", dat een kwadraat vormt. In
de De Goederen-zaal van 'De La
kenhal', zijn daarvan talloze
voorbeelden te zien, nu gevat in
een stevig verankerd raamwerk
dat het voor "tegellichters" on
mogelijk maakt hun slag te
slaan.
In het verleden is de collectie wel
eens door vertegenwoordigers
van dit ongewenste gilde be
zocht geweest.
Rond zestienhonderd verdwijnt
het Zuideuropese karakter uit de
Nederlandse tegelversieringen
om plaats te maken voor een in
vloed die veel beter paste bij de
inheemse smaak. Die invloed
kwam uit China en zou tenslotte
in de Delftse aardewerkindustrie
uitlopen op een aanvaardbare
m
f-JrtJ
Een unieke 'Leidse' tegel met genremotief: de strafton, die ook als origi
neel in de Lakenhal te zien is. De 'opvoedkundige' waarde van wandte-
gels in de zeventiende eeuw.
(Fot
Dingjai
benadering van het uiterlijk van
het Chinese porselein, waarvan
vorm, decor, kleur en glans zeer
in de smaak vielen. Blauw werd
de modekleur. De vaardigheid
van de zeventiende eeuwse tegel
schilders bereikte een bijna
schilderkunstige hoogte in de
natuurgetrouwe weergave van fi
guren, dieren, planten en zelfs
landschappen als hoofdmotief.
Door de éénkleurige blauwe
schildering daalden de prijzen en
steeg de afzet.
De "steentgens" werden prentjes;
de afbeelding verdrijft het decor
naar de uiterste hoekjes, waar al
leen nog een klein motiefje, een
zg. ossekop, spinnekop of Franse
lelie de regelmaat van het wand-
vlak accentueert.
De aangeboren zin voor realiteit
van de gemiddelde Nederlander
weerspiegelt zich in de series te
gels met schepen, ambachtslie
den, ridders, herders en land
schappen. Bijbelse taferelen op
tegelwanden, compleet met ver
melding van boek, hoofdstuk en
vers, was het bijbels prenten
boek véin oud en jong. Men groei
de op met de beelden van exoti
sche dieren, leerde kinderspelen
kennen, leerde over de walvis
vaart en kende de "groten" van
de tijd door middel van hun mas
saal verspreide portretten op te
gels. Soldaten, ruiters, scheep-
stypen; alles wat de bonte we
reld, veraf en dichtbij, boeiend
maakte was waard om van de
wand een open encyclopedie,
een statisch televisiebeeld te ma
ken, minder vluchtig dan onze
snelle media.
De tegelwand kon zich in de Ne
derlanden ontwikkelen dankzij
een combinatie van eigenschap
pen: decoratief, opvoedkundig,
proper en duurzaam. Geen enke
le eigentijdse (kunststof) wand-
bekleding combineert die eigen
schappen in zo'n volmaakte sa
menhang.
Het smaakbederf in de negentien
de eeuw heeft tenslotte geleid tot
de teloorgang van een prachtige
volkskunst. Imitatie, van zowel
materialen als stijlen, verloeder
den het eigene van het interieur.
In 'De Lakenhal' worden waarden
bewaard; materiële waarde, uit
gedrukt in de soms tot twaalfdui
zend gulden oplopende antiek-
prijs van een bijzondere tegel; de
immateriële waarde kan in cij
fers niet worden uitgedrukt. Dat
weet iedere schatgraver die met
zijn zelfgevonden scherf in de
hand zijn vondst wil toetsen aan
de historische collectie van het
museum. Voor hen houdt Ingrid
Moerman, conservator van de
historische en archeologische af
deling, elke eerste woensdag van
de maand "spreekuur". Op aan
vraag kunnen groepen in de
nieuwe opstelling van de tegelaf
deling worden rondgeleid.
CLEMENS KORTENBACH
LONDEN (UPI) - Voor Pieter
Brueghel de Oudere's uit 1553
stammende monumentale schil
derij "Christus verschijnt aan
zijn discipelen aan het Meer van
Galilea" heeft het veilinghuis So-
theby in Londen geen koper
kunnen vinden. Men had de
waarde geschat op meer dan 1
miljoen pond sterling (ruim 4Vi
miljoen gulden). Het werk is een
van de weinige Brueghels die
nog in particuliere handen zijn.
Een Pieter Paul Rubens uit om
streeks 1612, "Psyche de slapen
de figuur van Cupido bewonde
rend", ging evenmin van de
hand. De vraagprijs was 250.000
pond sterling.
"Men kwam evenvoudig niet in de
buurt van de vraagprijs", zei een
woordvoerster van Sotheby.
Daarentegen ging het "Martelaar
schap van Sint Bartholomeus"
uit 1634 van de Spapjaard Jusepe
de Ribera weg voor 660.000
pond, driemaal zoveel als de vo
rige prijs die voor een Ribera
werd betaald. De koper was een
Londense kunsthandelaar. Het
aanbod was meer dan twee keer
zoveel als de vraagprijs.
De veiling van de oude meesters,
waaronder ook werk van de Hol
landers Wittewael, Van Ruys-
dael, Van der Heyden en Van
Goyen en Italianen en Fransen,
bracht in totaal 2,8 miljoen pond
sterling op.
HAARLEM - In Haarlem is in de
nacht van dinsdag op woensdag
voor 30.000 gulden schade aange
richt aan het Hildebrandmonu
ment in de Haarlemmerhout. On
bekenden sloegen van de beel
den van drie van de acht beken
de figuren uit het boek Camera
Obscura van Hildebrand het
hoofd af. Het hoofd van de figuur
Suzette is inmiddels teruggevon
den. De hoofden van grootmoe
der Kegge en van Van den Hoo-
gen zijn nog zoek.
CAT- IS O E OPPERBEVÉLHËa^Si
'BE8 VAN HEr KElZERLJKE
LEGERGENERAAL HAK - HOUW. H J
[IS OOK HEEL HOOG, HJ ZORGT VOOR
ONZE VEILIGHEID
IK VIND OtT EEN ZAAK
VAN AU£ KANTEN &E-
SCHOW/D DIENT
TE WORDgM
OOK ALS RAARDER
MET DEBAT WAIT LAN
ger uit
valt
*oet o Her lidht uit als
o UIÊ6GAAT, eycsLLen-
Ze moe ben de
dieven maar uit
de kast sleuren
en opladen
5sséik hoor iets
daar zijn ze!
BHTERKOEKJES-
jes zo fijn mogelijk c
giet er 4 eetlepels zoe
sherry bg. Meng d
goed door de half b
vroren slagroom en z
ren. Druppel 2 eetlepels
zoete sherry over 16 in
dunne plakjes gesne
den aardbeien en laat
c(Üadcl Lieuius
7 juli 1983
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
Tengevolge van de aanhou
dende droogte is de waterstand
in de provincie Friesland zeer
laag. Niet alleen de schippers,
maar ook de neringdoenden,
handelaars en winkeliers on
dervinden hierdoor schade. In
jaren heeft het water niet zoo
laag gestaan als thans het ge
val is. In de trekvaart van Har-
lingen naar Leeuwarden zitten
een vijfentwintigtal schepen en
twee binnenbooten rustig bij el
kander op hooger waterstand te
wachten. Het blijkt dat vele wa
terwegen, die overigens diep ge
noeg zijn, onbevaardbaar zijn
wegens den modder. Algemeen
wenscht men ook voor wei- en
bouwland naar regen.
Te Bromley, in Engeland, is
een groote luchtballon neerge
komen, waarin een Belg en een
Franschman waren, die, zon
der dat te willen, den herhaal
delijk door luchtreizigers be-
proejaen, maar dikwijls mis
lukten tocht over het kanaal ge
daan hadden. Zij waren Dins
dag-avond te Kortrijk opgeste
gen en dachten in oostelijke
richting naar Luik of Keulen te
gaan. Maar op de hoogte van
Leuven kwam er een lucht
stroom, die hen tot hun schrik
over Oostende naar zee voerde.
Bijna waren zij, vóór zij boven
Engeland kwamen, in de zee
neergekomen, maar het gelukte
hun, door al hun ballast uit te
werpen, de Engelsche kust te be
reiken.
Vijftig jaar geleden:
Een kudde van ruim duizend
schapen, die op een bergachtig
terrein in Midden-I talie aan
het grazen waren, schrok plot
seling van iets, waardoor de
dieren wild werden en in een
ravijn stortten. De herder, die
hen wilde tegenhouden, werd
zelf ook in den afgrond gewor
pen, doch had het geluk boven
op de schapen te vallen waar
door zijn leven werd gered, of
schoon het weinig scheelde of
hij was gestikt. Meer dan hon
derd schapen werden gedood
